اصطلاح «اشكال مشابه بردگي يا اشكال معاصر بردگي[1] كه از آن تحت عنوان اشكال نوين بردگي نيز تعبير مي‌شود در هيچ يك از اسناد حقوق بشر تعريف نشده است به خلاف اصطلاح بردگي[2] كه در ماده يك كنوانسيون بردگي تعريف شده است.

از اصطلاح بردگي با عنوان بردگي شخصي[3] يا بردگي سنتي در مقابل اشكال مشابه بردگي يا بردگي مدرن نيز تعبير مي‌شود. وجه تشابه و موضوع مشترك ميان بردگي در مفهوم سنتي و مدرن آن را در دو عنصر مالكيت[4] و كنترل[5] مي‌توان خلاصه نمود. در بردگي سنتي فردي مالك فرد ديگري است به گونه‌اي كه مي‌تواند هر گونه رفتاري را نسبت به او انجام دهد و او را نظير يك كالا مورد خريد و فروش قرار دهد و تمامي امور او در كنترل فرد مالك قرار دارد.
در بردگي مدرن هم گر چه شدت اين نوع ارتباط مانند بردگي سنتي نيست اما باز هم در اينجا مشابه همين نوع ارتباط برقرار است. در اين حالت نيز شخصی بيشتر اعمال و رفتارهاي فرد تحت نفوذش را در اختيار دارد به گونه‌اي كه مي‌توان گفت اراده آزادش سلب شده است. ريشه‌هاي نخستين تحولات در خصوص گسترش دامنه ممنوعيت بردگي به ساير اشكال و رويه‌هاي مشابه بردگي را مي‌توان در پرتو تحولاتي كه منجر به تدوين كنوانسيون تكميلي منع بردگي و برده فروشي و عمليات و ترتيبات مشابه بردگي (1956)[6] شده است، جستجو نموده در واقع مدتي بعد از تصويب كنوانسيون منع بردگي 1926 جامعه بين المللي با اشكال و رويه‌هايي مواجه شد كه شرايط و اوضاع و احوال آنها بسيار مشابه بود اما مشمول تعريف بردگي كه در كنوانسيون منع بردگي 1926 آمده بود، نمي‌شدند از اين رو با تدوين كنوانسيون تكميلي مذكور در اين خصوص بدون آنكه در تعريف ارايه شده تغييراتي را بگنجانند برخي از مصاديق را در قالب اشكال و ترتيبات مشابه بردگی منع نمودند. در حال حاضر گروه كار اشكال معاصر بردگي سازمان ملل متحد[7] در گزارشات خود هر ساله برخي از جديدترين اشكال مشابه بردگي را از سرتاسر جهان كشف نموده و مطرح مي‌سازد و بر شمار اشكال مختلف آن مي‌افزايد.


اشكال مشابه بردگي
1- بندگي رعايا[8] يعني وضعيت يا حالت رعيتي كه به موجب قانون يا عرف يا قرارداد مكلف باشد در زمين متعلق به فرد ديگري زندگي كند و براي فرد ديگري خدمات معيني را با دريافت اجرت يا بطور رايگان انجام دهد و در هر حال حق تغيير وضعيت خود را نداشته باشد.[9]
2- بندگي رهني يا اجبار به خدمت در قبال دين[10]: يعني حالت يا وضعيتي كه از تعهد مديون نسبت به خدمات شخص خود يا شخص ديگري كه تحت فرمان اوست براي تضمين پرداخت قرض استفاده شود در صورتي كه ارزش آن خدمات به نحوي كه صحيحاً تقويم شود به مصرف استهلاك قرض نرسد يا طول مدت و نحوه آن خدمات محدود و مشخص نباشد.[11]

3- وعده به ازدواج در آوردن زن در قبال دريافت وجه و همچنين به ارث رسيدن زنان بعد از مرگ شوهر و ازدواج اجباري.[12]
علاوه بر موارد فوق برخي از وضعيتها و كارهاي خاص نيز به عنوان اشكال مشابه بردگي برشمرده‌شده‌اند. به عنوان نمونه، خدمتكاران خانگي[13] و وضعيت كارهاي برخي از كارگران مهاجر[14]و همچنين اجبار كودكان به انجام برخي از كارها نظير قالي بافي، سواركاري شتر، و فحشاي اجباري كودكان و زنان نيز در شمار اشكال معاصر بردگي برشمرده شده‌اند.[15]

قاچاق زنان و كودكان، به كارگيري كودكان در مناقشات مسلحانه، قاچاق اعضا و بافتهاي انساني نيز در زمره اعمال معاصر مشابه بردگی ذكر شده‌اند.[16] تعداد اين دسته از اعمال در حال افزايش است.
به جهت اهميت برخي از موضوعات و اشكال معاصر بردگي و جهت جلوگيري از آنها، برخي از اسناد خاص نيز در خصوص آنها به تصويب رسيده‌اند. به عنوان نمونه توافقنامه بين المللي راجع به جلوگيري از تجارت برده سفيد،[17] در خصوص ممنوعيت تجارت و قاچاق زنان سفيدپوست يكي از اسناد در اين ارتباط مي‌باشد. مهمترين ويژگي‌كه تمامي اعمال فوق را به بردگي مشابه مي‌سازد سلب آزادی افراد و شدت خشونت نسبت به افراد و كنترل آنها در هر يك از مصاديق است كه حسب مورد نيازمند برسی جداگانه‌اي مي‌باشد.



محمد ابراهیمی
[1] . Contemporary Forms of slavery


[2] . slavery

[3] . Chattel slavery


[4] . ownership

[5] . Control

[6] . supplementary Convention on the Abolition of slavery, the slave Trade and Institutions and practices similar to slavery Adopted by a Conference of plenipotentiaries Convensd by Economic and social Council Resolution 608 (xxI) of April 1956.

[7] UN Working Group on Contemporary Formsof slavery.

[8] . Serfdom

[9] . Supplementary Convention…,Art . 1 (b), UN Doc. E/ CN. 4/ Sub.2/ 2005/34.

[10] . Bonded Labour or Debt Bondage.

[11] . Supplementary Convention…,Art. 1 (a) , un Doc. CCPR/ C 179 / Add. 81 (1997), un Doc . E/ CN. 4 / SUB 2/ 2004/ 36.

[12] . Supplementary Convention…,Art. 1 (C) (d) (e).

[13] . Domestic Workers

[14] . Migrant workers

[15] . UN Doc. E/ CN.4/2000/ 12 , PARA. 68, UN Doc. A/ Res 55/ 2.5 (2000).


[16] . un Doc. E/ CN.4/ Sub.2/ 1994/ 33,un Doc. E/ CN.4/ 1997/ 47,Sec. v (A)

[17] . International Agreement for the supperession of the white slave Trade of 1904.