خیلی وقت بود که منتظر فایرفاکس ۴ بودیم؛ حدودا دو سال پیش بود که فایرفاکس ۳٫۵ منتشر شد. تغییرات زیادی از آن زمان در دنیای مرورگرها رخ داده است. ولی اگرچه این انتظار طولانی بوده، برای آنهایی که شکیبایی پیشه کردند مثمر ثمر بوده است: فایرفاکس ۴ یک نرم­افزار موفق است. این مرورگر مجهز به یک رابط بسیارخوب، سرعت قابل رقابت و سازگاری با HTML5 می­باشد و دو تا از بهترین ویژگیهای مرورگر که در درازمدت مشخص خواهند شد را داراست: قدرت تجمیع برگه­های پانوراما، و امکان همزمانسازی چندکامپیوتری Sync. با توجه به این موارد، و دیگر قابلیتهایی که این مرورگر ارائه می­نماید، مایل خواهید بود تا فورا آن را امتحان کنید.
فایرفاکس لاغر می­شود
با روندی که فایرفاکس ۴ در پیش گرفته “کرومیزیشن (شبیه­سازی به کروم)” در دنیای مرورگرها کامل می­شود – همه مرورگرهای عمده اکنون از رابط ساده و حداقلی استفاده می­کند که مرورگر کروم پیشتاز این روند می­باشد. فایرفاکس به اندازه کروم به لاغری نگرائیده است، و چند قابلیت خاص خود را نیز دارد. روی­همرفته، به نظر می­رسد نمای اولیه و حس مرورگرها به سادگی گرایش داشته، به گونه­ای که تمرکز بر محتوای صفحات وب بوده و منوها و بخش راهبری کوچکسازی شده­اند.

فایرفاکس ۴ دارای یک رابط ساده است که فضای بیشتری در اختیار محتوای وب قرار می دهد

تغییرات بصری ایجاد شده در فایرفاکس ۴ کاملا قابل توجه هستند. برگه­ها (تب­ها) حالا در بالاترین نقطه مرورگر، بالای میله آدرس (که فایرفاکس آن را “میله عالی” می­خواند)، قرار گرفته اند. منوها ناپدید شده­اند؛ برای دسترسی به همه امکانات مرورگر روی دکمه­ای در بالای سمت چپ مرورگر که با عنوان “Firefox” برچسب خورده کلیک کنید تا یک منو باز شود. (اگر شما خیلی به منوها علاقه­مندید هر زمان که خواستید می­توانید با کلیک روی دکمه “Firefox” و طی مسیر Options –> Menu Bar آن را در دسترس قرار دهید.)
ارتفاع میله آدرس و دکمه­های راهبری کاهش یافته­اند تا فضای بیشتری در اختیار صفحات وب قرار گیرد. دکمه­های راهبری گرد شده و نمای نرمتری دارند و ساده­تر شده­اند. علاوه بر این، دکمه­های راهبری کمتری وجود دارند، و جای بعضی­ها عوض شده است. دکمه­های بارگیری­مجدد و توقف که قبلا جدا بودند در یک دکمه ترکیب شده و در انتهای سمت راست میله آدرس قرار گرفته است. نما و عملکرد این دکمه جدید بسته به اینکه یک صفحه در حال حاضر بارگیری می­شود یا بارگیری­اش تمام شده تغییر می­یابد.
جای دکمه “خانه” عوض شده و به منتهاعلیه سمت راست میله جستجو رفته است. برای بوکمارک­کردن صفحه کافیست روی آیکون ستاره در سمت راست میله آدرستان کلیک کنید. برای مرور بوکمارک­هایتان، به جای استفاده از منوی بوکمارک­ها که قبلا در بالای پنجره بود روی یک دکمه کوچک در سمت راست دکمه “خانه” کلیک کنید.
برای مرور بوکمارک­ها، به جای استفاده از منوی بوکمارک­ها که قبلا در بالای پنجره بود روی یک فلش کوچک رو به پایین که درست بالای دکمه “خانه” است کلیک نمایید.
نتیجه: یک مرورگر با نمای مرتبتر و با امکانات راهبری ساده­تر و فضای بیشتر برای دیدن محتوای صفحه وب.
یک پانورامای جدید
شاید مرورگر فایرفاکس ۴ برخی از ایده­های طراحی اولیه مرورگر کروم را قرض گرفته باشد، ولی چند قابلیت مفید جدید را نیز عرضه نموده است. قابلیت کلیدی در میان آنها “پانوراما” است، که به حل مشکل ازدیاد برگه کمک می­کند. اگر شما از آن دسته افرادی هستید که مایل به باز گذاشتن برگه­های بسیاری هستند، که باعث می­شود یافتن برگه سریع موردنظر برایتان سخت شود، ممکن است پانوراما بهترین قابلیت جدید فایرفاکس ۴ برایتان باشد.
فرض می­کنیم که شما ۲۰ برگه را باز گذاشته­اید. بعضی­ها مربوط به سایتهای تکنولوژیکی مانند Computerworld هستند، بقیه به سایتهای شبکه­های اجتماعی مانند توئیتر و فیسبوک مرتبط هستند، و سایر موارد. در چنین حالتی که اینهمه برگه باز هستند یافتن و تغییر مکان دادن به برگه­ای که دنبالش هستید سخت است.
پانورمای فایرفاکس ۴ یک قابلیت کاملا جدید است که به تحت کنترل در آوردن برگه ها کمک می کند

