تاثیر فناوری اطلاعات بر سازمان، جامعه و فرد

[javad jan]

چكیده
در چند دهه اخیر تكنولوژی مدرن اطلاعات بر موقعیت و عملكرد بسیاری از جوامع، سازمانها و افراد اثرات قابل ملاحظه‌ای گذاشته و به موازات پیشرفتهای شگرفی كه در این زمینه بوجود آمده است، سرنوشت جوامع، سازمانها و افراد هر روز بیش از گذشته به این فناوری مدرن گره می خورد. بدیهی است كه در چنین موقعیتی، شناخت تاثیرات فناوری اطلاعات اهمیت فزاینده ای یافته است.
با توجه به این واقعیات باید گفت كه فناوری اطلاعات یكی از عوامل مهم محیطی به شمار می آید كه بر موقعیت، عملكرد و سرنوشت جوامع، سازمانها و افراد اثرات جدی می گذارد.

مقدمه
بحث در مورد تاثیر فناوری اطلاعات بر افراد، سازمانها و جامعه موضوع تازه‌ای نیست و از ابتدای پیدایش و گسترش فناوری اطلاعات این موضوع مورد بحث قرار گرفته است.
هنوز هم افرادی وجود دارند كه معتقدند بشر به وسیلة تكامل تكنولوژی تهدید شده است. ما در یك ارتباط حیاتی با تكنولوژی قرار داریم. با وجود این، باید در مورد اثرات آن بر خود به عنوان افراد و به عنوان اعضای سازمانها و جامعه آگاه باشیم.
بدین جهت در ادامه این نوشتار تاثیر فناوری اطلاعات بر سازمانها، افراد و جامعه بحث خواهد شد.

سازمانها و فناوری اطلاعات
استفاده از رایانه و فناوری اطلاعات برخی از تغییرات را در سازمانها ایجاد كرده است. این تغییرات در حوزه هایی مثل ساختار، اقتدار، قدرت، محتوای شغل، سلسله مراتب شغلی كاركنان، نظارت و شغل مدیران دیده می شود. خلاصه ای از این مباحث در ادامه توضیح داده می شود.

سلسله مراتب سازمانی
فناوری اطلاعات برای افزایش بهره‌وری و كارایی ، حیــــطه كنترل گسترده‌تر و كـــاهش تعداد متخصصان را مجاز می‌داند. فناوری اطلاعات به سازمانها اجازه می دهد تــا دانش متخصصان را تحت كنترل درآورد و نیاز به تخصصــهای فنی را در سازمان كاهش می دهد. این منطقی است كــه پس از اینكه سطــــوح مــدیریتی در سازمانها كمتر شد، در آن ســـازمانها به مدیران صفی و ســـتادی كمتری نیاز خواهد بود. این روند بیشتر به وسیله پدیدة كاهش یا كوچك شدن اندازة مدیریت میانی نمایان می‌شود.

نسبت كاركنان یقه آبی به كاركنان یقه سفید
با جایگزین شدن رایانه‌ها به جای شغلهای دفتری، از آنجایی كه نیاز به متخصصان سیستم‌های اطلاعاتی بیشتر می‌شود، نسبت كاركنان یقه سفید به یقه آبی در چنین سازمانهایی بیشتر می‌شود.

واحدهای ویژه
تغییر دیگر در ساختار سازمانی، امكان ایجاد یك مركز تكنولوژی، یك مركز تجارت الكترونیك، یك بخش سیستم‌های پشتیبانی تصمیم و یا یك بخش سیستم‌های هوشمند است. بدین ترتیب واحدهای ویژه ای جهت مدیریت اطلاعات و فناوری اطلاعات در سازمان ایجاد می‌شود.


تمركز قدرت یا اختیار
اینكه آیا استفاده گسترده فناوری اطلاعات منجر به تمركز یا نبود تمركز در عملیات كسب و كار و مدیریت خواهد شد یا نه ممكن است به فلسفه مدیریت عالی بستگی داشته باشد. هر چه میزان كنترل و تاثیر كاركنان رده پایین سازمان بر فرایند تصمیم گیری در سازمان بیشتر باشد، می‌توان نتیجه گرفت كه تمركز در سازمان كمتر شده است و اگر با بكارگیری فناوری اطلاعات در سازمان ،میزان كنترل و تاثیر مدیران بر فرایند تصمیم بیشتر شود،تمركز بیشتر خواهد بود.بنابر این نمی‌توان در این مورد یك الگوی مشخص و واضح ارائه داد‌.

