نگاهي کوتاه و اجمالی به استان خراسان رضوی

[TAHA]

خراسان رضوي يكي از قديمي ترين مناطق شمال خاوري ايران و يكي از جديد ترين استان هاي ايران است كه از تقسيمات جديد استان خراسان به وجود آمده است. خراسان رضوي يكي از پرجاذبه ترين مناطق ايران است كه دربرگيرنده حرم مطهر حضرت رضا (ع) بوده و يكي از مهم ترين قطب هاي گردشگري مذهبي – فرهنگي ايران را تشكيل مي دهد. خراسان بخش باقي ‎مانده و کوچکي از «ساتراپي» پارت در دوره هاي باستاني ايران است که در سنگ نبشته هاي داريوش بزرگ هخامنشي در بيستون و سنگ نبشته هاي ديگر هخامنشي، ازآن ياد شده است. خراسان رضوي صرف نظر از جايگاه طبيعي، جغرافيايي و دارا بودن منابع سرشار زير زميني، از لحاظ تاريخي نيز از کهن سال ترين مناطق ايران به شمار مي رود و از گذشته هاي دور داراي فرهنگي درخشان بوده است. وجود مرقد مطهر حضرت امام رضا(ع) در شهر مشهد نيز در گسترش, رشد و رونق اين استان نقش بسيار موثري داشته و مهم ترين جاذبه گردشگري مذهبي ايران را تشكيل مي دهد.

[TAHA]

مکان هاي ديدني و تاريخي
استان خراسان رضوي يكي از مهم ترين قطب هاي گردشگري ايران است و از جاذبه هاي طبيعي و مكان هاي ديدني مذهبي و تاريخي بسيار ارزشمندي برخودار است. مهم*ترين اماكن ديدني استان خراسان رضوي عبارت*اند از: حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) و مجموعه*ي آستان قدس رضوي، مسجد گوهرشاد، مدرسه*ي پريزاد، مدرسه*ي دودر، بقعه*ي خواجه ربيع، بقعه*ي گنبد سبز، آرامگاه نادرشاه افشار، مصلاي مشهد، طرقبه، شانديز، پارك وكيل*آباد، كوه سنگي، بندگلستان، خواجه اباصلت، خواجه مراد و مقبره*ي گوهرتاج (در مشهد)، مسجد پامنار، آرامگاه ملاهادي سبزواري، مناره*ي خسروگرد، رباط مهر، آرامگاه سيدحسن غزنوي و مسجد جامع (در سبزوار)، گنبد هارونيه و آرامگاه فردوسي (در توس)، كتبيه*ي نادري، عمارت خورشيد، ارغون*شاه و مسجد كبود گنبد (در كلات نادري)، شهر عتيق، تپه بام و مدرسه*ي عرضيه (در قوچان)، *آرامگاه شاه قاسم انوار و مقبره*ي شيخ احمد جامي (در تربت جام)، برج كرات (در تايباد)، باغ گلشن (در طبس)، ارگ كلاه فرنگي، درياچه*ي گل بي*بي و آرامگاه بابا لقمان (درسرخس)، قدمگاه رباط عباسي و آرامگاه*هاي عطار، كمال*الملك و خيام (در نيشابور)، برج علي*آباد، مناره*ي فيروزآباد، باغ مزار و آرامگاه مدرس (در كاشمر) و مقبره*ي شيخ حيدر و مسجد ملك (در تربت حيدريه)، سنگ فيروزه، زعفران، ادويه و مهر و تسبيح از سوغاتي*هاي استان خراسان رضوي است.

