بسم الله الرحمن الرحیم : انا انزلناهُ فی لیلة القدر ، وما ادراک ما لیلةالقدر ، لیلةُ القدر خیرٌ من الفِ شهر ، تنزلُ الملائکة واروحُ فیها بِاِذنِ ربَهِم من کلِ امر ، سلامٌ هیَ حتی مطلع الفجر.
ما قرآن را ، درشب قدر ، فروفرستادیم ، تو ( ای پیامبر) شب قدر را چگونه شبی می دانی ؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است . درآن شب ، فرشتگان و روح به اِذن خدا ، همه فرمانها و سرنوشتها را فرود می آورند.آن شب تا سپیده دمان ، همه ، سلام است و سلامت .
سؤال : شب قدر کدامین شب است ؟ این امر بزرگ چیست ؟ آن شب فرخنده ، که قرآن فرود آمده است ، چه شبی است ؟ آن شب که از هزار ماه بهتر است کدام لحظات گرانقدر است ؟
آن شب که فرشتگان فرود می آیند، و روح نیز فرود می آید کدامین است ؟
این واقعیت بزرگ ، که با فعل مضارع بیان شده و استمرار را می رساند چیست ؟
تنَزَّلُ الملائکةُ والروح … فرشتگان و روح همی فرودآیند ، به کجا ؟
فرشتگاه و روح ، در هرسال ، در شب هنگام «قدر» پیوسته فرود می آیندو به اذن خدا ، هر «امری» و «تقدیری » را فرود آورند . این امر چگونه است ؟
فرشتگان نزد چه کسی در روی زمین فرود می آیند؟
فرمانها وتقدیرهارا به چه کسی می سپارند؟
آنجا که روح بزگ با فرشتگان فرود می آیند کجاست ؟
آن استان مقدس ، ومطلع نور ، گه « کل امر» به همراه فرشتگان و ، بجانب آن فرود آورده می شود ، کدام آستان است ؟
در شب قدر فرودگاه فرشتگان در کدام سرزمین مقدس ، و مهبط مطهر است؟
آن شب ، که باید شکوائیه هجران را در نوردید ، وبه امیدِ وصل و دیدار نشست ، واز جام طهور « سلام » تا «مطلع فجر » ، سرمست بود ، کدام شب است ؟
آن شب که که شاعر حافظِ قرآن ، با الهام گرفتن از قرآن ، آن را « شبِ وصل» می نامد ، ونامه هجران را در آن شب ، طی شده وپایان یافته می خواند کدام شب نورانی ودل افروز است؟ شبی که باید در عاشقی ثابت قدم بود : یعنی باید در طلب کوشید ، و بیدارماند ، و دیدار جست ، و احیا باید گرفت ، وبه نیایش پرداخت ، وکار خیر کرد ، و صالحات بجا آورد ، وبه نیازمندان رسید ، ودانائی طلب کرد ، و مذاکره علم نمود .
شبی که باید به یاد روی آن محبوب عزیز ، و آن یار آواره از دیار و پنهان رخسار ، با دردمندیهای عاشقانه نالید ، ودیدار روی اورا از خدا طلبید .. کدام شب عزیز است ؟
شب وصل است وطی شد نامه هَجر سلام فیه حتی مطلع الفجر
دلا در عاشقی ثابت قدم باش که در این ره نباشد کارِ بی اَجر.
برآ ای صبح روشندل خدا را ! که بس تاریک می بینم شب هَجر
دلم رفت وندیدم روی دلدار فغان از این تطاول ، آه از این زجر
شبی درسال:
از آیات سوره شریفه قدر بروشنی در یافت می گردد که در هرسال «شب قدر» وجود دارد ، ودر هرسال یک شب شب قدر است .
لیله مبارکه
شب قدر ، در قرآن کریم علاوه بر سوره قدر ، در سوره دخان نیز مطرح شده است :
اِنّا اَنْزَلْناهُ فی لَیلَةٍ مبارَکَةٍ ، اِنّا کُنّا منذرین ، فیها یُفـرَقُ کُلُّ اَمْرٍ حَکیمٍ ، اَمراً مِن عِندِنا ، اِنّا کنّا مُرسلین .
ما قرآن را ، در شبی با برکت و خجسته ( شب قدر) فرو فرستادیم ، تا خلق را بیاگاهانیم وهشدار دهیم.
در این آیه نیز فعل به صورت مضارع « یُـفْرَقُ » ادا شده ، ودلالت بر استمرار دارد .
