مولف/مترجم: ابراهيم نويدى عباسپور
موضوع: فنآوري اطلاعات /مديريت بازرگاني
چکيده: اين مقاله، استفاده از سيستم بهايابى برمبناى فعاليت را در شرکتهاى فعال در تجارت الکترونيک پيشنهاد مىکند. استفاده از اين سيستم منجر به رديابى موثرتر هزينههاى سربار در تجارت الکترونيک خواهد شد. در اين مقاله براى تشريح فرايند درک، پيادهسازى و اجرا، و تجزيه و تحليل هزينههاى لازم براى تداوم فعاليت سيستم بهايابى برمبناى فعاليت، از يک مطالعهى موردى درباره شرکتى فعال در زمينه تجارت الکترونيک استفاده شده است که از نوع تجارت بنگاه با مشترى مىباشد. نهايتاً، اين مقاله برخى مزيتها از قبيل کنترل هزينه، ارزيابى سودآورى، و کارايى راهبرد شرکت را مورد بررسى قرار مىدهد که اين مزيتها نتيجه مستقيم اجراى سيستم بهايابى برمبناى فعاليت است.
واژههاى کليدى: بهايابى برمبناى فعاليت، کنترل هزينه، سودآورى مشترى، تجارت الکترونيک.
مقدمه
از سال 2000، خوش بينىهايى در خصوص تجارت الکترونيک و اقتصاد نو موسوم به dot-mania ظاهر شده است ولى بيشتر شرکتهاى کوچک و خوش آتيه فعال در تجارت الکترونيک، از تجارت بازماندهاند و برخى از آنها نيز در آستانه ورشکستگى قرار دارند. در برخى موارد، عدم موفقيت آنها مىتواند به دليل عدم وجود مدل تجارى واقعبينانه باشد، براى مثال مىتوان وابستگى شديد به تبليغات برخط (on-line) به عنوان منبع اصلى درآمد را ذکر کرد. در ساير موارد، علت عدم موفقيت آنها وجود اختلاف بين درآمدهاى نسبتاً پايين حاصل از فروشهاى برخط و هزينههاى زياد لازم براى حفظ و تداوم عمليات تجارى روزمره مىباشد.
عده زيادى براين باور بودند که تجارت الکترونيک از اصول تاريخى تجارت، معاف مىباشد. با وجود اينکه تجارت الکترونيک داراى مجموعه بهخصوصى از مفروضات و اصول است، ولى هنوز اصول مربوط به مقابله عايدات و مخارج مورد استفاده قرار مىگيرد. در واقع طرح اين موضوع که؛ اقتصاد نو هنوز تحت تاثير قوانين قديمى تجارت مىباشد، ايجاب مىکند که راهبردها، مدلهاى تجارى، کارايى سيستم بهايابى شرکتهاى فعال در اقتصاد نو مورد بررسى مجدد قرار گيرد.
وضعيت کنونى شرکتهاى اينترنتى (dot-coms)، اين اصل زيربنايى اقتصادى را که؛ "يک سازمان بايد درآمدى ثابت و نسبتاً بدون ريسک کسب کند و هزينهها در سطحى پايينتر از درآمدها حفظ شود" را تاييد مىکند. شرکتهاى فعال در اقتصاد نو همانند شرکتهاى سنتى، به منظور حفظ حاشيهى کافى بين درآمدها و هزينهها بايد از يک سيستم بهايابى قابل اتکا برخوردار باشند. بهايابى برمبناى فعاليت سيستمى است که هم اکنون، در تحت کنترل نگه داشتن هزينهها در شرکتهاى سنتى موفق بوده است. حدوداً در دهه 1980، سيستم بهايابى برمبناى فعاليت بهعنوان جايگزينى براى سيستمهاى بهايابى ناکارآمد و خارج از رده در شرکتهاى توليدى به کار گرفته مىشد. در طول اين دوره زمانى، اکثر مديران به اين نتيجه رسيدند که غالباً رديابى نامناسب سربار يا هزينههاى غيرمستقيم، آنها را بهسوى اتخاذ تصميمات نامناسب رهنمون مىسازد زيرا عدم آگاهى از هزينههاى واقعى محصول، باعث شده بود که بر روى مواردى مانند محصولات، بازارها، يا مشتريانى متمرکز شوند که سودآورى خوبى نداشتند.
