قراردادهایآتیfutures contract : قرارداد آتی توافقنامه ای مبتنی بر خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است.
یک سرمایه گذار ممکن است، در ماه مارس به کارگزار خود خرید5000 بوشل ذرت را به تحویل در ماه ژوئیه سفارش دهد. این دستور باید فوراً به یک معامله گر منتقل شود. امکان دارد، همزمان سرمایه گذار دیگری در کنزاس به کارگزار خود، فروش 5000 بوشل ذرت را به تحویل ماه ژوئیه سفارش دهد. این سفارشات نیز باید به معامله گر بورس شیکاگو منتقل شود. با ملاقات حضوری دو معامله گر و توافق بر سر قیمت معین، این معامله انجام میشود.
در این حالت گفته میشود، سرمایه گذار نیویورکی که توافق کرده است، تا غلات تحویل ماه ژوئیه را بخرد، به اصطلاح موقعیت یا موضع معاملاتی خرید را و سرمایه گذار دیگر که توافق کرده است، تا غلات تحویل ماه ژوئیه را بفروشد، اصطلاحاً موضع معاملاتی فروش اتخاذ کرده است. قیمت مورد توافق طرفین را قیمت قرارداد آتی میگویند.
موضعمعاملاتی خریدlong Position: در بازار آتی، افرادی که مبادرت به خرید قرارداد آتی کنند، به گونه ا ی که متعهد شوند، در تاریخ انقضا دارایی پایه را تحویل بگیرند، اصطلاحاً میگوییم در موضع معاملاتی خرید قرار گرفته اند.
موضعمعاملاتیفروشShort Position: به موقعیت فردی که قرارداد فروش اوراق بهادر، کالا، ارز و مانند این ها را منعقد کرده، در حالی که فاقد آن است، اصطلاحاً short می گویند.
بازارفرابورس ( over–the–counter market (OTC :در کنار بازارهای سازمان یافته بورس، مجموعه ای از بازارهای فرابورس وجود دارند؛ که برخلاف بورسها که از نظر فیزیکی مکان معینی دارند، این بازارها، به صورت شبکهای مبتنی بر ارتباطات تلفنی و رایانه ای هستند که معامله گرانی را به همدیگر مرتبط میسازند که نمیتوانند به طور حضوری با هم ارتباط برقرار کنند. معمولاً، مکالمات تلفنی در بازارهای فرابورس ضبط می شوند و در دعاوی حقوقی یا در موارد اختلاف برانگیز بین معامله کنندگان، مورد استناد قرار میگیرند.
پیمانهایآتیForward Contracts: پیمان آتی از آن جهت که توافقی است مبتنی بر خرید یا فروش یک دارایی در زمانی معین در آینده و با قیمت مشخص، شبیه قرارداد آتی است. اما وجه تمایز این دو درآن است، که قراردادهای آتی در بورس معامله میشوند و پیمان های آتی در بازارهای فرابورس. مورد معامله، در پیمانهای آتی اغلب، ارزهای خارجی هستند.
قراردادهایاختیارمعاملهOption: به طور کلی، میتوان حق اختیار معامله را به دو دسته تقسیم کرد اختیار خرید و اختیار فروش. یک اختیار خریدCall Option در واقع این حق (و نه الزام) را به دارنده آن میدهد، که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخص یا قبل از آن، بخرد.به همین ترتیب، یک اختیار فروش Put Option به دارنده آن این حق را میدهد، که دارایی موضوع قرارداد را با قیمت معین و در تاریخ مشخصی و یا قبل از آن بفروشد. قیمتی را که درقرارداد ذکر میشود، قیمت توافقی یا قیمت اعمال exercise price (strike price) گویند. و تاریخ ذکر شده در قرارداد را، اصطلاحاً تاریخ انقضا یا سررسید اختیار معامله Exercise date or expiration date or maturity می گویند.
اختیار خرید یا فروش، هر کدام به دو حالت اروپایی و آمریکایی تقسیم میشود. قرارداد اختیار اروپاییEuropean option فقط در تاریخ سررسید قابلیت اعمال دارد. در حالی که قرارداد اختیار آمریکاییAmerican option در هر زمانی قبل از تاریخ سررسید یا در تاریخ سررسید قابل اعمال است.
یک ورقه اختیار معامله به دارنده آن حق یا اختیار انجام کاری را میدهد؛ نه اینکه او را ملزم به انجام کاری کند. این ویژگی، وجه تمایز ورقه اختیار معامله از قراردادهای آتی است.
انواع معامله گران: سه گروه مهم معامله گران در بازارهای قراردادهای آتی، پیمانهای آتی و قراردادهای اختیار معامله عبارتند از: پوشش دهندگان ریسک، سفته بازان و آربیتراژگران.
