خاكورزي چيست و چه كاربردي دارد؟

[Borna66]

خاكورزي به روش سنتي و خاكورزي حفاظتي

ترجمه: محمد باقر لک
خاكورزي سنتي:
تركيبي است از خاكورزي اوليه و خاكورزي ثانويه كه براي فراهم ساختن بستر بذر انجام مي گيرد. خاكورزي اوليه در پائيز و در قالب يك سري شخم كه در ادامۀ آن خاكورزي ثانويه (ديسك زني ) در بهار ، انجام مي گيرد. ديسك زني با استفاده از يك ساقۀ ارتعاشي يا پردازندۀ خاك يا رتيواتور يا هرس دندانه فنري و دندانه ميخي انجام مي گيرد.
خاكورزي حفاظتي :
سيستم خاكورزي اي كه تعدد عبور بر روي زمين به منظور آماده سازي زمين را كاهش داده و بقاياي سطحي را به منظور حفاظت از خاك و از دست رفتن آب ، افزايش مي يابد. اين نوع خاكورزي شامل ديسك زني ، چيزل زني ، استفاده از ساب سويلر و پشته سازي وكشت بدون خاكورزي مي باشد.
مزاياي خاكورزي حفاظتي نسبت به خاكورزي سنتي :
*افزايش نگهداري رطوبت خاك
*افزايش جذب
*افزايش مقدارمواد آلي خاك
*افزايش حفاظت از سطح خاك با استفاده از بقاياي محصولات
* كاهش هزينه ها در واحد سطح
*كاهش تراكم
مشكلات حاصل از خاكورزي حفاظتي:
*سرعت تراكتور بايد بيش از 5 كيلو متر بر ساعت باشد تا زمين را با تأ ثير بيشتري شخم كند و به تأ ثير پشته سازي مطلوبي برسد.
*خروج نيتروژن توسط دنيتريفيكاسيون يك مشكل بالقوه مي باشد .رطوبت زياد بقاياي سطحي وجرم مخصوص كاهش يافته كه خاكورزي خاكورزي موجب مي شوند ، براي دنيتريفيكاسيون مساعد تر مي باشند .
*باكاهش در هم آميختگي خاك ، از پتاسيم و فسفردر كشت هاي رديفي استفاده مي شود . پتاسيم در خاك هايي كه به راحتي فشرده مي شوند ، مهم مي باشد .
*از آهك بعنوان مادۀ لازم در آزمايشات خاك به منظور جلوگيري از ايجاد يك لايۀ اسيدي سطحي كه مي تواند فعاليت علف كش ها ، گسترش ريشه و قابليت استفاده از مواد غذايي را كاهش دهد ؛ استفاده مي شود.
*شخم بوسيلۀ چيزل بيشتر خار وخاشاك گياهي و عوامل بيماري زا را در خاك سطحي ؛ باقي مي گذارد . بنابراين ممكن است كه بافت هاي جوان تنها چند روز پس از كشت در معرض هجوم عوامل زا قرار بگيرند كه نتيجۀ آن تحمل كم وگياهان ناقص مي باشد.
اقليم :
خاكورزي ممكن است ، تحت اكثرشرايط آب و هوايي و باتوجه به نوع خاكي كه با آن مواجه هستيم انجام گيرد . خاكورزي در تابستان در زماني كه خاك خشك است ارجحيت دارد ولي خاكورزي پائيزه ممكن است موجب فرسايش شود .
شرايط لازم و محدوديت هاي استفاده :
شرايط لازم :
بايد مراقبت هايي به منظور اطمينان از انجام كامل خا كورزي ، انجام گيرد. نقص در كار موجب بهم زدگي ، بي حاصلي و بي ثمرگي خاك مي شود.
*اگرعمق خاكورزي براي بهم زدن وخورد شدن (شكستن سنگ به قطعات كوچكتر ) مناسب نباشد . بايد از بولدوزر براي براي از بين بردن سنگها استفاده شود .
*خاكورزي شديد در خاك هاي سنگلاخي ممكن است منجر به ايجاد يك لايۀ سنگي شود كه بايد از ايجاد آن جلو گيري نمود ودر صورت ايجاد ، بايد آن را از بين برد.
محدوديت ها:
*سنگ هايي كه در زير زمين وجود دارند ، مانع انجام عمليات خاكورزي مي باشند و از اينرو در اين زمين ها ، كار بطور ناقص انجام مي گيرد.
*زمين هاي سنگلاخ ممكن است منجر به تخريب تجهيزات شوند.
*در مواقع مواجهه با خاك هاي مرطوب ،يخ زده، سنگدار يا بسيار خشك ، تأ ثير خاكورزي كاهش مي يابد.
*در برخي موارد ، عمق كارممكن است . با توجه به خاكورزي در خاك سنگ دار نباشد.
*دربرخي موارد ممكن است حداكثر خاكورزي در شرايط مطلوب گياهي ،؛ جواب ندهد.
*با رواج تراكتور و ديگر ادوات خاكورزي ، توانايي انجام خاكورزي و بهم زدن خاك ، افزايش يافته است كه اين موجب نگراني دربارۀ تنزل ، تراكم و فرسايش خاك مي شود.
