شناخت ریسک
پیش از هر چیز ابتدا اجازه دهید ریسک را بیشتر بشناسیم. به یاد بیاورید کودکانی را که سوار بر اسبهای چوبی دور گردونه­ای بالا و پایین می­روند و یا راه آهن پر پیچ و خم شهربازی که با قطارهای تفریحی پراز هیجان مردم به سرعت حرکت می­کنند. حرکت و مسیر قیمتها در بازارهای سهام، اوراق قرضه و مبادلات ارز شباهت زیادی به آنها دارند.
آیا با این همه بالا و پایین شدن میتوانیم ریسکهای آن را تحمل کنیم؟ آیا تاکنون به ریسکهای مختلف و نامشخصی که در بازار با دادوستد شما شریک می-شوند با دقت فکر کرده اید؟ به نظر شما آیا فعالیت بدون ریسک در دنیای ما وجود دارد؟
حقیقت آن است که بسیاری از مردم نه به ریسکهای گرداگرد خود توجه می­کنند و نه راه برخورد با آن را مورد بررسی قرار می­دهند. گاهی نیز نمی­دانند که چطور خود را در برابر ریسکهای ناشناخته محافظت نمایند.
این داستانی است که شما را با ریسک آشنا می­سازد و به ما می­آموزد که چطور بین بازده و ریسک ارتباط برقرار کنیم.
● ریسک چیست؟
همه ما می­دانیم که تقریبا همه فعالیتهای زندگی به طور نسبی دارای ریسک هستند. خواه سرمایه­گذاری، خواه رانندگی و یا پیاده روی در خیابان باشد. همه و همه چیز در معرض ریسک قرار دارد. هستی و دوره زندگی انسانها با ریسک همراه است. تقریبا پدیده­های جهانی که می­شناسیم، ماهیت ریسکی دارند. این به ما می­گوید که زندگی یک معامله بزرگ بر روی میزان ریسکی است که می­توانیم در هر شرایط بپذیریم. چنانچه در بازارهای مالی سرمایه­گذاری کنید، ممکن است به آسودگی شبها را به خواب نروید، چرا که سرمایه­گذاری شما ریسک بسیار بزرگی دارد.
ریسک را می­توان چنین تعریف کرد:" ریسک احتمال و شانسی است که بازده واقعی سرمایه­گذاری با بازده مورد انتظار آن اختلاف و تمایز خواهد داشت." به بیان دیگر ریسک احتمال انحراف بازده سرمایه‌گذاری از بازده مورد انتظار در نظر گرفته می‌شود. ریسک امکان و احتمال زیان اندکی یا همه اصل سرمایه­گذاری را شامل می­شود. از این رو زمانی با ریسک مواجه خواهیم بود که نسبت به بازده مورد انتظار آینده عدم اطمینان وجود داشته باشد. در آمار ریسک را به صورت انحراف معیار می­شناسیم.
(Ri – r)^۲/n] ∑ [√ = انحراف معیار = ریسک
Ri: بازده واقعی r: میانگین بازده n: تعداد مشاهده
تصمیمات سرمایه گذاری ما بدون در نظر گرفتن ریسک و بازده مورد انتظار معنی و مفهوم خود را از دست می‌دهد. چرا که منافع آینده حاصل از سرمایه گذاری در ورقه بهادار با اطمینان و به طور قطعی مشخص نیست. سرمایه‌گذار در هنگام تصمیم خود بازده انتظاری خود را تعیین می‌کند. از این رو برای سرمایه‌گذاری سه عامل اصلی و تعیین کننده نرخ بازده سرمایه‌گذاری درنظر گرفته می‌شود. این سه عامل ریسک سرمایه گذاری، نرخ تورم انتظاری و نرخ بازده واقعی و بدون ریسک را دربرمی­گیرد.
مفهوم بازده مورد انتظار:نرخی است که اکثر سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری خود انتظار دارند. بازده مورد انتظار نرخی است که هر فرد با توجه به وضعیت خود از سرمایه‌گذاری در ورقه بهادار، در طول دوره سرمایه گذاری انتظار دارد. مفهوم نرخ بازده واقعی بدون ریسک: حداقل نرخی است که یک فرد جهت صرفنظر از مصرف کنونی و سرمایه گذاری آن در زمان آینده درخواست می کند.
