«آخر ساعت درس یك دانشجوی دوره دكترای نروژی ، سوالی مطرح كرد: استاد، شما كه از جهان سوم می آیید،جهان سوم كجاست ؟ فقط چند دقیقه به آخر كلاس مانده بود. من در جواب مطلبی را فی البداهه گفتم كه روز به روز بیشتر به آن اعتقاد پیدا می كنم. به آن دانشجو گفتم: جهان سوم جایی است كه هر كس بخواهد مملكتش را آباد كند،خانه اش خراب می شود و هر كس كه بخواهد خانه اش آباد باشد باید در تخریب مملكتش بكوشد.» پروفسور محمود حسابی

انسان ها به حکم زنده بودن خویش، توانا به اندیشه و تفکر بوده و در مقابله با شرایط پیش آمده راهکارهای متناسبی را ارایه می کنند. راهکارهایی که بر گرفته از قوه تشخیص و تحلیل، خط و مشی حرکتی او را در گستره زندگی تعریف کرده و در نهایت قصد دارد او را به اهدافی که برگرفته از یکسری نیازها و خواسته های انسانی و ... است، برساند. نیاز به سکنی گزیدن و داشتن پناهگاهی مناسب از جمله نیازهایی است که به گونه ای ضامن آرامش و امنیت روحی و جسمی انسان هاست. افکار خوب و سازنده در بستری مناسب با نیازهای فردی و محیا در قبال تغییرات اجتماعی امکان شکوفایی می یابند و در نهایت چنین اندیشه هایی هستند که با پردازش درست و کاربردی علیرغم حفظ و تداوم ساختار الیه، بر نوسازی و نو اندیشی آن خواهند افزود. رابطه ای دو طرفه که ماهیت بودن و اندیشیدن انسان را با معماری و کالبدی که در آن زندگی می کند همراه می سازد.

سیاست های وامانده از حل مشکلات مسکن:

امروزه شهرها و ساکنین آن با زخمی چندین ساله دست به گریبانند که دوباره سر باز کرده است و بیداد او را جوابی نیست. بعد از هشت سال ارایه راهکارهای مختلف اعم از تراک زدایی و تراکم فروشی و ... در زمینه مسکن، چشمان همه بر سیاست های دولت جدید دوخته شده بودند تا بر ناکامی های گذشته صحه ای بگذارد و این کشتی نافرجام مسکن را به خشکی برساند. که متاسفانه مسیولین امر در در بیشه ای سر سبز و دور از نگرانی و اضطراب شهرنشینان نشسته اند و از حال بی خانمانان و زاغه نشینان بی خبرند.
«فآت ذا القربی حقه والمسکین وابن السبیل ذلک خیر للذین یریدون وجه الله واولئک هم المفلحون» حقوق ارحام و خویشان و مسکینان و در راه ماندگان را ادا کن که صله رحم و احسان به فقیران برای آنان که مشتاق لقای خدا هستند بهترین کار است و هم اینان رستگاران عالمند. (آیه 38، سوره روم)
مسكن و سرپناه جزو نیازهای اصلی و اولیه انسان محسوب می شود و داشتن خانه ای مناسب امروزه از جمله حقوق شناخته شده افراد در سراسر دنیاست. همچنان كه در اصل سی ویكم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، داشتن مسكن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانواده ایرانی است و دولت موظف شده زمینه اجرای این اصل را فراهم كند که نمی کنند! نزدیک به دو سال است که وزیر محترم مسکن و شهرسازی طی مصاحبه ای فرموده بودند: « ما مسکن خوب و ارزان می سازیم» و نتیجه کار از آنان که می گفتند مسکن ارزان می سازیم بدتر شد. افزایش 30-40 درصدی قیمت مسکن نتیجه سیاست ها نامتناسبی است که به یکباره و بدون هیچ انعطاف و تطبیقی با شرایط موجود در مناطق مختلف کشور تصویب و سریعا به اجرا گذاشته شدند. ناهماهنگی بانک های دولتی با مدیریت اجرایی در اعطای وام و جزیره ای عمل کردن هریک از دستگاه ها و تبلیغات کاذب مدیران سطح بالای وزارت مسکن در اعطای وام و همسو نبودن دولت با مدیریت شهری از جمله عوامل تاثیرگذار بر افزایش قیمت مسکن محسوب می شوند.
زمین ها با قیمت های مناسب واگذار شدند اما به چه کسانی؟ وام های پرداختی بانکا ها آنهم با درصد کم نصیب کدامین قشر نیازمند شد؟ که انبوهی از این فرصت ها و وام ها در اختیار انبوه سازانی قرار گرفت که زمانی از هیچ جایگاهی برخوردار نبودند و به سبب سیاست های نامعقول و بی رویه ساخت و ساز به خصوص در دهه گذشته جیب هایشان پر شده و از شغل شریف بساز بفروشی به انبوه سازی تغییر نام دادند. هیهایت و هزاران های بر ما که افسار حل مشکلات مسکن به چه کسانی واگذار شده است. و مطمئنن با درایتی و سیاستی که دارند بعد از سپری کردن مراحل و بهانه های مختلف که پروسه ساخت و تحویل را به عقب خواهند انداخت به واحدهای استیجاری و غیره با تفاوت قیمت بسیار کمی با قیمت های رایج ان زمان در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. چرا که نیت به خیر است و قیمت مصالح ساختمانی در ثباتی بی سابقه ماه ها و فصل های سال را سپری می کنند. جالب تر اینکه بر خلاف پیش بینی های انجام شده در مورد وام های اعطای مسکن که تا سقف 200 میلیون ریال هم می رسید استقبال چندانی انجام نگرفت و برعکس بهانه ای شد برای افزایش قیمت مسکن.
به گفته کارشناسان مسکن و شهرسازی، بیش از 80 درصد تولید کنندگان مصالح ساختمانی دولتیند و با اینهمه شاهد افزایش قیمت سیمان هستیم که بدنبال آن افزایش قیمت فولاد، گچ، شیشه و سایر مصالح نیز قابل پیش بینی است. و البته سهم واسطه های و بنگاه های معاملاتی مسکن را نیز در افزایش قیمت مسکن نباید فراموش کرد که از ماست که بر ماست.
در کنار مباحث اقتصادی که در این زمینه مطرح می شوند نباید ابعاد اجتماعی قضیه را نیز نادیده گرفت یک مسكن مناسب می بایست دارای اصول پایه مرتبط با نیازهای اجتماعی انسان باشد كه در این جا سه ركن امنیت،‌مطلوبیت وانطباق برتوان مالی خانوارها در راس معیارها قرار می گیرند. این معیارها برپایه اولویت ها، تمایلات وترجیحا مصرف كنندگان مسكن شكل می گیرد. در مجموع مردم به دنبال سرپناهی هستند كه از عهده قیمت آن برآیند، قابل دسترسی باشد و از نظر فیزیكی امن باشد. که چه بسا مشکلات ایجاد شده امنیت روانی خانواده ها را نیز بر هم زده و کوره راهی باریک از آینده را به خصوص برای جوانان کشور رقم می زند.

