نویسنده : شعبانعلی جباری
تقریباً همه روزه شاهد صدور قطعنامه‌هایی از سوی سازمان‌های بین‌المللی هستیم، بگونه‌ای كه قسمت مهمّی از حقوق بین‌الملل را تشكیل می‌دهند، حال سؤالی كه مطرح است این است كه آیا این سازمان‌ها اصولاً صلاحیت صدور قطعنامه و یا به عبارتی صلاحیت تقنینی دارند یا نه؟ و اینكه آیا این قطعنامه‌ها اعتبار دارند یا نه؟ با توجه به اینكه سازمان‌های بین‌المللی نقش بسزایی را در تنظیم روابط بین المللی ایفاء می‌كنند، برای این منظور نیازمند به اختیارات و صلاحیت تقنینی هستند البته كه این صلاحیت در حدود وظایف آن سازمان‌ها می‌باشد.
بررسی اعتبار قطعنامه‌ها از این جهت حائز اهمیت می‌باشد كه، سازمان‌‌های بین المللی، به لحاظ دائمی بودن فعالیت خود، اقدام به وضع یك سری قواعد كلی می‌كنند و یا قطعنامه‌هایی را در مسائل مختلف صادر می‌كنند. صلاحیت تقنینی سازمان‌ها دارای فوایدی است ولی از جهت مبانی و قواعد حقوق بین‌الملل، تصمیمات این سازمانها الزام آور نیست، چرا كه با تصویب اكثریت دولت‌ها انجام می‌پذیرد، و در این میان اقلیت قابل ملاحظه‌ای موافق آن تصمیمات و قطعنامه‌ها نیستند بنابر این نمی توان گفت که همه قطع نامه های بین المللی برای همه دولتها الزام آور است.
البته اهمیت و تأثیر این قطعنامه‌ها را در حقوق بین‌الملل نمی‌توان نادیده گرفت، مخصوصاً بعضی از تصمیمات مجمع عمومی سازمان ملل، كه تحت عنوان اعلامیه صادر می‌شود یا تصمیمات شورای امنیت، بنابراین آنچه كه مسلم است این است كه قطعنامه‌های سازمان‌های بین‌المللی دارای اعتبار واحد نیستند و نمی‌توان یك حكم كلی درمورد آن‌ها جاری ساخت و باید انواع آن و ارزش حقوقی هر یك را جداگانه بررسی كرد. البته تلاش‌هایی برای یكنواخت كردن اعتبار قطعنامه‌های سازمانهای بین‌المللی شده است ولی همه آن‌ها بی نتیجه مانده‌اند برای مثال می‌توان به پیشنهاد دولت فیلیپین در كنفرانس سانفرانسیسكو اشاره كرد که در آن دولت فیلیپین خواستار آن شد كه تصمیمات مجمع عمومی سازمان، با اكثریت آراء تصویب شود و در حكم قواعد حقوق الزام آور تلقی شوند.

انواع قطعنامه‌‌های سازمان ملل:
1- قطعنامه‌های داخلی سازمان ملل:
قطعنامه‌های داخلی سازمان ملل برای تنظیم روابط بین اركان مختلف سازمان ملل است و معمولاً برای تصویب بودجه سازمان و ایجاد ارکان فرعی، و انتخاب اعضای اركان سازمان و انتخاب دبیر كل و امور داخلی سازمان می‌باشد. این قطعنامه‌ها در حدود مقررات داخلی سازمان الزام آور می‌باشند.
2- قطعنامه‌های مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی:
بخش‌های زیادی از قطعنامه‌های سازمان ملل متحد، مربوط به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است، طبق ماده 25 منشور، اعضای ملل متحد موافقت می‌كند كه تصمیم‌های شورای امنیت را بر طبق این منشور قبول و اجرا كنند. طبق این ماده، اعضای سازمان ملل، خواه ناخواه ملزم به اجرای تصمیمات شورا، در این بخش هستند بنابراین این نوع از قطعنامه‌های دارای اعتبار بین‌المللی و لازم الأجرا می‌باشند.

3- قطعنامه‌های اعلامی:
قطعنامه‌هایی كه حاوی اصول و مبانی بوده و با هدف تأیید قواعد موجود بین‌المللی به وجود می‌آیند تا این كه یك سری قواعدی را وضع كنند. منظور از این اعلامیه‌ها فقط تبیین و روشن كردن محتوای قواعد عرفی و قراردادی است. از جمله مهم‌ترین قطعنامه‌های اعلامی می‌توان به قطعنامه‌های زیر اشاره كرد:
- اعلامیه جهانی حقوق بشر (قطعنامه 217 الف (3) مصوب 10 دسامبر 1948)
- اعلامیه حقوق كودك (قطعنامه 1386 (14) مصوب 20 دسامبر 1959)
اعلامیه‌های فوق به عنوان قطعنامه‌های اعلامی، به عنوان عنصری از حقوق موضوعه كه بتواند در حقوق داخلی كشورها اعمال شود، مورد پذیرش دولت‌ها واقع نشده است. بنابر این می توان گفت که قطعنامه های صادره از سوی سازمان ملل در بخشهای مربوط به حفظ صلح و امنیت بین المللی الزام آور می باشد.


منابع:
1- موسی زاده، رضا؛ سازمان‌های بین‌المللی، تهران، نشر میزان، 1382، چاپ سوم، ص 50.
2- آقایی، داوود؛ سازمان‌های بین‌المللی، تهران، نسل نیكان، 1382، چاپ اول، ص 101.
3- ضیایی بیگدلی، محمدرضا؛‌ حقوق بین‌الملل عمومی، تهران، كتابخانه گنج دانش، 1379، چاپ چهاردهم، ص 217.