به معنی سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشد.
سیستم اطلاعات جغرافیایی (جی آی اس) بستری برای ذخیره ، نگهداری ، مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات جغرافیایی می باشد و جهت کار همزمان با داده هایی که وابستگی مکانی (جغرافیایی) و توصیفی دارند، طراحی شده است.
در درجه اول نیاز به درک صحیح از سیستم(جی آی اس) و سپس ساختار GIS برای بهره گیری صحیح از اطلاعات در آن میباشد.جهت پیاده سازی یک سیستم (جی آی اس) توجه به ماهیت وساختار اطلاعات جغرافیایی متشکله آن که رکن اساسی هر سیستم(جی آی اس) را تشکیل داده وتوانمندیها وپتانسیلهای آن را تعیین میکند اجتناب ناپذیراست.
سیستم اطلاعات جغرافیایی(جی آی اس) یک سیستم کامپیوتر مبنا می باشد که به عنوان یک مجموعه متشکل از سخت افزار، نرم افزار، اطلاعات جغرافیایی، نیروی انسانی و مدلهای پردازش داده، به منظور تولید، ذخیره سازی، نمایش، بازاریابی، پردازش، بهنگام رسانی و... اطلاعات جغرافیایی مربوط به عوارض و پدیده های مختلف، مورد استفاده قرارمی گیرد.


وظایف اصلی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی
یک سیستم اطلاعات جغرافیایی(جی آی اس) اصولاً شش فعالیت اصلی زیر را شامل می‌شود :
- ورود اطلاعات
- دستکاری و ویرایش اطلاعات
- مدیریت اطلاعات
- پرسش و پاسخ و تجربه و تحلیل اطلاعات
- نمایش اطلاعات


ورود اطلاعات
قبل از آنکه اطلاعات جغرافیایی بتوانند وارد محیط (جی آی اس) شده ومورد استفاده قرار گیرند می بایست این اطلاعات به فرمت و ساختار روقومی قابل قبول سیستم (جی آی اس) تعدیل شوند.


منابع تولید کننده اطلاعات مورد نیاز یک سیستم (جی آی اس):
- تصاویر ماهواره ای و تکنیکهای سنجش از دور
- عکسهای هوایی و تکنیکهای فتوگرامتری
- نقشه برداری کلاسیک
- سیستم تعیین موقعیت جهانی (جی پی اس)
- اسناد، مدارک و نقشه های موجود


دستکاری اطلاعات
استفاده از انواع داده و اطلاعات مورد نیاز یک پروژه خاص(جی آی اس) نیازمند تبدیل و دستکاری آن اطلاعات به منظور قابل استفاده نمودن آنهادر سیستم می باشد.


مدیریت اطلاعات
برای پروژه های کوچک (جی آی اس) امکان ذخیره سازی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی در قالب فایلها و اطلاعات ساده وجود دارد. ولیکن هنگامیکه حجم اطلاعات زیاد باشد و همچنین تعداد کاربران سیستم از یک تعداد محدود فراتر می‌رود، بهترین روش برای مدیریت اطلاعات، استفاده از سیستم مدیریت پایگاه داده میباشد.این سیستم به منظور ذخیره سازی ساماندهی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی در (جی آی اس) مورد استفاده قرار می گیرد.


تکنولوژی های مرتبط با (GIS)

سیستمهای تولید نقشه رقومی (CAD)
این سیستمها عموماً به منظور تولید و سازماندهی اطلاعات مکانی در قالب نقشه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. این سیستمها نوعاً از نظر مدیریت پایگاههای اطلاعات جغرافیایی گسترده و حجیم همچنین انجام پردازشها و تجزیه وتحلیل بر روی اطلاعات، ضعیف بوده و درخصوص مدیریت اطلاعاتی توصیفی دارای محدودیتهای می باشند.

