كلستریدیوم بوتولینوم عامل بیماری بوتولیسم بوده و گسترش جهانی دارد این بیماری در اثر تاثیر زهرابه باكتری بر انتهای اعصاب حركتی ایجاد می شود و به مرگ در اثر نارسایی تنفسی منجر میگردد (لغت بوتولیسم از كلمه یونانی botulus به معنی سوسیس گرفته شده است. اولین همه گیرهای مسمومیت در ارتباط با سوسیس و سایر غذاهای آماده در قرن 19 میلادی به وقوع پیوست). بوتولیسم را مدتهاست به عنوان بیماری انسانی می شناسند.
مولر (Muller ) در سال 1870 این سم را برای این بیماری بكار برد ولی عامل بیماری در سال 1897بوسیله وان ارمنگم (Van Ermengem ) شناخته شد.او در بررسی این بیماری در بلژیك كه عده ای در اثر خوردن گوشت خوك دودی مبتلا و تلف شده بودند عامل بیماری را از گوشت خوك و از بافتهای افراد تلف شده جدا ساخت و تاثیر زهرابه میكروب را بر رشته های عصبی نشان داد.بوتولیسم به عنوان بیماری دامها در اوایل قرن 20 بتدریج شناخته شده است.

خصوصیات و مورفولوژی باكتری:
این باكتری میله ای شكل گرم مثبت (همانند سایر كلستریدیومها در كشتهای تازه و جوان گرم مثبت است ولی در اثر كهنه شدن به تدریج گرم منفی می شود) و اسپورزا می باشد. حدود 3 تا میكرون طول و 0.6 تا 0.8 میكرون عرض دارد.در خاك لاشه مرده مهره داران و بی مهرگان و دستگاه گوارش و گاهی مدفوع حیوانات حضور دارد.
فرم رویشی باكتری قادر نیست با فلور روده رقابت كند.در كشتهای تازه و جوان بدلیل دارا بودن تاژكهای جانبی دارای حركت بوده اما به زودی در نتیجه تولید اسپور فراوان بی حركت می شود. اسپور مركزی یا نزدیك به انتهایی دارد (در مركز و یا نزدیك به انتهای باكتری ایجاد می شود) بیضی شكل و درشت تر از عرض باتری است و باعث تورم باكتری می شود.
اسپور این باكتری شدیدا به حرارت مقاوم بوده و حرارت 100 درجه سانتیگراد را حداقل 3 تا 5 ساعت تحمل می كند خاصیت مقاومت به حرارت در pH اسیدی یا غلظت بالای نمك كاهش می یابد.

خصوصیات كشت و بیوشیمیایی:
این باكتری بیهوازی مطلق بوده در دمای 25 تا 30 درجه به خوبی رشد می كند در دمای 37 درجه سرعت رشدی كمتر از 30 درجه دارد. محیطهای اندكی قلیایی برای رشد میكروب مناسب تر است. باكتری در محیطهای مایع به ویژه آبگوشت حاوی قطعات كبد به فراوانی رشد می كند و اگر مقدار 5% گلوكز و 5% فسفات دی پتاسیك به محیط كشت افزوده شود رشد فراوانتر خواهد بود.

كلونی های باكتری در سطح محیط آگار و در شرایط بیهوازی كوچك نامنظم نیمه شفاف به رنگ سفید مایل به خاكستری تا قهوه ای متمایل به زرد و دارای سطحی گرانولار (دان دان) دیده می شود.

