اعاده دادرسي يكي از روش­های فوق‌العاده شكايت از احكام است که روشی عدولي و راهي براي برگشت به دادگاه صادرکننده حکم قبلی میباشد. با اين هدف كه دادگاه از رأي قطعي سابق خود عدول نمايد، زيرا شاكي مدعي است كه صدور آن رأي از روي اشتباه بوده و دلايل موجود اجازه نمي‌دهد كه چنين حكمي باقي بماند.
انواع اعاده دادرسي:
1- اصلي: مختص مواردي است كه مقتضي اعاده دادرسي به طور مستقل آن را درخواست كند.
2- طاري: كه در اثناء دادرسي ،حكمي به عنوان دليل ارائه شود و كسي كه حكم ياد شده عليه او ابراز شده، نسبت به آن درخواست اعاده دادرسي نمايد.

جهات اعاده دادرسي:
محكوم­عليه (فرد محکوم شده)حق دارد تا در صورت وجود يك يا چند تا از این جهات، درخواست اعاده دادرسي نمايد:
1- موضوع حكم، مورد ادعای خواهان نبوده باشد. مثلاً خواهان از دادگاه درخواست صدور حكم تخليه بكند و دادگاه علاوه بر آن، اشتباهاً حكم به استرداد اجرت المثل نيز صادر كند.
2- حكم به ميزان بيشتر از (حکم) خواسته صادر شده باشد.
3- وجود تضاد در مفاد حكم كه ناشي از استناد به اصول يا به موارد متضاد باشد.
4- در صورتي كه حكم قطعي دادگاه مخالف باشد با حكم قطعي ديگري كه سابقاً همان دادگاه در خصوص همان دعوا و بين همان اصحاب دعوا صادر كرده بدون اين­كه سبب قانوني موجب اين مغايرت باشد. اين جهت اعاده دادرسي موقوف به 5 شرط است:
الف- وحدت دعوا.
ب- وحدت اصحاب دعوا.
ج- وحدت دادگاه.
د- معارضۀ دو حكم.
و- قطعي بودن دو حكم.

5- اگرطرف مقابل اعاده دادرسي، حيله و تقلبي به كار برده كه در حكم دادگاه مؤثر بوده است.
6- حكم دادگاه مستند به اسنادي بوده كه پس از صدور حكم، جعلي بودن آنها ثابت شده باشد.
7- پس از صدور حكم ،اسناد و مداركي به دست آيد كه دليل حقانيت درخواست كننده اعاده دادرسي باشد.
تذكر: اگر دادرس به غير از موارد هفت­گانه مذكور، جهتي را براي اعاده دادرسي قبول كند و قرار قبولي اعاده دادرسي را صادر كند دادگاه انتظامي وي را متخلف مي‌شمارد.

مرجع پذيرش و رسيدگي دادخواست اعاده دادرسي:
1- دادخواست اعاده دادرسي اصلي به دادگاه صادر كننده حكم تقديم (می گردد)و مرجع رسيدگي نيز همين دادگاه صادرکننده مي‌باشد.
2- دادخواست اعاده دادرسي طاري بايد به دادگاهي تقديم شود كه حكم در آن­جا به عنوان دليل ابراز شده ولي مرجع رسيدگي­،دادگاه صادر كننده حكم مي‌باشد.
تذكر: اعاده دادرسي مدني هيج وقت در ديوان عالي كشور مطرح نمي‌شود برخلاف امور جزايي كه قبول اعاده دادرسي هميشه با ديوان عالي كشور است.
مهلت اعاده دادرسي:
مهلت درخواست اعاده دادرسي براي اشخاص مقيم ايران 20 روز و براي اشخاص مقيم خارج از كشور دو ماه است. اما زمان شروع این مهلت:
1- درآراء حضوري قطعي از تاريخ ابلاغ.
2- در آراء غيابي از تاريخ انقضاء مهلت واخواهي و درخواست تجديدنظر.
3- اگر اعاده به جهت مغاير بودن 2 حكم باشد، از تاريخ آخرين ابلاغ هر يك از دو حكم.
4- اگر اعاده به جهت جعل يا حيله باشد از تاريخ ابلاغ حكم نهايي مربوط به اثبات جعل يا حيله.

آثار اعاده دادرسي:
1- اثر تعليقي؛ به صرف درخواست اعاده دادرسي نسبت به حكم، اجراي آن متوقف نمي‌شود. اگر قرار قبولي صادر شود در صورتي كه محكوم­به ،غير مالي باشد اجراي حكم متوقف خواهد شد اما اگر مالي باشد و امكان أخذ تأمين و جبران خسارات احتمالي باشد به تشخيص دادگاه از محكوم­له ،تأمين مناسب گرفته می شود و اجراي حكم ادامه مي‌يابد.
2- اثر انتقالي؛ در محدودۀ جهت ادعا شده، بدين معني كه دادگاه، در صورت فسخ حكم مورد شكايت بايد مجدداً نسبت به امور موضوعي و حكمي رسيدگي و اتخاذ تصميم نمايد.

آئين رسيدگي:
در اعاده دادرسي، رسيدگي دادگاه به دو قسمت تقسيم مي‌شود:
اول رسيدگي به جهات و شرايط اعاده دادرسي: این كه آيا در حدود يكي از جهات هفت­گانه دادخواست تنظيم گرديده؟ آيا حكم مورد اعاده دادرسي ،از احكام قابل اعاده دادرسي می باشد؟ آيا متقاضي اعاده دادرسي در مهلت قانوني دادخواست اعاده را تقديم كرده است؟
دوم رسيدگي ماهوي به اصل دعوا: اگر دادگاه قرار قبول اعاده دادرسي را داد باید با رسيدگي در ماهيت، تكليف دعوا را روشن كند. زيرا با قبول اعاده دادرسي، حكم قبلي فسخ مي‌شود و دادگاه با رسيدگي ماهوي حكم مجدد مي‌دهد، اما اگر جهت اعاده دادرسي مغاير بودن دو حكم باشد. دادگاه بعد از صدور قرار قبولي دادخواست اعاده دادرسي و فسخ حكم دوم، لازم نيست حكم مجددي بدهد. در اين صورت حكم اول به قوت خود باقي خواهد ماند.(ماده 438 قانون آئين دادرسي مدني)


نویسنده : خسرو بهمن یار