اختلالات خواب و راهكارهاى درمانى

[Borna66]

اختلالات خواب و راهكارهاى درمانى

در اين موضوع به معرفي اختلالات خواب و بيان راهكارهاي درماني آن مي پردازيم :

يونانيان باستان نياز به خواب را به خداى خواب (Hypnos) فرزند تيرگى و شب و برادر مرگ كه نيروى او، كه در كل بشريت ادامه يافته است، چنان زياد بود كه حتى خدايان تسليم آن شدند، نسبت داده اند. خواب يك حالت منظم، تكرار شونده به آسانى برگشت پذير ارگانيسم است كه با بى حركتى نسبى و بالا رفتن قابل توجه آستانه واكنش بر محرك هاى خارجى در مقايسه با حالت بيدارى مشخص است.

كنترل دقيق خواب جزء مهمى از كار بالينى است. اكثر پژوهشگران نتيجه گرفته اند كه خواب عمل اصلاحى و متعادل كننده دارد. به نظر مى رسد خواب براى تنظيم حرارت و ذخيره انرژى اهميت حياتى دارد. دوره هاى طولانى محروميت از خواب گاهى به آشفتگى سازمان ايگو، توهمات و هذيان منجر مى شود.
در مطالعه بر روى موش ها نشان داده شده است كه محروميت از خواب سندرومى ايجاد مى كند كه مشتمل است بر ظاهر ضعيف و نحيف، ضايعات جدى افزايش مصرف غذا، كاهش وزن، افزايش مصرف انرژى، كاهش درجه حرارت بدن و مرگ.

[Borna66]

بعضى از مردم به طور طبيعى خواب كوتاهى دارند و هر شب كمتر از ۶ ساعت مى خوابند و عملكرد با كفايتى دارند. افراد پر خواب كسانى هستند كه براى عملكرد با كفايت هر شب بيش از ۹ ساعت خواب احتياج دارند.
آدم هاى كم خواب معمولاً افرادى با كفايت، جاه طلب و از نظر اجتماعى مسلط و راضى هستند. پر خواب ها كم و بيش افسرده و مضطرب بوده و از نظر اجتماعى كناره گير هستند. افزايش نياز به خواب با كار فيزيكى، ورزش، بيمارى، حاملگى، استرس روانى كلى يا افزايش فعاليت روانى مشاهده مى شود. بدن تابع يك چرخه ۲۵ ساعته است كه با نفوذ عوامل برونى طبيعى نظير چرخه تاريكى - روشنى، برنامه هاى معمول زندگى روزمره، دوره هاى غذا خوردن و ساير زمان سازمانى برونى مردم را به زمانسنج ۲۴ ساعته راهنمايى مى كند.

خواب همچنين تحت ريتم هاى بيولوژيك قرار دارد، در يك دوره ۲۴ ساعته افراد بالغ يك بار و گروهى دو بار مى خوابند. اين ريتم به هنگام تولد وجود ندارد و در دو سال اول زندگى برقرار مى گردد.
در دنياى صنعت و ارتباطات كه غالباً بر پايه روزهاى ۲۴ ساعته عمل مى كند، تداخل بين ريتم هاى خواب، روز به روز بيشتر مى شود كه معروفـترين نمونه آن پديده پرواز زدگى يا درنگ جت (Jetlag) است كه در آن پس از پرواز از شرق به غرب شخص سعى مى كند زمانى به خواب رود كه ناهماهنگ با برخى از ريتم هاى بدن اوست.

[Borna66]

تنظيم كننده هاى شيميايى خواب

مطالعات بسيارى نقش سروتونين را در تنظيم خواب تأكيد كردند و جلوگيرى از سنتز سروتونين با كاهش قابل توجه زمان خواب همراه است. دوپامين هوشيارى كننده داشته و داروهايى كه دوپامين مغز را بيشتر مى كنند، تمايل به ايجاد هوشيارى و بيدارى دارند و بر عكس بلوكه كننده هاى دوپامينى مانند پيموزايد و فنوتيازين ها زمان خواب را بيشتر مى كنند.

[Borna66]

توالى مرحله هاى خواب

در بزرگسالان حدود يك ساعت پس از خواب رفتن، تغيير ديگرى روى مى دهد. الگوى eeg فعاليت شديدى را ثبت مى كند اما شخص بيدار نمى شود. الكترود هاى نزديك چشم ها حركت هاى سريعى را در چشم ثبت مى كنند. اين حركات سريع چنان مشخص اند كه مى توان آنها را از زير پلك هاى بسته نيز مشاهده كرد كه اين مرحله از خواب را خواب rem، و چهار مرحله ديگر خواب، خواب غير rem ناميده اند. مراحل مختلف خواب در طول شب تكرار مى شوند، خواب با مراحل غير rem شروع مى شود و شامل چند چرخه كه هر يك متشكل از مقدارى خواب rem و مقاديرى خواب غير rem است .


