عطر و عرقیات

[Borna66]

عطر فرانسه

عطر رز در فرانسه در يك مقياس كم توليد مي‌شود و اصولاً نمي‌تواند از نظر مقدار با عطر بلغار رقابتي جدي داشته باشد. به طور كلي گياه رز براي استفاده از گل و شكوفه‌هايش كاشته مي‌شود و عطر با روشهاي استخراج از طريق روغنهاي فرار و روش Maceration تهيه مي‌گردد. مراكز اصلي توليد گل رز، لاكول، كراسه، اس تي پاول، ونس، پگوماس ترتز، مونتاركس ل ويگنال، اوپييو و مرگينز مي باشد.

رويهم دو منطقه لاكول و اس تي پاول دو منطقه مهم كاشت رز در فرانسه هستند كه بعلت كمي بارندگي و كمبود آب در اين مناطق كشت محصولات ديگر با كمبود آب مواجه گرديده و سودمند نيست. گل كاشته شده از نوع رزا سنتي فوليا مي‌باشد كه در فرانسه به رزماري معروف است كه واريته دارد.

واريته‌هاي ديگر مثل لوئيس وان هوت و ماري وان هوت نيز اخيراً مورد استفاده قرار گرفته‌اند. روي ساير واريته‌هاي رز زينتي نيز كار مي‌كنند زيرا داراي محصول زيادتري نسبت به رزماري است. و از طرفي عطر و كانكريت حاصله داراي بو و رايحه بهتري است.

چنانچه نتيجه خوبي مورد نظر باشد مراقبتهاي ويژه‌اي براي كاشت و نگهداري گل رز لازمست بخصوص كه در خاكهاي بكر كاشته شده باشد.

زمين در ماه شهريور شخم سطحي شده و سپس در مهرماه به عمق شصت سانتيمتر با تراكتور شخم مي‌شود.

با اضافه نمودن كود شيميايي و دامي زمين تقويت ميشود و در ماه اسفند اقدام به نشاء ‌مي‌كنند ولي چنانچه مقدار كشت زياد باشد بهتر است از بهمن‌ماه شروع نمايند تا در آخر فروردين كشت پايان يافته باشد. چنانچه مدت يكسال گياه در خزانه كاشته و نگهداري شود با موفقيت بيشتري روبرو خواهد بود.

فاصله رديفها 40/1 متر و روي رديفها 50 سانتي‌متر مي‌باشد و براي كاشت هر هكتار زمين حدود 10000 درختچه لازمست. آبياري بايستي به خوبي انجام شود و در سال اول گل كمي توليد ميشود. در پاييز مزرعه وجين شده و كود دامي داده مي‌شود. در ارديبهشت ماه سال بعد اولين محصول گل رز برداشت مي‌شود. و در سالهاي چهارم و پنجم توليد گل به حداكثر مي‌رسد و تا سال دهم ادامه دارد. بر حسب موقعيت آب و هوا، واريته گل و مواظبت از گياه 2 تا 5 تن در هكتار گل توليد مي‌شود. گل چيني توسط زنها و بچه‌ها در صبح زود و موقعيكه شبنم روي گلهاست انجام مي‌گيرد. دستمزد گل چين بر حسب مقدار گل چيده شده پرداخت و گل سريعاً به كارخانجات حمل و در آنجا روي زمين پهن مي‌شود تا خشك شود. حدود هفتاد درصد گل با روش استفاده از روغنهاي فرار و 20% با روشmaceration و 10% بوسيله تقطير با بخار آب عطرگيري مي‌شود. در گذشته از اتر نفت به عنوان حلال استفاده مي‌شد. اما امروزه از حلالهايي استفاده مي‌شود كه راندمان بهتري دارند.

هرچند كه عطر حاصله داراي بوي ملايم‌تر بوده و قدرت عطر توليدي با اتر را ندارد. عطر حاصله هم در عطرسازي استفاده مي‌شود و هم مستقيماً به صورت عطر در اختيار مشتري قرار مي‌گيرد.

مقدار كمي گلاب نيز در آلمان غربي، هندوستان، تونس و ايران توليد مي‌شود. در كشورهاي مذكور روش گلابگيري مشابه دستگاههاي گلابگيري موجود در ميمند فارس است. در اين كشورها موقعي اقدام به تهيه عطر مي‌شود كه سفارش قبلي داده شده باشد. در ايتاليا واريته‌ رزماري كاشته مي‌شود و از حدود شش تا ده هزار كيلو گل يك كيلو عطر توليد مي‌كند.

[Borna66]

عطر مراكشي

صنعت عطرگيري در مراكش قبل از جنگ جهاني دوم بوجود آمد اما به سرعت توسعه يافت به طوريكه در حال حاضر با بلغارستان، آناتولي و فرانسه قابل رقابت است. توليد رز در دو منطقه وسيع جدا از هم انجام مي گيرد: در دره دادس كه مركز اصلي آن ال كيلا دزمگونا بوده و در 300 كيلومتري جنوب شرقي مراكش قسمت جنوبي كوههاي اطلس و نزديك به كور صحرا در ارتفاع 3000 تا 5000 متري قرار دارد. اين منطقه در گذشته بكر بوده ولي اكنون بخاطر وجود معادن مخصوصاً منگنز و بهره‌گيري از آنها آماده گرديده است. درختان رز به صورت حصار در اطراف مزارع قابل آبياري و در كنار جوي‌هائيكه از ابتداي رودخانه دادس منشعب مي‌گردند، كاشته شده، از آنجائيكه مزارع جهت كشت گندم و تهيه غذا مورد استفاده قرار مي‌گيرند كشت گل محدود به اطراف مزارع بوده اما از حدود 20 سال قبل كه اروپائيان كشفيات خود را گسترش داده‌اند ميزان توليد گل بسرعت افزايش يافته است. واريته گل رز مراكش با واريته داماسنا از لحاظ شكل ظاهر و تعداد گلبرگ تفاوت دارد و اين گياه احتمالاً در 10 تا 12 قرن پيش، از ايران به مراكش برده شده است. در مراكش دو كارخانه بزرگ براي تبديل گل بوجود آمده كه به روش تقطير با بخار و استخراج بوسيله روغنهاي فرار كار مي‌كنند عطر توليدي با كد «يو او پي» و «سي ا پي پي» معروف است.

