سير تحول آموزش صنعت گردشگري و هتلداری در ايران

[cute-baby]

پس از انقلاب صنعتي و تغيير شكل وضعيت موجود زندگي بشر بدون اغراق مي‌توان گفت كه ضرورتها و عينيتهاي بسياري كاسته يا افزوده شد كه سفر نيز از اين قاعده مستثني نبود.
مسافرت از قرون هيجدهم ميلادي به بعد هر روز بر ضرورت و موجوديتش افزوده شد تا آنجا كه تبديل به صنعت گرديد. اقتصاددانان در تعريفي اعم معتقدند هر پديده‌اي كه منجر به افزايش درآمد ملي شود مي‌تواند نام صنعت بر خود داشته باشد و گردشگري را در زمره صنايع خدماتي طبقه‌بندي مي‌نمايند.
با گذشت زمان صنعت توريسم آنچنان درخشيد و توجيه اقتصادي پيدا كرد كه پس از صنايع نفت و حمل و نقل رتبه پرسودترين صنايع را به خود اختصاص داد.
رونق صنعت توريسم بالهاي وابسته آن را گشود و صنعت هتلداري را نيز برجسته ساخت اين صنعت ديرپا كه دوشادوش صنعت توريسم رشد كرد خيلي زود توانست جايگاه اقتصادي معتبري را براي خود جستجو نمايد آنچنانكه بازار اشتغال مناسبي را فراهم ساخت با توسعه توقعات روزافزون گردشگران خود را سيستماتيك و با برنامه‌ريزي و علم جديد تجهيز نمود.
بدين سبب ضرورت يافت بر طبق آماري كه سازمان جهاني جهانگردي (W.T.O) از آمار مسافرين پيش‌بيني شده به سال 2010 ميلادي كه تعداد آنها حدود 000/000/018/1 نفر ذكر شده خود را آماده پذيرايي گرداند.
اين پذيرايي گسترده با برنامه‌ريزي، مديريت، پژوهش و آموزش امكان‌پذير مي‌نمايد و ضرورت آموزش پرسنل صنعت گردشگري و هتلداري را تأكيد مي‌بخشد.
در اين ميان با اينكه ميهمان‌نوازي سنت ديرينه ما ايرانيان است اما در آموزش آكادميك هنر ميهمان‌نوازي اين اروپاييان بودند كه اين هنر را به علم درآميختند.
صنعت گردشگري و هتلداري از آنجا كه جز ارائه خدمت به مسافران و ميهمانان رسالتي ديگر ندارد و هتل (بعنوان خانه دوم) در هنگامه سفر محسوب مي‌شود، نمي‌بايست اين مكان را تنها بعنوان كاركرد اقتصادي در نظر داشت بلكه هتل جايگاه فرهنگي و آشنايي با سنتها، موقعيتها و آداب ملتها نيز قابل تأمل است هم چنين مي‌بايست بدان رنگ و بوي عاطفي نيز پاشيد.
لذا اين مهم امكان پذير نيست مگر آنكه كادري در اين مجموعه مشغول به خدمت شوند كه ضرورتاً آموزشهاي لازم را كسب نموده باشند و البته هنگامي آموزش موفق و تاثيرگذار خواهد بود كه پيش از آن پژوهش نيز صورت گرفته باشد.

[cute-baby]