آنچه از احادیثی که در تفسیر سوره قدر و تفسیر آیات آغازین سوره دُخان آمده فهمیده می شود این است که فرشتگان در شب قدر مقدرات یکساله را به نزد ولی مطلق زمان می آورند و بر او عرضه می دارند ، این واقعیت همواره بوده و خواهد بود . در روزگار پیامبر «ص » محل نزول فرشتگاه در شب قدر آستان پامبر اسلام «ص » بوده است . این امور مورد قبول همه امت اسلامی می باشد و موضوع دیگری که مورد قبول است این است که پس از پیامبر اسلام «ص » نیز شب قدر وجود دارد ، و شب قدر در هر سالی هست .
در باره این امر شناختی مهم : احادیث متعددی نفل شده که به چند مورد اشاره می نمائیم :
نظر اهل سنت و تشیع :
1- رشید الدین میبدی ، مفسر معروف اهل سنت و جماعت می گوید :
( برخی گفته اند : این شب قدر ، به روزگار پیامبر « ص » بود ، وسپس از میان رفت . اما چنین نیست ، زیرا که همه اصحاب پیامبر و علمای اسلام معتقدند که شب قدر ، تا قیام قیامت ، باقی است .)
2- شیخ طبرسی در این باره ، روایتی را از ابوذر غفاری نقل می کند :
( جاءَتِ الرَّوایَةُ عن ابی ذر ، انهُ قال : قُلتُ : یا رسول الله لیلةُ القدرِ هِیَ شیْ ءٌ تَکُونُ علی عَهْدِ الاَنبیا ء ، یُنزَلُ فیها ، فَاِذا قُبِضُوا رُفِعَتْ ؟ قالَ لا ، بَلْ هِیَ اِلی یَومِ القیامة ).
از ابوذر غفاری روایت است که گفت : به پیامبر خدا«ص» گفتم ای رسول خدا ، آیا شب قدر و نزول فرشتگان ، در آن شب ، تنها در زمان پیامبران وجود دارد ، وچون آنان از جهان رفتند ، دیگر شب قدری نیست ؟ پیامبر فرمودند : نه ، بلکه شب قدر ، تا قیام قیامت هست .
در اصول کافی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است :
علی علیه السلام بسیار می فرمود : که هر گاه دو تن (اولی ودومی) از اصحاب نزد پیامبر «ص » بودند ، و آن حضرت سوره انا انزلناه را با خشوع و گریه تلاوت می کرد ، می گفتند چقدر در برابر این سوره حساسی ؟
می فرمود : این حساسیت برای چیزی است که چشمانم دیده است ، و جانم نیوشیده است . و پس از من ، جان این مرد ( اشاره به علی ) خواهد نیوشید . می پرسیدند : تو چه دیده ای ، و او چه خواهد دید؟
پیامبر «ص» روی خاک می نوشت : تَنَزَّلُ الملائکةُ والروحُ فیها باذن ربهم من کل امر . آنگاه می فرمود : پس از اینکه خداوند متعال فرموده است : هر امری ، آیا چیز دیگری باقی خواهد ماند ؟ می گفتند : نه .
تعیین شب قدر :
بعضی از علمای عامه گفته اند ، شب قدر یک شب نا معلوم در میان سالاست .
بعضی دیگر گفته اند از ماه شعبان و رمضان خارج نیست .
ولی نزد علمای شیعه اختلافی نیست که شب قدر در ماه رمضان ماه نزول قرآن است و شبهای 19 و 21 و 23 ماه رمضان است .
صاحب شب قدر را بشناسیم :
هنگامی که در شناخت قرآنی به این نتیچه می رسیم که در هر سالی شب قدر هست ، باید توجه کنیم که ، صاحب شب قدر نیز باید همیشه وجود داشته باشد ، وگر نه ، فرشتگان بر چه کسی فرود بیایند؟ و جاری امور را به اذن خدا به چه کسی بسپارند ؟ پس چنانکه « قرآن کریم » تا قیام قیامت هست و شب قدر نیز تا قیام قیامت هست صاحب شب قدر نیز باید تا قیام قیامت به عنوان حجت خدا باشد .
بعد از پیامبر اکرم «ص» این مقام صاحب شی قدر از آن جانشینان پیامبر است .
در اصول کافی آمده است که علی علیه السلام فرمود :
اِنَّ لیلَةَ القدر، فی کلِ سَنَةٍ ، وَاِنَّهُ یُنْزَلُ فی تلکَ اللیلةِ اَمْرُ السَنَة.وَاِنَّ لِذلکَ الامْرِ وُلاةً بعدِ رسولِ اللهصلی الله علیه و آله وسلم.