توليد سالانه مراكش در سالهاي خوب بيش از 2000 تن گل در سال است اگرچه ممكنست بطور جدي بعلت سرمازدگي كاهش يابد بطوريكه در سال 1952 تمام محصول گل منطقه سرما زد و از بين رفت. برداشت معمولاً در دو هفته آخر آوريل شروع شده و با توجه به گرمي هوا تا اواخر مي (ارديبهشت) طول مي‌كشد. توليد عطر نيز بسيار متفاوت و از 3000 تا 5000 كيلو گل، يك كيلو عطر مي‌دهد و قسمت اعظم توليد بوسيله تقطير انجام گرفته و توليد سالانه عطر تقريباً 450 كيلو «كانكريت» 3000 كيلوست.

عطر مراكش مرغوبست ولي قدرت عطر بلغارستان را ندارد. درختان گل در دره دادس به علت سردي زمستان و خشكي هوا در تابستان عاري از امراض و پارازيتها مي‌باشند. در روستاي خميسه در شمال مراكش آقاي شادت مزرعه بسيار وسيعي از گل رز بوجود آورده، تا مزارع تدرز و معازير جمعاً چند صد هكتار گل سرخ كاشته شده كه در رديف بزرگترين مزارع توليد گل رز در جهان بوده و وقتيكه شكوفه‌ها باز مي‌شوند منظره بسيار تماشايي ايجاد ميكند. توليد گل اين مزارع بيش از 1000 تن در سال و در حال توسعه است. بارندگي در اين قسمت از مراكش كافي و بنابراين آبياري لازم نيست. شادت واريته رز داماسنا را انتخاب كرده و در نتيجه توليدات اين مزارع با توليدات دره دادس متفاوت است. عطر مراكش مورد استقبال عطرسازان قرار گرفته است و از لحاظ قيمت با عطر بلغارستان رقابت مي‌كند با وجوديكه از لحاظ غلظت و لطافت كه خاصيت مشخصه عطر بلغار است برابر نيست. عطر بلغار بخاطر خلوص زياد مورد استفاده نبوده و مستقيماً به صورت عطر گران قيمت عرضه مي‌شود.

براي اطلاع بيشتر از اين صنعت در مراكش به كتاب رزهاي دادس نوشته جرج ايگولون صفحه 773 تا 785 مراجعه شود

[Borna66]

گل، گلاب و عطر ايران

كشور ايران داراي تمدني كهن بوده و از ديرباز مهد دانش و صنعت و از جمله اولين گلابگير دنيا نيز بشمار مي‌رود. سابقه گلابگيري در ايران به بيش از 2500 سال مي‌رسد.

ايرانيان در آن زمان روش تقطير را ابداع نموده و سالها از آن بهره‌مند بوده‌اند. تهيه مواد معطر و آب مقطر گياهان دارويي درايران قبل از حمله مغولان به اوج خود رسيد بطوريكه همه ساله مقدار معتنابهي گلاب، عرق نسترن، ‌گل زرد، ‌نعناع، ‌رازيانه و غيره از طريق دريا به شمال آفريقا و اروپا و توسط شتر به هندوستان و چين صادر مي‌شده است. علاوه بر اين با استفاده از گياهان دارويي، داروهاي زيادي بصورت خشك و يا بصورت عصاره‌هاي تغليظ شده تهيه و صادر مي‌گرديده است. مركز اصلي گل و گياهان معطر در فارس و ميمند از شهرت خاصي برخوردار بوده است.

حمله مغولان همراه با نابودي همه چيز، اين صنعت را نيز دچار مخمصه نمود بطوريكه از آن تاريخ تا كنون اين صنعت رواج قبلي خود را نيافته است. عطر ايران بعلت شرايط مناسب آب و هوايي از مرغوبيت خاصي برخوردار است ولي بعلت اينكه بمقدار كم توليد شده و بيشتر در داخل كشور مصرف ميشده از شهرت جهاني برخوردار نيست. گل محمدي، نسترن معطر و ساير گياهان اين خانواده بومي ايران بوده و از اين منطقه به ساير نقاط دنيا برده شده است. هنر تقطير گل سرخ نيز حدود پانصد سال است كه از ايران به اروپا برده شده، روشي كه با استفاده از آن محمدبن زكرياي رازي به ساخت و كشف الكل موفق گرديد و آنرا از طريق تخمير و تقطير انگور بدست آورد.

تهيه عطر و عرقيات در ايران به استثناء 3 تا4 مورد هنوز بصورت سنتي انجام مي‌گيرد و هيچيك از توليدكنندگان با خواص شيميايي موادي كه توليد مي‌كنند آشنايي ندارند و تاكنون مركزي نيز براي تحقيق روي گياهان معطر و اسانس‌دار بوجود نيامده است. در موارد اندك دانشكده‌هاي داروسازي اقدام به انجام آزمايشاتي نموده‌اند كه در دسترس عموم قرار ندارد.

بعد از انقلاب اسلامي حركتهاي نويدبخشي توسط دانشكده‌هاي داروسازي و سازمان پژوهشهاي صنعتي ايران شروع گرديده و كارخانه‌هاي اسانس‌گيري كاشان، نيز تلاشهايي را آغاز نموده و كارخانه اسانس‌گيري گلكاران بخصوص بخش بزرگي از كار خود را به تحقيق در زمينه اسانس گل سرخ و ساير اسانسها اختصاص داده است.

اميد است با ايجاد مؤسسه تحقيقات گياهان معطر قدم بزرگي در راه شناخت گياهان اسانس‌دار و اسانس آنها برداشته شده و كشور ايران موقعيت گذشته خويش را بازيابد.



گلابگيري در ايران

در حال حاضر در نقاط مختلف ايران با استفاده از روشهاي سنتي گلاب مي‌گيرند ولي مركز اصلي توليد عطر و گلاب، كاشان و ميمند فارس مي‌باشد.

چون هدف از تقطير گل در ايران تهيه گلاب مي‌باشد عطر يك توليد جنبي بشمار مي‌آيد. ميزان توليد گل در منطقه كاشان حدود 3 هزار تن مي‌باشد كه در سطح بيش از ششصد هكتار كاشته شده است. نوع گل سرخ كاشان Rosa damascena است كه از مرغوبترين نوع رز به شمار مي‌رود و بصورت گلستانهاي زيبا در دامنه كوههاي كركس ايجاد گرديده است.

دستگاههاي گلابگيري سنتي همان دستگاههاي قديمي است و از يك ديگ با ظرفيت حداكثر سي كيلو و يك پارچ و دو عدد نيچه تشكيل مي‌گردد. اين دستگاهها حدود 400 تن گل را به گلاب و عطر تبديل مي‌كنند. علاوه بر اين 3 كارخانه نيز با استفاده از روش بخار در حومه كاشان احداث گرديده كه جمعاً حدود 1600 تن گل را مصرف مي‌نمايند.

