ماه رمضان نهمین ماه از ماههاى سال قمرى عربى است . در قر آن كریم از ماههاى سال قمرى ، جز ماه رمضان نام هیچ ماه دیگرى نیامده است (1) و این یكى از فضایل و امتیازات ماه رمضان است كه از میان ماههاى سال قمرى فقط از ماه رمضان در قر آن ، در سوره بقره آیه 185 نام برده شده است . كلمه رمضان اسمى از اسماى الهى است ونباید به تنهایى و بدون كلمه شهر كه به معناى ماه است ذكر شود .
هشام بن سالم از سعد نقل مى كند كه گفت ما هشت نفر در محضر امام محمد باقر (ع) بودیم ، رمضان به یاد ما آمد و از آن سخن گفتیم . امام باقر (ع) فرمودند :
نگوئید این رمضان است ، نگوئید رمضان رفت و رمضان آمد . زیرا رمضان اسمى از اسماى الهى است كه نمى آید و نمى رود . سخن از آمدن و رفتن براى آن صحیح نیست . فقط آنچه كه زوال پذیر و نابود شدنى است مى آید و مى رود . و در ادامه فرمودند :
بلكه بگوئید ماه رمضان ، پس ماه را در تلفظ به اسم اضافه كنید كه اسم ( رمضان ) اسم خداست (2)
در این رابطه روایت بسیارى از معصومین ، علیهم السلام ، به ما رسیده است كه مرحوم كلینى در فروع كافی بابى جداگانه و مستقل در این زمینه با عنوان :
‹‹‌ باب نهى از گفتن رمضان بدون كلمه ماه ››‌ (3)گشوده است .
مرحوم حر عاملى نیز در كتاب الصوم وسائل الشیعه بابى با این عنوان دارد :
باب ‹‹ مكروه بودن گفتن رمضان بدون اضافه به ماه و حرام نبودن گفتن رمضان به تنهایى و كفاره گفتن رمضان به تنهایى ››‌ در روایتى در بحار الانوار و وسائل الشیعه از امام موسى بن جعفر (ع)از پدران گرامى ایشان از قول حضرت على آمده است كه گفتن رمضان به تنهایى بدون اضافه كلمه شهر ( ماه ) كفاره دارد باید صدقه بدهد و روزه بگیرد (4).
از ناحیه علمای عامه ( اهل سنت ) نیز روایاتى از پیامبر گرامى اسلام در زمینه نهى از گفتن رمضان به تنهایى وارد شده است (5).غیر از دو فضیلتى كه براى ماه رمضان بیان شده ماه رمضان دارى فضایل و امتیازات و ویژ گیهاى فوق العاده اى است كه شمارش آنها نیازمند تحقیق گسترده و تالیف كتاب است و طبعا در این فرصت كوتاه امكان پذیر نیست و در یك مقاله نمى گنجد .
به همین جهت در این مقاله و چند شماره آینده ، صرفا اشاره اى كوتاه به بخشى از این امتیازات و اوصاف بر اساس روایات و احادیث معصومین (ع) مى شود . این اوصاف در اسامى ماه رمضان نمود یافته است .
شهر الله ( ماه خدا )
گرچه اجزاى زمان و مكان از نظر معنوى هیچ تفاوتى در ذات با یكدیگر ندارد ، ولى به واسطه امورى ، یك مكان همچون كعبه یا مساجد و مشاهده ، یا یك زمان همچون ماه رمضان و بویژه لیله القدر ، ارزش ، اعتبار و اهمیت پیدامى كند و مبارك مى گردد . درمیان ماهها ، ماه رمضان ، ‹‹‌ شهر الله ››‌ و ماه خداست ، زمانى است كه براى عبادت تعیین شده ، مردم همه در آن عبادت مى كنند و زمینه رشد و تكامل معنوى و تربیت استعداها و سیر و سلوك و تخلق به اخلاق الله دراین ماه بیشتر فراهم است . درهاى آسمانها به روى انسانها باز است . در این ماه ، زمینه بر قرارى ارتباط بین زمین و آسمان فراهم مى شود . در كلمات معصومین (ع)بارها ماه رمضان ‹‹‌شهر الله ››‌ نامیده شده است . مطابق نقل امام صادق ، علیه السلام ، پیامبر گرامى اسلام فرمودند :‌
‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست ، ماهى است كه در آن حسنات و كارهاى خوب را چند برابر ثواب دهند (6).