كلونی در عمق محیط كرك دار است. كلستریدیوم بوتولینوم ژلاتین را ذوب می كند(در سویه های مختلف متغیر است). گلوكز را بطور كامل و فروكتوز ساكاروز مالتوز و سالیسین را بطور متغیر( بسته به سویه های مختلف مثبت یا منفی بودن آن متفاوت است) تخمیر می كند اما قادر به تخمیر لاكتوز و زایلوز نیستند. تخمیر با تولید گاز همراه است و مواد حاصل از تخمیر مقدار زیادی اسید استیك است اسیدهای چرب دیگری نیز ایجاد می شود كه مقدار و نوع آن بر حسب سویه باكتری متفاوت است و شامل اسیدهای بوتیریك ایزوبوتیریك والریك و ایزوكاپروئیك است.
تست لیپاز مثبت دارند اما تستهای اندول و نیترات و اوره آنها منفی است از نظر تاثیر بر مواد پروتئینی بعضی از سویه ها پروتئولیتیك و بعضی دیگر غیر پروتئولیتیك هستند. سویه های پروتئولیتیك كلستریدیوم بوتولینوم را پارابوتولینوم هم می گویند كه این سویه ها شیر را به كندی منعقد و لخته حاصل را هضم می كنند.سرم منعقد و سفیده تخم مرغ بسته شده را هضم و محیط را كدر و بوی بد و نامطبوعی تولید می كنند. در محیطهای حاوی تكه های مغز و گوشت نیز در اثر هضم این بافتها بوی زننده ای ایجاد می نمایند.

زهرابه زایی:
كلستریدیوم بوتولینوم را بر اساس تفاوتهای آنتی ژنی و نوع توكسین و یا در اینجا بهتر بگوییم نوع نوروتوكسینی كه تولید می كند به 8 تیپ مختلف تقسیم بندی می كنند كه از A تا G نامگذاری شده اند و خود تیپ C در واقع دو تیپ C آلفا و C بتا می باشد.

لازم به ذكر است كه تیپ G از كلستریدیوم بوتولینوم با نام دیگری هم گفته شده و در واقع خود یه گونه از كلستریدیوم ها محسوب شده است با نام كلستریدیوم آرژانتینس ( Cl.argantines ). هر كدام از این تیپ ها زهرابه هایی با همنام تیپ خود تولید می كنند اما بعضی از تیپ ها مقداری از توكسین تیپ دیگر را هم می تواند تولید كند
تیپ A زهرابه A _ تیپ B زهرابه B _ تیپ C آ لفا زهرابه C1 و مقدار كمی هم C2 _ تیپ C بتا زهرابه C2 و مقدار كمی زهرابه C1 _ تیپ D زهرابه Dو همچنین C2 _تیپ E زهرابه E _تیپ F زهرابه F و تیپ G زهرابه G را تولید می كند. این زهرابه ها همانند سایر جنس های كلستریدیومها نسبت به گرما حساس می باشند تیپ های A- B- E- F و G در انسان ایجاد بیماری میكنند و سایر تیپ ها یعنی C و D در حیوانات موجب بیماری می شوند. البته تیپ E به صورت یک ارگانیسم بومی در محوطه های آبزیان هم مطرح می باشد که بیماری از طریق استفاده این محصولات ایجاد می شود.
بطور كلی سم بوتولیسم یك زهرابه پروتئینی است با وزن مولكولی 150 هزار دالتون كه از دو زنجیره سنگین و سبك تشكیل شده و وزن مولكولی آنها به ترتیب 100هزار و 50 هزار دالتون تخمین زده می شود. سنتز این سم پروتئینی توسط نوعی فاژ لیزوژنی ( Lysogenic phage ) صورت می گیرد.
به مولكول زهرابه یك پروتئین با خاصیت هماگلوتینین ( Hemagglutinin ) یعنی خاصیتی كه باعث جمع شدن گلبولهای قرمز خون می شوند متصل است كه زهرابه را در برابر آنزیمهای دستگاه گوارش محفوظ می دارد. سویه های غیر پروتئولیتیك كلستریدیوم بوتولینوم شامل C D E G و تعداد كمی از سویه های B و F هستند كه جهت بروز حداكثر قدرت زهرآگینی خود باید در معرض آنزیمهای پروتئولیتیك مانند تریپسین قرار گیرند. سم كلستریدیم بوتولینوم كشنده ترین سمی است كه تا كنون شناخته شده. 1 میلی گرم توكسین آن حاوی 120 میلیون دز كشنده برای موش است و 1هزارم میلی گرم آن برای انسان كشنده است.

