چکیده
در سه دهه اخیر در دنیای پیشرفته به لحاظ فعالیت‌های علمی و عملی مستمر و متمرکز متخصصان، مراکز آموزشی، دانشگاه‌ها، تشکل‌ها و انجمن‌های معتبر جهان، مدیریت پروژه شاهد تحولات بسیار عظیم بوده است. امروزه مدیریت پروژه را ترکیبی از علم و هنر دانسته و این‌گونه تعریف می‌شود که مدیریت پروژه به‌کارگیری دانش, مهارت, ابزار و تکنیک است در اداره­ی اجرای فعالیت­هایی که برای رفع نیازهای پروژه در چرخه حیات آن لازم می‌باشد . در این مقاله به بررسی انستیتوی مدیریت پروژه ® PMI و استاندارد مدیریت پروژه ® PMBOK پرداخته شده و حوزه کاری این انستیتو و یکی از مهمترین دستاوردهای آن مورد بررسی قرار گرفته است .
کلمات کلیدی: PMP ® ، PMI ® ، ® PMBOK
معرفی ® PMI (Project Management Institute)
انستیتوی مدیریت پروژه ® PMI یکی از معتبرترین مراکزی است که با در برداشتن بیش از 260.000 عضو (جولای 2008 میلادی) از 171 کشور جهان در جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل بهترین روش‌های مدیریتی پروژه و مستندسازی و اشاعه علم مدیریت پروژه فعالیت‌های زیادی را متحمل گشته است. این انستیتو در سال 1969 میلادی به‌عنوان یک مؤسسه تحقیقاتی علمی و غیر انتفاعی تأسیس گردیده و مقر اصلی آن در ایالات متحده آمریکا می‌باشد.
در شکل زیر شما می‌توانید ساختار اجرایی ® PMI را که در قالب یک نمودار سازمانی ترسیم شده است مشاهده نمایید.

انستیتوی مدیریت پروژه ® PMI در سال 1998 میلادی از سوی ANSI به‌عنوان صادر کننده استانداردهای مدیریت پروژه به رسمیت شناخته شده است و می‌توان موارد زیر را جزء مهمترین فعالیت‌های ® PMI به‌شمار آورد:
• جمع‌آوری مستمر آمار و اطلاعات در خصوص روش‌های مدیریت پروژه
• برگزاری همایش‌های بین‌المللی و ترغیب متخصصان به ارائه مطالب نوین
• تجزیه و تحلیل بهترین روش‌های مدیریت پروژه
• مستندسازی ارائه و اشاعه دانش روز مدیریت پروژه
• ایجاد و حفظ شبکه جهانی متشکل از دست اندرکاران و مدیران پروژه
• تدوین و انتشار کتاب‌های علمی (بیش از 450 عنوان) در زمینه مدیریت پروژه
در حال حاضر وضعیت آماری اعلام شده توسط ® PMI به شرح زیر است:
• در حدود 70 درصد از اعضاء ® PMI در آمریکای شمالی می‌باشند و حدود 60 درصد اعضاء در ایالت متحده آمریکا زندگی می‌کنند.
• در حدود 40،000 نفر از اعضاء ساکن قاره آسیا می‌باشند.
• مجموع اعضاء ساکن در اروپا، خاورمیانه و آفریقا که تحت عنوان (EMEA) شناخته می‌شوند، در حدود 30،000 نفر می‌باشند.
• تقریباً 10،700 نفر از اعضاء در آمریکای لاتین ساکن می‌باشند.
• تعداد شعبه‌ها و گروه‌هایی با علاقه ویژه (SIG) به‌سرعت در حال رشد بوده و به 30 عدد SIG و 251 شعبه در سراسر کره خاکی رسیده است.
• تاکنون نزدیک به 260،000 نفر از اعضاء و غیر اعضاء ® PMI از کشورهای گوناگون موفق به دریافت گواهینامه بین‌المللی حرفه‌ای مدیریت پروژه PMP ® شده‌اند.
معرفی استاندارد مدیریت پروژه PMBOK ®
یکی از ارزنده‌ترین دستاوردهای علمی و عملی ® PMI در سال‌های گذشته تدوین و انتشار مجموعه‌ای از مؤثرترین فرآیندهای مدیریت پروژه در چهارچوب حوزه‌های دانش مدیریت پروژه است که در قالب کتابی به‌نام پیکره دانش مدیریت پروژه PMBOK ® : P roject M anagement B ody o f K nowledge (اختصاراً: پم باک ) به چاپ رسیده و تاکنون سه ویرایش از آن ارائه گردیده است.
انستیتوی مدیریت پروژه ® PMI هر چهار سال یکبار بر اساس تجربیات، روش‌ها، تحقیقات و مطالعات به‌دست آمده و صورت گرفته برروی پروژه‌های مختلف در سراسر دنیا اقدام به ارائه ویرایش جدیدی از استاندارد مدیریت پروژه مطابق با آخرین دستاورهای علمی و عملی می‌نماید. امروزه محتوای کتاب پم باک به منزله استاندارد دانش روز مدیریت پروژه به‌حساب می‌آید و بر اساس (آمار ماهنامه رسمی PMI today تا ژانویه 2007 میلادی) تعداد بیش از 2,000,000 کپی از کتاب پم باک (آمار کپی‌های مجاز و قانونی) در دسترس عموم قرار گرفته است .
