اضطراب رياضي موجب ضعف فرآيندهاي ذهني براي انجام عمليات رياضي، منفي نگري و سردرگمي دانش آموزان مي شود. اين گروه با اجتناب از کلاس رياضي، ناتواني در انجام آزمون هاي رياضي و اضطراب و تشويش فراوان از يادگيري اين درس طفره مي روند. اين تصور که استعداد رياضي مادرزادي است يا پسرها نسبت به دخترها عملکرد بهتري در درس رياضي دارند و يا درس رياضي درس منطق است، نه درس خلاقيت موجب عقب نشيني و مقابله برخي از دانش آموزان از يادگيري علم رياضي مي شود.

عوامل موثر در ايجاد اضطراب رياضي

الف- عوامل محيطي

1- فشارهاي والدين: بديهي است نقش والدين در اضطراب کودکان از درس و مدرسه بسيار موثر و غيرقابل انکار است. گروهي از پدر و مادرهايي که خود در درس رياضي ضعيف و کند بوده اند اين احساس و نگرش خود را به فرزندشان نيز منتقل مي کنند يا گروهي ديگر نيز با فشارها و توقعات خارج از توان فرزندشان آنان را دچار ترس و اضطراب مي کنند.

2- شيوه آموزش آموزگاران: گروهي از آموزگاران و معلمان مقطع ابتدايي بدون در نظر گرفتن موقعيت ذهني- رواني دانش آموزان و ميزان استعداد ها و توانايي هاي آنان، مسائلي براي حل کردن طرح مي کنند که از عهده بيشتر شاگردان کلاس خارج است. در اين گونه موارد، دانش آموزان احساس عدم کفايت و ناتواني مي کنند و نسبت به استعداد و عملکرد خود بدبين و وازده مي شوند.

3- محتواي کتاب هاي رياضي: در مواردي نيز محتواي کتاب و ترتيب درس هاي رياضي به گونه يي است که يادگيري مفاهيم رياضي، سخت جلوه مي کند و موجب گيجي و سردرگمي دانش آموزان مي شود. در چنين مواردي اگر آموزگار هم کمي درايت و تلاش از خود به خرج ندهد و آموزش را راحت تر نکند، موجب بيزاري دانش آموزان از درس رياضي مي شود، زيرا احساس مي کنند که چيزي نمي فهمند.

4- تجارب منفي: نمره هاي پايين از درس رياضي، پيش زمينه هاي ذهني، آموزگاران جدي و سختگير، روش هاي تدريس اشتباه، عدم توجه به مراحل رشد ذهني کودکان و آزمون هاي پيچيده پي درپي، همگي مي توانند موجب بدبيني دانش آموزان نسبت به درس رياضي شوند.

ب - شيوه هاي اشتباه آموزش رياضي

1- تاکيد بيش از اندازه بر به يادسپاري: رياضي درسي است که بيش از آن که به حفظ کردن نياز داشته باشد، به فهميدن و درک کردن نياز دارد. درک قوانين و مفاهيم رياضي موضوعي است که براي تدريس اين درس بايد در وهله اول مدنظر باشد.

2- تاکيد بر سرعت در پاسخ گويي: مساله حل کردن و پاسخ دادن به سوالات درس رياضي نياز به درک مساله و پرسش آموزگار دارد. پس با فشار آوردن بر دانش آموزان که «سريع» پاسخ دهيد، نمي توان مشکلي را حل کرد. در اين گونه موارد، دانش آموزي که قدري کندتر از ديگران عمل مي کند، احساس عدم کفايت و ضعف مي کند و از يادگيري و درک مساله عاجز مي ماند. در مواردي پيش مي آيد که آموزگاري از اين که درسي را چند بار تکرار کند و دانش آموزان متوجه نشوند، دچار ناکامي و سرخوردگي مي شود. اما اگر همين آموزگار روش خود را تغيير دهد و آهسته تر مفاهيم رياضي را براي دانش آموزان جا بيندازد، به طور حتم نتيجه بهتري خواهد گرفت.

3- يکنواختي و عدم ابتکار آموزگاران در شيوه تدريس: اغلب دانش آموزان دوست دارند مساله ها و پرسش هاي متنوع و لذت بخش را پاسخ دهند. براي مثال، آموزگار مي تواند براي به فکر واداشتن دانش آموزان، آنها را در شرايط عيني روزمره زندگي قرار دهد و انتظار داشته باشد که آن مساله را حل کنند. فروشگاهي خيالي با مجموعه يي از جنس ها با قيمت هاي مختلف و تجسم صحنه خريد و فروش کالا براي کودکان ابتدايي بسيار ملموس، عيني و قابل درک تر است تا مثالي دور از ذهن، که کودک هيچ تصوري درباره آن در ذهن ندارد. دانش آموزان ابتدايي )به ويژه دخترها( نياز به هرچه عيني تر کردن مسائل دارند. آنها به دليل رشد ذهني شان هنوز قادر به درک مسائل انتزاعي نيستند، براي درک مساله و آسان سازي آن بايد از روش هاي ملموس استفاده کرد.