حساسیت:
انسان به بوتولیسم حساس بوده و بطوریكه در اول مبحث گفته شد بیماری ابتدا در انسان تشخیص داده شد و مدتها آنرا فقط یك بیماری انسانی می دانستند.در حیوانات بوتولیسم بیشتر در پرندگان و به ویژه ماكیان و پرندگان وحشی آبزی بروز می كند اما حساسترین حیوان به بوتولیسم جوجه بوقلمون است. گاو گوسفند و اسب نیز نسبت به بیماری حساسند ولی خوك و گوشتخواران را مقاوم می دانند گرچه ابتلاء توله سگها به تیپ C كلستریدیوم بوتولینوم گزارش شده است.تیپ های مختلف این باكتری موش خوكچه هندی خرگوش مینك (سمور یا راسو) و موش خرما را در شرایط تجربی تلف می كند.

منشاء آلودگی و انتقال:
اسپورهای كلستریدیوم بوتولینوم به وفور در خاك یافت می شود و موجب آلودگی گوشت و سبزیجات می گردند.اسپورها در مواد غذایی و خوراكی كه بدون رعایت شرایط بهداشتی و استریلیزاسیون مناسب كنسرو شده اند زنده می مانند و در محیط بیهوازی قوطی كنسرو جوانه می زنند. سم در غذای كنسرو شده (كه شرایط بیهوازی مهیا است) تولید می شود و بصورت از پیش تعیین شده در هنگام بلع غذای مسموم وارد بدن می گردد از اینرو این بیماری غالبا یك عفونت نیست. غذاهای كه بیشترین خطر مسمومیت را دارند عبارتند از: كنسروها به ویژه كنسروهای سبزیجات(مخصوصا سبزیجات قلیایی) مانند مارچوبه اسفناج نخودفرنگی لوبیا قارچ و فلفل و در مرحله بعد كنسروهای گوشتی و ماهی.علاوه بر آن فراورده های دیگری مثل انواع ماهی دودی بسته بندی شده نیز در معرض خطر این آلودگی می باشند. در لبنیات به ویژه در كشك آلودگی به ندرت دیده شده است. بطور كلی %90 آلودگیهای بوتولیسم مربوط به كنسروهایی می شوند كه در تهیه آنها موازین بهداشتی و تكنولوژیك رعایت نشده است.

بطور كلی برای ایجاد توكسین یا سم در مواد غذایی توسط این باكتری شرایط زیر لازم است:

1- محیط بیهوازی: كه معمولا در قوطیهای كنسرو وجود دارد و نیز در ظروف در بسته با كمك مصرف اكسیژن توسط سایر میكرو ارگانیسمهای هوازی ایجاد می گردد.

2- درجه حرارت مناسب جهت تكثیر كلستریدیوم بوتولینوم: كه برای تیپ های A و B به ترتیب بین 10 تا 12.5 و 47.5 تا 50 درجه سانتیگراد می باشد .تیپ E به عنوان یك باكتری Psychrotroph شناخته شده و می تواند در عرض مدت 31 الی 45 روز حتی در برودت و سرمای 3.3+ درجه نیز توكسین تولید نماید.همانطور كه گفته شد این سم نسبت به حرارت آسیب پذیر است و در اثر چند دقیقه جوشاندغیر فعال می شود.با گرم كردن كافی غذا می توان از ابتلای به بیماری جلوگیری كرد.