پانوراما تمام این کارها را با استفاده از قابلیتی که یادآور قابلیت Exposé and Spaces در سیستم­عامل مکینتاش است انجام می­دهد. روی دکمه پانوراما (یک آیکون مربعی­شکل تشکیل یافته از چهار مستطیل کوچکتر) در بالای سمت راست پنجره فایرفاکس کلیک کنید تا به صفحه­ای برسید که تصاویر کوچکی از تمام برگه­های باز شما که در یک جعبه واحد در برابر یک پس­زمینه خالی جمع شده­اند نشان می­دهد.
(یادآوری: اگر شما الان دکمه پانوراما را نمی­بینید، روی یک آیکون کوچک فلش رو به پایین در منتهاعلیه سمت راست ردیف برگه­هایتان کلیک کنید. منویی خواهید دید که برگه­های باز شما را لیست کرده است. در این منو “گروه­های برگه” را انتخاب کنید تا به صفحه پانوراما برسید. از این پس، دکمه پانوراما در مرورگر شما نمایان خواهد شد.)
سپس می­توانید آن برگه­ها را در گروه­هایی قرار دهید – مثلا یک گروه شبکه­های اجتماعی، یک گروه خبری، یک گروه سرگرمی و یک گروه تکنولوژی.
اگر برگه­ای را از این جعبه بیرون بگذارید، پانوراما یک گروه برگه جدید ایجاد می­کند. اگر برگه دیگر را از جعبه بیرون بگذارید و آن را بالای برگه اولی که آن را بیرون برده بودید بگذارید، آن برگه­ها گروه برگه خودشان را در جعبه خودشان تشکیل می­دهند. شما می­توانید به این صورت گروه­های جدیدی ایجاد کنید. همچنین می­توانید یک برگه را از یک گروه به گروه دیگر ببرید.
اگر روی هر یک از این گروه­ها در پانوراما دابل­کلیک کنید به حالت نرمال فایرفاکس باز خواهید گشت، ولی تنها برگه­های قابل رؤیت آنهایی خواهند بود که در آن گروه هستند؛ برگه­های گروه­های دیگر مخفی می­باشند. به پانوراما برگردید، روی یک گروه متفاوت کلیک کنید تا فقط با آن برگه­ها کار کنید. وقتی شما وب را مرور می­کنید و برگه­های جدید می­افزایید، این برگه­ها به گروه برگه­ای که اکنون استفاده می­کنید اضافه می­شوند.
پانوراما شامل قابلیتهای بسیار بیشتری نیز می­شود، از جمله قابلیت بستن گروه­های برگه، تغییر اندازه آنها و تغییر نامشان. شما همچنین می­توانید جستجوی محدودی را در تمام برگه­های بازتان انجام دهید. پانوراما فقط URLها و عناوین برگه­های باز را جستجو خواهد کرد، نه خود محتوای صفحات، ولی با این وجود این را می­توان یک قابلیت کوچک مفید دانست.
پانوراما قابلیتهای بسیاری دارد که عادت کردن به آنها احتمالا قدری زمان خواهد برد. ولی اگر شما یکی از کاربرانی هستید که اغلب با برگه­های متعدد سر و کار دارید هرگز از آن صرفنظر نخواهید کرد.
امکانات بیشتر برای کار راحتتر با برگه­ها
فایرفاکس ۴ یک قابلیت دیگر، به نام “تعویض به برگه”، را برای کمک به شما در کار کردن راحتتر با برگه­ها ارائه می­نماید. مانند نسخه قبلی فایرفاکس، وقتی شما در میله آدرس چیزی تایپ می­کنید، فایرفاکس در سوابق تایپ شما، جستجوهای قبلی و سایتهایی که بوکمارک کرده­اید می­گردد و موارد مناسب احتمالی را در یک لیست بازشونده زیر میله آدرس نمایش می­دهد. با این حال، اکنون جستجوگر آن در برگه­هایی که باز کرده­اید نیز می­گردد.
اگر مورد منطبقی را در برگه­های باز شما یافت یک آیکون “تعویض به برگه” زیر عنوان صفحه وب در لیست بازشونده نشان می­دهد. برای رفتن به این برگه روی این آیکون کلیک نمایید. این قابلیت نیز مانند پانوراما فقط URLها و کلمات در عناوین برگه­های باز را جستجو می­کند، نه محتوای خود سایتها را.
اگرچه این قابلیت مفید است، ولی می­تواند بهتر شود. هر نتیجه جستجویی که با برگه­های باز تطبیق داشته باشد با لیست سوابق وب شما، جستجوهای قبلی و سایر موارد قاطی می­شود. از اینرو به سختی می­توان در یک نگاه فهمید که آیا موارد تطبیقی یافته شده در برگه­های باز هستند یا نه.