پوشش دهندگانریسک Hedgers : پوشش دهندگان ریسک در موقعیتی هستند که در معرض ریسک مرتبط با تغییر قیمت دارایی اند. آنها از قراردادهای فوق برای کاهش یا حذف این ریسک استفاده می کنند. در پوشش ریسک هزینه یا قیمت دریافتی بابت دارایی پایه، تضمین می شود ولی اینکه نتیجه ناشی از پوشش ریسک بهتر از حالت، عدم پوشش ریسک باشد، هیچ اطمینانی وجود ندارد.
مثالیدرموردپوششریسکبااستفادهازپیمانهایآتی: شرکت اول باید در ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۰ بابت خرید کالا از شرکت انگلیسی مبلغ ۱۰ میلیون پوند پرداخت نماید. شرکت دوم در ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۰ مبلغ ۳۰ میلیون پوند از مشتری انگلیسی خود دریافت خواهد نمود. نرخ های بازار نشان می دهد که استرلینگ سه ماهه آینده را میتوان به ازای هر پوند انگلیس، ۱/۵۱۴۴ دلار فروخت و به ازای هر پوند انگلیس، ۱/۵۱۴۹ دلار خریداری نمود.
راهبرد پوشش ریسک شرکت اول: خرید مبلغ ۱۰ میلیون پوند در بازار پیمان آتی سه ماهه، به منظور تثبیت نرخ مبادله ارزها در نرخ ۱/۵۱۴۹دلار برای مبلغ استرلینگی که خواهد پرداخت.
راهبرد پوشش ریسک شرکت دوم: فروش مبلغ ۳۰ میلیون پوند در بازار پیمان آتی سه ماهه، به منظور تثبیت نرخ مبادله ارزها در نرخ ۱/۵۱۴۴ دلار برای مبلغ استرلینگی که دریافت خواهد نمود.
مثالیدرخصوصپوششریسکبااستفادهازاختیارمعاملات:یک سرمایه گذار۱۰۰۰ سهم مایکروسافت را در اختیار دارد و میخواهد خود را در برابر کاهش احتمالی قیمت سهام در طی دو ماه آینده پوشش دهد. قیمت فعلی سهام مایکروسافت 73 دلار و قیمت اختیار فروش با سررسید در جولای و قیمت توافقی، ۶۵ دلار، معادل ۲/۵ دلار می باشد. این شخص ۱۰ قرارداد اختیار فروش (هر قرارداد برای ۱۰۰ سهم) با هزینه ۲۵۰۰ دلار خریداری مینماید. سرمایه گذار این حق را دارد که در طول دو ماه آینده۱۰۰۰ سهم را حداقل به قیمت ۶۵۰۰۰ دلار بفروشد.با اینکه انتخاب این استراتژی۲۵۰۰ دلار هزینه در بردارد، ولی در عوض تضمین میکند، که حداقل قیمت فروش سهام برای هر سهم تا زمان سررسید اختیار، ۶۵ دلار باشد. اگر قیمت بازار سهام کاهش یابد، شخص میتواند اختیار فروش را اعمال کند و ۶۵۰۰۰ دلار بابت فروش سهام دریافت کند، که با کسر هزینه ۲۵۰۰ دلار برای خریداختیار معامله، درآمد خالص وی، مبلغ۶۲۵۰۰ دلار می شود. اگر قیمت بازار بیش از۶۵ دلار شود، اختیار فروش اعمال نمیشود و منقضی میگردد.
پیمانهای آتی و اختیار معاملات برای پوشش ریسک، آشکار میشود. پیمان های آتی برای ایجاد حالت بی تفاوتی نسبت به ریسک طراحی شده ا ند؛ یعنی قیمتی را که پوشش دهنده ریسک برای دارایی پایه دریافت می کند یا می پردازد، تثبیت می کنند. در مقابل، قراردادهای اختیار معامله تضمین ایجاد میکنند. این قراردادها برای سرمایه گذاران این امکان را فراهم میکنند، که تا خود را در مقابل حرکت نامطلوب قیمت، محافظت کنند و در عین حال، از حرکت مطلوب قیمتها منتفع شوند. برخلاف پیمانهای آتی، برای ورود در قراردادهای اختیار معاملات هزینه هایی جهت قیمت اختیار معامله پرداخت میشود.
سفته بازان Speculate : سفته بازان تمایل دارند که حرکت آتی قیمت دارایی را پیش بینی کنند. قراردادها و پیمانهای آتی و اختیار معاملات نوعی اهرم ایجاد میکند. بنابراین سود یا زیان بالقوه آنها افزایش می یابد.
مثالیدرموردسفتهبازیبااستفادهازقراردادهایآتی:سرمایه گذار بر این باور است که پوند انگلیس در برابر دلار آمریکا در طول دو ماه بعد تقویت خواهد شد و براساس همین پیش بینی میخواهد دست به سفته بازی بزند.