شب قدر ، درهرسال ، هست .در این شب ، امور همه سال ( و تقدیر ها و سرنوشتها ) فرو فرستاده می شود ، پس از در گذشت پیامبر «ص» نیز ، این شب صاحبانی دارد .
بسیار قابل توجه است که عالملن اهل سنت نیز ، در مواردی این حقایق را بصراحت گفته اند ، از جمله در شرح حدیث « ثَقَلَین » ، این حدیث مشهور و متواتر است ، و صدها مدرکِ سنی و شیعی آن را نقل کرده اند ، و یکی از مسلمترین حقائق اسلامی و احادیث نبوی است .
پیامبر «ص » می فرمایند : انی تارکُ فیکم الثقلین ، ما اِنّ تَمَسَّکْـتُمْ بِهِما لَنْ تضَلُّوا بَعْدی ، اَحَدُ هُما اَعْظَمُ منَ الآخر ، کتابُ اللهِ وَ عِتْـرَتی .
من ، در میان شما امت ، دو شئیء گرانبها می گذارم و می روم ، تا هنگامی که به آن دو چنگ زنید و پیروی کنید ، گمراه نخواهید شد ، یکی از این دو ، از دیگری اعظمتر است ، این دو ، کتاب خدا و عترت من است .
در باره حدیث ثقلین عالملن اهل سنت نیز بیانات زیادی دارند، در این جا به عنوان نمونه از محدث معروف اهل سنت به نام ابن حجر هیتمی مکی شافعی از کتاب ، صوائقُ المُحْرقة نقل می کنیم :
« وَفی احادیثِ الحَثِّ عَلَی التَّمَسُّکِ بِاَهلِ البَیت ، اِشارةٌ اِلی عَدَمِ انْقِطاعِ مُـتَـاَهَّلٍ مِنهُم للتَّـمَسُّکِ بِهِ ، اِلی یَومِ القیامة ، کما اِنَّ الکتابَ العزیزَ کَذلک ، وَلِهذا کانُوا اَماناً لِاَهلِ الارض…»
احادیثی از پیامبر « ص » رسیده است و در آنها تاکید شده است بر پیروی از خاندان پیامبر و چنگ زدن به هدایت آنان ، می فهماند که همیشه (در طول زمان ) تا قیام قیامت ، کسی از خاندانش وجود دارد که شایسته رهبری و هدایت است ، چنانکه قرآن نیز تا قیامت راهبر و هادی است ، وبرای همین (که همیشه کسی از ایشان در جهان هست ) ، آنان سبب ایمنی و بقایند برای اهل زمین .
در اینجا با توجه به آنچه گفته شد تاکید می کنیم که : مسئله « تداوم تقدیر » و « تداوم مجری تقدیر »
مسئله ای حتمی و قانون الهی است ، واین واقعیت تغییر نا پذیر است ، همواره بوده و خواهد بود .
در این خصوص از امام جواد علیه السلام نیز فرمایشی را نقل می کنیم که بیان همین حقیقت حقه است .
: خداوند متعال ، شب قدر را ، در ابتدای آفرینش دنیا آفرید ، همچنین در آن شب ، نخستین پیامبر و نخستین وصی را آفرید ، در قضای الهی چنان گذشت که در هر سال شبی باشد ، که درآن شب ، تفصیل امور و مقدرات یک ساله فرود آید… بی شک پیامبران در ارتباط با شب قدر بوده اند ، پس از پیامبران نیز ، باید حجت خدا وجود داشته باشد ، زیرا زمین از نخستین روز خلقت خود تا آخر فنای دنیا ، بی حجت نخواهد بود ، خداوند ، در شب قدر ، مقدرات را به نزد آن کس که بخواهد ( وصی و حجت ) فرو می فرستد . به خدا سوگند ، روح و ملائکه در شب قدر ، بر آدم نازل شدند ، ومقدرات امور را به نزد او آوردند. وحضرت آدم در نگذشت مگر اینکه برای خود وصی و جانشیت تعیین کرد ، همه پیامبرانی که پس از آدم آمدند نیز ، بر هرکدام ، در شب قدر ، امر خداوند نازل می گشت ، و هر پیامبری ، این مرتبت را ، به وصی خویش می سپرد .