در حیوانات: اسپور بوتولیسم كه در خاك مناطق مختلف وجود دارد به همراه علوفه وارد دستگاه گوارش حیوان شده و به این وسیله ممكن است به منطقه جدیدی نفوذ كند و خاك را آلوده سازد. همچنین مدفوع و لاشه دامها و طیور آب و خاك را آلوده می سازند. همانطور كه گفته شد بوتولیسم در حقیقت یك نوع مسمومیت محسوب می شود و بطور كلی در دستگاه گوارش توكسین تولید نمی كند با وجود این گزارشاتی مبنی بر تولید توكسین این باكتری در چینه دان مرغها و دستگاه گوارش نوزادان انسان داده شده است.همچنین موارد نادری از بوتولیسم در اثر آلوده شدن زخم در انسان و كره اسبها گزارش شده است ولی به غیر از موارد گفته شده بوتولیسم تقریبا همیشه در اثر خوردن غذاهای آلوده به توكسین این باكتری ایجاد می شود.
زهرابه ممكن است در لاشه متلاشی شده حیوانات تولید شود و دامها در اثر خوردن لاشه یا مصرف علوفه ای كه با لاشه آلوده شده باشد به بیماری مبتلا گردند. لاروهای مگس كه در لاشه حیوانات رشد كرده اند ممكن است حاوی مقدار كافی زهرابه باشد و مرغهایی كه از لاشه تغذیه می كنند مبتلا سازند.
منابع دیگر آلودگی گیاهان فاسد شده حاشیه بركه ها و دریاچه هاست كه ممكن است محل مناسبی برای تولید توكسین این باكتری باشد و پرندگان آبزی را كه از این گیاهان تغذیه می كنند به بوتولیسم مبتلا سازد. فقر كلسیم ممكن است گاوان و گوسفندان را وادار به خوردن لاشه فاسد حیوانات كند و این امر باعث بروز بوتولیسم در آنها شود.

بیماری زایی:

پس از بلع ماده غذایی یا عوامل آلوده سم از جدار روده ها گذشته و وارد جریان خون و لنف می شود. وجود هماگلوتینین در زهرابه آنرا در برابر ژانزیمهای گوارشی حفظ می كند.سم از طریق خون به گیرنده های غشایی پیش سیناپسی نورون های حركتی در سیستم اعصاب محیطی و اعصاب جمجمه ای متصل میشود از آنجا كه این سم در واقع یك پروتئاز است باعث لیز و تخریب پروتئینهای دخیل در آزاد سازی استیل كولین در نورون ها می شود و رها سازی استیل كولین را به فضای سیناپسی مهار می كند و از انقباض عضلانی جلو گیری كرده و در نتیجه به شلی و فلج عضلانی می انجامد و در اثر فلج عضلات تنفس بیمار می میرد.( استیل كولین یك میانجی گر شیمیایی در اعصاب است كه باعث انتقال پیامهای عصبی در رشته های عصبی شده و در نهایت در عضلات انقباض رخ می دهد _ در سم بوتولیسم آن قسمتی كه باعث تخریب پروتئینهای مسئول آزادسازی استیل كولین می شود زنجیره سبك سم است). سم بوتولیسم بر اعصاب كلی نرژیك سطحی اثر می كند اما سد خونی- مغزی مانع نفوذ آن به مراكز عصبی می باشد.

علائم بوتولیسم:
در انسان: علائم بالینی بیماری طی 12 تا 36 ساعت (و به ندرت تا 48 ساعت و بیشتر) پس از مصرف غذای مسموم به صورت ضعف و فلج پایین رونده پدید می آید: ضعف weakness خستگی عمومی و سر درد.اختلالات در بینایی بطوری كه دو بینی Double Vision یا Diplopia از عادی ترین علائم بوتولیسم است و همچنین تیرگی دید Blurred Vision و گشاد شدن مردمك Dilation of Pupils و تورم پلكها و اختلال در عمل تطابق. عضلات زبان فلج می شوند و اختلال در تكلم بوجود می آید و بلع غذا در ابتدا مشكل Dysphagia و بعد غیر ممكن می شود. نهایتا به دلیل فلج عضلات تنفسی و ایست قلبی مرگ اتفاق می افتد.

در این بیماری بر خلاف سایر مسمومیتهای غذایی علائم گوارشی معمولا بارز نیستند و تب وجود ندارد. میزان مرگ و میر به شدت مسمومیت بستگی دارد اما بطور كلی میزان مرگ و میر در این مسمومیت بالاست. بسیاری از موارد پس از 20 الی 24 ساعت منجر به مرگ می شود ولی در صورتیكه بیماران مسموم 10 روز اول بیماری را بگذرانند معمولا خطر مرگ منتفی خواهد بود. علاوه بر مورد فوق دو شكل اختصاصی بالینی رخ می دهد كه به غیر از راه خوردن غذای مسموم است:

۱- بوتولیسم زخم یا Wound Botulism :

در اینحالت اسپورها زخم را آلوده كرده و جوانه می زنند و در محل زخم توكسین تولید می كنند. بوتولیسم زخم با اعتیاد تزریقی (به خصوص استفاده از هروئین) ارتباط دارد.