4- عدم درک دانش آموزان از کاربرد رياضي در زندگي: بديهي است اگر دانش آموزان موارد استفاده از رياضي را در زندگي روزمره بشناسند و به کار بندند، علاقه بيشتري نسبت به يادگيري اين درس از خود نشان خواهند داد.

پ - عوامل فردي

1- کاهش اعتماد به نفس: عدم تسلط بر انجام چهار عمل اصلي و اوليه رياضي، درک مساله و راه حل آن موجب کاهش اعتماد به نفس دانش آموز در يادگيري درس رياضي مي شود و اين چرخه ضعيف )ندانستن، بي علاقگي و بيزاري از درس رياضي( موجب دوري گزيدن از کليه درس هاي مرتبط با رياضي )هندسه، ترسيم، جبر، مثلثات و...( در آينده مي شود.

2- احساس ضعف و کمبود: اغلب دانش آموزاني که به درس رياضي علاقه ندارند، از اشتباه کردن پاي تخته سياه مي هراسند. آنها تصور مي کنند اگر نتوانند پاسخ سوالي را درست جواب دهند، مورد تمسخر و خنده هم کلاسي هايشان قرار مي گيرند. در حالي که آموزگار وظيفه دارد با اتخاذ روش هاي گوناگون مانع بروز اين گونه صحنه ها شود.

3- تشويق دخترها به يادگيري رياضي: گروهي از والدين تصور مي کنند که دخترهايشان نيازي به يادگيري عميق رياضي ندارند. همان قدر که بتوانند در اين درس نمره قبولي بياورند، کافي است. در حالي که امروزه کليه رشته هاي درسي به نوعي با رياضي، برنامه نويسي، حل مساله، تفکر انتزاعي و شيوه استدلال کردن سر و کار دارند. پس بهتر است دخترها نيز همچون پسرها به يادگيري علم رياضي تشويق شوند تا امکان دسترسي به رشته هاي گوناگون را داشته باشند.

اضطراب رياضي و نقش آموزگاران

بديهي است رفتارهاي پنهان و آشکار )کلامي و غيرکلامي ( آموزگار در بروز اضطراب دانش آموزان از درس رياضي تاثير زيادي دارد. زماني که آموزگار ناخودآگاه اخم مي کند يا با جملاتي توهين آميز و ترشرويي موجب کاهش اعتماد به نفس شاگرد مي شود، او را از دستيابي به جواب نهايي پرسش يا مساله بازمي دارد.

در مواردي نيز، اضطراب از آموزش صحيح درس رياضي به دانش آموزان موجب ضعف شيوه هاي تدريس آموزگار مي شود و ريشه هاي اضطراب را در دانش آموزان به وجود مي آورد. گروهي از آموزگاران نيز تصور مي کنند رياضي مقطع ابتدايي به قدري ساده است که تمامي دانش آموزان بايد آن را بفهمند. در حالي که اگر با مراحل رشد ذهني کودکان آشنا باشند، اين انتظار بي مورد را از آنها نخواهند داشت. شناخت اعداد، عددنويسي، درک بزرگ تر و کوچک تر، فهم عمل جمع و تفريق و درک مفهوم ضرب و تقسيم اولين گام هاي آموزش رياضي است. در کنار آموزش اين مفاهيم، آموزگار بايد درک مساله، شيوه طرح مساله، قابل فهم بودن مساله، درک راه حل مساله و بيان شيوه حل مساله را نيز به دانش آموزان بياموزد. هرچه مساله براي دانش آموزان قابل فهم تر و ملموس تر باشد، يافتن راه حل مساله نيز براي آنان راحت تر خواهد بود. هرچه آموزگار از مثال ها، تمرين ها و راهکارهاي عيني تر استفاده کند، شاگردان رياضي را شيرين تر، آسان تر و عملي تر خواهند يافت. آموزگاران بايد به اين نکته توجه داشته باشند که شاگردان ابتدايي هنوز نمي دانند چطور بايد رياضي را ياد بگيرند. به آنها ياد مي دهند که عمليات جمع و تفريق را حفظ کنند، در حالي که هنوز مفاهيم زيربنايي )استدلال کردن( را نياموخته اند. آنها براي هرچه آسان تر کردن آموزش رياضي به دانش آموزان بايد سعي کنند شيوه ها و روش هاي تدريس را متناسب با نيازهاي دانش آموزان کلاس خود تغيير دهند. آنها بايد ابتدا:

1- نسبت به رياضي نگرش و ديدي مثبت و سازنده در خود و شاگردانشان ايجاد کنند. آموزگار بايد بپذيرد که وظيفه خطير آموزش امري ساده و راحت نيست. کودکاني که تا چند سال پيش هيچ انتظاري از آنها نمي رفت، به تدريج گام در مسير يادگيري و آموزش گذاشته اند. پيشرفت آنها مرحله به مرحله است. آنها ابتدا مفاهيم اوليه را بايد ياد بگيرند. درک مساله رياضي نياز به تفکر دارد. اگر دانش آموزي در يکي از اين مراحل دچار ضعف و کاستي باشد، گام هاي بعدي را با دردسر پشت سر خواهد گذاشت. چه بسا آنچه را که در طول سال هاي ابتدايي خوب نياموخته است، تا سال هاي جواني و بزرگسالي نيز نتواند خوب بفهمد. در نظر داشته باشيد، باورهاي آموزگاران درباره درس رياضي تاثير شگرفي بر عقايد دانش آموزان مي گذارد. اگر معلمي از تدريس رياضي احساس فشار و ناراحتي کند، موجب انتقال اين احساس به دانش آموزانش مي شود. اگر هدف آموزگار کاهش استرس دانش آموزان است، نبايد بگويد سريع جواب بده./ خيلي آسان است./ رياضي خيلي مهم است./ مسائل را به تنهايي حل کن. / نه ، اشتباه کردي.

در عوض بايد بگويد:

اگر عجله کني، حتماً اشتباه مي کني./ اگر سعي کني تمام مساله را ذهني حل کني، ممکن است اشتباه کني./سعي کن گام به گام مساله را حل کني. اين کار باعث مي شود که مساله را خوب بفهمي و راه حل هاي آن را درست حدس بزني./ زماني که مساله را نوشتي، يک بار آن را توضيح بده.

آموزگاران بايد بپذيرند:

الف- دانش آموزان با يکديگر تفاوت دارند.

ب- هر دانش آموزي شيوه واحدي براي فکر دارد. حل يک مساله ممکن است روش هاي مختلفي داشته باشد. پس بهتر است به هر دانش آموزي اجازه دهند که با شيوه خودش مساله را حل کند.

ج- هيچ گاه دانش آموزان را با يکديگر مقايسه نکنند.

2- دانش آموزان را با درس توجيه کند. آموزگار ابتدايي بايد سعي کند فلسفه ساده يي از رياضي را براي دانش آموزانش توضيح دهد. گفت وگو و واضح سازي عمليات رياضي، امکان پرس وجو هاي کلاسي، اشکال گيري، ارائه تمرين هاي ساده به پيچيده، گوشزد کردن قوانين رياضي به دانش آموزان از جمله نکاتي است که معلم درس رياضي بايد به آنها توجه داشته باشد.

3- انجام آزمون هاي کوتاه و متنوع مي تواند از اضطراب رياضي دانش آموزان بکاهد. تست هاي ساده رياضي، حل مسائل آسان رياضي، موفقيت هاي پي درپي در آزمون هاي رياضي و پيشرفت گام به گام در درس رياضي موجب تقويت اعتماد به نفس دانش آموزان در يادگيري علم رياضي مي شود. پرسش هاي ساده يي که آموزگار مطمئن است دانش آموزان پاسخ هاي آنها را مي دانند، آزمون هاي هفتگي که از بين درس هاي هفته انتخاب شده است و تمرين هاي مکرري که صرفاً براي يادآوري درس هاي قبلي آورده مي شود، نيز موجب حضور ذهن دانش آموزان در کلاس مي شود.

4- مثبت نگري را به دانش آموزان بياموزيد. با پايان هر سال تحصيلي دانش آموزان يک سري تجارب و خاطرات خوشايند و ناخوشايند را با خود به سال تحصيلي جديد مي آورند. آموزگار درس رياضي بايد سعي کند تجارب منفي و ناخوشايندي را که گروهي از دانش آموزان در خصوص درس رياضي در ذهن دارند، فراموش کند و زمينه يي مثبت به آنها بدهد. کاهش اضطراب رياضي از طريق رفع اشکال و بازگشت به مفاهيم اوليه، به کار بستن شيوه هاي جديد آموزش، ايجاد فضايي شاد و پرانرژي، پذيرش اشتباه و خطاي شاگردان، تشويق به پرسش هاي کلاسي و درک اشکالات دانش آموزان از جمله نکاتي است که آموزگاران براي کاهش اضطراب رياضي در بين شاگردانشان مي توانند به کار بندند. احساس خجالت و شرمساري، احساس مشترکي است که اغلب دانش آموزاني که نمي توانند پاسخ هاي صحيح مسائل رياضي را بنويسند، بدان دچار مي شوند. آموزگاران بايد آگاه باشند فرصتي که براي حل مساله به دانش آموزان مي دهند، متناسب با سختي و پيچيدگي مساله باشد. آموزگاراني که انتظار دارند دانش آموزان همواره جواب صحيح را به دست آورند، آنها را دچار اضطراب و نگراني مي کنند و موجب شرمساري آنها جلوي دوستان و هم کلاسي هايشان مي شوند. همين امر موجب مي شود که اين گروه از دانش آموزان از مطرح کردن پرسش هاي خود سر کلاس اجتناب ورزند.

5- با خوش رويي و روحيه يي شاد تدريس رياضي را آغاز کنيد. آموزگاراني که عصباني، خسته و پرخاشگرند و با کج خلقي به دانش آموزان درس مي دهند، جوي منفي و ناخوشايند در کلاس حاکم مي کنند که موجب ترس و دلهره دانش آموزان مي شود.