هدف:
هدف این شاخه به وجود آوردن زمینه های مساعد برای شناخت علوم جانوری، برقراری ارتباط صحیح آن با سایر علوم و در نتیجه تربیت کارشناسانی است که قابلیت درک و حل مسائل بنیادی علوم جانوری را داشته و به جنبه های کاربردی آن آشنا باشند. داوطلبان ورود به این شاخه باید در دروس زیست شناسی، فیزیک، شیمی و ریاضی دبیرستان قوی باشند. اهمیت این شاخه با توجه به نیاز علوم پزشکی، بخشهای تحقیقاتی و آموزشی و موزه ها و باغهای وحش به کارشناس و محقق در شاخه علوم جانوری به خوبی مشخص می شود. جانورشناسی، حشره شناسی و زیست شناسی مولکولی، فیزیولوژی جانوری و … از جمله دروس تخصصی این شاخه می باشند.
اگر جانوران را نشناسیم، نمی توانیم پی به ارزش و اهمیتشان ببریم. همین عدم شناخت است که باعث می شود برای حفظ آنها اهمیتی قائل نباشیم و صرفاً برای کام جویی به شکار یا حفظ آنها مبادرت ورزیم.
هدف اصلی این رشته شناخت دقیق و دقیق تر جانوران و مسائل مربوط به آنان است.
ماهیت:
اهمیت شناخت جانوران و خواص آنها را بهتر است با یک مثال روشن کنیم. امروزه، استفاده از مواد شیمیایی برای کنترل آفات راه درستی نیست. چون این مواد تعادل اکولوژی محیط زیست را برهم می رنند. در حالی که با شناخت گونه های حشرات شکارچی می توان بسیاری از آفات مثل حشرات مضر را از بین برد. در این میان می توان به کفش دوزک ها اشاره کرد که امروزه کاربرد بسیاری در اقتصاد کشاورزی آمریکا دارند و یا مگس های مفید که از شته ها تغذیه می کنند. پس علوم جانوری و شناخت جانوران از ابعاد مختلف دارای فوایدی است که شناخت جنبه های سلامت زندگانی و صرفه جویی اقتصادی او بعد بسیار ساده آن می باشد.
گرایش های مقطع لیسانس:
علوم جانوری خود یکی از گرایش های رشته زیست شناسی است. اما این گرایش سه بخش اصلی دارد: ۱- جانورشناسی یا بیوسیستماتیک ۲- فیزیولوژی جانوری اعم از حیوانی و انسانی ۳- بافت شناسی و جنین شناسی جانوری
بسیاری از گرایش های زیست شناسی وابسته به علوم جانوری هستند. برای مثال یک محقق علوم سلولی و مولکولی تا با یک جانور و وضعیت زیستی آن آشنا نباشد نمی تواند روی سلول آن کار کند.
آینده شغلی، بازار کار، درآمد:
مراکز علمی و پژوهشی که به طور مستقیم نیازمند کار و فعالیت کارشناسان زیست شناسی است عبارتند از: آزمایشگاههای زیست شناسی در دانشگاهها و موسسات تحقیقاتی و تدریس علوم زیستی در مدارس، وزارتخانه و موسسات دیگری در زمینه های و …
کشاورزی- باغبانی، منابع طبیعی، جنگلها و مراتع، محیط زیست، فضای سبز، بخشهای تحقیقات کشاورزی، اصلاح نباتات، پرورش گیاهان زینتی، بررسی و شناخت جوامع گیاهی و گیاهان دارویی و صنعتی، باغهای گیاه شناسی و … همچنین فارغ التحصیلان رشته ها و گرایشهای علوم جانوری و زیست شناسی عمومی و میکروبیولوژی و ژنتیک می توانند در موسسات دولتی و غیردولتی از قبیل: شیلات، محیط زیست، شناخت و بررسی فونها (جانوران کشور و منطقه) آزمایشگاهها و مراکز خون شناسی، بافت شناسی، میکروب شناسی، انگل شناسی، موزه های تاریخ طبیعی و … فعالیت کنند.
جانوران از دیرباز معلم انسان بوده اند و انسان در کلاس آنها مبارزه، شنا، پرواز، و بطور کلی استفاده از مواهب طبیعت را فراگرفته است. به همین دلیل بسیاری از محققان و دانشمندان، شاگردان این کلاس جذاب هستند و حتی علم “بیونیک”، آموزش علمی درسهای همین کلاس می باشد. علمی که به بررسی موجودات زنده می پرازد تا بتوانند با کشف رازهای زندگی آنها به پیشبرد تکنولوژی کمک کند. برای مثال پژوهشگران این علم با مطالعه بر روی پشه می خواهند پارازیت هایی را که باعث اختلال دستگاههای مخابراتی می شود، از میان بردارند چون پشه با ارتعاش بالهای خود وزوزی به راه می اندازد که این صدا از هرگونه پارازیت اعم از غرش رعد و یا زوزه سوت های کارخانه های صنعتی عبور کرده و به پشه ای دیگر در ۵۰ متری او می رسد.