*خاكورزي همچنين ، موجب كاهش حاصلخيزي خاك و كاهش تعداد كرمهاي خاكي شده و فرسايش خاك و خروج كربن را تشديد مي كند.
*خاكورزي همچنين ، منجر به د فن بقاياي محصول و تخريب خاكدانه شده كه به حركت ذرات سست كمك مي كند . و بسياري از روزنه هاي ممتد كه در جذب آب مهم هستند را از بين مي بر د.
*با انجام خاكورزي ، عمليات كاشت به تعويق مي افتد كه با استفاده از كشت بدون خاكورزي قابل پيشگيري است .
اطلاعات فني
*خاكورزي با انجام زهكشي يا خشك كردن زمين ، آسان مي شود . چرا كه در صورت مرطوب بودن خاك ياخاك تحت الارض ، شخم نمي تواند چندان مفيد واقع شود.
*شخم تابستانه از آنجا كه مطمئن ترين روشي است كه بعلت وجود خورشيد وجريان هوا علف هرزي در خاك موجود نيست وخاك تميز است ؛ مفيد مي باشد.
*عمليات خاكورزي در طي تابستان موثر و مطلوب انجام مي گيرد و از اينرو بايد از يك الگو پيروي نمود.
*هميشه خاك در حال خاكورزي است چرا كه توسط نيروي ثقل به سمت پايين حركت مي كند. اين نوع حركت خاك ، فرسايش خاكورزي ناميده مي شود كه نتايج آن ، ايجاد تپه هاي رسي و نمودار شدن سنگها مي شود.
*امتناع از خاكورزي پائيزه ، مي تواند تا حد زيادي فرسايش خاك را تحت كنترل درآورد.
*استفاده از گاوآهن چيزل در پاييز مي تواند 40% تا 70% بقاياي سويا و30% تا 50% بقاياي ذرت را دفن كند .
فرمول محاسباتي :
هیچ اطلاعات در دسترس نخست
اجرايی و تأثیرات پیش بن شده
اجرايی و تأثیرات خاكورزي بر فاكتور هاي متفاوتي بستگي دارد كه از اين قرارند:
*فصل انجام خاكورزي يك فاكتور مهم در تعيين تأثير و عملكرد مي باشد.
*خاكورزي تابستانه ؛ فوايد عملكرد را ازخاكهايي كه در موقع داشتن رطوبت براي خاكورزي نا مساعد هستندرا افزايش مي دهد.
*لزوم شخم در تابستان بستگي زيادي به ماهيت و كيفيت خاك دارد كه بطور مستقيم بر انجام عمليات خاكورزي موثر است .
*عمق وشدت كافي در خاكورزي كه بر تعداد رفت هاي خاكورزي بستگي دارد بايد رعايت شود تابه عملكرد لازم برسد.
*زمان بندي مناسب عمليات زراعي سرعت زمين را كاهش مي دهد و انتخاب مناسب وسايل ، اثرات منفي خاكورزي را در خاك كاهش داده و كارايي را بهبود مي بخشد.
*در موقع انجام خاكورزي ،بايد به اين نكته توجه داشت كه روشي كه بكار مي رود به دليل اينكه خاكورزي دستي بوسيلۀ نيروي كار ممكن است موجب شود مخارج اضافه شود .
*خاكورزي در زمين هاي سنگلاخي ممكن است ادوات را خراب كند كه منجر به هزينه هاي اضافي براي تعمير ادوات مي باشد . براي مقابله با اين گونه مشكلات يك مجموعه از روش ها بايد استفاده شود .
*خاكورزي اي كه در موقعي كه خاك سخت و خشك است انجام مي گيرد . همچنين ممكن است منجر به فرسودگي و تخريب ادوات شود كه منجر به افزايش هزينه ها مي شود .
*حذف خاكوري ، نياز به نيروي انساني را تا 50 % در هر ايكر كاهش مي دهد نيروي كار فقط در طي مدتي كه فصل خاكوري حداكثر است ، لازم است .
*خريد و نگهداري ادوات هزينه بر مي باشد . بنابر اين خاكورزي جهشي از لحاظ هزينه مناسب است . خريد ادوات خاكورزي ؛ هزينۀ اوليه اي مي باشد كه در تمام مدت خاكورزي تحميل مي شود.
*مصرف سوخت خاكورزي در مقايسه با ديگر عمليات ها ، داراي بالاترين رتبه مي باشد.
شكافتن خاك به منظور از بين بردن علف هاي هرز مضر، بايد با دقت انجام گيرد تا از از بين رفتن علف هاي هرز مطمئن شويم .عدم موفقيت در انجام اين كار بصورت مذكور موجب خرج براي دو باره كاري مي شودكه شامل هزينه هاي خريد بذور و هزينۀ فعاليت ماشين آلا مي باشد.

