چكيده:
كاهش نزولات جوي ، رشد جمعيت و شرايط خاص جغرافبايي ايران سبب گرديده اند كه مديران كشور بيش از پيش به كنترل و مهار آبهاي سطحي توجه نموده و ساخت سد را به عنوان يك عامل راهبردي در دستور كار خود قرار دهند.
صنعت سد سازي ، از فن آوري و پيچيدگيهاي خاص در طرح و اجرا ، برخوردار است . از ديد اجرايي ، وسعت كارگاهها و تنوع فعاليتهاي عمراني سبب مي گردند كه دست اندركاران طرح ، توجه خاصي به مكانيزم كنترل پروژه و نيز سازمان و روش اجراي مناسب ، نمايند . اهميت اين عوامل به حدي است كه مي توان ميزان موفقيت هر طرح عمراني را در ميزان دستيابي به اين اهداف خلاصه نمود.
مي توان هنر بزرگ مديران طرحهاي عمراني را درشناخت و درك صحيح عمليات ، موضوع پيمان ، تجزيه و تفكيك عمليات ، تدوين روشهاي اجرائي درست و ايجاد سازمان فني و اجر ائي مناسب ، ارزيابي نمود .راهبري چنين سازماندهي بدون داشتن انگيزه هاي قوي و مشترك آسان نخواهد بود . مديران پروژه بايد با درك صحيح و عميق از فرهنگ و اعتقاد كاركنان ، روابط درون سازماني را به نوعي تنظيم نمايند كه ضمن تبين دقيق حدود وظائف ، از انجام كارهاي موازي اجتناب گردد.
مقاله حاضر ، نگرشي است بر نقش و اهميت سازمان اجرائي در ساخت سدها كه در اين خصوص و به عنوان مطالعه موردي از تجربيات بدست آمده در سد عظيم كرخه ، استفاده شده است.
در اين مقاله سعي شده است ، عوامل موثر بر پيشرفت اجرائي طرح مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گيرد . از اينرو مقدمتا به تاثير نقش و هماهنگي في ما بين اركان پروژه (كارفرما ، مشاور ، پيمانكار) پرداخته شده است و با اين ديد سازمان اجرائي مطلوب و كار آمد و عوامل موثر بر آن مورد بررسي قرار گرفته است .
توجه به ريسك و ميزان خطر پذيري در پروژه و نحوه برخورد با پديده هاي اتفاقي نيز از ديگر مواردي است كه در اين مقاله به تفضيل به آن پرداخته شده است.
نقش هماهنگی ارکان پروژه (کارفرما،مشاور،پیمانکار) در هدایت و پیشبرد صحیح آن
در هر پروژه عمراني ، تعاريف حقوقي شرح وظايف سه ركن اساسي هر پروژه را (كارفرما ، مشاور ، پيمانكار) به خوبي مشخص كرده اند .اما با نگاهي گذرا به سوابق برخي از طرحهاي عمراني كشور ، به راحتي عدم موفقيت در اجراي كامل اين تعاريف مشخص مي گردد.
وضعيت اجرائي چنين پروژه هايي گوياي اين مطلب است كه دو عامل كمينه نمودن هزينه و بهينه نمودن برنامه زمان بندي طرح ، كمتر از وضعيت مطلوب و منطقي برخوردار بوده است .از اينرو دور از ذهن نيست اگر وظايف اصلي اركان يك پروژه را ، ايجاد هماهنگي در ساختار اجرائي طرح و نهايتًا دستيابي به دو عامل اساسي ياد شده بدانيم .
به طور خلاصه مي توان دسترسي به اين مهم را در سه گزينه زير مشاهده نمود:
1- توجه به مهارت فني و حرفه اي اركان پروژه به عنوان ملاك اصلي درگزينش مسئولين هر ركن.
2- توجه و التزام كامل به شرح وظائف و ايجاد سيستم كنترلي در حين اجراء.
3- ايجاد محيط كاري پويا با توجه به روحيات ملي و مذهبي در بين تمامي دست اندر كاران طرح .
بطور كلي اولين ركن هر پروژه عمراني را كارفرماي طرح تشكيل ميدهد . كارفرما مسئوليت كامل پروژه را در طي زمان اجرا و بهره برداري بر عهده دارد .عمده ترين وظائف كارفرما را مي توان پيش بيني منابع مالي لازم و انتخاب مجري طرح برشمرد .انتخاب صحيح مجري طرح كه خود در چار چوب قوانين موجود ، وظيفه انتخاب مشاور و پيمانكار طرح را برعهده دارد ، از مهمترين عوامل موفقيت هر طرح عمراني محسوب مي گردد.