در فارس تهيه گلاب و عرقيات رواج داشته و نحوه كار آنها كمي با كاشان تفاوت دارد و از دقت و ظرافت كمتري برخوردار مي‌باشد. در فارس گل سرخ بصورت ديم در دامنه كوهها وجوددارد كه توسط روستائيان چيده شده و به گلابگيران فروخته مي‌شود. ميزان توليد گل در فارس بستگي به مصرف گلابگيران دارد و منابع توليد آن بسيار وسيع است. گلابگيري بيشتر توسط گلابگيران سنتي انجام مي‌گيرد و اخيراً نيز كارخانه‌اي احداث گرديده است.

گلاب، عطر و عرقيات توليدي اين مناطق ضمن تأمين نياز داخلي به كشورهاي حوزه خليج فارس صادر مي‌گردد.

[Borna66]

عطر بلغارستان

بلغارستان يك مركز عمده تهيه عطر در دنياست. گلستانها در دره معروف رز واقع در دويست كيلومتري شرق صوفيه و در قسمت جنوبي دره بالكان قرار دارند. اين دره حدود 160 كيلومتر طول و حدود 3 تا30 كيلومتر عرض دارد و شامل ده منطقه است كه مهمترين آنها كازانليك ـ كارلوو ـ برزوفو- شيرپام ـ نوازاگورا و استافا‌زاگورا مي‌باشد. در واقع اين مناطق از دو دره واقعي تاندجا و استرما تشكيل شده و شهر كازانليك و كارلوو مركز اين مناطق مي‌باشند كه داراي 150 روستا با جمعيتي معادل 200 هزار نفر است كه همگي دست‌اندركار تهيه عطر مي‌باشد و مزارع بزرگ گل رز را بوجود آورده و سالانه چندين ميليون كيلوگرم گل توليد مي‌نمايند. پرمحصول‌ترين قطعات، 300 تا 700 متر از سطح دريا ارتفاع دارند. درختان گل در خاكهاي سبك شني و سنگلاخي سبك بهتر رشد مي‌كنند، چرا كه اين خاكها بعلت زهكشي خوب با ذخيره كم آب در خود از يخ زدن و سرمازدگي درخت در زمستان جلوگيري نموده و به خاكهاي گچي ارجحيت دارند.

نوع اصلي گل منطقه رزا ‌داماسنا مي‌باشد كه نود درصد گل آنجا را تشكيل مي‌دهد و بصورت وحشي ديده نشده و با عمليات زراعي مي‌رويد. اين نوع گل از تلقيح دو نوع رز بنامهاي رز گاليكا و رز كانينا بوجود آمده است. ارتفاع درختچه‌ها حدود 4 تا 6 فوت و گلها در ماههاي مي (ارديبهشت) و ژوئن (خرداد) باز مي‌شوند. روي هر شاخه 6 تا 7 شاخه پديد مي‌آيد كه در سالهاي خوب به دو برابر نيز مي‌رسد. عطر گل در موقع باز شدن بسيار قويست.

مقدار كمي نيز رز البا در بلغارستان كاشته مي‌شود زيرا اين نوع رز در خاكهاي فقير بهتر رشد نموده و سخت و مقاوم‌تر از گل سرخ و حدود 40 درصد گل بيشتر مي‌دهد و بطور كلي كشاورزان از اين نوع رز در حصاربندي رزهاي سرخ استفاده مي‌نمايند. عطر گل سفيد چندان جالب نيست. گل سفيد عطر كمتري نيز توليد مي‌كند و در نتيجه زياد با ارزش نيست. دو واريته رز سنتيفوليا و رز استامبولتز حدود يك سوم واريته‌هاي رز كانينا و رز گاليكا عطر مي‌دهند مقداري از اين دو نوع نيز در بلغارستان وجود دارد.

تكثير درختچه رز به دو صورت پاجوش و قلمه زدن انجام مي‌گيرد. درختچه‌ها در روي رديف كاشته مي‌شوند. موقع كاشت در اوايل زمستان و يا اول بهار است. اما چنانچه در ماه نوامبر (آبان) كاشته شوند بهتر ريشه مي‌دهند. ابتدا زمين از علف هرز پاك شده، شخم زده و كود داده مي‌شود. درخت در سال اول زير بار نمي‌رود. در سال دوم كمي گل مي‌دهد. در سال چهارم تا دهم حداكثر توليد را دارد. بعد از ده سال شاخه‌ها از بين رفته و آنها را كف‌بر مي‌كنند تا شاخه‌هاي جوان روئيده شود. در نتيجه در سال بعد دوباره گلستان شروع به گل دادن مي‌نمايد به اين ترتيب امكان دارد 20 تا 30 سال از گلستان بهره‌برداري شود. برداشت گل در ماههاي ارديبهشت و اوايل خرداد با توجه به آب و هواي منطقه انجام مي‌گيرد. با توجه به گرمي يا سردي و يا ميزان رطوبت و وجود بارندگي برداشت محصول از 15 روز تا يكماه طول مي‌كشد. در هواي گرم غنچه‌ها زودتر باز شده و با وزيدن باد مقداري از عطر خود را از دست مي‌دهند. مناسبترين شرايط براي شكفتن؛ هواي خنك، مقدار كمي باران و مقداري تابش خورشيد است. گلها را قبل از اينكه كاملاًُ باز شوند، صبح زود قبل از طلوع آفتاب وقتيكه شبنم روي آنهاست برداشت مي‌كنند. گلهائيكه ديرتر چيده ميشوند مقداري از عطر خود را از دست مي‌دهند و لطافت بويشان نيز كم مي‌شود و در نتيجه تقطير آنها نتيجه دلخواهي ندارد.

گل بوسيله دختران و پسران جوان و زنهاي پير چيده شده، داخل زنبيل جمع‌آوري و در گونيهاي 40 كيلويي به گلابگير تحويل داده مي‌شود. براي اين كار گاهي گل تا 50 كيلومتر حمل مي‌شود. همزمان با تحويل گل، گلابگيران شروع به گلابگيري مي‌نمايند و براي اينكه بقيه گل سالم بماند گونيهاي گل را در جاي خنك قرار داده و روي آن آب سرد ميريزند تا از تبخير عطر و پوسيدن گل جلوگيري شود چهار روش براي تهيه عطر به شرح زير وجود دارد:

1- حرارت مستقيم با ظروف كوچك (انبيق) [Open fire with small alembics] كه در كاشان نيز مرسوم است.

2- حرارت مستقيم با ظروف بزرگ (Open fire with large alembics)

3- استفاده از بخار [Steam stills] كه سه كارخانه در كاشان از جمله كارخانه كشت و صنعت گلكاران به آن مجهزند.