۲- بوتولیسم نوزادان یا Infant Botulism :
در آن باكتری در روده رشد و تكثیر كرده و سم تولید می كند.
سپس سم از روده جذب شده و این امر به آهستگی صورت می گیرد. به این نوع از بوتولیسم Floppy Baby Syndrome هم می گویند. خوردن عسل آلوده به این باكتری در انتقال بوتولیسم نوزادان نقش دارد.نوزادان مبتلا دچار ضعف یا فلج می شوند و ممكن است به اقدامهای حمایتی جهت تنفس نیاز داشته باشند ولی معمولا به طور خودبخود بهبود می یابند.

بوتولیسم نوزادان یكی از علل سندرم مرگ ناگهانی نوزادان است. در حیوانات: بوتولیسم در گاو گوسفند و اسب بیشتر به وسیله باكتری های تیپ C بتا و D و به ندرت تیپ B گزارش شده است.
تیپ D این باكتری بیماری Lamziekte را در مناطقی از آفریقا در گاو ایجاد می كند. در این مناطق گاوان در اثر كمبود و فقر غذایی به مردار خواری عادت می كنند. گزارشهای متعددی از بیماری بوتولیسم در اسب در نتیجه مصرف علوفه فاسد و آلوده وجود دارد (در نواحی غربی اروپا) كه با ابتلا و تلفات قابل ملاحظه ای همراه بوده است.
علائم اغلب 3 تا 7 روز پس از خوردن مواد آلوده به زهرابه باكتری بروز می كند. مسلما هر چه مقدار زهرابه بیشتر باشد دوره كمون و نهفته بیماری كوتاه تر است. در اشكال فوق حاد حیوان بدون بروز علائم تلف می شود. تب وجود ندارد و بیماری منظره فلج عضلانی رو به پیشرفت را مجسم می كند. ضعف و فلج عضلات از پاهای عقب شروع شده و تا پاهای جلو و سر و گردن توسعه می یابد.

در بیشتر موارد بیماری تحت حاد است. تلو تلو خوردن لغزیدن ناتوانی در برخاستن از آثار این بیماری است. دام مبتلا به روی جناغ سینه خوابیده و سر را روی زمین و یا به پهلوی خود تكیه می دهد كه بی شباهت به فلج پس از زایمان نیست. زبان فلج و از دهان خارج می شود و حیوان قادر به جویدن و بلع غذا نیست و بزاق ازدهانش سرازیر می شود. دفع ادرار و مدفوع كمتر ممكن است تغییر كند. فلج عضلات سینه در اواخر بیماری منجر به تنفس شكمی می شود. از حساسیت و هوشیاری حیوان تا آخر كاسته نمی شود. 1 تا 4 روز پس از بروز علائم حیوان می میرد. گاهی در شرایط طبیعی و یا در موارد تجربی گاوها علائم خفیفی نشان می دهند و پس از 3 تا 4 هفته بهبود پیدا می كنند.
حیواناتی كه بهبود یافته اند تا مدتی از نظر اخذ غذابا اشكال روبرو هستند. مطابق بررسی های صورت گرفته میكروارگانیسم هایی كه در چهار معده نشخوار كنندگان وجود دارند قدرت زهرآگینی این باكتری را كاهش می دهند بنابراین قدرت كشندگی زهرابه از راه دهان در گاو خیلی بیشتر از سایر راههاست.