سنجش از راه دور (Remote Sensing)
سنجش از دور به عنوان علوم ، هنر وتکنولوژی کسب اطلاعات درخصوص پدیده های مختلف سطح زمین از طریق سنجنده هایی که هیچگونه ارتباط مستقیمی با خود پدیده ندارند، شناخته می شود. سنجنده های ماهواره ای نسبت به ثبت و جمع آوری اطلاعات در قالب تصاویر ماهواره ای اقدام نموده و با استفاده از نرم افزارها و سیستمهای پردازش تصاویر ، امکان استخراج اطلاعات و تولید نقشه های مختلف فراهم می گردد:
به علت فقدان ابزار مدیریت و پردازش رقومی جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات جغرافیایی، سیستمهای فوق قابل مقایسه با (جی آی اس) نمیباشند.

سیستمهای مدیریت پایگاه داده (DBMS)
سیستمهای مدیریت پایگاه داده، به صورت خاص جهت ذخیره سازی و مدیریت انواع مختلف اطلاعات از جمله اطلاعات جغرافیایی، مورد استفاده قرار می گیرند.
امروزه از این سیستمها به منظور ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات بهینه سازی و توسعه یافته اند و (جی آی اس) نیز از ابزار برای اهداف ذخیره سازی و مدیریت اطلاعات جغرافیایی استفاده میشود. این سیستمها اصولا فاقد ابزار تجزیه و تحلیل و نمایش گرافیکی اطلاعات که در سیستمهای (جی آی اس) مرسوم وجود دارد میباشد.


دلا‌یل استفاده از (GIS)
امروزه وجود اطلا‌عات به روز‚ به منظور شناخت عوامل طبیعی و انسانی با هدف بهره‌گیری از آن در برنامه ریزی توسعه پایدار‚ امری بدیهی است. به همین دلیل استفاده از اطلا‌عات دربعد سیستم (جی آی اس) میتواند در موارد زیر موثر باشد:
1- پاسخگوئی به نیاز کاربران در کلیه زمینه ها.
2- ساماندهی و افزایش بهره وری از منابع موجود.
3- بهینه سازی سرمایه گذاری ها و برنامه ریزی ها.
4- ابزاری مفید در جهت تصمیم گیری مدیران.
5- سرعت و دقت کار.
6- تعیین قابلیت‌ها ی توسعه در مناطق و مکانهای مختلف.

محدودیتهای استفاده از روش های سنتی
استفاده از داده های جغرافیایی به طور سنتی‚ با استفاده از نقشه های کاغذی معایبی دارد که از جمله این محدودیت ها عبارت‌اند از:
1- مقیاس اندازه گیری
2- حذف اطلا‌عات
3- هزینه زیاد
4- زمان بر بودن
5- سرعت پائین
6- کمبود عوارض اطلا‌عاتی و ابزارهای کاری.
ولی آیا امروزه با توجه به حجم عظیم اطلا‌عاتی‚ باز هم به کارگیری روش قدیمی پاسخگو است. (هر چه داده‌ها گسترده‌تر و بیشتر شوند‚ آنالیز آنها مشکل‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد).
بنابراین مشخصه (جی آی اس) سرعت عمل و به روز رسانی اطلا‌عات‚ مطابق با فرمت های استاندارد‚ دسترسی سریع و آسان به اطلا‌عات در حجم وسیع ‚ تجزیه و تحلیل اطلا‌عات و کاهش هزینه هاست.

تعریف علم توپولوژی :
اگر بخواهیم توپولوژی را به فارسی ترجمه کنیم لغتی بهتر از "مکان شناسی" را نمی توانیم برای آن در نظر بگیریم.

تعریف توپولوژی در (GIS)
هنگامی که شما داده های جغرافیایی را به منظور استفاده در سیستمهای(جی آی اس) به صورت مدل درمی آورید متوجه می شوید که بعضی از داده های مدل شده می بایست دارای روابط مکانی با دیگر داده های موجود در مدل باشند.
به عنوان مثال در مدل شما ایستگاههای اتوبوس می بایست همواره در سطوح خیابان قرار گرفته باشند و یا اینکه در هر خیابان ایجاد شده می بایست حداقل چند سطل زباله وجود داشته باشد.این روابط تعریف شده در قالب قوانین توپولوژی ارائه می شوند.
در واقع توپولوژی مدلی است که اشتراک هندسی داده های موجود در یک مدل با هم را شرح می دهد و همچنین مکانیزمی را برای استقرار و نگهداری روابط مکانی بین داده های موجود در مدل ایجاد می نماید.
در نرم افزارهای جی آی اس همچون آرک جی آی اس توپولوژی شامل مجموعه ای از قوانین و روابط بین داده ها میباشد که با عنوان رول(نقش) شناخته میشوند که اجرای آنها باعث طراحی هر چه دقیقتر مدل ژئومتریک موجود بین داده های مدل شما را تضمین میکند.