4- استفاده از روغنهاي فرار (Volatile solvent extraction)

تا سال 1902 تمام عطر توليدي بلغارستان بوسيله دستگاههاي انبيق مسي كوچك محلي توليد مي‌شد در آن زمان حدود 2800 واحد گلابگيري وجود داشت كه با سيزده هزار انبيق حدود پانزده هزار تن گل كار مي‌كردند. امروزه متد قديمي جاي خود را به روش مدرن داده است كه دستگاههاي بزرگ تقطير را شامل مي‌شود. اين دستگاههاي مدرن حدود 80 درصد از توليد گل زارعين را به عطر تبديل كرده و حدود 20 درصد انبيقهاي كوچك محلي داراي 40-43 اينچ ارتفاع بوده و قطر كف آن حدود 32 اينچ است و دو دستگيره در دو طرف آن وجود دارد كه براي بلند كردن و خالي كردن ديگ از آنها استفاده مي‌گردد. ديگها نزديك جوي آب نصب گرديده تا از آب خنك براي تقطير استفاده گردد. اين دستگاهها نسبتاً ناقص و شامل يك ديگ به شكل مخروطي ناقص مسي است و حدود 120 ليتر ظرفيت دارد. كلاهك روي ديگ به شكل نيم كره و يك لوله تقطير مستقيماً به يك طرف آن متصل است. اين لوله از داخل يك گودال عبور و عمل تقطير در اين قسمت از لوله انجام مي‌گردد.

براي برداشت گلاب توليد شده از قسمت انتهايي لوله تقطير گودالي حفر نموده‌اند . ديگ روي اجاقي كه از آجر درست شده است قرار داده شده و از چوب به عنوان سوخت استفاده مي‌شود. در شروع كار، گلهاي قرمز و سفيد مخلوط شده و باهم داخل ديگ ريخته مي‌شود. در مواقعيكه ميزان گل زياد است گلهاي اضافي را در محل خنك نگهداري و براي جلوگيري از تخمير روي آنها آب سرد مي‌ريزند. د رمرحله اول حدود 10 كيلو گل و 75 كيلو آب داخل ديگ ريخته و درب دستگاه تقطير كاملاً بسته و درزهاي آن گرفته مي‌شود. زير ديگ را روشن كرده و كار تقطير حدود 5/1 تا دو ساعت طول مي‌كشد. ميزان گلاب بدست آمده همراه با عطر حدود 10 كيلو است كه آن را كنار مي‌گذارند، سپس ديگ را تخليه نموده و با استفاده از آبكش آب گلهاي جوشيده را جدا نموده و از اين آب داغ براي تقطير مرحله بعدي استفاده مي‌كنند. اين مقدار آب داغ حدود 50 ليتر است لذا مقدار 25 ليتر آب تازه نيز اضافه نموده و ده كيلوي ديگر گل داخل ديگ ميريزند. اين عمل تا پايان روز گلابگيري ادامه مي‌يابد. در مرحله بعدي مقدار 40 كيلو از گلاب بدست آمده از مرحله اول را داخل دستگاه ريخته و با دقت مجدداً تقطير مي‌نمايند. حدود پنج ليتر تقطير اوليه غليظ كه داراي عطر است ذخيره ميشود و بقيه آن (35 ليتر) در ديگ باقيمانده ومقداري گلاب تازه به آن مي‌افزايند. اين كار تا پايان مرحله عطرگيري ادامه مي‌يابد تا تمام عطر گرفته شود. كشاورز روستايي پس آب گلاب را مورد استفاده مرحله بعدي قرار ميدهد. در حاليكه در كارخانجات از اين روش استفاده نكرده و آب گل نيز پس از جوشيدن تخليه شده و مورد استفاده قرار نمي‌گيرد.

استفاده از آب سياهرنگ تفاله گل به علت داغي آن باعث صرفه‌جويي در سوخت و علاوه بر اين به علت بالا رفتن غلظت آب موجود در ديگ درجه جوشش آب و گل بالاتر رفته و باعث مي‌شود كه كليه اسانس موجود در گل تبخير و در نتيجه ميزان برداشت عطر بالا رود. هرچند كه استفاده از اين پس آب سياه رنگ مقداري از مرغوبيت و بوي عطر مي‌كاهد. امروزه بسياري از كشاورزان به معايب استفاده از اين روش آگاه شده و تفاله گل و آب پس مانده را دور مي‌ريزند و لذا نيازي به الك و يا آبكش ندارند. عطر بدست آمده با اين روش قديمي را سنتي مي‌گويند و عطريست با بوي خوش، ملايم و دلپذير ولي قوي نيست و قيمت و هزينه توليد آن ارزانتر از عطر حاصل از دستگاههاي بزرگ است زيرا اولاً گلابگير از كارگر استفاده ننموده و خود و خانواده‌اش كارها را انجام ميدهند و ثانياً سرمايه كمي براي انجام كار لازم دارند، لذا اين نوع عطر با عطر توليد شده با استفاده از روشهاي ديگر از لحاظ قيمت رقابت مي‌كند. در حال حاضر تعداد زيادي گلابگير بزرگ در يك شركت تعاوني عضويت دارند. اين شركتها داراي دستگاههاي تقطير با ظرفيت حدود 500 تا 2500 ليتر مي‌باشند كه با استفاده از شعله كار مي‌كنند و مي‌توانند با ظرفيت 100 تا 500 كيلو گل در هر نوبت كار كنند. اين دستگاهها نيز معمولاً از مس ساخته شده و كلاهك ديگ آنها ممكنست باز شده، يا ثابت باشد. اين ديگها به چند شكل ساخته مي‌شوند؛ يكنوع پهن و يكنوع استوانه‌اي. از تمام جهات اين دستگاه با دستگاههاي كوچك فرق دارند زيرا طوري نصب شده‌اند كه حرارت تلف نشده و از طرفي سيني سوراخدار مخصوصي در كف ديگ تعبيه شده است كه از تماس گل با كف داغ ديگ جلوگيري نموده و در نتيجه گل ته نمي‌گيرد ضمناً دراين سيستم از لوله سرد كن مارپيچي استفاده ميشود. پارچ گلاب متشكل از استوانه گردن باريكي است كه در بالاي آن يك شيشه استوانه‌اي به منظور مشاهده و برداشت عطر نصب گرديده است. در ديگهائي‌ كه كلاهك ديگ ثابت است از يك سوراخ بزرگ كه روي ديگ تعبيه گرديده گل به داخل ديگ ريخته شده و تا حدود 30 سانتي‌متري لبه ديگ پر از گل ميشود. سپس به اندازه‌اي آب ميريزند تا كاملاً گلها را بپوشاند. يك كارگر با استفاده از تيرك گل و آب را كاملاً مخلوط مي‌كند. چنانچه گل در آب كاملاً مخلوط نشود گلهائيكه روي آب تجمع يافته‌اند جلو خروج اسانس را مي‌گيرند. معمولاً نسبت آب در گل حدود 5 به 1 است ولي چنانچه دريافت گل زياد باشد اين نسبت كمتر ميشود.