قدرت و موقعیت
با توجه به اینكه اطلاعات یك منبع قدرت است، با ورود سیستم های اطلاعاتی در سازمان میزان اطلاعات تحت كنترل افراد تغییر خواهد كرد و بدین ترتیب قدرت افراد (قدرت ناشی از اطلاعات) تغییر خواهد كرد.

محتوای شغل
یكی از اثرات فناوری اطلاعات بر محتوای برخی مشاغل هم در سازمانهای دولتی و هم در سازمانهای خصوصی است. تغییرات در محتوای شغل هنگامی رخ می‌دهد كه كار طراحی مجدد شود و از آنجایی كه با ورود و توسعه فناوری اطلاعات ،ماهیت برخی از فعالیتهای سازمان تغییر می‌كند، طراحی مشاغل تغییر كرده و به تبع آن محتوای شغل نیز تغییر خواهد كرد.

تغییرات در شرایط احراز شغل و آموزش
با توجه به اینكه فعالیت با فناوری اطلاعات،فنون جدید كاری را می‌طلبد، شرایط احراز شغل و آموزش كاركنان نیز بدبن دلیل تغییر خواهد كرد.زیرا مهارتهای سابق كاركنان پاسخگوی این نیازها نخواهد بود.

تغییرات در نظارت
این حقیقت كه كار كاركنان به صورت خطی (online) انجام و به صورت الكترونیك ذخیره می شود، احتمال و امكان نظارت بیشتر را فراهم می كند. فناوریهای اطلاعات در واقع وسیله ای برای تسهیل كنترل و نظارت هستند.

تاثیر بر جابه‌جایی شغلی
یك مبحث جالب توجه تحرك شغلی یا جابه‌جایی شغلی است. امروزه شما می توانید در یك وب سایت مقدار پولی را كه به یك شغل در هر مكانی پرداخت می شود را پیدا كنید. استفاده از ویدئو كنفرانس برای مصاحبه ها و عاملان یا نمایندگان هوشمند برای یافتن شغلها و كاركنان جدید، احتمالا ترك خدمت كاركنان را افزایش می دهد.

تاثیرات دیگر فناوری اطلاعات بر سازمان
فناوری اطلاعات احتمالا تاثیرات زیر را نیز بر سازمان خواهد داشت.
_ اتوماسیون تصمیمات عادی.
_ نیاز كمتر به تخصص برای برخی تصمیمات.
_ اتكای كمتر به متخصصان برای حمایت از مدیران عالی.
_ قدرت و اختیار دادن به سطوح میانی و پایین مدیریت به خاطر پایگاههای دانش .
_ تصمیم گیری به وسیله كاركنان غیر مدیریتی.
_ توزیع مجدد قدرت میان مدیران و انتقال قدرت به پایین سازمان.
_ پشتیبانی الكترونیك از تصمیمات پیچیده ( وب سایت، عاملان هوشمند، سیستم‌های پشتیبانی تصمیم).
برخی مدیران گزارش می دهند كه كامپیوتر به آنها زمان بیشتری می دهد تا به بیرون از دفتر كارشان بروند و بیشتر در جریان امور قرار بگیرند. آنها همچنین دریافتند كه آنها می توانند زمان بیشتری برای فعالیتهای برنامه ریزی صرف كنند. جنبه دیگر چالش مدیریت در توانایی فناوری اطلاعات در حمایت از فرایند تصمیم گیری قرار دارد. فناوری اطلاعات می تواند فرایند تصمیم گیری و حتی سبكهای تصمیم گیری را تغییر دهد. برای مثال جمع آوری اطلاعات برای تصمیم گیری خیلی سریعتر صورت خواهد گرفت. عاملان یا نمایندگان هوشمند وب محور می توانند محیط را بررسی و اطلاعات را تفسیر كنند. روندهای فناوری اطلاعات زمان مورد نیاز برای كامل كردن هر گام در فرایند تصمیم گیری را كاهش می دهد.
تاثیر احتمالی دیگر بر روی شغل مدیران می تواند تغییر در الزامات رهبری باشد. چیزی كه به طور عمومی ویژگیهای خوب رهبری محسوب می شود، ممكن است با استفاده از فناوری اطلاعات به طور قابل ملاحظه ای تغییر داده شود. برای مثال هنگامی كه ارتباطات رودر رو یا چهره به چهره به وسیله پست الكترونیك و كنفرانس كامپیوتری جایگزین می‌شود، ویژگیهای رهبری كه به ظاهر و لباس نسبت داده می‌شود، حداقل می شود.