شخص به سرعت از حالت بيدارى به مرحله خواب عميق (مرحله۴) وارد مى شود و پس از حدود ۷۰ دقيقه براى مدت كوتاهى در مرحله ۳ قرار مى گيرد و بلافاصله بعد از آن نخستين دوره rem روى مى دهد. توجه كنيد كه مراحل عميق تر خواب (۳و۴) در نخستين بخش شب و بيشترين بخش خواب rem در نيمه دوم شب رخ مى دهد. معمولاً طى ۸ ساعت خواب شبانه چهار يا پنج دوره مشخص خواب rem همراه با بيدارى كوتاهى در نزديكى هاى صبح رخ مى دهد و نخستين دوره rem معمولاً كوتاهترين دوره بوده و كمتر از ۱۰ دقيقه است دوره هاى rem بعدى هر كدام از ۱۵ تا ۴۰ دقيقه طول مى كشد .

[Borna66]

اختلالات خواب

اكثر انسان ها در طول عمر خود نوعى اختلال خواب را تجربه كرده اند و بى خوابى شايعترين و شناخته شده ترين نوع اختلال خواب است اما انواع بسيار ديگرى از اختلالات خواب نيز وجود دارد و تشخيص دقيق و درمان اختصاصى معطوف به علت، اهميت اساسى دارد. چند فرم عمده، مشخص كننده اكثر اختلالات خواب است :



۱- بى خوابى و پر خوابى Dyssomina
۲- نابهنجارى خواب Parasomina
۳-آشفتگى برنامه خواب و بيدارى كه گاه اين علايم با هم همپوشى دارند .

ديس سومينا ها گروهى نا همگون از اختلالات خواب هستند كه مشتمل اند بر بى خوابى، پر خوابى، ناركولپسى، اختلالات خواب مربوط به تنفس، اختلال خواب مربوط به ريتم شبانه روزى نظير درنگ جت و تأخير در مراحل خواب، نوع تغيير نوبت كار، ميولكنوس شبانه، سندرم پاهاى بى قرار .

[Borna66]

بى خوابى

بى خوابى عبارتست از اشكال در شروع يا دوام خواب. بى خوابى شايعترين نوع شكايت از خواب است. بى خوابى كوتاه مدت غالباً با اضطراب ارتباط دارد كه گاهى در يك تجربه اضطراب يا انتظار تجربه اى مضطرب كننده نظير شركت در امتحان و مصاحبه شغلى قابل مشاهده است. بى خوابى گذرا ممكن است در واكنش به مرگ، فقدان يا تقريباً هر گونه تغيير عمده در زندگى رخ مى دهد. بى خوابى گذرا احتمال جدى بودنش كم است و درمان خاصى براى اين بى خوابى معمولاً ضرورت ندارد. بى خوابى مقاوم نوع شايعترى است، طبقه اى كه به خوبى شناخته نشده است و از مشكلترين موارد اختلال خواب است. اين اصطلاح به گروهى از اختلالات اطلاق مى شود كه در آنها غالباً اشكال در به خواب رفتن است تا دوام خواب. اين بيماران غالباً شكايت واضحى غير از بى خوابى ندارند.

[Borna66]

ممكن است احساس هاى مضطربانه و افكار تكرار شونده به شكل فيزيولوژيك مانع به خواب رفتنشان شود و به طور كلى بيماران مبتلا به بى خوابى مقاوم با به دست آوردن خواب كلى اشتغال ذهنى دارند و هر چه سعى مى كنند بيشتر بخوابند، احساس ناكامى و ناراحتى بيشترى مى كنند و به خواب رفتن آنان دشوار تر مى شود و جهت درمان توصيه هاى زير به بيماران مى شود :


۱) اگر ظرف ۲۰ دقيقه پس از حضور در رختخواب خوابتان نبرد بلند شده و خود را به كار ديگرى مشغول سازيد يا محل بستر و اتاق خود را تعويض كنيد.

۲) در شروع خواب استفاده از روش هاى ريلكسيشن، مراقبه متعالى و تمرين واكنش تمدد ماهيچه اى در بعضى مواقع مفيد واقع مى گردد. ضمن اين كه روان درمانى در معالجه اين نوع اختلال خواب چندان مفيد نبوده است.

۳) از انجام اعمالى نظير خوردن، آشاميدن و تماشاى تلويزيون در بستر پرهيز كنيد.

۴) در مواردى استفاده از داروهاى خواب آور با تجويز پزشك متخصص در درمان بيمارى سودمند است. ضمن اين كه بيماران بايد بدانند كه اثر درمان دارويى كوتاه مدت خواهد بود و بعضى از علائم از جمله عود كوتاه مدت بى خوابى پس از قطع دارو ديده خواهد شد.

[Borna66]

پر خوابى

پر خوابى به صورت زيادى زمان خواب و خواب آلودگى مفرط روزانه تظاهر مى كند. اصطلاح خواب آلودگى را بايد براى بيمارانى گذاشت كه از ميل دائم به خواب و استعداد قابل اثبات آشكار براى خواب ناگهانى در حال بيدارى شكايت مى كنند دچار حملات خواب هستند و قادر به بيدار ماندن نيستند. طبق يك مطالعه جديد شايعترين حالات به وجود آورنده خواب آلودگى مفرط عبارتند از : ناركولپسى و آپنه خواب.