نوع ویژه ای از بوتولیسم در اثر نفوذ باكتری در جراحات نكروتیك در كره اسب های جوان درسنین 3 تا 8 هفتگی در ایالات متحده استرالیا و انگلستان شناخته شده كه چون با نشانی های لرزش همراه است آنرا سندرم كره های لرزان یا Shaker Foal Syndrome نامیده اند و در حقیقت نوعی مسمومیت عفونی (Toxicoinfection) می باشد. این بیماری بطور ناگهانی با ضعف شدید عضلات و زمین گیر شدن آغاز می شود كره های مبتلا قادر به بزخاستن نمی باشند اگر آنها را سز پا نگه دارند لرزش شدید عضلانی در آنها ایجاد می شود. لرزش در هنگامی كه كره زمین گیر شده و دراز كشیده است آشكار نمی باشد.

اگر كره قادر به راه رفتن باشد قدمها ناموزون می باشد. اگر پستان مادر را بگیرد شیر از دهانش به خارج می ریزد. اگر برای خوردن علف كوشش كند برخی از آن از منخرینش خارج می شود. كره مبتلا به یبوست است.
مرگ در اثر فلج عضلات تنفس حدود 72 ساعت پس از بروز علائم فرا می رسد. بعضی از كره ها پس از 14 روز بهبود می یابند. در پرندگان: علائم در پرندگان چند ساعت تا یكی دو روز پس از خوردن مواد آلوده بروز می كند. تا كنون بیشتر تیپ C آلفا را عامل ابتلاء پرندگان تشخیص داده اند. مرغ مبتلا كسل و بی اشتهاست چشمها نیمه بسته و كم فروغ است.عضلات پا و بال زودتر از سایر قسمتها مبتلا می شود.مرغ به زحمت جابجا می شود بالهایش روی زمین آویخته است.در اثر فلج عضلات گردن سر به طرف پایین می افتد و مرغ قادر به نگاه داری سر بطور عادی نیست بدین جهت به بیماری نرمی گردن یا Limberneck معروف است.

در بعضی از موارد شدید پرهای مرغ می ریزد. بطور كلی در این بیماری پر حیوان زود كنده می شود.سرانجام بیماری و سیر آن به میزان زهرابه خورده شده بستگی دارد. در موارد شدید ظرف مدت چند ساعت تا 1 روز منجر به مرگ می شود ولی در اشكال خفیف تر به تدریج علائم مرتفع می شود و سلامت خود را به دست می آورد. آثار كالبد گشایی: در كالبد گشایی تغییرات مشخصی دیده نمی شود. گرچه وجود مواد خارجی مظنون در دستگاه گوارش نشخوار كنندگان و اسب ممكن است نظر را متوجه این بیماری نماید. گاهی زیر پرده داخلی و خارجی قلب خونریزی وجود دارد و پرخونی در مخاط روده ها دیده می شود. خونریزی در اطراف عروق مغزی گزارش شده و ممكن است سلولهای پوركنژ در مخچه از بین رفته باشد.

تشخیص:
گرچه با توجه به علائم می نوان به موارد انفرادی بوتولیسم مشكوك شد ولی تشخیص قطعی بوتولیسم بوسیله جستجوی زهرابه باكتری در مواد غذایی خورده شده و یا محتویات گوارش دامها و یا افراد تلف شده و شناسایی آن و تزریق به حیوان آزمایشگاهی (موش) امكان پذیر است. برای این منظور: مقداری از مواد غذایی خورده شده را در سرم فیزیولوژی استرسل له كرده و بصورت شیرابه در آورده و سپس آنرا از پالا می گذرانیم تا میكروبهای موجود در آن گرفته شود. مقداری از شیرابه پالا شده را به مدت 15 دقیقه می جوشانیم. 0.5 میلی لیتر تزریق داخل صفاقی (IP ) از شیرابه جوشانده شده به موش این حیوان را تلف نمی كند در صورتیكه تزریق همین مقدار از شیرابه جوشیده نشده موجب مرگ حیوان می گردد. قابل ذكر است كه مخلوط كردن سرم ضد بوتولیسم یا آنتی توكسین با عصاره مزبور موجب خنثی شدن زهرابه می شود.