[TAHA]

وجه تسميه و پيشينه تاريخي
واژه خراسان گويا بازمانده گونه کهن واژه «خاور» و متشکل از دو جز «خور» به معناي خورشيد و« آسان» به معني آمدن است يعني جايي که خورشيد از آن بر مي آيد. پسوند رضوي آن به سبب وجود بارگاه مقدس حضرت رضا(ع) در اين استان به اين منطقه داده شده است. خراسان جزو ساتراپي پهناور پرثوه بوده است. اين ايالت پهناور، که سرانجام قرارگاه و کشور نيرومند اشکانيان شد، درآغاز تاريخ ايران باستان، مادها را به سوي خود کشانيد. جغرافي نگاران آورده‎اند که چون تنگدستي عمومي و عوامل نامطلوب طبيعي اين استان، با جايگاه شاهانه و زندگي پر تجمل پادشاهان هخامنشي ناسازگار بود، هرگاه که گذرشان به خراسان مي‎افتاد، مي‎کوشيدند تا هرچه زودتر سرزمين پارت ها را پشت سر گذارند. اما همين عوامل نامساعد طبيعي، اشکانيان، يعني اين شاخه از مردمان هند و اروپايي را مردمي سخت کوش، بردبار، و دلير گردانيد و اين ويژگي هاي اخلاقي، نام آنان را بلند آوازه ساخت.
به هنگام ناتواني هخامنشيان، از اين منطقه اشک نامي، که بنيان گذار خاندان اشکاني شناخته شده است، حکومت سلوکيان را از ميان بر داشت و حکومت نويني را بنياد نهاد. در دوران ساساني که ملوک الطوايفي بر چيده شد؛ خراسان باستاني يا ساتراپي پارت به شکل يکي از استان هاي ايران شهر درآمد و توسط سپاهبدي اداره مي شد. در1303هـ. ش، که ادوارد توماس، ترجمه درست سنگ نبشته هاي پايکولي را منتشر ساخت، حدود خراسان باستاني به خوبي روشن شد. حدود چهار مرزبان نشين خراسان در روزگار ساسانيان، از دروازه‎هاي درياي مازندران، نزديک ري آغاز و با گذشتن از کوه هاي البرز و دره اترک تا درگز ادامه مي يافت. سپس از بيابان تجن و مرو به جيحون و پامير رسيده، در آن جا در ادامه رود جيحون تا ستيغ هندوکش و از آن نقطه به سوي باختر به امتداد رشته هندوکش به جنوب متوجه شده از ناحيه هرات وکاشمر امروزي و خواف مي گذشت و کُهستان / قهستان را بريده، دوباره به دروازه هاي درياي مازندران مي پيوست.
گشودن منطقه بزرگي چون خراسان براي مسلمانان به آساني ميسر نشد، از اوايل خلافت عمر، تا ميانه خلافت عثمان، يعني در طي بيست سال، با وجود کوشش‎هاي پياپي سرداران اسلامي، سرزمين خراسان بر روي مسلمانان نا گشوده ماند، تا آن که عبدالله بن عامر از سوي عثمان مأمور گشودن آن منطقه شد. نخستين شهري که در خراسان به دست يکي از سرداران عبدالله در سال 31 هـ. ق، گشوده شد، طبس بود و گشودن ديگر نواحي تا زمان حکومت معاويه به سال 42 هـ. ق، و شايد هم تا مدت ها پس از آن تاريخ به درازا کشيد. در دو سده‎اي که خراسان زير نظر نماينده‎گان خلفاي بغداد اداره مي شد، اوضاع براي روي کار آمدن مرداني، که در آن سر زمين ادعاي استقلال در سر داشتند، مساعد نبود. نخستين فرصتي که براي درست شدن آن آرمان ديرينه، روي نمود، اختلافي بود که بين امين و مأمون، فرزندان هارون الرشيد خليفه عباسي، بر سر جانشيني خليفه در گرفت. در اين کشمکش، مأمون از طاهر بن حسين، سردار سپاه خراسان کمک خواست. در جنگ‎هايي که ميان جنگ‎جويان آن دو برادر روي داد، همه جا طاهر بر سردار سپاه امين چيره گرديد و سرانجام در 198 هـ. ق، بغداد را محاصره و آن شهر را به نام مأمون عباسي گشود. همين که خلافت مأمون روشن شد, وي به پاس آن لشکرکشي هاي درخشان، در سال 205 هـ. ق، حکومت خراسان را به طاهر بن حسين واگذار کرد.