بازده انتظاری = نرخ تورم + نرخ بازده واقعی بدون ریسک + ریسک سرمایه گذاری
ریسک اوراق قرضه دولتی به دلیل احتمال عدم پرداخت بهره و اصل مبلغ سرمایه‌گذاری توسط دولت صفر در نظر گرفته می‌شود و اصطلاحا نرخ بازده اوراق قرضه دولتی نرخ بهره بدون ریسک نامیده می‌شود. از این رو سرمایه گذاران با افزودن درصدی بابت ریسک به بازده انتظاری در جهت برآورد انتظارات سرمایه‌گذاری خود گام بر می‌دارند.
مفهوم صرف ریسک: به بهره اضافی و بهایی که بابت ریسک از سوی سرمایه‌گذاران با در نظرگرفتن میزان ریسک ورقه بهادار و درجه ریسک پذیری سرمایه گذار پرداخت می‌شود، صرف ریسک می گویند. به بیان ساده میزانی است که سرمایه گذار بابت ریسک به نرخ مورد انتظار خود می‌افزاید.
● شناخت بیشتر ریسک (از نگاه سرمایه گذاری)
ریسک احتمال انحراف بازده واقعی سرمایه گذاری از بازده مورد انتظار بیان می شود. سرمایه گذار زمانی با ریسک روبرو می­شود که نسبت به بازده مورد انتظار در زمان آینده عدم اطمینان داشته باشد. نبود اطمینان نسبت به بازده­های آینده یک طرح سرمایه­گذاری ریسک را در آن وارد می­نماید. ما همواره با ریسک و احتمال سرو کار داریم. سراسر زندگی و پیرامون ما در دنیای واقعی پر از نااطمینانی است و هرگز نمی­توان در مورد رویدادهای آینده به طور قطعی سخن گفت. بدین ترتیب تصمیم­گیری در مورد پدیده­هایی که با ریسک همراه هستند با احتمال بررسی و تحلیل می­شوند. در اینجا درمی­یابیم که تئوریهای احتمال و آمار در بازارهای مالی دارای نقش برجسته­ای هستند. اما به راستی احتمال چه مفهومی دارد. در برخی متون واژه احتمال را همردیف شانس بوجود آمدن یک رویداد یا مشاهده دانسته­اند و برای محاسبه آن شمار برآمدهای مورد انتظار را بر کل برآمدهای ممکن تقسیم می­گردد. محاسبه احتمال در این مورد زمانی است که بتوانیم به یک سری مشاهده یا آماری در گذشته دسترسی داشته باشیم.
این کاملا بدیهی است که اگر یک سرمایه­گذاری تنها بازده مثبت داشته باشد، دیگر مفهوم ریسک به آن نسبت داده نمی­شود.
بازارهای مالی خالی از ریسک نیستند. اجرای دادوستدها با ریسک همراه است و همچون مشاهدات تجربی در آزمایشگاه نمی­توان انتظار داشت که بر طبق شناخت رابطه­ها و پیروی از یک روند مشخص و تعریف شده نتیجه یا بازده معینی بوجود آید. سرمایه­گذاری در بازارهای مالی در شرایط یکسان و در زمانهای مختلف نتایج همسان و آزمون شده­ای را به دست نمی­دهد، زیرا بازارهای مالی به مانند آزمایشگاه در شرایط تحت کنترل توانایی ایجاد نتیجه یکسان را ندارد. از اینرو آزمون بازارهای مالی با توجه به عامل تصادفی بودن برآمدها و نتایج بدست آمده نادرست است. بدین ترتیب از آنجایی که عامل عدم قطعیت در بازارهای مالی وجود دارد، نتیجه و برآمد آنرا نمی­توان به طور قطع و یقین پیش­بینی نمود. در اصطلاح آمار و احتمال چنین پدیده­هایی که در آن عامل ریسک و عدم قطعیت در پیش­بینی وجود دارد، آزمون تجربی تصادفی نام گرفته است. پرسشی که در اینجا مطرح می­شود، آن است که آیا اتکا به حدس و گمان با وجود تصادفی بودن و عدم قطعیت در نتایج سرمایه­گذاری بازارهای مالی کاربرد دارد؟ چنین رفتاری از سوی یک سرمایه­گذار می­تواند پسندیده و مدنظر باشد؟