رسول گرامى اسلام حضرت محمد (ص) در چند روایت ، شعبان را ماه خود و ماه رمضان را شهر الله ( ماه خدا ) نامیده اند (7).
امام زین العابدین علیه السلام در دعاى وداع با ماه رمضان در ‹‹‌ صحیفه سجادیه ››‌ مى فرماید :
‹‹‌ ا لسلام علیك یا شهر الله الاكبر و یا عید اولیائه ›› درود بر تو اى بزرگترین ماه خدا و اى عید ( روز جشن و شادى ) دوستان خدا .
امام جعفر صادق (ع) فرمودند :
‹‹‌ ماه رمضان ماه خداست در این ماه زیاد ذكر خدا لا اله الا الله ، الله اكبر الحمدلله و سبحان الله بگو ئید ›› (8).
شهر الصبر( ماه صبر )
در سخنان معصومین (ع) ، ماه رمضان ماه صبر ، نامیده شده است . پیامبر اسلام در توصیف ماه رمضان فرمودند:
‹‹ ماه رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است ›› (9).
مولى الموحدین على بن ابی طالب (ع)فرموده اند :
‹‹ روزه ماه صبر ( ماه رمضان ) وروزه سه روز در هر ماه ، زنگارها و غم و اندوه و وسواس را از قلب بیرون مى برد (10).
به بیان رسول الله (ص) خداى متعال در حدیث قدسى مى فرماید :
هممه اعمال بنى آدم ده برابر تا هفتصد برابر ثواب و پاداش دارد ، جز صبر كه براى من است و من پاداش آن رامى دهم . پیامبر گرامى اسلام ادامه مى دهند :
پس ثواب صبر فقط در نزد خداروشن است و در پایان مى فرمایند :
‹‹ والصبر الصوم ›› مقصود از صبر روزه است (11).
مرحوم علامه طباطبائى مى نویسد :
‹‹ هر گاه پیامبر اسلام (ص) از امرى محزون و غمگین مى شد از خواندن نماز و گرفتن روزه براى دفع آن غم و حزن ، كمك مى گرفت (12).
صبر در زندگانی فردى و اجتماعى هر انسان و در زندگانى است ، یك ضرورت است ، صبر در دین به منزله سر نسبت به بدن است . همانگونه كه انسان بدون سر ، انسان نیست و بى اثر است دین هم بدون صبر و استقامت ، دین و ایمان نیست (13).
ماه رمضان راه وصول به صبر ، تمرین صبر وتقویت آن است . در ماه رمضان انسان با هو اهاى نفسانى مبارزه مى كند ، بدون هیچ قید و شرط سرگرم لذتهاى جسمى و شهوانى نمى شود خود را بزرگتر از آن مى داند كه زندگى مادى و شكمى و حیوانى را هدف قراردهد
امساك و خوددارى از شهوات ، خوددارى از خوردن و آشامیدن در ماه رمضان حتى در همان سطح كه در ماهاى دیگر نه تنها حلال و جائز بلكه مستحب است ، ورزش و تمرینى است كه اراده انسان را تقویت می كند ، به خویشتن دارى عادت مى دهد و بر نفس خود مسلط مى كند .
انسان در ماه رمضان باروزه ، صبر عادت مى كند تا در زندگى و جامعه در برابر مشكلات و سختیها و مصیبتها شكست نخورد . روزه صبرى طولانى است بر جدایى و فراق از مهمترین عادتهایى كه همواره با زندگى انسان همراه است .