این علم مهم و روزآمد که کمتر از ۴۰ سال از عمرش می گذرد، ارتباطی تنگاتنگ با علوم جانوری دارد و بسیاری از محققان علوم جانوری در آزمایشگاههای همین علم مشغول تحقیق و مطالعه بر روی جانوران هستند.
البته فرصت های شغلی متخصصان علوم جانوری محدود به آزمایشگاههای بیونیک نمی شود بلکه در کشورهای صنعتی و پیشرفته، علوم جانوری مثل سایر علوم پایه از اهمیت و ارزی بسیاری برخوردار است و متخصصان آن می توانند در مشاغل مختلفی مثل شناسایی گونه های مختلف جانوری، گسترش دادن موزه ها، رهبری تورهای تخصصی و مراقبت از نمونه ها و سوژه های زنده فعالت بکنند.
اما فارغ التحصیلان این گرایش چه فرصت های شغلی ای در ایران دارند؟
دکتر ساری در این زمینه می گوید:
“هر چند که تعداد قابل توجهی از فارغ التحصیلان علوم جانوری جذب بازار کار نمی شوند اما بهترین دانشجویان همیشه موفق بوده و هستند. چنین افرادی پس از فارغ التحصیلی گاهی برای کارهای تحقیقاتی یا اداره آزمایشگاهها جذب دانشگاهها می شوند و یا در سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمانهای مربوط به فعالیت می پردازند. چون سازمان محیط زیست برای بررسی اکوسیستم ها به محققان زیست شناسی از جمله علوم جانوری نیاز دارد. همچنین بعضی از فارغ التحصیلان این رشته وارد سیستم پزشکی شده و در زمینه های خون شناسی یا انگل شناسی فعالیت می کنند.
دکتر پاشایی نیز با انتقاد از فرصت های شغلی محدود فارغ التحصیلان این گرایش می گوید:
“چون علوم جانوری در کشور ما ناشناخته است، فرصت های شغلی فارغ التحصیلان آن نیز محدود می باشد. برای مثال شاخه موزه داری در علوم جانوری که به حفظ نمونه های قدیمی می پردازد، یکی از شغل های مهم و پردرآمد دنیا است که مسوولیت آن را متخصصان علوم جانوری برعهده دارند. اما متاسفانه این وظیفه در کشور ما به افرادی سپرده می شود که تخصص لازم را نداشته و به همین دلیل تعدادی از موزه ها در شرایط مناسبی قرار ندارند.
ظرفیت پذیرش کل و گرایش مختلف:
توانایی های جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه
الف) توانایی علمی: “تعداد انگشت شماری از کتابهای رشته علوم جانوری به زبان فارسی است. این در حالی است که کتابهای مورد نظر نیز قدیمی هستند و نمی توان به یاری آنها از تحقیقات و مطالعات جدید باخبر شد. به همین دلیل دانشجوی علوم جانوری لازم است که با زبان انگلیسی آشنا باشد. همچنین دانشجوی علاقه مند به جانورشناسی باید در ریاضی و بخصوص آمار توانمند باشد.
آشنایی با دروس زیست شناسی، فیزیک، شیمی و ریاضی در سطح دبیرستان بصورت نسبتاً قوی جزو توانایی های مطلوب داوطلبان این رشته می باشد.
ب) توانایی جسمی:
ج) علاقمندیها: برای موفقیت در تمام رشته های دانشگاهی باید صبر و حوصله داشت. اما در بعضی از رشته ها این نیاز بیشتر احسای می شود چرا که دانشجو باید وقت زیادی را صرف تحقیق و آزمایش کند تا در مطالعاتش به نتیجه برسد. گرایش علوم جانوری نیز از جمله همین رشته ها است. دانشجویان این رشته باید به گردش در طبیعت علاقه مند باشند چون اطلاعاتی که با حضور در محیط طبیعی زندگی جانور می توانند به دست بیاورند در هیچ کتابی پیدا نخواهند کرد.
