خاکورزی حفاظتی در مناطق خشک
خاکورزی حفاظتی از دهه 1940 در اروپا و آمریکا به عنوان یک سیستم جایگزین گاوآهن برگردان‌دار، به علت خشکسالی های بوجود آمده و به منظور جلوگیری از فرسایش آبی و بادی مورد توجه قرار گرفت و کشاورزی بدون شخم برای اولین بار معرفی گردید. علاوه بر حفظ و نگهداری منابع آب و خاک، سلامتی مواد غذایی، حفظ طبیعت و محیط زیست از موارد دیگری است که در شرایط کنونی توجه کشورهای پیشرفته را در استفاده از سیستمهای خاک‌ورزی حفاظتی به خود معطوف داشته است.یکی از مشخصات مناطق خشک ونیمه خشک ما پایین بودن رطوبت هوا که موجب افزایش شدت تبخیر وتعرق میشود و در نتیجه باعث افزایش آب مورد نیاز گیاه میگردد که یکی از راههای کاهش تبخیر حفظ بقایای گیاهی در سطح یا نزدیک سطح خاک در مناطق خشک به خصوص در فصل تابستان که میتوان دور آبیاری را افزایش داد واز مشخصات دیگر منطقه فقیر بودن خاک از مواد آلی است که مدیریت بقایای گیاهی از روش های اصلاح و حاصلخیزی این مناطق میباشد . خاکورزی حفاظتی :هدف از خاک‌ورزی حفاظتی کاهش شدت عملیات خاک‌ورزی و مدیریت بقایای گیاهی موجود در سطح خاک می‌باشد. هرگونه تلاش در کم‌کردن شدت عملیات خاک‌ورزی، کاهش عمق شخم و یا سست و لق‌کردن خاک بدون زیر و رو (برگرداندن) کردن آن، خاک‌ورزی حفاظتی محسوب می‌گردد. در این سیستم پس‌مانده‌های محصول قبلی تماماً یا قسمتی از آن (حداقل 30 درصد) در سطح یا نزدیک سطح خاک نگهداری می‌شود حفظ بقایای گیاهی در سطح یا نزدیک سطح خاک در روش‌های خاک‌ورزی حفاظتی باعث حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از شستشوی ذرات خاک بر اثر ضــربات باران در اراضی شیب دار و کاهش فرسایش آبی میگردد، همچنین کاهش شدت برهم‌زدن خاک در سیستم خاک‌ورزی حفاظتی از خردشدن و جابجایی زیاد ذرات خاک و پودرشدن آن جلوگیری کرده و باعث کاهش فرسایش بادی ‌می گردد. چگونگی اعمال خاک¬ورزی حفاظتی در مناطق خشک :برگردان نکردن خاک و حفظ بقایای گیاهی در سطح در صورت عدم اعمال مدیریت صحیح میتواند موجب بروز موانعی در کشت محصول بعدی گردد. وجود زیاد علفهای هرز، یکی از مشکلات مشاهده شده در سیستم خاک‌ورزی حفاظتی می‌باشد. دانه‌های باقی‌مانده محصول قبلی و بذور علفهای هرز به علت حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک و عدم برگردان ‌‌شدن خاک، شرایط مساعدی برای سبزشدن در این روش خاک‌ورزی را دارند. این مشکل در تناوب غلات با محصولات ردیفی به علت ریزش بذور غلات از کمباین و قرار گرفتن در ترک¬های زمین و سبز شدن سریع تر آنها نسبت به محصول اصلی بیشتر مشاهده می گردد.علاوه بر آن حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک در خاک‌ورزی حفاظتی در طی کشت‌های متوالی به خصوص در مناطق با نظام دو کشتی که فرصت کمتری برای پوسیدن‌ بقایا وجود دارد، تجمع بقایای گیاهی در سطح را به دنبال خواهد داشت. حجم زیاد بقایای گیاهی در سطح خاک، خطر ابتلا به بیماریها و حمله آفات را افزایش می‌دهد. در این پروسه عمل کاشت و مبارزه با علفهای هرز با افزایش حجم بقایا به مرور زمان مشکل می گردد.