پس از بهم زدن مخلوط، درب دستگاه را بسته و آتش زير ديگ را روشن مي‌كنند. در اين مرحله تجربه زيادي لازمست زيرا حرارت ملايمي بايد داده شود در غير اينصورت بالا رفتن ناگهاني حرارت مقداري از اسانسهاي سبكتر را همراه با هواي داخل ديگ به خارج رانده و آن را تلف مي‌كند لذا با حرارت ملايم جوش آوردن ديگ حدود 5/1 ساعت طول مي‌كشد. حدود 2 تا 5/2 ساعت نيز كار تقطير ادامه مي‌يابد. بخار حاصله از داخل سرد كننده عبور مي‌كند (بالاي سرد كننده گرم و پايين آن نيز زياد سرد نيست) حرارت تقطير حدود 35 درجه سانتيگراد است در غير اينصورت اسانس چرب در داخل لوله كندانسور يخ مي‌بندد. عمل تقطير تا زمانيكه به نسبت هركيلو گل داخل ديگ يك كيلو گلاب حاصل ميشود ادامه مي‌يابد (البته چنانچه حجم كار زياد باشد اين مقدار كمتر است). تفاله گل و آب باقيمانده در ديگ از طريق شيري كه در پايين و كنار ديگ قرار داد تخليه و با عبور از يك فاضلاب به رودخانه ميريزند. گلاب حاصل از تقطير وارد دو عدد ظرف مرتبط بهم (مخصوص عطرگيري) كه بطور موازي قرار دارند، شده و پس از عبور از اين دو ظرف، عطر آن بجاي مانده و وارد مخزن روبازي با ظرفيت 100 تا 150 ليتر و سپس بطور اتوماتيك پمپاژ و در تانك بزرگتري ذخيره ميشود تا در مراحل بعد مجدداً تقطير و يا براي فروش مصرف شود.

عطر بجاي مانده در استوانه‌هاي شيشه‌اي، با استفاده از سرنگ و يا پي‌پت برداشته ميشود. اين عطر مايعي روغني و سبز مايل به زرد است كه شامل Rose oil و انواع مواد معطر ديگر بوده و در اصطلاح محلي Attar ناميده ميشود. مقدار عطر برداشتي در اين مرحله خيلي كم است و بقيه عطر كه به صورت محلول و يا سوسپانسيون (گلاب) در تانك ذخيره گرديده، به آب اول معروف است. پس از آنكه تانك ذخيره گلاب پر شد، گلابها را براي تقطير مجدد وارد ديگها مي‌كنند. حدود 1200 ليتر گلاب مرحله اول را داخل ديگ گلابگيري ريخته با حرارت ملايمي مي‌جوشانند. مدت تقطير يك ساعت است. همزمان با شروع تقطير، كندانسور نيز كار سردكردن را شروع و حدود 150 ليتر گلاب معروف به آب دوم (اصطلاح ايران: دو آتشه) بدست مي‌آيد. كه عطر روي آنرا گرفته و گلاب آن با يك سري ديگر گلاب اول مخلوط، عمل عطرگيري تجديد ميشود. عطر حاصل از آب اول با عطر حاصل از تقطير مستقيم گل مخلوط شده و عطر تجارتي را تشكيل مي‌دهد. در اصطلاح محلي به عطر حاصل از آب اول (يا گلاب دو آتشه) پرواركا ميگويند. نسبت عطر اول و عطر دوم در بلغارستان ثابت نيست و لذا عطرهاي توليدي توسط افراد مختلف كمي باهم متفاوت است. نسبت تجربه شده خوب، 25% عطر گل و 75% گلاب است كه اين اختلاط كلاً عطر ناخالص را تشكيل مي‌دهد. عطر حاصل را در بطري‌هاي شيشه‌اي كرده و دو سه روز در آفتاب قرار ميدهند تا ناخالصيها و ذرات كلوئيدي موجود در آب ته‌نشين گردد، سپس عطر خالص به آرامي در ظروف ريخته شده و رسوب ته شيشه را تصفيه نموده و در شيشه‌هاي كوچك كه داراي جلد مسي است بسته‌بندي و عرضه مي‌كنند.

تقطير با بخار آب
اين روش توسط كارخانه‌داران بزرگ بكار گرفته شده و راندمان كار آن بسيار بالا و از دستگاههاي مدرن استفاده ميشود كه غالباً با بكارگيري تجربيات و كار با ارزش دانشمندان بوجود آمده است.

بخار معمولا توسط دستگاهي ايجاد ميشود كه در ساختماني نزديك سالن گلابگيري نصب گرديده و ديگهاي گلابگيري بسيار بزرگتر از ديگهاي گلابگيري معمولي و حدود 3000 ليتر ظرفيت دارد. در داخل ديگها ممكنست از لوپ و يا كوئيل استفاده شود كه لوپ سوراخدار بوده و مي‌تواند با تزريق مستقيم بخار، آب ديگ را به جوش آورد سپس با به كارگيري كوئيل آنرا بحالت جوش نگهدارد. بخار مستقيم علاوه بر جوش آوردن سريع آب كار به هم زدن را نيز انجام مي‌دهد. عمل گلابگيري در اين نوع دستگاهها مثل دستگاههاي گلابگيري معمولي است با اين تفاوت كه بخاطر امكان كنترل حرارت و راحتي كارگران با آن، اين دستگاهها برتري كاملي به دستگاههاي قديمي دارد. البته بعضي از كارخانه‌داران از هر دو نوع ديگ (ديگ با آتش و ديگ با بخار) بهره مي‌گيرند. از لحاظ بو عطر توليد شده با اين دو روش باهم مقداري تفاوت دارند و معمولاً عطر توليدي با روش قبلي كمي تندتر و قوي‌تر از عطر توليد شده با روش استفاده از بخار است. با وجوديكه عطر توليد شده با روش بخار به بوي گل نزديكتر است طبق نظر كارشناسان مخلوطي از عطر توليدي از روش استفاده از آتش و روش استفاده از بخار بهترين نوع عطر بلغارستان است (با نست دو برابر عطر با روش آتش و يك برابر با روش بخار) بزرگترين كارخانه بلغارستان داراي 70 ديگ بزرگ با بخار و چهار دستگاه سردكن است كه همگي در چند سال پيش كه عطر حداكثر فروش را داشت باهم كار مي‌كردند.