قابلیت "تعویض به برگه" در فایرفاکس ۴ به شما امکان افزودن برگه های باز به جستجوی میله آدرستان را می دهد

علاوه بر این، ممکن است موارد منطبق متعددی را برای یک صفحه به دست آورید. اگر، به عنوان مثال، عبارت “cn” را در میله آدرس تایپ کنید و برگه CNN.com شما باز باشد ممکن است دو مورد منطبق برای آن بیابید: یکی از لیست سوابق وب است و دیگری نشان می­دهد که این یک برگه باز است. اگر قابیلت “تعویض به برگه” نتایج جستجوی برگه را جداگانه نشان می­داد (شاید در بالای لیست) می­توانست مفیدتر باشد.
شما با فایرفاکس ۴ همچنین می­توانید به طور ثابت یک برگه را به سمت چپ میله برگه بچسبانید. به این صورت، آن برگه همیشه آنجا خواهد بود، حتی وقتی فایرفاکس را از نو راه اندازی می­کنید. این یک قابلیت نسبتا مفید است، ولی به خوبیِ قابلیتهای کروم و اینترنت­اکسپلورر نیست که به شما امکان سنجاق زدن برگه­ها را نیز می­دهند. در کروم شما می­توانید روی دستکتاپتان هم یک میانبر برای دسترسی به سایت ایجاد نمایید، در حالی که در اینترنت اکسپلورر ۹ می­توانید یک سایت را در میله وظیفه­تان در ویندوز ۷ سنجاق بزنید.
قابلیت Sync در فایرفاکس
اگر شما از فایرفاکس در کامپیوترها، سیستمهای­عامل و/یا دستگاه­های مختلف استفاده می­کنید از قابلیت Sync فایرفاکس که در این نسخه جدید عرضه شده است خوشنود خواهید شد. Sync فایرفاکس می­تواند بوکمارک­ها، سابقه مرور وب، گذرواژه­ها و برگه­های باز را هماهنگ کند.

ابزار Sync فایرفاکس حتی وبسایتهایی که روی دستگاه دیگری در یک فایرفاکس دیگر باز کرده اید را لیست می کند.