راهبردهای پیشنهادی:
1- ۲۵۰۰۰۰ پوند با قیمت ۴۱۱۷۵۰ دلار بخرد و در حسابی که به آن بهره تعلق میگیرد، سپرده گذاری نماید، به این امید که بعد از دو ماه میتواند آن را به مبلغ گرانتری بفروشد و سود خود را بردارد.
2- در ۴ قرارداد آتی آوریل (هر قرارداد ۶۲۵۰۰ پوند)، موضع معاملاتی خرید اتخاذ نماید. این کار باعث ایجاد تعهد سرمایه گذار نسبت به خرید ۲۵۰۰۰۰ پوند با قیمت ۴۱۰۲۵۰ دلار در ماه آوریل می شود. چنانچه نرخ مبادله ارزها در ماه آوریل بیشتر از ۱/۶۴۱ باشد سرمایه گذار سود خواهد برد.
نتایج احتمالی:
1- اگر نرخ مبادله ارزها در طول دو ماه به ۱/۷برسد، سرمایه گذار با اتخاذ راهبرد اول ۱۳۲۵۰ دلار و با اتخاذ راهبرد دوم ۱۴۷۵۰ دلار سود می برد.
2- اگر نرخ مبادله ارزها در طول دو ماه به ۱/۶ برسد، سرمایه گذار با اتخاذ راهبرد اول ۱۱۷۵۰ دلار و با اتخاذ راهبرد دوم ۱۰۲۵۰ دلار زیان می کند.
این دو گزینه اختلاف کمی را در مقدار سود یا زیان در دو حالت مبادله، در بازار نقدی یا بازار آتی، نشان می دهد. ولی با احتساب بهره در محاسبات باعث می شود که سود یا زیان در دو حالت فوق، یکسان باشند. با این حساب، تفاوت دو گزینه فوق در چیست؟ گزینه اول به یک سرمایه گذاری و پیش پرداخت مبلغ ۴۱۱۷۵۰ دلار نیاز دارد. در حالی که در گزینه دوم، فقط کمی نقدینگی یعنی ۲۵۰۰۰ دلار لازم است.
مثالیازسفتهبازیبااستفادهازاختیارمعاملات:فرض کنید الان ماه اکتبر است و یک سفته باز پیش بینی میکند، که ارزش شرکت آمازون در دو ماه آینده افزایش خواهد یافت. قیمت سهام فوق در حال حاضر، ۴۰ دلار است و یک اختیار خرید دو ماهه با قیمت اعمال ۴۵ دلار، به قیمت ۲ دلار فروخته میشود. دو راهکار را برای یک سفته باز با سرمایه ۴۰۰۰ دلار وجود دارد: گزینه اول این است که ۱۰۰ سهم بخرد. گزینه دوم شامل خرید ۲۰۰۰ اختیار خرید است. فرض کنید پیش بینی سفته باز درست باشد و قیمت سهم آمازون در ماه دسامبر به ۷۰ دلار برسد. گزینه اول که خرید سهام بود، ۳۰۰۰ دلار سود ایجاد می کند اما گزینه دوم بسیار سودآورتر است. یک اختیار خرید بر روی سهام آمازون با قیمت توافقی ۴۵ دلار، درآمدی معادل ۲۵ دلار نصیب سفته باز میکند، چرا که ورقه اختیار خرید، او را قادر می سازد، که سهام ۷۰ دلاری را با قیمت ۴۵ دلار بخرد. کل سودی که در روش دوم نصیب سفته باز میشود ۴۶۰۰۰ دلار است.
بنابراین سود حاصل از انتخاب استراتژی اختیار خرید، بیش از ۱۵ برابر سود حاصل در انتخاب استراتژی خرید سهام است. در ضمن، توجه کنید که اوراق اختیار خرید، میزان زیان بالقوه را نیز افزایش می دهد.
آربیتراژگران: آربیتراژگران از مزایای تفاوت قیمت بین دو یا چند بازار مختلف استفاده میکنند. آربیتراژ عبارت است از فرصت دستیابی به سود بدون ریسک،از طریق ورود همزمان در دو یا چند بازار. فرض کنید، سهامی همزمان در بورس سهام نیویورک و بورس سهام لندن معامله می شود. همچنین فرض کنید، قیمت این سهام در بورس نیویورک ۱۷۲ دلار و در بورس لندن ۱۰۰ پوند است. اگر نرخ مبادله پوند و دلار، برابر ۱/۷۵ دلار برای هر پوند باشد، آنگاه آربیتراژگر میتواند با خرید مثلاً ۱۰۰ سهام از بورس نیویورک و فروش آن سهام در بازار لندن به سود بدون ریسک ۳۰۰ دلار دست پیدا کند.

این متن خلاصه ای است از فصل اول کتاب مبانی مهندسی مالی و مدیریت ریسک نوشته جان هال و ترجمه سجاد سیاح و علی صالح آبادی است که بر خواندن مثالهای بیشتر و درک بهتر مفاهیم لازم است حتما به کتاب مراجعه گردد.