[javad jan]

كار و فناوری اطلاعات
سیستمهای اطلاعاتی به راههای مختلف بر افراد تاثیر می گذارند. چیزی كه برای یك فرد مزیت است، برای دیگری ممكن است این چنین نباشد. برخی شیوه هایی كه فناوری اطلاعات ممكن است افراد، ادراكات و رفتارشان را تحت تاثیر قرار دهند، در این بخش از نوشتار بررسی خواهند شد.

تاثیر بر رضایت شغلی
اگر چه برخی شغلها ممكن است به وسیله فناوری اطلاعات به طور اساسی خیلی غنی شوند، شغلهای دیگر ممكن است خیلی تكراری و كمتر رضایت بخش بشوند.
برای مثال در ابتدای سال 1970، محققان پیش بینی كردند كه سیستم‌های اطلاعاتی مبتنی بر كامپیوتر نظر یا رای مدیریتی را در تصمیم گیری كاهش می دهند و بنابراین مدیران ناراضی ایجاد می كنند.

فاقد صفات انسانی كردن
یك انتقاد غالب در مورد سیستم‌های پردازش داده های سنتی، اثر منفی بالقوه آنها بر شخصیت ( فردیت) افراد است. آنها فعالیتهایی را كه كامپیوتری می شوند را فاقد صفات انسانی و فاقد شخصیت می‌كنند. برخی از افراد احساس می‌كنند كه به خاطر كامپیوتری شدن فاقد هویت و صفات انسانی هستند. از طرف دیگر برخی افراد آن‌قدر به وب معتاد می شوند كه فعالیتهای روزمره و منظمشان را در محل كار یا خانه از قلم می اندازند و مشكلات سازمانی و اجتماعی جدیدی ایجاد می كنند.

اثرات روانی
اگر افراد تشویق شوند تا از محل زندگی‌شان خرید كنند و در همانجا كار كنند، اثرات روانی بدی مثل افسردگی و تنهایی به‌وجود می آید. در بعضی از كشورها، این طبیعی است كه بچه ها در خانه از طریق فناوری اطلاعات به مدرسه بروند، اما فقدان تماس و ارتباط اجتماعی می تواند توسعه‌های اخلاقی، شناختی و اجتماعی شان را آسیب بزند.

تشویش اطلاعاتی
یكی از تاثیرات منفی عصر اطلاعات اضطراب یا تشویش اطلاعاتی است.
دیگر اشكال تشویش اطلاعاتی عبارتند از:
1 - تشویش در مورد ناتواناییهایمان در نگهداری حجم داده ها.
2 - تشویش در مورد كیفیت اطلاعات در دسترس بر روی وب. این اطلاعات اغلب به روز نیستند و ناقص هستند.
3 - منابع «برخط» زیاد.
4 - تشویش در مورد اینكه خیلی خوب آگاهی داده نمی شود یا خیلی دیر آگاهی داده می شود.
بین 60 تا 80 در صد افرادی كه اطلاعات خاصی را بر روی وب جستجو می كنند، نمی توانند آنچه را كه می خواهند پیدا كنند. این مسئله همچنین بر تشویش اطلاعات می افزاید. زیرا هنگامی كه داده ها خیلی زیاد باشند، تفاوت بین داده و اطلاعات و حقیقت و دانش، مبهم می شود. برای برخی كاربران اینترنت، تشویش از حجم بیش از اندازه اطلاعات ناشی می شود كه ممكن است بی خوابی، خواب كم یا ناكافی را موجب شود.