درحال حاضر نگارش سوم (نگارش سال 2004 میلادی PMBOK ® Third Edition ) کتاب پم باک به منزله آخرین نگارش، معتبر و قابل دسترسی بوده و توسط یك تیم 400 نفره از متخصصان مدیریت پروژه از سراسر جهان نگاشته شده است ولی در اوایل سال 2008 پیش‌نویس ویرایش جدید به‌صورت غیر رسمی برای ارائه نقطه نظر توسط افرادی که ® PMP می‌باشند ارائه گردید و تا پایان سال 2008 نسخه نهایی آن برای استفاده عموم ارائه می‌گردد.
این استاندارد به تعریف و تشریح فرآیندهای لازم برای مدیریت پروژه (و ابزار و تکنیک‌های مربوطه آن‌ها) و ارتباط درونی آن‌ها، یکدیگر (Process Interrelation) و بررسی درون دادها (Input) و برون دادها (Output) و نیز الزامات فرآیندها پرداخته و بیان می‌دارد که رعایت و انجام صحیح این فرآیندها، در اکثر مواقع و در اکثر پروژه‌ها، منجر به بالا رفتن درجه موفقیت، در به سرانجام رساندن موفق پروژه‌ها می‌گردد .
کتاب استاندارد مدیریت پروژه پم باک (نگارش سوم) از 12 فصل تشکیل شده است و فصول 1 الی 3 آن به تعریف و تشریح مقوله پروژه، مدیریت آن و چهارچوب مدیریت پروژه و ساختارهای سازمانی می‌پردازد.
در طی 9 فصل بعدی، پم باک به معرفی و تشریح 44 فرآیند مدیریت پروژه، درون دادها، ابزار و تکنیک‌ها و نیز برون دادهای تک تک این فرآیندها پرداخته و تعاملات فیمابین آنان را مورد بررسی قرار می‌دهد. در هر فصل از کتاب، پروژه، مدیریت پروژه و تیم مدیریت پروژه از زاویه حوزه دانش مربوط به آن فصل بررسی شده و در صورت نیاز ارتباطات لازم با دیگر حوزه‌های دانش موجود در کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. 9 حوزه دانش عبارتند از:
• مدیریت یکپارچگی پروژه (Project Management Integration) با 7 فرآیند
• مدیریت محدوده و محتوای پروژه (Project Scope Management) با 5 فرآیند
• مدیریت زمان پروژه (Project Time Management) با 6 فرآیند
• مدیریت هزینه پروژه (Project Cost Management) با 3 فرآیند
• مدیریت کیفیت پروژه (Project Quality Management) با 3 فرآیند
• مدیریت منابع انسانی پروژه (Project Human Resource Management) با 4 فرآیند
• مدیریت ارتباطات پروژه (Project Communication Management) با 4 فرآیند
• مدیریت ریسک پروژه (Project Risk Management) با 6 فرآیند
• مدیریت تدارکات پروژه (Project Procurement Management) با 6 فرآیند
تمامی این حوزه‌های دانش از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشند که نمی‌توان تاثیر آن‌ها را در روند اجرای موفق پروژه کتمان کرد. ولی بر اساس حد و مرزی که در هر پروژه وجود دارد وزن و تأثیر این حوزه‌های دانش فرق می‌کند. در بین این 9 حوزه دانش، مدیریت یکپارچگی پروژه جزء مهمترین و سخت‌ترین قسمت‌های کاری یک مدیر پروژه بوده و می‌توان وظیفه اصلی یک مدیر پروژه را در یکپارچه‌سازی بخش‌های مختلف پروژه دانست، به‌گونه‌ای که بتواند پروژه را با موفقیت به اهداف تعیین شده در زمان و با هزینه مناسب، برساند.
از سوی دیگر و همزمان با آن، پم باک چرخه حیات پروژه را در قالب 5 گروه فرآیند مدیریت پروژه: آغازین (Initiating) ، برنامه‌ریزی (Planning) ، اجرائی (Executing) ، نظارتی ـ کنترلی (Monitoring & Controlling) و پایانی (Closing) ، معرفی می‌نماید. این 5 گروه فرآیند مدیریت پروژه در اجرای تمامی پروژه‌ها وجود داشته و مستقل از حوزه کاری است که پروژه در آن اجرا می‌گردد. بر اساس نوع پروژه اجرای و حد و مرز و محتوی آن یک پروژه می‌تواند در قالب یک یا چند مرحله اجرا گردد. هر یک از مرحله‌های پروژه داری این 5 گروه فرآیند مدیریت پروژه بوده و توسط مدیر پروژه و تیم مدیریت پروژه اجرا می‌گردند.
بدین ترتیب یک ماتریس با 9 سطر و 5 ستون را معرفی می‌نماید که سطرهای آن، حوزه‌های دانش (Knowledge Area) و ستون‌های آن، گروه‌های فرآیندی مدیریت پروژه (Project Management Process Group) بوده و عناصر این ماتریس بعضاً خالی و بعضاً شامل یک یا چند فرآیند از 44 فرآیند مدیریت پروژه را تشکیل می‌دهند.
همچنین این استاندارد در برگیرنده واژه‌نامه تخصصی است که در آن به توصیف شفافی از واژه‌های پروژه و مدیریت پروژه پرداخته شده است.
تسلط بر مفاهیم ارائه شده در کتاب پم باک به عنوان یک استاندارد بین‌المللی مدیریت پروژه برای تمامی مدیران پروژه در حوزه‌های کاری مختلف امر ضروری است. برای همین در بسیاری از کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای پیشرفته در هنگام شروع پروژه، داشتن مدرک PMP ® برای مدیر پروژه جزء الزامات اصلی می‌باشد.