تقطير در خلاء
در بلغارستان يك كارخانه بزرگ وجود دارد كه با سيستم خلاء كار مي‌كند. در اين روش ابتدا فقط گلاب بدست مي‌آيد و سپس گلاب دوباره تقطير شده و فقط عطر حاصل مي‌شود. عطر بدست آمده با اين روش با عطر حاصله از روش تقطير كاملاً فرق دارد و بيشتر براي ساخت عطريات از نوع عطر رز سفيد مناسب مي‌باشد.



دستگاه دوار

اين روش در يونان جهت تهيه اسانس با استفاده از روغنهاي فرار بكار گرفته مي‌شود و در بلغارستان براي اولين بار بوسيله شخصي بنام كارل گارنير عرضه شد. دستگاه شامل يك استوانه بزرگ است كه بطور عمودي قرار داده شده و در داخل آن يك استوانه مشبك كه روي محوري افقي قرار دارد، نصب گرديده است به طوريكه اين استوانه مشبك ميتواند حول محور افقي بچرخد و داخل اين استوانه گل مي‌ريزند. آب داخل استوانه عمودي در حال جوشيدن است وقتي استوانه مشبك مي‌چرخد، گلها وارد آب جوش شده و اسانس خود را به بخار آب داده و از آب خارج ميشوند. سرعت عمل اين روش به خاطر استفاده از بخار است و علاوه بر اين نسبت آب ديگ به گل كمتر و حدود 2 به 1 مي‌باشد و غلظت گلاب توليد شده نيز دو برابر روش ثابت است، بطوريكه در روش ثابت نسبت عطر توليدي از گلاب به عطر توليدي از گل 3 به 1 است. اختلاف اساسي بين عطر حاصل از اين روش با عطر حاصل از روشهاي قبلي در كمتر بودن روغنهاي فرار آن مي‌باشد و در نتيجه به نسبت وزن آن داراي بوي بيشتري است.


استخراج با استفاده از روغنهاي فرّار
تعداد كمي از كارخانجات مدرن براي عطرگيري از اين روش استفاده مي‌كنند و اين روش نيز براي اولين بار در سال 1903 ميلادي در بلغارستان عرضه شد. نحوه كار اين روش قبلاً در اين كتاب شرح داده شده است. از اين روش بيشتر در يونان استفاده مي‌شود.

[Borna66]

واريته هاي مناسب براي تهيه عطر رز

áرزا سنتيفوليا كه گلهاي آن سرخ كمرنگ است و در انگليس به كبيج رز و در فرانسه به رز-د-ماري معروف مي‌باشد و بصورت خودرو در كانكاسوس شرقي مي‌رويد.

رزا داماسنا

áرزاداماسنا كه داراي گلهاي بزرگ قرمز و غالباً سفيد است و در بلغارستان كاشته مي‌شود. گل سرخ كاشان از همين نوع است.

áرزـ د­ ـ لا ـ هي كه داراي گلهاي بزرگ سرخ مايل به سفيد و از تلقيح دو اسپس رزا داماسنا و جكومينت و رز. روگوزا توسط فرانسويان بوجود آمده است.

á رز ـ البا ـ ل كه گلهاي آن معمولاً سفيد رنگ اما گاهي متمايل به قرمز است.

á رز ـ گاليكا ـ ل كه گلبرگها برنگ قرمز لاكي و يا قرمز سير مي‌باشد و يك نوع آن در انگلستان بنام داماسك رز و در فرانسه بنام پروپنس رز معروفست.

[Borna66]

آزمايش عطر از طريق بوئيدن

كليه روغنهاي فرار داراي دو صفت مشخصه بوي خوش و تندي هستند. اين دو صفت جداگانه قابل بررسي و سرانجام قابل جمع‌بندي و تطابق‌اند.

يك آزمايش براي تشخيص بوي خوش اسانس را به ترتيب زير مي‌توان انجام داد:

يك قطره از عطر را در 100 سي سي آب مقطر 42 درجه و در شيشه تميز مي‌ريزيم. هر شيشه بايستي قبلاً كاملاً تميز شده و عاري از هرگونه بو و چربي باشد.

شيشه‌ها را بر حسب خوشبوتر بودن پشت سر هم قرار ميدهيم و يادداشت مي‌كنيم.

عمل فوق هر ساعت و براي شش بار و يكبار نيز در صبح روز بعد تكرار مي‌شود.

با بررسي يادداشتها ميتوان دقيقاً بهترين عطر را شناسايي نمود.

ارزيابي قدرت و تندي عطر بوسيله خيساندن كاغذ صافي تميز با يك مقدار مساوي از هر نوع عطر و قرار دادن آنها در حرارت اطاق و بوئيدن آنها همه روزه و در ساعت معين (10 تا 11 صبح) و تكرار آزمايش به مدت 10 روز انجام مي‌گردد.

مي‌توان همه روزه بهترين عطر را با شماره 10 و ضعيفترين را با شماره يك شماره‌گذاري نموده و در روز آخر آزمايش با جمع‌بندي نمره‌هاي داده شده قوي‌ترين عطر را مشخص و انتخاب نمود.

[Borna66]

ارزيابي عطر گل رز

بطور تجربي بوئيدن عطر گل رز داراي مشخصات متفاوتي است و دو نوع مشخص آن عبارتند از :

1- عطر روستايي با مشخصات نرمي، ملايمت و دل آرامي

2- عطر توليد شده با ديگهاي بزرگ با مشخصه تندي شديد.

دو مورد فوق از صفات مشخصه عطرهاي ساخت بلغارستان مي‌باشند كه موارد زير نيز به آن اضافه ميشود

3- نوع آلدئيد عطرهاي توليد شده با سيستم بخار

4- سنگيني مخصوص عطرهاي توليدي بوسيله سيستم خلاء.

عطرهاي روستايي و عطر توليدي ديگهاي بزرگ (1 و 2) علاوه بر صفات مشخصه فوق داراي اختلافهاي زير هستند.

الف ـ نسبت ميزان مصرف گل قرمز به گل سفيد

ب ـ زمانيكه گل چيده شده در انتظار تقطير مي‌ماند.

ج ـ دگرگوني گل (تخمير) در مواقعيكه كه ميزان توليد گل بيش از ظرفيت دستگاه است و يا بايستي از راههاي دور به كارگاه عطرگيري حمل شود.

د ـ نوع آب و خاك محلي كه گل در آنجا كشت ميشود.