اگر، به عنوان مثال، از فایرفاکس روی یک سیستم­عامل مکینتاش و یک کامپیوتر شخصی استفاده می­کنید، Sync فایرفاکس به طور اتوماتیک همه چیز را بین این دو همزمان می­سازد. و این ابزار با مرورگر موبایل فایرفاکس نیز، که هم­اکنون در حالت آزمایشی است، کار می­کند. برای این کار، شما اول باید یک حساب Sync فایرفاکس برای خود ایجاد نمایید، و بعد برای استفاده از دستگاه­های متعدد از دستورالعملها پیروی نمایید. این یک فرایند ساده و آسان است.
شما حتی می­توانید به طور همزمان برگه­های باز را از کامپیوتر دیگری که در حال اجرای فایرفاکس است نمایش دهید. اگر روی فلش رو به پایین در سمت راست همه برگه­های بازتان کلیک کنید و عبارت “برگه­ها از کامپیوترهای دیگر” را انتخاب نمایید لیستی از همه برگه­های بازتان در کامپیوتر یا دستگاه دیگر را خواهید دید. روی هر کدام که دو بار کلیک نمایید باز می­شود.
ولی استفاده از این قابلیت اشتراک برگه­ها ممکن است سردرگم­کننده باشد. اگر شما برگه­ها را از کامپیوتر دیگری نشان می­دهید، و برگه­های جدید روی کامپیوتر دیگری افزوده می­شوند یا بسته می­شوند، نمایشگر شما آپدیت نخواهد شد — بلکه فقط برگه­هایی را که در زمانی که خواهان دیدنشان شدید باز بودند نشان خواهد داد. برای دیدن برگه­های باز فعلی باید صفحه را ببندید و سپس بخواهید که دوباره برگه­ها را از کامپیوتر دیگر ببینید.
ابزار Sync فایرفاکس کاملا در فایرفاکس جدید نیست. در سال ۲۰۰۷، کمپانی موزیلا یک پروژه همزمانسازی به نام Weave را آغاز کرد که به عنوان یک افزونه به نسخه­های قبلی فایرفاکس و همچنین آی­فون­ها، تلفن­های BlackBerry و به عنوان یک نسخه آزمایشی برای تلفن­های آندروید در دسترس است. با این حال، با به­کارگیری آن در فایرفاکس ۴، این قابلیت برای نخستین بار مستقیما به مرورگر این کمپانی افزوده شده است.
Sync فایرفاکس شاید برای کسانی که از مرورگرهای مختلف استفاده می­کنند آنقدر مفید نباشد. برای این دسته از کاربران، یک ابزار بهتر Xmarks است که بوکمارک­ها و گذرواژه­های مرورگر برای فایرفاکس، سافاری، اینترنت­اکسپلورر و کروم را همزمانسازی می­نماید.
نیاز به سرعت
صفحات وب بزرگتر و بارگیری­شان کندتر می­شود، و برنامه­های مبتنی بر وب بیشتر می­شوند — از اینرو سرعت مرورگر مهمتر از همیشه شده است. من در آزمایشهای انجام شده توسط SunSpider Javascript Benchmark متوجه شدم که سرعت فایرفاکس به اندازه نسخه­های فعلی اینترنت اکسپلورر، اپرا یا کروم نیست، اگرچه سرعت آن در سطحی بالاتر از سافاری ارزیابی شده است.
من در آزمایشهایم از یک لپ­تاپ Dimention 9200 کمپانی دل با پردازشگر ۲٫۴ گیگاهرتز چهارهسته­ای Core 2 کمپانی اینتل و رم ۲ گیگابایت که مجهز به سیستم­عامل ویندوز ویستا بود استفاده کردم. من سه سری آزمایش روی هر مرورگر انجام دادم و از نتایج به دست آمده معدل­گیری کردم.