طرح عظيم سد مخزني كرخه كه به واسطه ميزان هزينه انجام شده و نيز وجود مسائل فني خاص از جمله بزرگترين و مهمترين پروژه هاي عمراني و ملي كشور محسوب مي گردد ،از مسائل فوق مستثني نبوده است . نگاهي به عامل زمان و هزينه صرف شده براي اين پروژه نشان مي دهد كه دو عامل كمينه نمودن هزينه و بهينه نمودن برنامه زمان بندي ضمن رعايت مسائل فني ، به خوبي رعايت شده است.
گفتني است عمليات اجراي سد مخزني كرخه كه نياز به 32.500.000 متر مكعب خاكريزي و 1.347.000 متر مكعب بتن ريزي داشته است ، در حالي يكسال زودتر از برنامه زمان بندي مصوب طرح پايان يافته است كه از ديدگاه مالي ، هزينه واحد عمليات اجرايي در اين پروژه ، نسبت به هزينه هاي معمول در جامعه مهندسي كشور از پائين ترين سطح ممكن برخودار بوده است.
شكي نيست كه طرح كرخه اين موفقيت ملي را ،مديون رعايت كامل اصول مطروحه و نهايتا ايجاد هماهنگي فني في مابين اركان پروژه مي باشد كه بي ترديد نقش مسئولين كلان طرح در ايجاد چنين سازماني قابل ستايش است.
اميد مي رود با انتقال صحيح اين دستاوردها به بخش جوان مهندسي كشور ، بيش از پيش شاهد شكوفائي صنعت عمراني كشور باشيم.
ویژگیهای ساختگاه سد کرخه و تاثیر آن بر طراحی و انتخاب روشهای اجرایی مناسب
ويژگيهاي ساختگاه هرسد تأثير زيادي بر جا نمايي ، نوع سازه و پيچيدگي و تنوع عمليات اجرايي دارد كه ساختگاه كرخه نيز از اين اصل مستثني نيست . سد مخزني كرخه در حدود 21 كيلومتري شمال غربي انديمشك ، در استان خوزستان و بر روي رودخانه كرخه احداث شده است . رودخانة كرخه سومين رودخانه پر آب ا يران بعد از رودخانه هاي كارون و دز محسوب ميشود . اين رودخانه از مناطق مياني و جنوب غربي رشته كوههاي زاگرس در نواحي غرب و شمال كشور سرچشمه گرفته و پس از طي مسافتي حدود ۹۰۰ كيلومتر در امتداد شمال به جنوب در مرز مشترك ايران و عراق به مرداب هور العظيم مي ريزد . متوسط حجم آبدهي سالانه آن ۱۷۷ متر مكعب در ثانيه و متوسط حجم آب ساليانه رودخانه كرخه 5.5 ميليارد متر مكعب مي باشد . محور سد در دره اي باز به عرض حدود ۱۰۰۰ متر واقع شده و جناحين سد به طول ۱۰۰۰ متر از هر طرف نيز بر روي ارتفاعات گسترش يافته است تا بتواند حجم م خزن مورد نياز را فراهم آورد . بدين ترتيب طول تاج اين سد به ۳۱۰۰ متر رسيده است. پي سد از نظر زمين شناسي تناوبي است از لايه هاي كنگلو مراي بختياري و لايه هاي گل سنگي (ماداستون). لايه هاي گل سنگي كاملا نفوذ ناپذير و لايه هاي كنگلو مرايي بر حسب اندازه دانه ها ، وجود يا عدم خميره (سيمانتاسيون) از نظر هيدروليكي و نفوذپذيري عملكردي بسيار متفاوت دارند . بطور مثال در بخشهايي از اين لايه ها ، دانه ها تقريبًا هم اندازه و بدون خميره در كنار يكديگر قرار گرفته اند . اين بخشها كه اصطلاحًا شن باز(open gravel) ناميده شده اند ، بسيار نفوذ پذير و مانند لايه هاي زهكش عمل مي نمايند و بعضًا به همديگر ارتباط دارند و در طولهاي بسيار زياد در جوانب مختلف گسترش يافته اند . تزريق سيمان در اين مناطق حتي در فشارهاي پائين نيز ممكن نيست زيرا تمامي دوغاب به راحتي در درون لايه ها نفوذ مي نمايد و مانند جريان هاي آب زير زميني در درون زمين حركت مي نمايد . بالعكس در درون همين لايه هاي كنگلومرايي به قسمت هايي كه توسط خميرة ماسه آهكي كاملا به يكديگر جوش خورده اند برخورد مي نمائيم كه از نفوذ پذيري بسيار كمي برخوردارند . همچنين عدسي هاي ماسه اي نيز در درون لايه هاي كنگلومرايي به فراواني يافت مي شوند كه آب به راحتي از درون آنها نفوذ مي كند ولي دوغاب در محل برخورد به آنها فيلتر شده و كيكی از ملات سيمان برروي آنها تشكيل شده و مانع نفوذ دوغاب به داخل توده سنگ مي شود .

دانلود مقاله PDF (حجم 173 کیلو بایت)