همچنین متفاوت بودن شکل بستر کاشت در دو محصول متوالی (بستر پشته‌ای و مسطح) از موانع دیگردر اعمال روش حفاظتی می باشد. بطور مثال غلات در برخی استانهای کشور بصورت مسطح و ذرت بر روی پشته‌ کاشته می‌شود. بنابر این برای اعمال خاک ورزی حفاظتی نیاز به یک مدیریت خاص میباشد که بتواند مشکلات اشاره شده را تا حد زیادی کاهش دهد. مطالعات و آزمایش های انجام شده در ایران مشخص نموده که در بین روش های مختلف مدیریتی که در دنیا در دست اجرا است روش خاکورزی پشته ای با شرایط مناطق خشک ایران تطابق بیشتری داردازاهداف کلی خاکورزی حفاظتی : کنترل فرسایشافزایش باروری خاکباقی ماندن رطوبت درخاک
افزایش بازده مصرف آب
کاهش مصرف انرژی و نیروی کارگری ومصرف نهاده ها
روش‌های خاکورزی حفاظتی
کم‌خاک‌ورزی و بی‌خاک‌ورزی دو روش متداول در خاک‌ورزی حفاظتی است. در روش کم‌خاک‌ورزی عملیات بر حسب نوع گیاه و میزان بقایای محصول قبلی تا عمـــق کــافی(15-8 سانتی متر) برای قرار دادن کود و بذر و مخلوط کردن بقایا با لایه سطحی انجام می گیرد. در روش بی‌خاک‌ورزی هیچ نوع عملیات خاک ورزی صورت نمی¬پذیرد و تنها ماشین کاشت کود و بذر را باحداقل به هم خوردگی در خاک قرارمی ¬دهد. در روش بی‌خاک‌ورزی بقایای گیاهی در سطح خاک(روی خاک) رها می گردند.روش های خاک ورزی حفاظتی در مناطق مختلف دنیا با توجه به شرایط خاک و اقلیم هر منطقه بومی گردیده و از مزایای ویژه ای که برای آن منطقه دارد استفاده می‌گردد.مزایای خاک‌ورزی حفاظتی در مناطق خشک :حفظ رطوبت خاک
افزایش درجه حرارت خاک در فصل پاییز و تعدیل آن در فصل تابستانافزایش حاصلخیزی خاکپیش رس کردن محصول در نظام دو کشتی
عملیات انجام شده در کشت گندم در سطح شهرستان:
1- در روش کم خاکورزی 500 2هکتار
2- در روش بی خاکورزی 100 هکتار
3- عملیات ساقه خورد کنی در جاکشت مزارع پنبه120 هکتار
مشکلات موجود در کشت مستقیم زراعت گندم در شهرستان زرین دشت:الف- مشکلات اساسی موجود:
1- عدم آگاهی کشاورزان از کشت مستقیم
2- عدم وجود دستگاه خاکورز مرکب در سطح شهرستان
3- عدم وجود دستگاه بذر کار کشت مستقیم در سطح شهرستان
ب-مشکلات فنی:
1- عدم تسطیح مناسب اراضی
2- رویش سریع علف های هرز قبل از سبز شدن محصول اصلی
3- عدم تخمین جگالی ظاهری خاک و تشخیص درصد میزان ماده آلی موجود خاک توسط کارشناسان
4- عدم انتخاب مزارع دارای شرایط نوع کشت( کم خاکورزی؛بی حاکورزی)

پیشنهادات:باتوجه به سابقه دیرینه بعضی از کارشناسان و تجربه چند ساله در کشت و زراعت لذا لازم است که نظرات آنها رامحترم شمرد و در صورت صلاحدید آن را توصیه نمود.لازم است اجرای طرح مدیریت بقایای گیاهی را یک پروژه اجباری دیکته شده تلقی ننمود تا اگر چنانچه جائی نتیجه ای منفی داشت ؛ تبلیغات سوئی علیه این طرح بی نظیر نشود.با توجه به رهیافت های موجود ترویجی در کشور نسبت به فرهنگ سازی و آموزش زارعین اقدام نمود و این مهم نیاز به برنامه ریزی و تخصیص اغتبارات ویژه دارد. پژوهشگر:یوسف خرم
مسئول واحد مکانیزاسیون مدیریت بقایای گیاهی در شهرستان زرین دشت