آموزش صنعت هتلداري و گردشگري در ايران
تا حدود 80 سال قبل چند هتل در تهران وجود داشت كه هتل مدرن و گراند هتل از آن جمله بودند كه كادري آموزشي ديده در آنها مشغول به كار نبود هرچند سعي شده بود به هتلهاي ذكر شده ظاهري اروپايي داده شود اما پرسنل آنها در مركز آموزشي تعليم نيافته بودند بعدها چند ميزبان اروپايي به استخدام اين هتلها در آمدند كه آنها نيز شرايط و وضعيت استانداردي براي اجراي آموزشهاي خود نداشتند.
در سال 1314 هجري شمسي زير نظر وزارت كشور وقت اداره‌اي بنام جلب سياحان تأسيس شد و پس از مدتي به (سال 1320) شوراي عالي جهانگردي بجاي اداره قبل تأسيس شد و البته مدت 22 سال دوام يافت از اين زمان كم كم اولين زمزمه‌هاي پژوهشي و آموزشي شنيده شد و البته دوره‌هايي نيز براي كاركنان اين اداره در خارج از ايران در نظر گرفته شد كه تنها در بخش گردشگري بود. در فروردين ماه 1342 تصويب نامه تأسيس سازمان جلب سياحان به امضاء هيئت وزيران رسيد و تنها 10 سال بعد اين سازمان در وزارت اطلاعات و جهانگردي ادغام شد كه به نظر اولين دوره‌هاي آموزشي در اين سازمان براي فرزندان ايران تهيه و ارائه گرديد كه اين دوره‌ها كوتاه‌مدت و بيشتر در بخش تربيت مترجم جهت توريستها و نيز آموزش راهنماي تور بود.
تا پيش از انقلاب فعاليتهاي جهانگردي كشور توسط چهار شركت دولتي به نامهاي:
الف: شركت سهامي تأسيسات جهانگردي
ب: شركت سهامي گشتهاي ايران
ج: شركت سهامي مركز خانه‌هاي ايران در خارج
د: شركت سهامي مركز ورزشهاي زمستاني اداره مي‌شد و افراد دوره ديده در اين چهار شركت با دريافت كارت مترجمي يا راهنماي تور مشغول به كار مي‌شدند پس از انقلاب اين شركتها در هم ادغام شدند و وزارت ارشاد اسلامي متولي امر توريسم گرديد و در سال 1359 نيز دفتر ايرانگردي و جهانگردي در ارشاد تأسيس شد كه البته سه هدف عمده را دنبال مي‌كرد.
الف: برنامه‌ريزي براي ورود توريسم به كشور
ب: آموزش دست‌اندركاران توريسم
ج: درجه‌بندي، نظارت، نرخ‌گذاري تأسيسات و برقراري ارتباطات بين‌المللي
از اين پس آموزش صنعت توريسم جدي‌تر دنبال شد و دوره‌هاي كوتاه‌مدت پيگيري و اجرا مي‌شد. با تبديل دفتر ايرانگردي به سازمان ايرانگردي و جهانگردي و جدا شدن آن وضعيت آموزش و پژوهش سمت و سوي بهتري يافت مخصوصاً كه پس از اتمام جنگ تحميلي و شروع برنامه سوم توسعه حركت به سوي اقتصاد بدون نفت هم تدوين شده بود.
در اين ميان نبايد از ذهن دور داشت كه بنياد مستضعفان نيز با تشكيلات منسجمي با عنوان سازمان سياحتي بنياد در اين مقوله وارد شد و البته كمكهاي شاياني نيز نمود كه شايد بتوان از آن مجموعه تأسيس اولين هنرستان كار دانش هتلداري در تهران و نيز دانشگاه جامع علمي كاربردي در بخش گردشگري و هتلداري و بخش مطالعات و پژوهشي سياحتي بنياد را ذكر نمود.
پس از جنگ نگرش به صنعت گردشگري و نيز هتلداري دگرگون شد و دوره‌هاي كوتاه‌مدت آموزش در استانهاي مختلف زير نظر سازمان ايرانگردي و جهانگردي به اجرا درآمد از آن جمله دوره مديريت هتل- فروش بليت پروازهاي داخلي و خارجي- راهنماي تور داخلي ايران- راهنماي اكوتوريسم، مدير فني تور- مديريت غذا و نوشابه- مدير فرانت آفيس و…
از سال 1376 مركز آموزش خدمات هتلداري و گردشگري فني و حرفه‌اي مشهد به صورت جدي و پيگير مشغول به برگزاري دوره‌هاي كوتاه‌مدت شد و با رسالت تربيت نيروي انساني ماهر در بخش گردشگري و هتلداري فعاليت خود را آغاز كرد.
اين مركز با برگزاري بيش از بيست رشته آموزشي گوي سبقت را از همگان ربود. رشته آشپزي درجه 1 و 2 شيريني‌پزي درجه 1 و 2- راهنماي تور داخلي ايران- مدير هتل- پذيرشگري درجه 2- پذيرشگري درجه 1- سرپرست پذيرش- فروش بليت پروازهاي داخلي و خارجي- صنعت حمل و نقل- مدير روابط عمومي- مدير غذا و نوشابه- خانه‌داري هتل- ميزباني- سرميزباني- ميزآرايي هتل- دكوراسيون هتل و… از آن جمله مي‌باشد. پس از آن مركز آموزش خدمات هتلداري و گردشگري فني و حرفه‌اي ساري هم پيگيري رشته‌هاي در اين زمينه نمود و فروز شعله آموزش پرفروغ گرديد.
در اين ميانه وزارت آموزش و پرورش نيز رشته‌هاي امور اقامتي (هتلداري) و نيز دفاتر فروش خدمات مسافرتي (گردشگري) را در زيرشاخه كار دانش مورد آموزش قرار داد كه در اين بخش اولين هنرستانهاي كار دانش هتلداري و گردشگري در تهران زير نظر بنياد مستضعفان و در مشهد زير نظر شركت رنگين مجلس خراسان و به اسم «هما» (سعادت) داير شد.
در همين سالها دانشگاه علامه طباطبايي تهران نيز رشته مديريت جهانگردي را تأسيس كرد و از ميان جوانان با استعداد جهت مديريت بخش توريسم كشور دانشجو پذيرفت.
قابل ذكر است كه دانشگاه آزاد اسلامي و دانشگاه جامع علمي كاربردي نيز در رشته‌هاي مديريت هتلداري و امور اقامتي و نيز امور پذيرايي و گردشگري مشغول به جذب و آموزش دانشجويان مي‌باشد.
با وجود اقدامات انجام شده هنوز بسياري از هتلهاي ما در شهرهاي توريستي كشورمان بالاخص شهر بادگيرها فاقد پرسنل آموزش ديده مي‌باشد. استان يزد با بيش از 25 هتل، هتل آپارتمان و ميهمانپذير و حدود 500 اتاق و بيش از يك هزار تخت و نيز حدود بيش از 30 دفتر خدمات مسافرتي و گردشگري با جاذبه‌هاي فراواني كه بالقوه در خود دارد توانايي تبديل شدن به قطب توريستي و هتلداري كشور را داراست.
مسجد جامع، آتشكده، باغ دولت‌آباد، ميدان امير چخماق، بازار و چك چك و … مكانهايي نيستند كه خيلي راحت گردشگران از كنار آنها بگذرند و شبي را به عشق ديدن آنها در يزد باقي نمانند. وجود دانشگاه يزد و دانشگاه آزاد اسلامي يزد كه از معتبرترين دانشگاههاي ايران محسوب مي‌شوند مي‌طلبد كه د رخود و از بين جوانان بومي، عاشقان گردشگري و هتلداري شهر يزد را آموزش و تعليم دهند.
وزارت كار و آموزش فني و حرفه‌اي و نيز سازمان آموزش و پرورش يزد بايد بپذيرند كه اصفهان و كرمان در كنار آنها مي‌تواند بازار خوبي براي جوانان آموزش ديده آنها باشد و از همه مهمتر آنكه وقتي سرمايه‌گذاري بداند در شهري بالقوه مواد اوليه و نيروي كار آموزش ديده و متخصص وجود دارد بي‌معطلي دست به سرمايه‌گذاري خواهد زد و البته نبايد از نظر دور داشت كه تجربه ديگر استانها خواني گسترده و تجربه‌اي ذيقيمت است آموزش و پرورش شهر يزد كه بيشترين دانش‌آموزان را در بخش هنرستان و كار دانش بر طبق آمار موجود نسبت به رشته‌هاي نظر در خود دارد به شكل خدادادي نعمت علاقه و انگيزه دست يافتن به مهارت را در وجود دانش‌آموزان يزدي به امانت دست مايه دارد پس چه خوش كه دست در دست هم گذارده و پايه‌هاي اين صنعت را قبل از گسترش با بتن محكم و مسلح پژوهش و آموزش آماده كنيم.