طاهر بن حسين پايتخت خراسان را از مرو به نيشابور منتقل ساخت و شالوده دودماني را ريخت که نخستين حکومت مستقل حکم رانان ايراني پس از يورش عرب ها به شمار مي آيد. دوران حکم راني طاهريان، که آغاز استقلال اين منطقه بود، از نيم سده گذشت و سرانجام در سال 295 هـ. ق، يعقوب ليس صفار، بنيان گذار دودمان صفاريان سيستان، با گرفتن شهر نيشابور، به فرمان روايي آنان پايان داد. در سال 283 هـ. ق، عمروليث صفاري به خراسان لشکر کشيد وآن ايالت را جزو سيستان کرد. در سال 287 هـ. ق، امير اسماعيل ساماني خراسان را گشود و به سرزمين ورز رود يا ماورارءالنهر افزود. در دوران فرمان روايي صفاريان و سامانيان، زبان فارسي جان تازه اي يافت. ترجمه تاريخ وتفسير طبري در اين روزگار فراهم شد و محمد بن وصيف سيستاني و ابو عبدالله جعفر، سرشناس به رودکي، شعر فارسي را بر شالوده نويني استوار ساختند. دوران 130 ساله فرمان روايي خاندان ساماني ( 261-389 هـ. ق ) بر خراسان و ماوراءالنهر، و خدمت بزرگي که پادشاهان آن خاندان به رستاخيز زبان فارسي و گسترش علم وادب نمودند، يکي از درخشان ترين فصل هاي تاريخ ايران را تشکيل مي دهد.
پس از سامانيان، غزنويان ( 351-581 هـ. ق ) در سال 384 هـ. ق، بر خراسان و ماوراءالنهر چيره شدند. اينان نيز به تقليد فرزندان سامان، به گسترش علم و ادب و تشويق شاعران و نويسنده ‎گان فارسي زبان پرداختند. مهم ترين رويداد دوران 230 ساله حکم راني غزنويان، تجزيه خراسان باستاني به دو بخش جداگانه بود، که در سال 451 هـ. ق، صورت گرفت. بخش بزرگي که شامل افغانستان کنوني است و پايتخت اش شهر غزني بود، در دست غزنويان ماند و بقيه خراسان از آن سلجوقيان شد.
قلمرو پادشاهان سلجوقي نيز پس از 123 سال ( 429 – 552 هـ. ق ) به دست خوارزمشاهيان افتاد و حکومت خوارزمشاهيان هم پس از يک سده و نيم، در سال 617 هـ. ق، به دست لشگريان مغول بر چيده شد. هرات، پايتخت باستاني آريا - خراسان، که يکي از کهن سال ترين شهرهاي خراسان باستاني بود، مانند بسياري ديگر از شهر ها در فتنه مغول آسيب بسيار ديد. در اواخر سده 7 هـ. ق، که سلسله ايل خانان در ايران ايجاد شد، خراسان به قلمرو آنان افزوده شد و يکي از نمايند‎گان ايل خانان که پسر يا وارث تاج و تخت پادشاهي بود، بر خراسان حکومت مي کرد. با درگذشت ابوسعيد بهادر خان ( 716 – 736 هـ. ق ) خاندان هاي آل کرت ( 643 – 783 هـ. ق ) که از ملوک ايران خاوري بودند در آن حدود حکومت داشته پايتخت‎شان شهر هرات بود. هم چنين از سال 783 هـ. ق سربداران در سبزوار به حکومت رسيده تا سال 788 هـ. ق، در آن نواحي حکومت داشتند. در سال 783 هـ. ق، تيمور لنگ خراسان را گشود، سپس هرات، پايتخت فرزندش شاهرخ شد. تنها شهري که در دوره فرمانروايي تيمور