شهر المواساه ( ماه همدردى )
پیامبر گرامى اسلام در وصف ماه رمضان فرموده اند :
‹‹هو شهر المواساه ››
‹‹ ماه رمضان ماه همدرى است ›› (14) .
‹‹ مواسات، یارى كردن ، به هم كمك كردن و مساعدت و همراهى نمودن بامال و ثروت است . ماه رمضان ماه همدردى با پابرهنگان ، مستضعفان ، محرومان ، گرسنگان ، تشنگان ، فقرا ، مساكین ، نیازمندان و بى بضاعتها ست . همه مردم ثروتمند و فقیر در گرسنگى و تشنگى مساوى اند . هیچ كدام در حال روزه چیزى نمى خورند و نمى آشامند و این راهى است براى اینكه عموم مردم بویژه ثروتمندان و پولدار ها و توانگران و سرمایه داران ، درد گرسنگى و تشنگی پا برهنگان را درك كنند و به فكر و یاد آنها باشند ، شریك غم و غصه آنها شوند ، به یارى آنها بشتابند ، یا مال و ثروت و امكانات خود به آنها كمك كنند ، حقوق سائل و محروم رابپردازنند و از دادن خمس و زكات اموال خویش دریغ نورزند .
روایات بسیارى در این زمینه وارد شده كه فلسفه تشریح و وجوب روزه ، همدردى و مواسات ثروتمندان با پابرهنگان و محرومین است . هشام بن حكم از امام جعفر صادق ( ع) پرسید : فلسفه تشریح روزه چیست ؟ امام در پاسخ فرمودند :
خداى متعال روزه را واجب كرد تا ثروتمند و فقیر مساوى شوند زیرا ثروتمند درد گرسنگى را نمى چشد تابه فقیر رحم كند .چون هر چه بخواهد و اراده كند قدرت فراهم نمودن آن را دارد ،پس خداى متعال اراده كرد بین انسانها مساوات بر قرار كند و به ثروتمند ، طعم گرسنگى را بچشاند تا بر ضیعف و ناتوان رقت آورد و بر گرسنه رحم كند (15).
فضل بن شاذان مى گویید امام رضا(ع) فرمودند :
به انسانها روزه داده شد تا درد گرسنگى و تشنگى را بشناسند و به فكر فقر در آخرت بیفتند … ، ‹‹ شدت اثر فقر و گرسنگى را بر نیازمندان و بیچارگان درك كنند تا حقوقى را كه خداوند بر آنها در اموالشان واجب گردانده است ادا كنند (16) .
پیامبر گرامى اسلام در سخنان خویش ماه رمضان را بهار فقیران خوانده اند (17)به حقیقت ماه رمضان بهار فقیران است زیرا همه همچون فقیران در روز هنگام روزه یكسان هستند . بهار پابرهنگان است كه بصورت طبیعى عموم مردم درد و رنج و سختى آنها را درك و لمس مى كنند .
پاورقیها
1-طباطبائی ، محمد حسین ، المیزان ، موسسه الاعلمى للمطبوعات ، 1973 م، ج2ص12 2-مجلسى ، بحارالانوار ، موسسه اوفا ، بیروت ، لبنان ، ج96ص376
3-كافی ج4ص69
4-وسائل الشیعه ج7ص332
5-محمدی رى شهرى ، محمد ،‌میزان الحكمه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم چاپ اول 1362 ه-ش، ج4ص176 به نقل از كتاب كنزالعمال
6-بحار ج96ص340
7-همان ، صص 364 و356
8-همان ، ص381
9-وسائل الشیعه ج7ص222-كافى ، 4ص66
10-بحار ،ج96،ص341
11-بحار ، ج96ص254
12-طباطبائی ، محمد حسین ، سنن النبى ، ص30
13-فیض الاسلام ، ترجمه و شرح نهج الباغه حكمت 79ص1123
14-من لا یحضره الفقیه ج2ص95
15-همان ، ص73
16-وسائل الشیعه ، ج7،ص4
17-همان ، ص231
منبع : پایگاه رسانه