د) توانایی مالی: “در کشور ما دز زمینه علوم جانوری فعالیت های تحقیقاتی زیادی انجام نگرفته است. به همین دلیل دانشجویان علاقه مند به فعالیت های تحقیقاتی می توانند در این رشته حضوری فعال داشته باشند تا جایی که گاه یک دانشجوی کارشناسی این رشته طی مدت تحصیل خود یک یا دو گونه جدید از جانوران را شناسایی می کند.
نکات تکمیلی:
اکثر واحدهای درسی سه گرایش علوم گیاهی، علوم جانوری و زیست دریا یکسان است و فقط ۱۷ واحد این سه گرایش با یکدیگر تفاوت دارد و در واقع دانشجو تنها با مطالعه ۱۷ واحد تخصصی، کارشناس علوم گیاهی، علوم جانوری و یا زیست دریا می شود.
دکتر پاشایی در این باره می گوید: در خارج از ایران رشته های زیست شناسی از آغاز تفکیک شده هستند و به جز درسهای عمومی و پایه مثل شیمی و یا ریاضی مابقی درسهایشان تخصصی می باشد. چون تعداد قابل توجهی از دروس گرایشهای فوق با یکدیگر فرق دارد. برای مثال دیرین شناسی، فیزیولوژی و ژنتیک در علوم گیاهی با علوم جانوری تا حدودی فرق دارد چون ما جانوران را به دو شاخه عمده مهره داران و بی مهره ها تقسیم می کنیم که می توانند سطحی گسترده از یک سلولی ها تا انسان را در بر بگیرند در حالی که در گیاه شناسی چنین تقسیمی معنی نمی دهد و یا در بحش جنین شناسی، گیاهان دوره تکوین ندارند در حالی که این مرحله در جانوران، مرحله مهمی است. از سوی دیگر وقتی دانشجویی گرایش علوم جانوری را انتخاب کرد امکان دارد علاقه ای به دروس علوم گیاهی، علوم جانوری و زیست دریا یکسان است و فقط ۱۷ واحد این سه گرایش با یکدیگر تفاوت دارد و در واقع دانشجو تنها با مطالعه ۱۷ واحد تخصصی، کارشناس علوم گیاهی، علوم جانوری و یا زیست دریا می شود.
دکتر پاشایی در این باره می گوید: در خارج از ایران رشته های زیست شناسی از آغاز تفکیک شده هستند و به جز درسهای عمومی و پایه مثل شیمی و یا ریاضی مابقی درسهایشان تخصصی می باشد. چون تعداد قابل توجهی از دروس گرایشهای فوق با یکدیگر فرق دارد. برای مثال دیرین شناسی، فیزیولوژی و ژنتیک در علوم گیاهی با علوم جانوری تا حدودی فرق دارد چون ما جانوران را به دو شاخه عمده مهره داران و بی مهره ها تقسیم می کنیم که می توانند سطحی گسترده از یک سلولی ها تا انسان را در بر بگیرند در حالی که در گیاه شناسی چنین تقسیمی معنی نمی دهد و یا در بخش جنین شناسی، گیاهان دوره تکوین ندارند در حالی که این مرحله در جانوران، مرحله مهمی است. از سوی دیگر وقتی دانشجویی گرایش علوم جانوری را انتخاب کرد امکان دارد علاقه ای به دروس علوم گیاهی نداشته باشد و به اجبار سر کلاسهای دروس تخصصی علوم گیاهی بنشیند که البته عکس چنین قضیه ای نیز ممکن است و در هر دو صورت باعث می شود که مقداری از انرژی و وقت دانشجو تلف شده و استاد نیز نتواند کلاس مفید و فعالی داشته باشد.
یکی دیگر از اساتید دانشگاه در همین زمینه می گوید:
“هدف از گسترش دروس عمومی و محدود کردن دروس اختصاصی در گرایشهای مختلف زیست شناسی، زیاد کردن فرصت های شغلی برای فارغ التحصیلان کارشناسی زیست شناسی بوده است. یعنی فارغ التحصیلان بتوانند علاوه بر مراکز و سازمانهای اختصاصی مربوط به گرایش خود در آموزش و پرورش نیز استخدام شوند اما این طرح بازدهی خوبی نداشت چون از یک سو ظرفیت استخدام آموزش و پرورش کاهش یافته و از سوی دیگر تعداد فارغ التحصیل رشته زیست شناسی در گرایشهای مختلف بخصوص گرایش زیست شناسی عمومی افزایش یافته است و در نتیجه فارغ التحصیلان نمی توانند براحتی جذب آموزش و پرورش شوند و به دلیل این که از معلومات تخصصی خوبی نیز برخوردار نیستند، نمی توانند در سازمانها و مراکز تخصصی مربوط به گرایش خود مشغول به کار گردند.