به اوج شکوفايي خود رسيد، سمرقند بود. سمرقند که در خاور بخارا و نزديک رود زرافشان قرار داشت پيش از آن نيز يکي از آبادترين و ثروتمندترين شهر هاي خراسان باستاني بود. دوره فرمانروايي جانشينان تيمور بر خراسان و ورز رود ماوراءالنهر از 807 تا 913 هـ. ق، به درازا كشيد. در اين مدت بيشتر شهرهاي خراسان ازآرامش و آسايش برخوردار بود. سلطان ابو سعيد، نواده تيمور از 855 تا 872 هـ. ق، بر خراسان حکومت کرد و در جنگ با امير حسن بيگ، سرشناس به اوزون حسن، بنيان گذار دودمان بايندري يا ترکمانان آق قويونلو ( سفيد گوسفند) کشته شد.
دوره فرمان روايي جانشينان ابو سعيد به سال 913 هـ. ق، با افتادن خراسان به دست شيبک خان اوزبک به سر آمد. چيرگي شيبک خان اوزبک بر خراسان، آغاز يورش هاي پي گيري است، که در دوران پادشاهي شاه اسماعيل اوّل و شاه تهماسب صفوي موجب خرابي ها و آسيب هاي بسياري بر شهرهاي هرات، نيشابور و توس ( مشهد) شد. شاه اسماعيل صفوي پس از گشودن مشهد، به دنبال ازبکان تاخت و در سال 916 هـ. ق، قلعه مرو را گشود و شيبک خان ازبک در روستاي محمودآباد، در نزديکي مرو کشته شد. بدين ترتِب سراسرخاک خراسان تا کرانه آمويه به دست صفويان افتاد و مذهب شيعه امامي، کيش رسمي مردم اين منطقه شد.
خطريورش ازبکان بر خراسان پس از کشته شدن شيبک خان، هم چنان ادامه يافت و شاه اسماعيل به استوار ساختن هرات فرمان داد. درسال 921 هـ. ق، فرزند خود، تهماسب ميرزا را همراه لـله‎اش با عنوان سلطنت خراسان، به هرات فرستاد. اين اقدام آغاز رواج روش نويي بود، که تا اواخر دوران صفوي ادامه يافت، چنان که تهماسب نيز نخست اسماعيل ميرزا و سپس پسر بزرگ خود، محمّد ميرزاي سر شناس به خدابنده را در سال 943 هـ. ق، با همان عنوان به شهر هرات فرستاد و عباس ميرزا، که بعد ها به شاه عباس بزرگ سرشناس شد، به سال 978 هـ. ق، در شهر هرات به دنيا آمد. به هر حال تا سال 1006 هـ. ق، که شاه عباس در نزديکي هرات، ازبکان را به کلي شکست داد، شهر هاي خراسان، چه در اثر يورش هاي اين مردمان سرکش و چپاول‎گر و چه در اثر آشوب هاي دروني، خرابي و زيان بسيار ديد.
در اواخر دوران صفوي، ملک محمود سيستاني، تون ( فردوس) را گرفت و در سال 1136 هـ. ق، خراسان را گشود و در مشهد استقرا يافت. در اين زمان شاه تهماسب صفوي و نادر قلي افشار براي نجات ايران با يک ديگر پيمان بسته نادر فرمانده سپاه ايران شد. سه سال بعد نادر مشهد را از ملک محمود سيستاني پس گرفت.
پس از کشته شدن نادر شاه افشار در سال 1160 هـ. ق، در خبوشان ( قوچان)، عليقلي خان، برادرزاده‎اش به حکومت رسيد. وي در سال 1161 هـ. ق، به دست برادرش ابراهيم خان کشته شد و شاهرخ، پسر رضاقلي ميرزا و نواده نادرشاه به حکومت رسيد.
شاهرخ شاه تا سال 1210 هـ. ق، بر خراسان حکومت کرد و در همان سال به دست آغا محمّد خان قاجار از حکومت بر کنار شد و درگذشت. با قتل نادر ميرزا، پسر شاهرخ شاه، آخرين بازمانده افشار در سال 1217 هـ. ق، به دست فتح علي شاه قاجار، سراسر خراسان، از جمله شهر مشهد به دست قاجاريان افتاد.