تشخیص تفریقی:
بیماری بوتولیسم با فلج پس از زایمان در گاو و كمبود كلسیم در گوسفند بی شباهت نیست ولی شرایط ایجاد بیماری در آنها كاملا متفاوت است. هاری فلجی در گاو و انسفالومیلیت در اسب بیماری لوپینگ ایل و اسكرپی در گوسفند و بعضی از مسمومیتهای گیاهی در دامها ممكن است با بوتولیسم اشتباه شود.

درمان:
در انسان در كنار انجام اقدامات حمایتی تنفسی به بیمار آنتی توكسین پلی والان یا سه ظرفیتی ( A B , و E ) داده می شود.این آنتی توكسین در بدن اسب ها ساخته می شود از اینرو حدود %15 از گیرندگان آنتی بادی سرمی به بیماری سرم دچار می شوند. در حیوانات سرمهای حاوی پادزهر اختصاصی و یا پلی والان را نیز می توان در مراحل ابتدایی بیماری بكار برد ولی مؤثر بودن آن مورد تردید است.
تجویز مسهل برای خروج زهرابه از روده ها و داروهای محرك اعصاب گاهی صورت می گیرد. اینگونه معالجات در اسب همراه با وارد ساختن مواد غذایی بوسیله لوله معدی تقویت می شود. بطور كلی درمان در موارد تحت حاد كه بیماری با كندی پیشرفت می كند ممكن است با موفقیت همراه باشد كه در اینگونه موارد باید بقیه حیوانات سالم را مایه كوبی نمود.

پیشگیری:
از آنجایی كه اسپور این باكتری بطور گسترده ای در خاك پراكنده است سبزیجات میوه ها و مواد دیگر می توانندآلوده شوند. غذاهای كنسرو شده و همچنین غذاهای بسته بندی شده در منزل باید به مقدار كافی حرارت ببینند و یا به مدت 20 دقیقه جوشانده شوند.
در حال حاضر خطر عمده ناشی از غذاهای بسته بندی شده در منزل است(بخصوص لوبیا سبز- نخود فرنگی- ذرت- فلفل- زیتون و ماهی دودی).از مصرف كنسروهایی مه سر و ته آنها بر آمده و باد كرده است اكیدا اجتناب شود (آنزیمهای پروتئولیتیك كلستریدیایی باعث تشكیل گاز و متورم شدن قوطی می شوند).غذاهای مسموم ممكن است فاسد یا ترش شوند و همانطور كه گفته شد ممكن است كنسروها تورم پیدا می كنند و یا ظاهر طبیعی داشته باشند. در حیوانات در دامهایی كه در چراگاه نگهداری می شوند باید كمبود مواد غذایی را از نظر فسفر و یا پروتئین با جیره دستی جبران كرد. از بین بردن لاشه حیوان به منظور جلوگیری ازآلودگی مراتع توصیه می شود. در مناطقی كه بیماری بومی است مایه كوبی با توكسوئید اختصاصی مفید می باشد.
تزریق یكبار توكسوئید ایمنی كافی پس از دو هفته در دام ایجاد می كند و تا 2 سال دوام دارد.
بررسی كلستریدیوم بوتولینوم رشد كرده در پلیت آگار زرده تخم مرغ جهت مثبت بودن تست لیپاز (در این تصویر Gaspak نیز كه در یك جار قرار كلستریدیوم
بوتولینوم تیپ A : رشد كرده در پلیت آگار خوندار پس از 72 ساعت(بزرگنمایی 5 برابر)
كلستریدیوم بوتولینوم تیپ A : رشد كرده در پلیت آگار خوندار ( Blood agar ) پس از 48 ساعت صویر كلستریدیوم بوتولینوم تیپ A رنگ آمیزی Gram شماره 2 تصویر كلستریدیوم بوتولینوم ( میكروسكوپ الكترونی ) صویر اسپورهای كلستریدیوم بوتولینوم در رنگ آمیزی Malachite Green شماره 1 كلستریدیوم بوتولینوم تیپ A رنگ آمیزی Gram كشت شده در محیط thioglycollate broth در دمای 35 درجه سانتیگراد پس از 48 ساعت وتولیسم زخم در دست یك پسر ۱۴ ساله وتولیسم نوزادان در یك نوزاد شش هفته ای