[Borna66]

خاك‌ورزي نواري يا Strip Till

خاك‌ورزي نواري چيست؟

در اين روش تمام قسمتهاي خاك تخريب نمي‌شود بلكه بخشهايي از خاك بصورت نواري و موازي با هم خاك‌ورزي مي‌شوند. در اين روش عملاً يك چهارم يا كمتر از خاك، مورد خاك‌ورزي قرار مي‌گيرد و بقية قسمتها دست نخورده باقي مي‌مانند.
هدف اصلي از خاك‌ورزي نواري اين است كه ضمن ايجاد بستر مناسب براي بذر، با حفظ بقايا در اطراف شيارها مانع از فرسايش خاك مي‌شود.

اسامي متعددي براي خاك‌ورزي نواري نامگذاري شده اند كه برخي از آنها عبارتند از:

خاك‌ورزي ناحيه‌اي(Zone-tillage)، و خاك‌ورزي رديفي (Row Clearing) و منطقه عميق (Deep zoning) .
اغلب عمليات خاك‌ورزي نواري در پاييز انجام مي‌شود ولي با اين‌حال برخي از رديفكارها طوري تنظيم شده‌اند كه در بهار نيز مي‌توانند توسط اين روش بذركاري نمايند. در بذركارهاي جديد همراه با بذر كود نيز مي‌ريزند.

با توجه به ادوات قابل استفاده و نوع خاك‌ورزي مي‌توانيم سه نوع خاك‌ورزي نواري را معرفي كنيم:

1- رديف‌ها يا بقاياي پاك شده(Row or residue clearing) كه در آن:
- بقايا در بخشي از رديف‌ها كنار زده مي‌شوند.
* پيش‌بر انگشتي(Finger coulter)، ديسك‌ها، و بيلچة پااردكي (Sweeps) و يااختلاط پيش‌بر انگشتي با كاردگاوآهن برشي(Finger coulter+cutting coulter).
2-خاك‌ورزي نواري(سطحي)- (Strip-tillage (shallow):
-برش و كنار زدن بقايا، آماده‌سازي بستر بذر، جاگذاري كود در زمين،
*پيش‌بر چين‌دار (fluted coulter)
3-خاك‌ورزي نواري(عمقي)(Strip-tillage (deep)
- برچيدن بقايا، از بين بردن فشردگي، كاشت كود در عمق پايين‌تر، ايجاد پشته
*كولترها(پيش‌برها)، چاقوها، شاخه‌هاي زيرشكني، ديسك‌هاي پوشاننده

مزاياي خاك‌ورزي نواري(Strip-tillage):