[TAHA]

مشخصات جغرافيايي
استان خراسان رضوي يكي از جديد ترين استان هاي ايران است كه از تقسيم استان خراسان بزرگ به وجود آمده است. مرکز اين استان ( شهر مقدس مشهد ) در پهناي شمالي 36 درجه و 17 دقيقه, درازاي خاوري 59 درجه و 36 دقيقه و ارتفاع970 متري از سطح دريا واقع شده است. اين استان از سمت شمال به خراسان شمالي و تركمنستان‏, از خاور به افغانستان, از جنوب به استان خراسان جنوبي, از باختر به استان سمنان و از جنوب باختري به استان يزد محدود شده است. شهرستان هاي مشهد, تايباد, تربت جام, تربت حيدريه, رشتخوار, قائنات, خواف, فردوس, چناران, سرخس, درگز, سبزوار, فريمان, قوچان, برداسكن, خليل آباد, كاشمر, گناباد, نيشابور و كلات شهرستان هاي اين استان هستند. راه هاي زميني و هوايي استان به شرح زير است : راه هاي زميني در خراسان رضوي به راه هاي جاده اي و راه هاي آهن بخش مي شوند. راه هاي جاده‎اي خراسان رضوي، شامل محورهاي زير هستند:
محور شمالي
اين راه از طريق مازندران، به محورهاي شمال باختري خراسان شمالي مي پيوندد. مسيراصلي آن، شهرستان هاي بجنورد، شيروان، قوچان، چناران و مشهد است. دنباله اين راه از طريق فريمان، تربت جام، تايباد، به دوغارون در مرز افغانستان رفته به راه هاي آن کشور مي پيوندد. درازاي اين مسير از مرز افغانستان تا شهر بجنورد در خراسان شمالي حدود 550 کيلومتر است.
محور باختري
اين راه بهترين مسير مشهد – تهران است، که پس از گذشتن از سمنان، دامغان و شاهرود، به راه هاي استان خراسان رضوي پيوسته و از شهرهاي سبزوار و نيشابور گذشته در مشهد پايان مي پذيرد. درازاي اين مسير 892 کيلومتر است.
محور جنوبي
اين راه سبب پيوستن استان خراسان رضوي با خراسان جنوبي و شهرهاي يزد، کرمان، زاهدان و زابل مي شود. اين راه پس از گذشتن از تربت حيدريه، گناباد، فردوس و طبس، از طريق رباط پشت بادام، به يزد مي رسد، که درازاي آن 939 کيلومتر است. شاخه ديگر اين راه، از مسير ديهوک و راور به کرمان مي‎رسد، که درازاي مسير آن، 894 کيلومتر است. در حال حاضر اين مسير براي گذشتن اتومبيل هاي سواري و مسافرت هاي خانوادگي مناسب نيست. راه سوم، راه مشهد – زاهدان است، که پس از گذشتن از شهر هاي گناباد، قائن و بيرجند در خراان جنوبي، به زاهدان مي رسد. درازاي اين مسير از مشهد تا زاهدان 975 کيلومتر است.
راه آهن
درازاي راه آهن تهران - مشهد 925 کيلومتر است. انجام و تکميل طرح خط آهن مشهد– پيش از رسيدن به سرخس در مرز ايران و ترکمنستان، به درازاي 160 کيلومتر در درون ايران کشيده شده و پس از مسيري ديگر به درازاي 130 کيلومتر، نه تنها شبکه راه آهن آسياي مرکزي را به بندرهاي خليج فارس مي پيوندد، بلکه با کمک يک خط آهن جديد به درازاي 3 هزار کيلومتر، سبب پيوند چين به اروپا مي شود که از مسيري که در خاک شوروي پيشين قرار داشت کوتاه تراست. بخش ديگراين طرح، راه آهن مشهد – بافق است که ساختمان آن در دست اقدام است.
فرودگاه
فرودگاه بين المللي شهر مشهد در رديف فرودگاه هاي بين المللي بوده و داراي تجهيزات و کادر تخصصي کافي در كشور است.