[cute-baby]

چالشها
1- استانداردهاي آموزش و مهارتي مراكز آموزشي فني و حرفه‌اي انتخاب شده با وضعيت موجود بومي ايران تطابقي ندارد هرچند اگر بين‌المللي بنظر آيد.
2- متوليان آموزش هتلداري و گردشگري در كشور شيوه سياستگذاري يك پارچه و يك كاسه در امر آموزش را دنبال نمي‌كنند.
3- متأسفانه ارزش اعتباري مدارك دوره‌هاي آموزش فني و حرفه‌اي و سازمان ايرانگردي و جهانگردي بين هر دو سازمان جاي بحث و گفتگو دارد (و ما را به ياد مشكلات دانشگاه آزاد اسلامي و دانشگاه سراسري در ابتدا شروع به كار مي‌اندازد).
4- رشته‌هاي آموزشي موجود با در نظر گرفتن اهميت كارآيي و نياز جامعه و ميهمانان نيست.
5- وزارت آموزش و پرورش در روند آموزش و تشكيل رشته‌هايي از اين دست حركتي كند دارد.
6- استانداردهاي آموزشي بخش هتلداري و حتي گردشگري فني و حرفه‌اي بعضاً متعلق به دهه هفتاد مي‌باشد كه قديمي و سرفصلها از دور خارج شد و يا بعضاً اضافاتي جديد پديد آمده كه براساس نياز بوده است.
7- گزينش داوطلب با هر مدرك تحصيلي بدون هماهنگي سازمانهاي آموزش دهنده امر توريسم و هتلداري معضل ديگري است.
بعنوان مثال: رشته راهنماي تور داخلي در مراكز آموزش فني و حرفه‌اي داوطلبين خود را از ميان كارآموزان ديپلم مي‌پذيرد و سازمان ايرانگردي و جهانگردي همين رشته را از ميان داوطلبين ليسانس پذيرش مي‌نمايد.
8- متأسفانه در بعضي مراكز كادر آموزشي از ميان مربيان و اساتيد غير مرتبط با توريسم و هتلداري برگزيده مي‌شود.
9- بازوي اجرايي براي مقيد كردن هتلداران و مسوولين دفاتر خدمات مسافرتي و گردشگري براي بكارگيري آموزش ديدگان اين رشته‌ها وجود ندارد. و اگر دارد نظارتي صورت نمي‌پذيرد.
10- بطور كلي كمبود مراكز آموزش دهنده در استانهاي كشور.
11- رشته امور اقامتي (هتلداري) زير مجموعه رشته‌هاي كار دانش آموزش و پرورش قصد تربيت نيروي كار پذيرشگري را دارد حال آنكه با همين ميزان دوره مي‌توان مديريت هتل را آموزش داد كه نياز بيشتر كشور هم محسوب مي‌گردد.
12- فراموشي رشته‌هاي جديد در مراكز آموزشي متولي گردشگري و هتلداري همانند بازاريابي و تبليغات و…