استفاده از (GIS) به عنوان یکی از کاربردی‌ترین دانش‌ها:
این دانش در زمینه‌های مختلفی از جمله برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ی، زمین شناسی و معادن، کشاورزی، منابع طبیعی و غیره کاربرد داشته و قادر است امر مدیریت و برنامه ریزی را بهبود بخشد.
همچنین به کارگیری(جی آی اس) علاوه بر سود آوری می‌تواند باعث تسریع در روند انجام کارهای برنامه‌ریز‌ها در تشخیص موارد بحرانی و غیره گردد. از طرفی کاربران(جی آی اس) در تمام سطوح وجود دارند به طوری که مدیران طراحان برنامه ریزان کارشناسان و حتی شهروندان عادی قادرند از مزایای این سیستم سود برند.

کاربردهای (GIS)
1- کاربردهای سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (جی آی اس) در راه آهن.
2- نقش جی آی اس و کاربرد موبایل.
3- در صنعت خودرو.
4- بخدمت گیری جی آی اس در مباحث زمین شناسی.
5- تعیین موقعیت ونمایش بلادرنگ وضعیت یک متحرک در شبکه در حالیکه دچار عیب شده ویا بعلت سانحه متوقف گردیده است ومدیریت ترافیک وسانحه به کمک یک سیستم تلفیق یافته از جی آی اس و جی پی اس.
6- بررسی موضوع حریم و مدیریت زمین وآنالیز پهنه بندی و شناسایی مناطقی که حریم رعایت نگردیده و مباحث حقوقی و کاداستر.
7- موقعیت یابی و شناسایی نقاط کور شبکه مخابراتی راه آهن (رادیویی).
8- تهیه گراف حرکت قطار و تنظیم برنامه حرکت قطار.
9- مدیریت بر عملکرد فعالیت نیروی انسانی.
10- مدیریت بر تخصیص منابع انسانی(بخصوص در شرایط بحرانی).
11- اشتغال زایی جهت ایجاد اطلاعات رقومی و توصیفی و به روز نمودن آنها.
12- استفاده بهینه از فضای فیزیکی و کاهش فضاهای بایگانی و ذخیره نقشه ها.
13- بررسی تغییرات محیطی و سیاسی در راه آهن ایران در مقیاس جهانی.
14- ایجاد نمودن ضوابط استاندارد در اطلاعات.
15- یکسان سازی فرمت اطلاعات که لازمه وجود یک سیستم اطلاعاتی می باشد.
16- ثبت امکانات و تجهیزات در پایانه های بارگیری کشور.
17- مدیریت ماشین آلات تعمیر و نگهداری خط.
18- بررسی پراکندگی نیروی انسانی( متخصصین و افراد باتجربه ) درشبکه و موقعیت استقرار آنها.
19- موقعیت دفاتر فروش بلیط و سالن ها و مراکز مرتبط با راه آهن.
20- کمک در امر بازاریابی، فروش و مکان یابی مشتریان.
21- معماری ساختمانها.
22- مدیریت و کنترل استانداردهای ایمنی.
23- موقعیت جسم سانحه دیده.
24- اخذ و ارائه گزارش سوانح.
25- ارائه و بررسی راهکارهای ممکن در جمع آوری سوانح ، کنترل ترافیک ومدیریت خدمات اضطراری پس از وقوع سانحه.
26- ارائه و نمایش اطلاعات توصیفی و مکانی هر نقطه دلخواه بصورت آماری، هیستوگرام، جدول، نقشه و تصاویر و...