فایرفاکس ۴ کمی از اینترنت اکسپلورر، اُپرا و کروم کندتر است ولی با فاصله زیادی از سافاری پیشی می گیرد (عددهای کمتر بهتر هستند)

مدت میانگین فایرفاکس ۴ برای تکمیل آزمایشها، ۳۱۹٫۴ میلی­ثانیه (ms) ثبت شد در حالی که این زمان برای سریعترین مرورگر (اینترنت اکسپلورر ۹) برابر با ۲۷۷٫۳ میلی­ثانیه بود. مدت ۳۰۸٫۷ میلی­ثانیه برای اپرا ۱۱٫۰۱، مدت ۳۱۲٫۱ میلی­ثانیه برای کروم ۱۰٫۰٫۶۴۸ و مدت میانگین ۴۱۷٫۱ میلی­ثانیه برای سافاری به ثبت رسید. می­توان گفت که شما احتمالا متوجه تفاوت سرعت میان فایرفاکس ۴، اینترنت اکسپلورر، کروم و اپرا نخواهید شد — چند میلی­ثانیه تفاوت در اینجا یا آنجا چندان به چشم نمی­آید.
فایرفاکس، مانند IE9، از پردازشگر گرافیکی شما برای شتاب دادن به کار پردازش فشرده همچون اجرای بازی­ها و نمایش گرافیک­های سه­بعدی استفاده می­کند. کمپانی­های موزیلا و مایکروسافت با یکدیگر بر سر اینکه کدام مرورگر از این نظر برتر است به چشم و همچشمی پرداخته­اند، ولی در حال حاضر آزمونهای استانداردی برای سنجش این قابلیت وجود ندارند.
پشتیبانی از HTML5
کار فایرفاکس ۴ در پشتیبانی از استانداردهای وب، از جمله استاندارهای جدید HTML5، بسیار خوب است. این مرورگر در صفحه آزمایش HTML5، که پشتیبانی کامل از HTML5 را بررسی می­کند، به امتیاز ۲۴۰ از ۴۰۰ امتیاز ممکن دست یافت، که فقط کروم با امتیاز ۲۸۸ بهتر از آن می­باشد. اپرا با نمره ۲۳۴ درست پس از فایرفاکس قرار گرفت، و سافاری با امتیاز ۲۲۸ و IE9 با امتیاز ۱۳۰ در رتبه­های بعدی جای گرفتند.
فایرفاکس در آزمایش Acid 3، که از نظر پیروی یک مرورگر از استانداردهای وب به ویژه جاوااسکریپت و “مدل شیءگرای سند (DOM)” به آن نمره می­دهد، خوب کار کرد ولی نه کامل. این مرورگر امتیاز ۹۷ از ۱۰۰ را به دست آورد و صفحه آزمایش را، به جز نمایش یک باکس به رنگ خاکستری که باید آبی می­بود، بدون اشکال نشان داد. اپرا، سافاری و کروم نمره ۱۰۰ گرفتند و صفحه را بدون اشکال نمایش دادند. IE9 به امتیاز ۹۵ رسید و همان اشتباه فایرفاکس ۴ را در تکمیل صفحه مرتکب شد.
فایرفاکس ۴ کارش را در اجرای ویدئوی HTML5 در تمام صفحاتی که من بازدید کردم هم بسیار خوب انجام داد، مگر در مورد یک وبسایت که مایکروسافت برای تشریح HTML5 ایجاد نموده بود — ویدئوهای آنجا یا به درستی نمایش داده نمی­شدند یا اصلا کار نمی­کردند. وگرنه، فایرفاکس همه صفحاتی که من بازدید کردم را بدون اشکال نمایش داد.
سایر قابلیتها
فایرفاکس در آغاز (حداقل تاحدودی) به خاطر افزونه­های فراوانش به محبوبیت رسید. در این نسخه، بخش “مدیریت افزونه­ها” تغییر نسبتا مفیدی داشته است. این بخش اکنون به جای یک پنجره کوچک پاپ­آپ در یک پنجره کامل در برگه خودش باز می­شود، که حرکت در مسیرها را آسانتر می­کند.