پر خوابى گذرا و موقعيتى عبارتست از اختلال الگوى طبيعى خواب - بيدارى مشخص با دشوارى در بيدار ماندن و ميل به ماندن طولانى در رختخواب يا استفاده از هر فرصت كوتاه براى رفتن به خواب به منظور چرت زدن. پر خوابى گذرا ممكن است بطور ناگهانى در واكنش به يك تغيير مهم مشخص زندگى، تعارض يا فقدان پديد آيد. لازم به ذكر است اين اختلال به مراتب كمتر از بى خوابى ديده مى شود و خواب آلودگى مفرط، ناراحتى قابل ملاحظه بالينى و تخريب عملكرد اجتماعى، شغلى يا زمينه هاى مهم ديگر را موجب مى گردد. جهت درمان خواب آلودگى مفرط معمولاً از داروهاى ضد افسردگى محرك مثل آمفتامين ها استفاده مى شود.

[Borna66]

ناركولپسى

عبارت است از خواب آلودگى مفرط روزانه و تظاهرات غير طبيعى خواب REM كه هر روز حداقل به مدت سه ماه روى مى دهد. تظاهرات غير طبيعى خواب REM مشتملند بر توهمات هيپناگوژيك (درك حسى اشتباهى در لحظات به خواب رفتن) (Hypnogogic) و هيپنوپامپيك (درك حسى اشتباهى در لحظات بيدار شدن از خواب) (Hypnopompic) و فلج خواب (بختك) تخمين زده مى شود كه ميزان بروز آن حدود دو تا شانزده در صد بالغين مى باشد و زمينه خانوادگى مختصرى نيز دارد. ناركولپسى نوعى نابهنجارى خفيف مكانيسم هاى خواب سلسله اعصاب مركزى است. بخصوص مكانيسم مهارى REM كه هم در حيوانات و هم انسان مطالعه و ثابت شده است.
در اين اختلال فرد بيمار نمى تواند جلوى خواب خود را بگيرد. همراه با اين مسأله و تا ۵۰ درصد موارد مزمن قوام عضلانى به صورت ناگهانى از بين مى رود و باعث پائين افتادن آرواره تحتانى، خم شدن سر به طرف جلو، ضعف ناحيه زانو يا فلج تمام عضلات اسكلتى در فرد بيمار مى شود و بيمار توهمات واضح ركى، شنوايى يا بينايى در لحظات به خواب رفتن يا بيدار شدن را تجربه مى كند و فرد لحظاتى دچار ترس مى گردد، اما يك تا دو دقيقه بعد به وضع روانى كاملاً طبيعى برگشته و متوجه مى گردد كه در واقع چيزى نبوده است. در بعضى موارد بدون دارو بيمارى بهبود مى يابد ولى اگر دارو ضرورت داشته باشد، محرك ها مثل آمفتامين ها، متيل فنيدديت، مفيدتر از همه هستند. گاهى تركيب اين دارو ها با داروهاى ضد افسردگى مثل پروتريپتيلين در صورت وجود كاتالپسكى ( قوام ناگهانى عضلات ) تأثير بارزترى دارد. ضمناً درمان دارويى مى بايست با نظر متخصص و با احتياط استفاده شود.

[Borna66]

اختلال خواب مربوط به تنفس

اختلال خواب مربوط به تنفس با انقطاع خواب منجر به خواب آلودگى شديد يا بى خوابى كه ناشى از آشفتگى تنفسى وابسته به خواب است مى شود و اختلال در دستگاه تنفسى مى تواند منجر به آپنه خواب كه با پر خوابى همراه است شود. آپنه خواب به قطع جريان هوا در ناحيه بينى و دهان اطلاق مى شود. آپنه ( Apnea) از لغت يونانى گرفته شده است كه به معناى نياز به تنفس است. وقتى ماهيچه هاى انتهاى زبان و زبان كوچك و بافت كوچك گوشتى كه در انتها به دهان آويزان است، بيش از حد سست باشند، مسير خروج هوا را مسدود مى كنند. آپنه خواب الگوى طبيعى تنفس را تغيير مى دهد و باعث توقف تنفس و به دنبال آن كاهش فشار خون و نرسيدن اكسيژن به مغز مى شود كه بسيار خطرناك است و ممكن است تنفس براى مدت ۱۰ الى ۲۵ دقيقه قطع شود و جان بيمار را تهديد كند.
در موارد شديد ممكن است بيماران تا صبح ۳۵ مرتبه بيدار شوند و هربار فرد با دهانى خشك، بدنى عرق آلود و سردرد از خواب بيدار شود. اين بيدار شدن هاى متوالى نمى گذارد بيمار به خواب عميق فرو رود و براى همين اين افراد روز بعد را با خستگى و خواب آلودگى شديد سپرى مى كنند. براى تشخيص اين بيمارى از يك تست خواب به نام پلى سومنوگرافى استفاده مى شود. اگر بيمارى شديد نباشد، درمان آن از طريق تغييرات ساده رفتارى مانند كاهش وزن، قطع كردن مصرف الكل و خوابيدن به پهلو صورت مى گيرد.