رنگ لاجوردی، بخش شاخصی از هنر و معماری قوم مایا به شمار می‌رود که پس از گذر قرن‌ها و از میان‌رفتن سایر رنگ‌ها هنوز ثابت مانده است. بررسی ساختار بلوری این رنگ می‌تواند راز این ماندگاری را آشکار کند.
مایا که از 2500سال پیش از میلاد در آمریکای مرکزی ظهور کرده بود با ورود اسپانیایی‌ها به این قاره در قرن 17ام از میان رفت. این تمدن علاوه بر ایجاد ادبیات نوشتاری پیچیده، معماری و هنر را نیز به نحو مؤثری گسترش داده است.
یکی از ویژگی‌های برجسته هنر این تمدن را رنگ آبی زنده‌ای می‌دانند که آبی مایا نامیده می‌شود. سال‌هاست که ماندگاری این رنگ در آثار به جامانده از این تمدن ذهن باستان‌شناسان را به خود مشغول کرده است.
به گزارش تکنولوژی ریویو، کاترین دژوره و همکارانش در مؤسسه نیل موفق شده‌اند راز این ماندگاری را کشف کنند. آنها از پراش پرتو ایکس در بلورنگاری و تحلیل گرماوزن‌سنجی مواد برای رسیدن به این پاسخ استفاده کرده‌اند.
باستان‌شناسان می‌دانند که آبی مایا از حرارت دادن ترکیب رنگ‌دانه‌های نیلی آلی همراه با پالیگورسکیت، نوعی خاک رس حاوی الیاف در منطقه یوکاتان تهیه می‌شده است. طی این فرآیند، رنگ‌دانه‌ها جذب الیاف موجود در این خاک می‌شدند.
دژوره می‌گوید: «تحقیقات ما نشان می‌دهند الیاف این خاک دارای کانال‌هایی بودند که توسط قطرات آب پر شده بوده‌اند. حرارت آب را از این رشته‌ها خارج می‌کرده و رنگ‌دانه نیلی جایگزین آن می‌شده است. جالب اینجاست که پس از خنک شدن مجددا روی این کانال‌ها را پوشش غیر‌قابل نفوذی می‌پوشانده و و رنگ‌دانه‌ها را در مقابل تغییرات حفظ می‌کرده است.
«اگر پیوند دوگانه کربن-کربن در این رنگ‌دانه بشکند، نیلی به زرد تغییر رنگ خواهد داد. به همین دلیل باید مکانیزم حفاظتی دومی هم در حفظ رنگ تأثیر داشته باشد. این مکانیزم دوم آرایش اتمی این رنگ‌دانه است که توسط کانال‌ها حفظ می‌شده و امکان شکستن این پیوند را به حداقل می‌رسانده است».
دژوره و همکارانش می‌گویند: «ثبات شیمیایی رنگ آبی مایا حاصل شیوه استقرار اتمی این رنگ‌دانه درون کانال‌های سیلیسی مستحکم است». این گروه حتی به ابداع آبی تازه‌ای با استفاده از همین روش، استفاده از رنگ‌دانه نیلی آلی همراه با زئولیت -ترکیب سیلیسی متخلخل دست زده است. نتایج همان ثبات و ماندگاری را نشان می‌دهند.
این کشف نه‌تنها به شناخت اسرار قوم مایا کمک می‌کند بلکه راه تازه‌ای برای حفظ ثبات شیمیایی رنگ‌ها در اختیار ما قرار خواهد داد. ساختار ملکولی این رنگ‌دانه باستانی در کنار به کارگیری فناوری‌های تازه می‌تواند به ابداع نسل جدیدی از رنگ‌های بادوام بیانجامد.