تاثیر بر ایمنی و سلامتی
رایانه‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی بخشی از محیط شغل هستند كه ممكن است به‌طور معكوسی بر ایمنی و سلامتی افراد اثر بگذارند. در ادامه این اثرات را مطرح می كنیم:
الف - استرس شغلی
افزایش در حجم كار و یا مسئولیتها می تواند استرس شغلی را افزایش دهد.اگرچه رایانه ای كردن به سازمانها به وسیله افزایش بهره وری سود می رساند، همچنین موجب افزایش حجم كاری نیز می شود. برخی كاركنان احساس می كنند كه در حجم بیشتری از كار غوطه ور شده اند و احساس تشویش در مورد شغل و عملكردشان می‌كنند. این احساسات تشویش می تواند به طور معكوسی بر بهره وری كاركنان تاثیر بگذارد. مدیران می توانند به وسیله توزیع مجدد حجم كار میان تعداد بیشتری از كاركنان استرس شغلی ناشی از این مسئله را كاهش دهند.
ب - نمایش تصویری
ظهور ترمینال‌های نمایش تصویری می‌تواند بر بینایی افراد تاثیر منفی بگذارد.
ج - آسیبهای ناشی از فشار كارهای تكراری
یكی ازدیگر خطرات بالقوه ایمنی و سلامت، آسیبهای ناشی از فشار كارهای تكراری مثل كمر درد، كشش ماهیچه در مچ دست و انگشتهاست كه این نوع از آسیبها مربوط به استفاده بلند مدت از صفحه كلید است.



اجتماع و فناوری اطلاعات
تاثیرات اجتماعی فناوری اطلاعات می‌تواند خیلی گسترده و وسیع باشد. این بخش چندین تاثیر نمایان را بررسی می‌كند:

فرصتهایی برای افراد معلول
انسجام تكنولوژی‌های هوش مصنوعی مثل تشخیص بصری وگفتاری در درون كامپیوترها و بویژه در درون سیستمهای اطلاعاتی وب محور، می تواند فرصتهای استخدام جدیدی را برای افراد معلول ایجاد كند.برای مثال آنهایی كه نمی‌توانند تایپ كنند قادر هستند تا از كیبورد صـــــدایی ( Voice -Operated) استفاده كنند و آنهایی كه نمی توانند مسافرت كنند، می توانند در خانه كار كنند.

پیشرفتهایی در حفظ سلامتی
فناوری اطلاعات پیشرفتهای مهمی در حفظ سلامتی در دامنه ای از تشخیص بهتر و سریعتر تا تحقیق و توسعه داروهای جدید، برای مراقبت دقیقتر بیماران بد حال داشته است.

مبارزه با جرائم دیگر و كاربردها
كاربردهای كامپیوتر می تواند به راههای مختلف به جوامع سود برساند. در اینجا به برخی از این كاربردها اشاره می شود. برای مثال:
_ هشداردهنده‌های الكترونیك و كامپیوترها از حجم ترافیك در برخی شهرها می‌كاهند.
_ تصویر پردازی الكترونیك توان جستجو برای بچه های گم شده را ارتقا می دهد.

نتیجه گیری
با توجه به موضوعات مطرح شده درنوشتار حاضر ،می‌توان اینگونه نتیجه گرفت كه فناوری اطلاعات بر تمامی ابعاد و جوانب سازمانها تاثیرات شگرفی می‌گذارد و مدیران سازمانها جهت اداره كارا و اثربخش سازمان ملزم به توجه به مسائل مرتبط با فناوری اطلاعات هستند. چه در غیر اینصورت محكوم به فنایند. در مورد تاثیر فناوری اطلاعات بر جامعه نیز ‌باید اذعان داشت كه فناوری اطلاعات با خود فرصتها و تهدیدات بی‌شماری را به همراه آورده است. نهایتا اینكه افراد جامعه نیز به عنوان عنصری از جوامع و سازمانها به شدت تحت تاثیر فناوری اطلاعات قرار دارند.

منابع و ماخذ
1- لادون،كنث، نظامهای اطلاعات مدیریت ،ترجمه رضایی نژاد،انتشارات رسا،چاپ ششم.1384
2- الوانی و تیمور نژاد،سیستمهای اطلاعات مدیریت، انتشارات نرم افزاری هامون،چاپ اول،1385
3- مومنی، هوشنگ ، مدیریت فناوریهای ارتباطات و اطلاعات، مركز نشر دانشگاهی،ژاپ اول،1380
4- Harris,L.R”Artificial Intelligence:a new dimension of softworld,1980
5 -Ahitur,N.And,s.Neuman.”principles Of Information Systems For”.WCB,1990.