ح ـ ‌امكانات ديگهاي بزرگ كه در آن گل به آرامي مي‌جوشد و با حرارت زياد ديواره ديگ تماس ندارد.

و ـ نوع ديگ (عده‌اي ديگهايي را ترجيح ميدهند كه درب آن برداشته ميشود و بعضي ديگهاي با درب ثابت را مورد استفاده قرار مي‌دهند).

در حال حاضر بزرگترين مشكلي كه خريداران عمده عطر با آن روبرو هستند آنستكه از كجا عطر خريداري كنند و چه عطري را انتخاب نمايند. اطمينان به عطرگير بسيار الزامي است. واضح است وقتيكه يك شركت تعاوني اقدام به كنترل مرغوبيت عطر مي‌كند شناخت عطر از طريق محل توليد و توليد كننده غيرممكنست. و بايستي به روش آزمايش نمونه عطر تن در داد. در گذشته خريداران غيرممكن است نگرانيهايي براي خلوص عطر داشتند زيرا تقلب در عطر كاري عادي و همه‌گير شده بود و در نتيجه خريداران به آزمايش عطر از طريق شيميايي و استفاده از ضرائب فيزيكي علاقمند شده بودند. اما وقتي كه علم شيمي در اختيار تقلب كنندگان قرار گرفت و توانستند عطرهاي مشابه عطر طبيعي بسازند استفاده از روش آناليز به تنهايي و بدون استفاده از روشهاي حسي و تجربي غيرقابل استفاده شد. بايد توجه داشت كه عطر خوب چيزيست كه بايد مورد پسند شامه بوده و حتي براي با تجربه‌ترين بيني نيز جاي ترديد باقي مي‌ماند.

[Borna66]

شيمي عطر

تركيبات زير طي آزمايشاتي كه روي نمونه عطرهاي تجارتي انجام شده بدست آمده است.

وزن مخصوص در 30 درجه سانتيگراد 865/0 - 849/0

چرخش نوري به درجه (5-) ـ (1-)

ضريب انحراف نوري در 25 درجه سانتيگراد 466/1 ـ 452/1

نقطه ذوب بر حسب درجه سانتيگراد 24 ـ 15

الكلها بعنوان درصد ژرانيول 84 ـ 63

سيترونلول بر حسب درصد رودينول 64 ـ 24

درصد استاروپتن 25 ـ 7

ارزش اسيدي 8/3 ـ 5/1

ارزش استري 5/17 ـ 7/3

ارقام فوق از عطر رز حاصل از روش استخراج دوار به دست آمده است عطر حاصل از اين روش داراي استاروپتن كمي است.

نمونه‌اي كه از يك خريد عمده توسط شركت ياردلي مورد آزمايش قرار گرفته است 55% سيترونلول را تقويت نمود. براي اثبات اين هدف در سال 1932 اقاي اي جي پاري حداكثر ميزان سيترونلول موجود از عطر بلغارستان را 35% ذكر نموده است و پس از 8 تا 10 سال بعد همين شخص نمونه‌هايي را به دست آورد كه بي‌ترديد داراي 40-50% سيترونلول بود. اين عقيده با كار استاندارد آقايان هفمن و گيلدميستر كه رقم 37% را به دست آوردند مستحكم شد. اگرچه پس از آن تاريخ بيانيه‌اي توسط آقاي اكريسيس در سال 1924 متشر شد كه ميزان سيترونلول را تا 48% ذكر نمود. در سال 1929 نمونه ديگر و در سال 1930 روي تعداد زيادي نمونه خالص رقمي حدود 55% سيترونلول گزارش گرديد. دستيابي به ارقام بالاتر مثل آنچه باني آزمايشات فوق به آن دست يافت در اثر بررسيها و تحقيقات بيشتر حاصل شد و اين تحقيقات بوسيله شيميستهاي ديگر تكميل گرديد. آقايان چارلز و روبرت گارنير چندين سال بعد اعلام نمودند كه توسط دستگاههاي مدرن ميتوان عطر با 45 تا 55% سيترونلول تهيه نمود. با استفاده از دستگاه دوار ميتوان به رقمي حدود 63% سيترونلول دست يافت آقايان اي جي پاري و جي اچ سيگر با آزمايشات جامعي از نمونه‌هاي تأييد شده عطر رز كه در سال 1932 توليد و شامل بيش از 75% از كل محصول مزرعه بود، حدود 45 تا 61% سيترونلول به دست آوردند كه اين ارقام بسيار بالاتر از ارقامي بود كه تا آن تاريخ به دست آورده بودند. ضمناً آنها دريافتند كه الكل اتيليك نيز يكي از تركيبات تشكيل دهنده عطر رز است چيزي كه تا آن تاريخ مورد تأييد دانشمندان قرار نگرفته بود. علامت بهترين عطر رز در حال حاضر داشتن 45 تا 55% سيترونلول است و نمونه‌هائيكه داراي كمتر از 40% باشد مورد ترديد هستند.

به نظر نمي‌رسد كه عطرهاي خوب داراي اختلاف عمده‌اي در مواد متشكله باشند. شكي نيست كه شرايط آب و هوايي، نوع خاك، ناحيه، ‌زمان برداشت گل، مدتي كه گل در انتظار تقطير مي‌ماند و تخمير گل قبل از تقطير، نسبت گلهاي قرمز به سفي،ـ نوع دستگاه تقطير و طرز كار گلابگير حتي روي تركيبات روغنهاي عطر اثر مي‌گذارد چه رسد به بوي عطر.

اختلاف ميزان سيترونلول عطرهاي توليدي سالهاي قبل و سالهاي اخير به شرح زير قابل توجيه است:

1- توسعه دستگاههاي بزرگ و اينكه گلابگيران در سالهاي اخير رقابت بيشتري براي توليد و فروش عطرهاي خالص داشته‌اند و تغيير روشي كه هدفش توليد هرچه بيشتر عطر بود نه مرغوبيت آن.

2- در گذشته عطر را به طور عمد يا از روي عادت با ژرانيول و يا استاروپتن مصنوعي مخلوط مي‌كردند. و لذا به علت تقلبي بودن عطرها ميزان سيترونلول اندازه‌گيري شده پائين بوده است.

هرچند بالا بودن ميزان سيترونلول دليل بر بالا بودن كيفيت عطر است تا مدت زيادي شناخت عطر با استفاده از روش اندازه‌گيري سيترونلول دانشمندان را به بيراهه كشانده و خريداران را نيز به اين روش مردد ساخته بود. بطوريكه گاهي اوقات عطر خالص با سنجيدن ميزان سيترونلول رد شده و عطرهاي ساختگي مورد قبول واقع مي‌شد. حتي امروزه نيز بخاطر وجود تسهيلات علمي ساخت عطرهاي تقلبي آسانتر شده است. چند سال پيش آقاي جي اچ سيگر اقدام به ساخت عطر رز با مشخصات زير نمود كه بسيار به عطر طبيعي شبيه و از نظر مشخصات قابل قبول است.