حستاری پیرامون دو واژه خوب و ارزان در مقوله مسکن:

در تحلیل و بررسی هر موضوع مشخصی ابتدا، تعریفی دقیق و گویا از آن ارایه شده و الگوها و ویژگی هایی آن مطرح می شود؛ همین چهارچوب تعیین شده بستری مناسب برای متخصصین و منتقدینی خواهد بود که در این راستا فعالیت می کنند. کوچکترین تردید و سستی در ساختار این چهارچوب فکری می تواند راهکارهای ارایه شده را تحت الشعاع قرار داده و کلیت موضوع را به خطر بیندازد.
در کشور ما نیز، تعریف درستی از مسکن وجود نداشته و ویژگی ها و خصوصیات مشخصی برای مسکن قایل نیستیم تا بر اساس یکسری از الگوهایی ثابت شروع به طراحی کنیم. معمولا در این زمینه ابتدا طراحی انجام شده و سپس الگوهای مورد نظر را با هزاران تبصره تضعیف و حتی تغییر می دهیم.
در جوامع پیشرفته مقوله مسکن در چهارچوبی مشخص و با یک استراتژی ثابت مورد بررسی قرار می گیرد که «کیقیت» و «کمیت» دو فاکتور مجزا از هم نبوده و با ارزش گذاری واحد مورد بررسی قرار می گیرند. یک واحد 40 متری آپارتمانی خوب، از قابلیت فضایی مطلوب مسکن برخوردار نبوده و نمی تواند نیازهای روحی افراد از هر قشر و طبقه ای هم که باشند برآورده سازد و حتی الگوهای فرهنگی-مذهبی ما را نیز تحت الشعاع قرار می دهد.
مسکن ارزان قیمت از جمله کلماتی است که در ادبیات شهر و شهر سازی تعریف مشخصی نداشته و زیربنای فکری مشخصی را در آفرینش چنین ترکیبی نمی توان یافت. ساختاری مطلق که کمترین تغییرات را در خود داشته و اجازه حذف هرکدام از ویژگی های خود را به طراح نمی دهد و در غیر این شرایط نمی توان نام مسکن را برای فضای طراحی شده در نظر گرفت. به طور مثال خصوصیات و ریز فضاهای لازمه یک بیمارستان 98 تخت خوابه با بیمارستان 128 تخت خوابه فرق داشته و هر کدام دارای نیاز های خاصی هستند که نمی توان با حذف یکسری از فضاها و بخش های مورد نیاز القابی چون بیمارستان 128 تخت خوابه ارزان قیمت را به آن اختصاص داد.
استفاده از مصالح نامرغوب، اجرای ناصحیح، کم کردن متراژ واحدهای مسکونی، تقلیل فضاهای سبز شهری و مرتفع سازی و ده ها مورد دیگر که به بهانه همین کلمه «ارزان قیمت» نادیده گرفته می شوند، یادآور مشکلاتی است که در زمینه معماری و شهرسازی با آن روبرو هستیم و همگی ریشه در سیاست های عمرانی دهه گذشته دارد که با رویکردی مشابه به مقوله شهر و روستا پرداخته بودند.
علی خیابانیان - هفته نامه نقش نو، شماره 22، فروردین 86