همانطور که می دانید نقشه هایی مفید است که دارای مقیاس باشند . زیرا در این نقشه ها امکان محاسبه های فاصله های واقعی بر روی زمین و اندازه گیری از روی نقشه وجود خواهد داشت . بنابراین در هر نقشه باید مقیاس آن به طور واضح مشخص گردد .


مقیاس نقشه را می توان به سه صورت نشان داد :
1 – مقیاس توضیحی ( جمله ای ) : که در یک عبارت به صورت جمله بیان می شود . مثل عبارت " یک سانتیمتر برابر یک کیلومتر است .
2 – مقیاس خطی
3 – مقیاس کسری
به علت کاربرد بیشتر مقیاس کسری در کتب درسی با مثال هایی به توضیح بیشتر این مقیاس می پردازیم :
این روش از طریق بیان کردن ارتباط بین مقیاس نقشه و مقدار واقعی آن در روی زمین صورت می گیرد. این ارتباط به صورت یک کسر نشان داده می شود. اگر چه این مقیاس به نام مقیاس کسری معروف شده است اما معمولا به شکل یک نسبت نوشته می شود. برای مثال نمایش کسری 100000 : 1 به صورت نوشت. اگر طول و عرض نقشه در عدد 100000 ضرب شود اندازه های واقعی آن به دست می آید. در این نقشه، یک سانتیمتر از نقشه برابر 100000سانتیمتر بر روی زمین یا 1000متر و یا یک کیلومتر است.

مثال 1 :
اگر 4 سانتی متر از نقشه ای ، 400 متر در روی زمین را نشان دهد ، نمایش کسری آن چقدر است؟
4 سانتی متر ، 400 متر را روی زمین نمایش می دهد . ( واحد های اندازه گیری باید همجنس شود . یعنی تغییر متر به سانتیمتر لازم است)
بنابراین 4 سانتی متر ، 40۰00 سانتی متر را نشان می دهد. و یک سانتی متر 10۰00 سانتی متر را نشان می دهد، پس نمایش کسری برابر 10۰00 : 1 خواهد بود.

مثال 2 :
اگر 50 سانتی متر بر روی نقشه 10 کیلومتر بر روی زمین را نشان دهد، نمایش کسری آن چقدر خواهد بود؟
50 سانتی متر 10 کیلومتر را نشان می دهد ( واحد ها باید یکی شود) .
50 سانتی متر نقشه 1000000 سانتی متر را روی زمین نمایش می دهد . یک سانتی متر نقشه ، 20000 سانتی متر روی زمین را نشان می دهد. پس نمایش کسری برابر 20000 : 1 خواهد بود.

مثال 3 :
اگر مقیاس نقشه ای 1:50000 باشد ، یک فاصله 2 سانتی متری روی نقشه ، مقدار واقعی آن در روی زمین چند متر خواهد بود؟
در این مثال مقیاس نقشه داده شده است و فاصله روی نقشه نیز آورده شده پس باید فاصله حقیقی یا روی زمین را بدست آوریم.
یک سانتی متر روی نقشه برابر است با 50000 سانتی متر روی زمین پس 2 سانتی متر روی نقشه چقدر روی زمین است ؟ از طریق تناسب جواب به دست آمده می شود یعنی 2 در 50000 ضرب می شود 100000سانتی متر یا 1000 متر و یا 1 کیلومتر است .

مثال 4 :
در نقشه ای با مقیاس 1:25000 ، چند سانتی متر از نقشه معادل یک کیلومتر بر روی زمین خواهد بود؟
در این مثال 1 سانتی متر در روی نقشه برابر با 25000 سانتی متر بروی زمین است پس 1 کیلومتر روی زمین چند سانتی متر روی نقشه است . باید واحدها همجنس شود یعنی کیلومتر به سانتی متر تبدیل شود که یک کیلومتر برابر با 1000 متر و 100000 سانتی متر است( برای این کار 1کیلومتر را در 1000 ضرب می کنیم که متر به دست می آید و سپس در 100 ضرب می کنیم که به سانتی متر به دست می آید) 100000 سانتی متر را بر 25000 تقسیم می کنیم جواب بدست آمده برابر است با 4 سانتی متر .


منبع : مهارتهای جغرافیایی (ترجمه و تالیف محمود معافی و حسن وحدانی تبار)