وزن مخصوص در 30 درجه سانتيگراد 8547/0

چرخش نوري -7/1-

ضريب چرخش نوري در 25 درجه سانتيگراد 4624/1

درجه انعقاد به سانتيگراد 8/21

ارزش اسيدي 9/1

ارزش استري 6/11

اي ـ وي پس از استيله نمودن 3/212

(Stearoptene)استاروپتن به درصد 18

سيترونلول به درصد 2/31

در گذشته تصوير مي‌شد كه فنيل اتيل الكل موجود در گل رز در جريان تقطير از بين ميرود اما آزمايشات عملي كه توسط اي اس گانتر و ارگارنير انجام شد ثابت نمود كه اين ماده در پس آب گل حل شده و با تخليه تفاله از محيط عمل خارج مي‌شود. پس آب گل بعد از تقطير با روغنهاي فرار مخلوط شده و توسط دو نفر بنامهاي اچ و ال باون و ار رودنتال آزمايش شد و وجود مقدار زيادي فنيل اتيل الكل با مقدار كمي اوژنول در آن به اثبات رسيد.

[Borna66]

نسبت گل به عطر توليد شده

با روش تقطير با بخار آب در كشورهاي مختلف به شرح زير است:

بلغارستان ------- 3500 كيلوگل ------ 1 كيلو عطر

مراكش ------ 3500 كيلو گل ------- 1 كيلو عطر

آناتولي ------ - 4000 كيلو گل ------- 1 كيلو عطر

فرانسه -------- 12000 كيلو گل ------- 1 كيلو عطر

توليد كم عطر در جنوب فرانسه بخاطر اينستكه منظور اصلي در فرانسه تهيه گلاب است و عطر به عنوان يك توليد جنبي در نظر گرفته مي‌شود. اگرچه آزمايشاتي در شهر گراسه انجام و از لحاظ نسبت گل به عطر توليدي همان نتايج بلغارستان به دست آمده است مشابه همين آزمايش در بلغارستان انجام شده و ارقام زير از نتيجه آزمايشات انجام شده به دست آمده است:

الكلهاي حلقوي ----- سيترونلول ------ استاروپتن

عطر مستقيم از گل 9 ------ 5/5 ------- 3/71

عطر گلاب 9/91 ------ 8/75 ------- بندرت

مجموع هردو عطر 4/28 - ------ 3/17 ----- 8/59

بر طبق آزمايشات انجام شده مقدار 12000 كيلو گل براي توليد يك كيلو عطر مستقيم بعلاوه 9000 ليتر گلاب لازم است. نتايج آزمايشات مشابه بشرح زير است.

الكلهاي حلقوي 2/12 درصد، سيترونلول 3/6 درصد، استاروپتن 7/76 درصد

[Borna66]

درباره عرقیات و عصاره

عرقيات[1]

عرقيات آبهاي مقطعر معطري هستند كه محلول‌هاي اشباع شده از اسانس‌هاي فرار يا ديگر مواد معطر در آب بوده و از تقطير مواد فرار موجود در اندامهاي مختلف گياهان تازه يا خشك بدست مي‌آيند.



عصاره[2]

عصاره‌ها فراورده‌هايي هستند كه به صورت جامد، نيمه جامد (نرم و كش‌دار) و مايع وجود داشته و به طور كلي از استخراج مواد تام گياهي و حيواني و يا غير تام به وسيله حلالهاي مناسب (نظير الكل اتيليك با درجه‌هاي الكلي مختلف، آب، اتيلن گليكول، اتر و يا مخلوطي از آنها) بدست مي‌آيند. عصاره‌هائي كه به مصرف خوراكي مي‌رسند مي‌بايست بوسيله آب و يا اتانول عصاره‌گيري شوند و بقيه حلال‌هاي غير خوراكي، به روشهاي گوناگون عصاره‌گيري نظير ماسراسيون[3] (خيساندن) پركولاسيون[4] (استخراج بدون حرارت) و سوكسله[5] (استخراج با حرارت) بدست مي‌آيند.



1- عصاره مايع

در صورتيكه حلال از مواد استخراج شده گياه جدا نشود، عصاره به حالت مايع مي‌باشد.



2- عصاره جامد

در صورتيكه حلال از مواد استخراج شده گياه جدا شود، عصاره به حالت غليظ و خميري و يا بحالت جامد تبديل مي‌شود.

تذكر: شكل فيزيكي عصاره در صورتي كه بدون حلال باشد به مواد موجود در آن، بخصوص به ميزان روغن و يا مواد محلول در آن، بستگي دارد.



3ـ عصاره تام[6]

در صورتيكه كليه مواد موجود در گياه عصاره‌گيري شده و عصاره حاوي همه مواد تركيبي گياه باشد، عصاره تام ناميده مي‌شود.



4ـ عصاره غير تام[7]
در صورتيكه شرايط استخراج (حلال، روش و دستگاه‌ها) به نحوي انتخاب شود كه قسمتي از مواد گياه عصاره‌گيري شود، عصاره داراي بعضي از خواص گياه مي‌باشد. همچنين در صورتيكه گياه بوسيله تجزيه به دو يا چند قسمت تقسيم شود و يا قسمتي از مواد مورد نظر از آن استخراج شود، غير تام ناميده مي‌شود.



5- تنطور[8]

تنطورها عصاره‌هائي هستند كه حلال آنها اتانول بوده و درجه الكلي آنها 80- 60 درجه مي‌باشد.



تبصره:
عواملي كه در كيفيت و كميت در استخراج اسانسهاي گياهي بسيار مؤثرند:

ـ رعايت اصول صحيح كشت گياه و مراقبت دقيق

ـ توجه به بهترين و مناسب‌ترين زمان برداشت

ـ نحوه حمل صحيح و سريع به كارخانه (در صورت امكان با استفاده از ماشينهاي داراي سيستم سردكننده)

ـ نحوه نگهداري مناسب گياه در انبار

ـ سرعت عمل كارخانه در امر توليد

يادآوري:

تنها محصولات عرقيات گياهي، مجوز توليد دريافت خواهند نمود كه در فهرست كميته مشترك اداره غذا و دارو يافت شوند.


1. Aromatic distilled water.

2. Exteract.

3. Maceration.

4. Perculation.

5. Sucxcelet.

6. Total Extract.

7. Partial Extract.

8. Tincture.