منبع تمام مطالب:گردشگری ایران

[TAHA]

عمارات وتپه هاي باستاني در شهرستان مشهد
برج اخنجان مشهد
ميل اخنجان در 22 كيلومتري شمال مشهد و در روستايي به همين نام واقع شده است . ساختمان اين ميل به دوره تيموري و قرن نهم قمري تعلق دارد و داراي برج هشت ضلعي آجري زيبا و گنبد مخروطي ترك ترك ، معروف به خياري ،*است . آجركاري هاي آن بسيار هنرمندانه است و در اشكال گوناگون تزيين يافته است . اين اثر به شماره 341 در زمره آثار تاريخي به ثبت رسيده است.

[TAHA]

بازمانده شهر قديمي توس مشهد
درباره توس پيش از اسلام جزو روايات افسانه*اي اسناد معتبري در دست نيست . به نظر مي*رسد كه اين شهر در اواخر و فرمانروايي ساسانيان ، يكي از شهرها و مرز داريهاي درجه دوم بر سر راه گرگان و نيشابور به مرو ، نسا و باختر بوده است . به دنبال جنگ سرنوشت ساز نهاوند كه مورخين تاريخ وقوع آن را به تفاوت ، سال*هاي 18-19-21 هجري ذكر كرده*اند و اعراب آن را فتح الفتوح خوانده*اند ، دروازه فلات ايران بر روي اعراب گشوده شد و راه شرق براي عبور سپاهيان عرب هموار گشت فتح خراسان در سال 29 و 30 هجري توسط عبدالله بن عامر اتفاق افتاد و توس همچون ديگر شهرهاي خراسان در رقعه وسيع قلمرو سرزمين*هاي شرق اسلامي درآمد.
آن چه در وهله نخست و قبل از ورود به شهر قديمي توس نظر هر تازه واردي را به سوي خود جلب مي*كند برج و باروي قديمي پيرامون شهر است كه از سالم*ترين حصار*هاي باقي مانده در شهرهاي باستاني و تاريخي ايران به شمار مي*رود.
سطح شهر انباشته از بقايا و عناصر معماري تاريخي و فرهنگي است . قطعات سفال ، شيشه ، آجر و بعضاً فلز در اين سو و آن سوي شهر پراكنده*اند . آثار به جامانده در ويرانه*هاي توس ، چندين دوره تاريخي را در بر مي*گيرند ، و به دوران ساسانيان ، سلجوقيان ، تيموريان و دوران قاجار تعلق دارند. چشم*گيرترين و سرپاترين اثري كه در مركز شهر قديم توس برجاي مانده ، بنايي است آجري و گنبددار به ارتفاع تقريباً 25 متر كه به گنبد هارونيه مشهور است و در متون قديمي از آن با نام*هاي نقاره*خانه ، مسجد خرابه ،* مأمونيه ،* مسجد جامع و زندان هارون ياد شده است. سفالينه*هاي مكشوفه از شهر توس قديم به چند گروه تقسيم مي*شوند :
- سفال*هاي بي لعاب و ساده توس مربوط به قرن ششم تا نهم هـ.ق.
- سفال*هاي بي لعاب توس در اشكال و نقش*هاي متنوع و مختلف متعلق به قرن سوم تا چهارم هـ.ق.
- سفال*هاي بي لعاب ديگر توسط مربوط به قرن سوم تا هشتم هجري.
- سفال*هاي لعابدار بسياري كه به قرن*هاي سوم تا نهم هجري تعلق دارند. توس قديم با اين كه بارها توسط متجاوزين به ويراني و نابودي كشيده شده است ليكن تن به فناي هميشگي نداده است و هر بار پس از ويراني ، *در كنار ويرانه*هاي آن ، شهري ديگر بنا گرديده است كه هر چند رونق پيشين را نداشته ؛ اما برپا و ماندگار شده است.