بخش مدیریت افزونه های فایرفاکس اکنون به جای یک پنجره کوچک در یک برگه کامل باز می شود

علاوه بر این، وقتی شما روی لینک More کلیک می­کنید تا افزونه­ای را اضافه کنید، اطلاعات بیشتری نسبت به گذشته درباره آن به دست می­آورید، از جمله تاریخ نصب یا به­روزرسانی آن افزونه، لینکی به صفحه خانگی آن و یک توضیح کامل.
با این حال، وقتی شما افزونه­ها را نصب یا حذف می­کنید، برخلاف کروم، که نیازی به راه­اندازی دوباره ندارد، باز هم باید فایرفاکس را از نو راه­اندازی نمایید.
فایرفاکس ۴ همچنین قابلیت “مرا دنبال نکن” را ارائه می­نماید که به شما این امکان را می­دهد تا به وبسایتهایی که بازدید می­کنید اطلاع می­دهد که نمی­خواهید رفتارتان را تعقیب کنند. برای فعال کردن این قابلیت روی دکمه فایرفاکس کلیک کنید و Options را انتخاب نمایید (در سیستم­عامل مکینتاش به “عملکردهای فایرفاکس” مراجعه کنید، روی برگه Advanced کلیک کنید، سپس زیربرگه General را کلیک نمایید و کادر مربعی کنار “به وب­سایتها اطلاع بده که نمی­خواهم مرا تعقیب کنند (Tell web sites I do not want to be tracked)” را تیک بزنید. علاوه بر این، موزیلا مجموعه­ای از دیگر امکانات مخفی را در برای بهبود امنیت ایجاد نموده است.
فعال کردن این قابلیت تضمین نمی­کند که آن وبسایت­ها مسیر شما را تعقیب نخواهند کرد، زیرا هیچ الزامی برای تعهد سایتها در این زمینه وجود ندارد. ولی با این وجود، برخی ممکن است به آن احترام بگذارند، از اینرو این قابلیت را می­توان سودمند دانست.

افزایش سرعت چرخه بازبینی
فایرفاکس ۴ نسبت به نسخه ۳ آن پیشرفت بسیاری کرده است، ولی مدت زیادی طول کشید که موزیلا به اینجا رسید. فایرفاکس ۳٫۵ در ژوئن ۲۰۰۹ منتشر شد، که به این ترتیب ارتقای آن حدود دو سال زمان برده است. مدت اجرای این چرخه بازبینی به اندازه زمانیست که مایکروسافت صرف کرده است – دو سال طول کشید تا این کمپانی اینترنت اکسپلورر را از نسخه ۸ (که در مارس ۲۰۰۹ منتشر شده بود) به نسخه ۹ (در مارس ۲۰۱۱) ارتقا داد.
این مدت در مقیاس مرورگرها زمانی بسیار طولانیست. موزیلا این واقعیت را پذیرفته است، و می­گوید که بر سرعت چرخه بازبینی اش به طرز چشمگیری خواهد افزود. اگر این کار انجام نشود، کروم، که چرخه بازبینی به مراتب سریعتری دارد، به راحتی از آن فاصله خواهد گرفت.

سخن پایانی
فایرفاکس با ارئه نسخه ۴ یک بازبینی اساسی در مرورگرش انجام داده است که سرعت بهتر و یک رابط مرتبتر ارائه نموده که فضای بیشتری در اختیار محتوای وب می­گذارد. مفیدترین تغییرات انجام شده در آن قابلیت عالی مدیریت برگه­های پانوراما و امکان چندسکویی و چنددستگاهی همزمانسازی Sync می­باشد.


واضح است که این مرورگر برای کسانی که غالبا برگه­های زیادی را باز نگه می­دارند و به دنبال راهی برای راحتتر کردن کار با آنها هستند بهترین انتخاب است. ولی حتی با صرف­نظر از قابلیت­های پانوراما، کاربران فایرفاکس و آنهایی که به خاطر رابط کاربری ناهنجار فایرفاکس از آن فاصله گرفته­اند مایل خواهند بود به خاطر سرعت افزایش­یافته و رابط مرتبش، و به این دلیل که فایرفاکس هنوز وسیعترین مجموعه افزونه­ها را نسبت به دیگر مرورگرها داراست، آن را امتحان کنند.