يكي از مشكلات بي‌‌خاك‌ورزي اين است كه در اين روش سرعت رشد اولية بذر پايين آمده و ممكن است كه زارعين به اين سيستم نااميد شوند ولي در سيستم خاك‌ورزي نواري سرعت رشد به دليل گرمتر شدن شيارها، و مقدار محصول نهايي بسيار بهتر از بي‌خاك‌ورزي مي‌باشد.
شكل زير نمودار دمايي دو سيستم را در عمق 2 اينچي مقايسه مي‌كند.
همانطور كه در شكل مشاهده مي‌شود، دماي بخش نواري شبيه حالت چيزلي بوده و حدوداً 5 درجه گرمتر از سيستم بي‌خاك ورزي مي‌باشند. نتيجتاً جوانه‌زني و رشد اولية بذر در سيستم بي‌خاك‌ورزي دير‌تر از اين دو سيستم خواهد بود.
يكي از مزاياي مهم خاك‌ورزي نواري نسبت به خاك‌ورزي‌هاي رايج، كاربرد ادوات و زمان كمتر است كه مي‌تواند توجيه اقتصادي اين روش باشد.
عمليات خاك‌ورزي نواري يكبار بر روي مزرعه انجام شده(one-pass tillage) و نحوة كاشت نيز بستگي به سيستم انتخاب شده دارد. در مواقعي كه زمان كاشت كوتاه مي‌باشد، كشاورزان مي‌توانند مقدار بيشتري از زمينهايشان را به اين سيستم اختصاص دهند. نكتة ديگر اينكه ادوات اين سيستم كوچكتر بوده و هزينه‌هاي نگهداري ادوات پايين مي‌آيد.
- نمودار بررسي مقدار بقايا در مركز رديف‌ها در هر دو سيستم(بي‌خاك‌ورزي و خاك‌ورزي نواري)
انتخاب سيستم خاك‌ورزي نواري:
قبل از تبديل سيستم خاك‌ورزي به نوع نواري بايستي سيستم خاك‌ورزي خود را بررسي نمائيد. زيرا اغلب اصلاح يا تعويض يك سيستم نياز به امكانات خاصي دارد(از قبيل كولتر يا پيش‌برها، رديف‌كارها و و...).
قبل از تغيير به اين سيستم سوالات سادة زير را از خودتان بپرسيد:

• آيا اهداف ثابت و پايداري داريد؟
• آيا خاك‌ورزي شما وقت‌گير بوده و هزينة تاخير(Timeliness) متقبل مي‌شويد؟
• آيا پايداري و رشد اولية گياه در مزرعة شما رضايت‌بخش است؟
• آيا مشكل فشردگي خاك داريد؟

انتخاب سيستم‌خاك‌ورزي نواري بستگي به سيستم برداشت، نوع خاك، و سيستم مديريتي دارد. براي مثال:
در خاك‌هاي سرد و خيس، بايستي بقايا را كنار زد تا باعث سايه يا بازتابش نور نشده و زمين گرمتر شود.
سطح بقاياي گياهي را نشان مي‌دهد كه در رديف‌هاي هر دو سيستم توسط پيش‌برهاي انگشتي خاك‌ورزي شده‌اند. قابل ذكر است كه در هر دو سيستم مقادير زيادي از بقايا در سطح زمين حفظ شده‌اند تا مقدار فرسايش كنترل شود.
خاك‌هايي كه رس زيادي دارند، ممكن است كه واكنش بيشتري نسبت به اين سيستم داشته و در اثر خاك‌ورزي سطحي نوارها (shallow in-row tillage) اين بخش از خاك بهتر خشك شود. در اين حالت تماس بذر با خاك بيشتر شده و همچنين بستر بذر و شرايط بهتري براي رشد فراهم مي‌شود. اگر در مزرعه مشكل فشردگي خاك را نيز داشته باشيم، بايستي خاك‌ورزي نواري را به صورت عميق‌تر انجام دهيم(deep strip tillage). قابل ذكر است كه در اين گونه مواقع شناسايي لاية سخت و مناطق فشرده شده از اهميت خاصي برخوردار است تا بتوان از روي آن عمق خاك‌ورزي را تخمين زد. ابزارها و ادواتي كه براي اين منظور بكار مي‌روند بايستي طوري تعبيه شوند كه علاوه بر كار در عمق بالا، بقايا را بيش از حد مجاز زيرورو نكنند.
بررسي اقتصادي يك سيستم كاري بسيار مشكل و پيچيده است. در اين بررسي هزينه‌هاي ابتدايي، ادوات، سايز تراكتور، افت و استهلاك ادوات، هزينه‌هاي مربوط به كود و سم و ... بايستي مورد محاسبه قرار گيرند. زارعين در انتخاب يك سيستم بايستي تمام جوانب آن را بسنجند. براي مثال در زميني ممكن است كه تمام سيستم كاشت ذرت به سيستم خاك‌ورزي نواري اختصاص يابد ولي گاه نيز ممكن است كه در مزرعه‌اي(براي مثال سويا) اين سيستم مردود اعلام گردد.
چكيده:
خاك‌ورزي نواري تنها راه‌حل همة مشكلات مزارع نيست! اين سيستم نيز همانند سيستم بي‌خاك‌ورزي مشكلات مربوط به مديريت علف‌هاي هرز، آفتها، PHخاك و ... را دارد. در اين سيستم بقاياي گياهي بيشتري نسبت به سيستم‌هاي رايج در سطح مزرعه باقي مي‌ماند، بطوريكه تفاوت اين سيستم را با سيستم‌هاي رايج به چشم مي‌توان در سطح مزرعه مشاهده نمود.