قرآن و شب قدر :
راوی به امام صادق علیه السلام در باره شب قدر سؤال می کند و عرض می کند :
« در باره شب قدر ، به من اطلاعاتی بدهید ! آیا در این شب ، فقط در روزگاران گذشته بوده است ، یا اینکه شب قدر ، در هر سال هست ؟ امام (ع) می فرمایند : لَوْ رُفِعَـتْ لَیلةُ القدرِ ، لَرُفِعَالـقـُرْآنُ
اگر شب قدر را بردارند ، قران را نیز بر می دارند.»
درحدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام آمده است : « هنگامی ، علی علیه لسلام ، سوره انا انزلناه را می خواند ، وفرزندانش حسن و حسین ، در نزد او بودند . امام حسین به پدر عرض کرد : ای پدر ، وقتی تو این سوره را می خوانی ، شیرینی و حلاوت دیگری حس می کنیم . علی «ع» فرمود : ای فرزند پیامبر وفرزند من ، من از این سوره چیزی می دانم که تو (اکنون) نمی دانی . چون این سوره فرود آمد ، جد تو پیامبر «ص» مرا خواست ، وقتی نزد او رفتم ، سوره را خواند ، آنگاه دست خویش را به روی شانه راست من نهاد و فرمود : ای برادر و وصی من ، ای ولی امت من پس از من ، وای جنگنده بی امان با دشمنان من ، این سوره ، پس از من ، از آنِ تواست ، وپس از تو ، ازآنِ دو فرزند تو است . جبرئیل ـ که در میان فرشتگان او برادر من است ـ حوادث یک سال امت مرا ( در شب قدر ) به من خبر می دهد . و پس از من ، این اخبار را به تو خواهد داد . وَ لَها نُورٌ ساطِعٌ ، فی قلْبکَ وَقلُوبِ اَوْصیائکَ ، اِلی مَـطْـلَعِ فَـجْـرِ الْقـائِمْ ـ این سوره ، در قلب تو ، ودر قلب اوصیای تو ، همواره ، نوری تابناک خواهد افشاند ، تا هنگام طلوع سپیده دمان ظهور قـائـم .ـ
شیخ مفید از امام جواد علیه لسلام و او از پدران خود ، و از علی «ع» ، از پیامبر «ص» نقل نموده که به اصحاب خود فرمودند :
آمِنُوا بِلیلَةِ القدر ، فَاِنَّهُ یُـنْـزَلُ فیها اَمْرُ السَّنَة ، وَ اِنَّ لِذلکَ وُلاةً من بعدی : علیَ ابن ابی طالب وَ اَحَدَعشر من وُلدهِ.
شب قدر را باور دارید ، در این شب ، تقدیر امور سال فرستاده می شود ، این شب را پس از من صاحبانی است . صاحبان این شب پس از من علی «ع» و یازده فرزند اواست .
پیام امام جواد علیه لسلام در مورد شب قدر و سوره مبارکه انا انزلناه … :
یا مَعْشَرَ الشیعة ؛ خاصِشمُوا بسُورِه « انا انزلناه فی لیلة القدر» تـَفْـلُـجوا ، فَوَاللهِ اِنّها لَحُجَّةُ الله ـتبارک و تعالی ـ عَلَی الخَلقِ بَعدَ رسولُ الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم – وَ انَّها لَسَیّدَةُ دینِکُم ، وَ اِنَّها لَغایَةُ عِلمِنا . یا معشر الشیعة ، خاصموا ؛ بِ « حم والکتابِ المبین * انا انزلناه فی لیلةِ المبارکةٍ ، اِنا کُنا مُنذرین » فَاِنّها لِـوُلاةِ الاَمر، خاصَّةً ، بعدَ رسولِ الله صلی الله علیه و آله و سلم .
ای پیروان تشیع ! با مخالفان امامت ، به سوره انا انزلناه ، استدلال کنید ، تا پیروز گردید . بخدا سوگند ، این سوره ، نقطه اوج دین شماست . این سوره نشانه ابعاد علم ما است . ای شیعیان ، همچنین به سوره حم دخان که در آن آیه انا انزلناه فی لیلةٍ مبارکه ، امده است استدلال کنید .
(بر گرفته از کتاب خورشید مغرب نوشته دانشمند فرزانه محمدرضا حکیمی ، با اندک تغییرو تلخیص )
ایام شهادت امیر مومنان اسوه عدالت حضرت امام علی بن ابیطالب را به محضر حضرت ولی عصر عج و عموم مسلمین جهان بخصوص شیعیان آنحضرت در ایران اسلامی و دیگر کشورهای اسلامی تسلیت باد .