بهطور کلى مفهوم سودآورى، نتيجه غيرقابل اتکايى بود که از اجراى سيستمهاى بهايابى سنتى به دست مىآمد. سيستم بهايابى برمبناى فعاليت، در مقايسه با سيستمهاى بهايابى سنتى در تعيين سودآورى قابل اتکاتر است زيرا سيستم بهايابى برمبناى فعاليت براى رديابى هزينههاى سربار به موضوعات هزينه "همچون محصولات، فرايندها، خدمات يا مشتريان" از روش دو مرحلهاى استفاده مىکند.
در مرحله اول، سربار شرکت به فعاليتها تقسيم و در مرحله دوم، هزينه فعاليتها به موضوعات هزينه رديابى مىشود. به دليل استفاده از اين روش دو مرحلهاى و استفاده از فعاليتها بهعنوان وسيلهاى براى رديابى هزينهها، سيستم بهايابى برمبناى فعاليت، سيستمهاى بهايابى سنتى را از رده خارج مىکند.
استفاده از اطلاعات فراهم شده توسط سيستم بهايابى برمبناى فعاليت، شرکتها را قادر مىسازد که براى کاهش هزينهها اقدام، سياستهاى قيمتگذارى را بررسى، فرصتها و زمينههاى بهبود و اصلاح عملکرد را شناسايى و ترکيب سودآورترى از محصول را ايجاد کنند.
در مجموع، خروجى سيستم بهايابى برمبناى فعاليت، مبناى خوبى براى دستيابى به راهبردهاى شرکت مخصوصاً زمانى است که محيط تجارت به صورت روزمره و سريع تغيير مىکند، يا رقباى جديد ظاهر مىشوند و يا تقاضاهاى بالايى از سوى مشتريان مطرح مىشود. با توجه به اينکه اين شرايط در خصوص شرکتهاى فعال در اقتصاد نو مصداق دارد، به نظر مىرسد که سيستم بهايابى برمبناى فعاليت، ابزار مديريتى خوبى براى شرکتهاى فعال در تجارت الکترونيک خواهد بود. به رغم اينکه سيستم بهايابى برمبناى فعاليت يک ابزار مديريتى بسيار مناسب براى تجارت الکترونيک بهنظر مىرسد، ولى گزارشهاى منتشر شده وسيعى در خصوص استفاده از آن در اقتصاد نو در حال حاضر وجود ندارد. لذا اين مقاله ضمن تبيين اهميت سيستم بهايابى برمبناى فعاليت و تاثير آن در دنياى تجارت الکترونيک به موضوع پيادهسازى سيستم بهايابى برمبناى فعاليت نيز پرداخته است.
تجارت الکترونيک
با طرح جهانى شدن اقتصاد و گسترش روزافزون آن و پيوستن جوامع مختلف به اين طرح، مرز بين کشورها از ميان برداشته شده و تجارت جهانى شده است. در اين شرايط، فضاى طبيعى به فضايى مجازى تبديل گشته و انسانها بدون در نظر گرفتن مکان و زمان با امکانات پيشرفته روز مىتوانند معاملات خود را انجام دهند. لذا تجارت الکترونيکى در اين عصر يک ضرورت است.
خريد از طريق اينترنت يک نمونه تجارت الکترونيکى است. بهطور کلى، واژه تجارت الکترونيکى اشاره به معاملات الکترونيکى مىکند که از طريق شبکههاى ارتباطى انجام مىپذيرد. ابتدا، خريدار يا مصرفکننده به جستجوى مغازه مجازى از طريق اينترنت مىپردازد و کالايى را از طريق وب يا پست الکترونيکى سفارش مىدهد و نهايتاً آن را تحويل مىگيرد. بديهى است که به اين ترتيب فرايند خريد کالا به سادگى و سرعت انجام مىپذيرد. صورتحساب نيز به طرق مختلف از جمله بهصورت نقدى، پس از تحويل جنس، واريز وجه به حساب بانکى فروشنده، سفارشهاى پولى پستى و يا از طريق کارت اعتبارى مىتواند پرداخت شود.