[Borna66]

فرسایش خاک، علل وعوامل
یکی ازعواملی که درکشاورزی بسیارمورد توجه قرارمی گیرد وعامل اصلی نابودی بسیاری اززمین های خاصلخیزکشاورزی وتبدیل آن به مکان های غیرقابل کشت می باشد پدیده فرسایش خاح است.

متاسفانه درکشورما به دلیل توجه بیشتر مسئولان کشوری به بخش صنعت وعدم توجه آنان به بخش کشاورزی ونادیده گرفتن مشکلات آن،باعث شده که این،مسیر قهقرایی،سرعت بیشتری بگیرد.

فرسایش خاک ازجمله نگرانی های عمده زیست محیطی قرن حاضراست. برپایه برآوردهای انجام شده براثرفرسایش خاک سالیانه چندین میلیون هکتارازاراضی کشاورزی جهان به کام نابودی کشیده می شود. برپایه همین برآوردپیش بینی می شودکه تاسال ۲۰۱۰ میلادی یک سوم تا یک پنجم اراضی کشاورزی براثرفرسایش خاک عقیم وغیراستفاده شوند.

فعل وانفعالات فرسایش خاک وجایگزینی تپه های شنی به جای بسترهای حاصلخیزخاک تاسف انگیزاست واین فرآیند باعث مهاجرت هزاران نفرازروستائیان به سمت شهرها می گردد.



یکی ازاساسی ترین مسائلی که باعث فرسایش خاک درایران وجهان شده است مسئله سیلاب هاست.
جنگل هاطی قرنن های طولانی موجب پایداری خاک وذخیره سازی آب ورونق فعالیت های گوناگون کشاورزی بوده اند،ولی به مروروبا ازمیان رفتن تدریجی جنگل ها وپوشش های گیاهی دراین بهشت سرسبزخداوندی ،جاری شدن سیلاب متداول شده است .

هنگامیکه پوشش جنگلی براثرقطع بی رویه حالت مناسب وتراکمی خودرا ازدست می دهد .خاک آن منطقه به علت کمبود شاخ وبرگ وفاصله ایجاد شده بین آنها دربرابربارانهای شدید ورگبارهای تند بی دفاع مانده ومقاومت خودرا ازدست می دهد وبا کمترین بارش تند،مرگبارترین سیلابها را بوجود می آورد.
با ازبین رفتن پوشش گیاهی ،باران هایی که برسطح خاک می بارد علاوه برشستن خاک وتبدیل شدن به روان آب توانایی نفوذ به داخل زمین را ازدست می دهد .

پیامد بوجود آمدن روان آب وعدم نفوذ آب درخاک،پائین رفتن سفره های آب زیرزمینی است که اصلی ترین منبع آبیاری گیاهان درمناطق خشک است. به مرروزمان آنقدرآب وخاک وجود نخواهدداشت که یک کشاورزبتواند مایحتاج روزانه خودرا به دست آورد. ازاین روپدیده مهاجرت به شهرها شدت بیشتری خواهد گرفت که پیامدهای خاص خودرا به دنبال خواهدداشت.