[TAHA]

مجموعه آثار كلات نادري مشهد
حصار كلات كه در فاصله 180 كيلومتري شمال مشهد واقع شده است مانند دره*اي است كه توسط دو رشته كوه مرتفع محاصره گرديده باشد ،*و داراي طول و عرض تقريبي 35 و 10 كيلومتر مي*باشد. آثار باستاني اين منطقه به دوره نادر شاه تعلق دارند و عبارت*اند از :
برج*هاي ديده*باني اطراف شهر كلات كه در فاصله سالهاي 1155 و 1160 هجري قمري ساخته شده*اند و برخي از آن*ها باقي مانده*اند ؛ كتيبه نادري واقع در خارج از قلعه نادري (دربند نفتي) به زبان تركي و به خط نستعليق در بدنه كوه ؛ دروازه ورودي ، دروازه دهچه، دروازه چوب بست ، دروازه گشتانه ، دروازه نفتي ، دربند ارغوان شاه ، عمارت خورشيد و دربند نفتي ، تخت دختر نيز مجموعه بنايي بوده ،* كه بر تپه*اي نزديك به دروازه نفتي و به امر نادر شاه ساخته و اكنون آثاري پراكنده از آن بنا برجاي مانده است.

[TAHA]

حمامها و آب انبارها در شهرستان مشهد
آب انبارهاي مشهد
در شهر مقدس مشهد آب انبارهاي زيادي بوده كه امروزه آثار برخي از آنها پابرجاست كه از آن ميان مي*توان به آب انبار شاه عباسي (1052 هـ.ق.)، واقع در پايين خيابان آب انبار مقبل (قاجاريه)، *واقع در خيابان امام خميني، بازارچه سراب؛ آب انبار محراب خان (قرن 11 هـ.ق.) واقع در بازار نوغان و زير مسجد محراب خان؛ آب انبار معجردار (قرن 11 هـ.ق.) واقع در خيابان نواب صفوي با كتيبه*اي به قلم عليرضا عباسي و محتوي نام باني آب انبار ،*خواجه بيك اشاره كرد.

[TAHA]

حمام شاه مشهد
اين بنا در بازار بزرگ و جنب مسجد امام واقع شده و از آثار دوره صفويه است كه در سال 1027 ه.ق توسط مهدي قلي*بك، ميرآخور شاه عباس اول ساخته شده است. بناي حمام شاه، مشتمل بر ورودي و راهروي پشت سر آن، سربينه، گرمخانه و فضاهاي مرتبط به آنها مي*باشد. سربينه آن مربع شكل است كه پوشش طاق و گنبدي آن در ميانه بر وي چهار جفت ستون قرار گرفته و در اطراف داراي سكوهاي نشيمن و رختكن و در ميانه داراي حوضچه*اي است. ستون*ها از سنگ ساخته شده و دو به دو ، به فاصله 5/1 متر از يك*ديگر قرار گرفته*اند. گرمخانه نيز فضاي مربع مستطيلي شكلي است كه پوشش طاق و گنبد آن در ميانه بر روي چهار ستون قرار گرفته است. اين بنا كه* به شماره 1374/3 به ثبت رسيده در دوره اخير متحمل تغييرات و تبديلاتي شده و قسمتي از آن به نمره*هاي خصوصي اختصاص يافته است

[TAHA]

حمام سرسوق* مشهد
اين بنا در ابتداي بازار بزرگ مشهد و مقابل سراي سلطاني قرار داشته كه در جريان اقدامات عمراني اطراف حرم تخريب شده است. حمام سرسوق از آثار دوره صفويه و ساخته*هاي زينت بيگم دختر شاه تهماسب صفوي و از حمام*هاي قابل توجه مشهد بوده است.