تجارت الکترونيک در واقع فرايند خريد و فروش محصولات و خدمات بر روى شبکه اينترنت مىباشد و مىتوان آن رابه چند گروه: تجارت بين بنگاه و مصرفکننده يا مشترى (B2C)، تجارت بين بنگاه و بنگاه (B2B) و تجارت بين مصرفکننده و مصرفکننده (C2C) تقسيم کرد که در اين ميان فعاليتهاى تجارى عمدتاً در چارچوب (B2B) و (B2C) متمرکز شدهاند. هر چند در آينده فعاليتهاى تجارى (B2A) و (C2A) نيز قابل پيشبينى مىباشند که در ادامه به معرفى هر يک پرداخته شده است.
تجارت بين بنگاه و بنگاه - تعامل بين دو مجموعه توليدکنندگان خودرو و قطعهسازان باعث کاهش هزينهها، بهبود کيفيت و افزايش سرعت ساخت خودرو مىگردد.
تجارت بين بنگاه و مصرفکننده - تجارت الکترونيکى بين بنگاه و مشترى بسيار متداول است. در حال حاضر، ده گروه اول زمينههاى فروش خدمات و کالا که از طريق اينترنت و بر اين اساس انجام مىپذيرند عبارتند از: سختافزار، امور مسافرت، جهانگردى، کتاب، موسيقى، ارسال هديه و گل ومواد غذايى و نوشيدنى، جواهرات، کالاهاى ورزشى و الکترونيکى، که برخى از آنها نيز در فهرست کالاهاى صادراتى کشورمان قرار دارند.
سيستم بهايابى برمبناى فعاليت
در اواخر دهه هفتاد، کشورهاى صنعتى دنياى غرب دريافتند که ژاپن به توليدکننده محصولات داراى کيفيت بالاتر و هزينههاى پايين تبديل شده است. اين عامل باعث شد که آنها نسبت به اين تغييرات شگرف در توليد محصولات ژاپنى واکنش نشان دهند و ناگزير شدند که شيوههاى توليد خود را بهبود بخشند. در نتيجه، در روشهاى کنترل هزينهها به خاطر بقاى خويش در بازار تجديد نظر کردند. آنان دريافته بودند که اتکا به روشها و فنون سنتى حسابدارى صنعتى ديگر نمىتواند نيازهاى صنعت امروزى را برآورده کند و ناگزيرند که در سيستمهاى سنتى حسابدارى بازنگرى کنند. اين نياز مبرم از يک طرف رشد و توسعه ديدگاههاى جديد در زمينه حسابدارى مديريت و از طرف ديگر، باعث ايجاد تحول در ارائه روشهاى نوين محاسبه بهاى تمام شده گرديد.
سيستمهاى بهايابى جديد بايد بيش از گذشته بر برآوردها و پيشبينىها تاکيد داشته باشند. با توجه اينکه فرآيند تصميمگيرى اساساً بر واکنش سريع استوار است، اين موضوع با زمان دسترسى به اطلاعات واقعى در سيستمهاى سنتى منافات دارد. اين نارسائىها و افزايش رقابت جهانى، که به امر دسترسى اطلاعات سريع و به موقع هزينهها اهميت زيادى بخشيده است، منجر به پيدايش شيوه جديدى براى بهايابى موسوم به بهايابى برمبناى فعاليت شد. اين سيستم، در مقايسه با سيستمهاى بهايابى سنتى به دليل استفاده از مبناهاى متفاوت، به راحتى قادر به محاسبه و سنجش تاثير روشهاى نوين در محاسبه بهاى تمام شده محصولات و خدمات مىباشد.
برخلاف روشهاى سنتى بهايابى، سيستم بهايابى برمبناى فعاليت در سيستمهاى توليدى پيچيده و غيرمعمول نيز کاربرد دارد. در اين موارد اين سيستم دو نوع هزينه متغير جديد يعنى هزينههاى مربوط به پيچيدگى و تنوع محصولات را در ساختار هزينههاى محصول در نظر مىگيرد. اين ويژگىهاى برتر باعث شده است روز به روز براستفادهکنندگان اين سيستم و کاربردهاى گوناگون آن افزوده شود. بهطورى که سازمانهاى امروزى خصوصاً سازمانهاى در سطح جهانى دستيابى به اين سيستم و استفاده از توانايىهاى آن را به عنوان يک مزيت برتر براى سازمان خود تلقى مىکنند.