متاسفانه درکشورما پدیده تخریب جنگل ها روند سریعی را درپیش گرفته است.عریانی بیش ازحد دامنه شمالی کوههای البرزکه درروزگاری نه چندان دورپوشیده ازجنگل وبیشه بوده است اکنون به خاطربی توجهی ما انسان ها درمعرض نابودی کامل قرارگرفته وفرسایش خاک،تراکم حرارتی ناشی ازتغییرات جوی ،کاهش رطوبت وازهمه مهمترتقلیل ونابودی پوشش گیاهی (به علت قطع بی رویه وعدم کاشت همزمان درخت ) ازپیامدهای نامطلوب این بی رحمی انسان نسبت به طبیعت اطراف خود است .

شرایط اقلیمی ووضع کنونی زمین شناسی به گونه ای است که آن را به صورت یک کشورمستعد به فرسایش خاک درآورده است . ولی حقیقت آن است که میزان فرسایش خاک درایران بیش ازمقدارمورد نظرمی باشد.آمارنشان می دهد که تلفات خاک دراثرفرسایش درمملکت ما چندین برابربیش ازمیانگین آن درکشورهای آفریقایی واروپایی است.

فرسایش خاک درایران یک مسیرصعودی داشته وبراساس اطلاعات منتشرشده متوسط سالانه تلفات خاک ناشی ازفرسایش درایران رشد قابل توجهی داشته است.به عقیده عموم کارشناسان مهمترین علت فرسایش خاک عوامل انسانی است.افزایش رشد جمعیت دراین دوران با نرخ سرسام آورآن نیازهای اقتصادی زیادی به دنبال داشته است ودرنتیجه جمعیت نیازبه مکانی برای زندگی دارند وافراد سودجوازاین مورد استفاده کرده وبه تخریبت جنگلها می پردازند.متاسفانه ناتوانی مراکزترویجی دراشاعه فرهنگ استفاده صحیح ازجنگل ها ومراتع براساس اصول علمی وفقدان مدارس آموزش منابع طبیعی کافی برای روستائیان وعشایرازعلل دیگرروند فوق بوده است.
برمبنای دلایل فوق انسان ازطریق افزایش تعداد دام درسطح مراتع وتخریب غیرقانونی جنگل ها ،عدم کاربری صحیح اراضی کشاورزی ،استفاده نادرست ازمنابع آبی وگاهی ازطریق احداث خطوط جاده ای وبهره برداری غلط ازمعادن و... ،فرسایش خاک را ازحالت طبیعی ومعمول خود خارج ساخته وبرآن دامن زده است. علاوه براین می توان به عدم تخصیص بودجه مناسب جهت مبارزه با پیشرفت بیابان ها وهمچنین عدم توجه به حفظ زمین های زیرکشت اشاره کرد.

با نیم نگاهی به تاریخچه کشاورزی کشورهای توسعه یافته،می توان دریافت که این کشورها دارای برنامه ریزی صحیح دربخش کشاورزی بوده وکمبود بودجه بخش صنعت خویش را ازدرآمد های بخش کشاورزی تامین می کنند. کشورهایی مانند آمریکا،فرانسه ،ژاپن ازاین راه علاوه برخودکفایی دربخش کشاورزی دارای صنعتی توسعه یافته نیزهستند.

گفتنی است کشورهند درسال ۱۹۷۵ دارای فرسایش خاکی درحدود۵میلیاردتن خاک درسال بوده است وبا حمایت ماهاتما گاندی درسال ۱۹۸۵ موفق به تأسیس دفترملی عمران اراضی هند شدکه هدفش به زیرکشت بردن سالانه ۵میلیون هکتارازاراضی بایراین کشوروتبدیل آن به اراضی کشاورزی بود.

این روند شامل گسترش زمین های کشاورزی وگسترش مناطق جنگلی بودکه تاحدبسیارزیادی مانع ازافزایش میزان فرسایش خاک درآن کشورگردید.




منبع :مقاله دات نت


کشاورزان پیشرو