روش پيادهسازى بهايابى برمبناى فعاليت
روش پيادهسازى سيستم بهايابى برمبناى فعاليت در شرکتهاى فعال در تجارت الکترونيک شباهت زيادى به روش بهکار رفته براى پيادهسازى آن در شرکتهاى کوچک توليدى دارد. اين کار مىتواند در 6 مرحله اصلى اجرا شود:
قدم اول) مشخص کردن هدف و ملزومات سيستم
در وهله اول، مديريت بايد در خصوص هدف اصلى سيستم بهايابى مىتواند با هدف کنترل هزينهها، يا ايجاد سياستهاى قيمتگذارى، يا تعيين ميزان موجودىها مورد استفاده قرارگيرد. در هرحال، مديريت بايد در مورد ميزان صحت و قابليت اطمينانى تصميمگيرى کند که از سيستم بهايابى خود انتظار دارد، انتظار سطح بالايى از صحت و قابليت اطمينان، نيازمند تلاش و کوشش زياد و هزينههاى بالاى جمعآورى اطلاعات مىباشد.
قدم دوم) تعيين فعاليتهاى اصلى
در طى اين مرحله، فعاليتهاى اصلى (که منجر به هزينههاى سربار مىشوند)، تعيين مىگردند. نمونههايى از اين فعاليتها شامل طراحى و نگهدارى سايت اينترنتى، فرايند سفارش، بازاريابى، پشتيبانى تلفنى، جابجايى محصول و ارسال محصول مىباشد. برخى فعاليتهاى اصلى (که بهعنوان وسيلهاى براى رديابى سربار مورد استفاده قرار مىگيرد) نيز از طريق سطح صحت و قابليت اطمينان طراحى شده، تعيين مىشوند.
قدم سوم) رديابى هزينه سربار به فعاليتها با استفاده از ماتريس (وابستگى هزينه - فعاليت)
مخارجى که مىتوان آنها را با يک موضوع مشخص هزينه ارتباط داد با عنوان مستقيم شناخته مىشود و مخارجى که نمىتوان آنها را با يک موضوع مشخص هزينه ارتباط داد با عنوان سربار شناخته مىشود. در طى مرحله سوم، هزينههاى سربار "که سيستم بهايابى برمبناى فعاليت برآن تمرکز دارد" به فعاليتهاى اصلى رديابى مىشود. براى برقرارى يک ارتباط منظم و روشمند بين فعاليتها و مخارج و تعيين ميزان مصرف هزينه سربار براى هر فعاليت مىتوان از ماتريس (وابستگى هزينه - فعاليت) استفاده کرد. (نمونهاى در مورد استفاده از اين ماتريس براى رديابى سربار، در قسمت مثال کاربردى شرح داده شده است) براى کسب اطلاعات اضافى در مورد استفاده از ماتريسها براى رديابى هزينه، مىتوانيد به منابع ذکر شده در منابع و ماخذ مراجعه نمائيد.
قدم چهارم) رديابى سربار به موضوعات هزينه با استفاده از ماتريس (وابستگى فعاليت - محصول)
در مرحله چهارم، هزينههاى سربار از فعاليتها به موضوعات هزينه رديابى مىشوند. براى برقرارى ارتباطى سيستماتيک بين فعاليتها و موضوعات هزينه و سپس تعيين ميزان (نرخ) مصرف موضوع هزينه از هزينه سربار، مىتوان از ماتريس (وابستگى فعاليت - محصول) استفاده کرد.
قدم پنجم) محاسبه بهاى تمام شده براى هر يک از موضوعات هزينه
در اين مرحله، بهمنظور محاسبه بهاى تمام شده محصول، هزينههاى مستقيم و هزينههاى سربار هر يک از موضوعات هزينه با هم جمع مىشوند. بهاى تمام شده محصول، برآوردى از مخارج واقعى را در يک بخش از شرکت نشان مىدهد که براى توليد يک موضوع هزينه مصرف شده است.
قدم ششم) استفاده از تجزيه و تحليل بهايابى برمبناى فعاليت براى اتخاذ تصميماتراهبردى و انجاماصلاحات و بهسازىها
در وهله اول، بهاى تمام شده محاسبه مىگردد که اين بهاى تمام شده مىتواند براى قضاوت در خصوص اتخاذ تصميمات آگاهانه در مورد قيمتگذارى، شناسايى نمايشگر 1- طبقهبندى مشتريان براساس مدت زمانى که مشترى شرکت بودهاند
بهايابى برمبناى فعاليت در تجارت الکترونيک
من همچنان بی امضاء
پاسخ با نقل قول
