دستورالعمل كنترل بيماري تورم عفوني بيني و ناي گاو IBR
عامل بيماري تورم عفوني بيني و ناي گاو، Bovine Herpes Virus-1، يك آلفا هرپس ويروس است. اين ويروس داراي 3 تحت تيپ مي باشد.
الف. BHV-1.1 يا ويروسهاي ) IBR-like) كه مسبب فرم تنفسي بيماري است و سقط جنين نيز ايجاد مي كند.
ب. BHV-1.2 يا ويروسهاي (likeـIPV ) كه مسبب فرم تناسلي بيماري است . BHV-1.2 داراي دو تحت تيپ a BHV-1.2 مسبب سقط جنين وb BHV-1.2 (سقط جنين ايجاد نمي كند) مي باشد.
ج . BHV-1.3 كه BHV-5 نيز خوانده ميشود كه ايجاد آنسفاليت مي كند.
هرپس ويروس عامل تضعيف كننده سيستم ايمني بوده لذا زمينه را براي ايجاد عفونتهاي ثانويه فراهم مي نمايند .از خواص ديگر ويروس پنهان شدن Latency) ) و پايداري است كه با فراهم شدن شرايط مناسب فعال شده وتظاهر مي نمايد
اين بيماري در گاو گستره جهاني دارد . در اروپا ، آسيا ، آمريكاي شمالي ،‌آفريقا، ‌استراليا و حتي در زلاند نو مشاهده شده است . مطالعات سرم شناسي حاكي از آنست كه بر حسب وضعيت واكسيناسيون بين 10 تا 50 در صد گاوها سرم مثبت بوده اند. مشكل تنفسي در گله هاي گاو گوشتي متداول تر است

مطالعه سير بيماري در انگلستان در دهه 1960 نشان داده است كه كمتر از 10 درصد گاوها سرم مثبت بوده اند. از اواسط تا اواخر دهه 1970 ميزان شيوع عفونت بطور قابل ملاحظه اي افزايش يافته است و تا قبل از سال 1986، 35 در صد از دامها و 48 در صد گله ها مثبت بوده اند .

در استراليا در گله هاي گاو گوشتي تا 96 در صد گاوهاي نر و 52 در صد گاوهاي ماده سرم مثبت بوده است . در اسكاتلند و انگليس شمالي در10 مورد رخداد IBR شديد طي سال هاي 1978و1979 در گله هاي گوشتي و شيري حداقل 10 ، و حداكثر 90 ، با ميانگين 50 درصد داراي نشانه هاي باليني بيماري بودند.ميزان مرگ ومير بيماري بين 1 تا 3 درصد گزارش شده است.كاهش شير درهر گاو مبتلا 14 ليتر در روز به مدت 5 روز بوده است.سقط جنين در عفونت با BHV-1 در هر مرحله آبستني مي تواند اتفاق بيفتد ولي غالباً در سه ماهه آخر آبستني تشخيص داده مي شود. ميزان سقط جنين از رخداد بيماري در يك گله شيري 160 راسي در انگلستان 4/9 درصد بوده است (كامرون، 1981) . مطالعات ديگري طي پنج سال 1980-1995 در انگلستان، بطور متوسط ميانگين سقط جنين ناشي از بيماري IBR را 25/0 در صد نشان مي دهد.
در ايران هرپس ويروس گاوي در سال 1352 براي نخستين بار از تعدادي ماده گاو آبستن وارداتي از انگلستان توسط دكتر حضرتي جدا شد. از آن سال تا كنون آلودگي به هرپس ويروس گاوي بارها در بين گاوهاي نژاد خارجي گاوداري هاي اطراف تهران و ساير استان ها مشاهده شده است. طي مطالعه اي در سال هاي 1378 تا 1379 از 9968 نمونه سرم توسط آقاي دكتر گارگر مؤخر، نتايج 30 درصد آلودگي سرمي را نشان داد . همچنين نتيجه مطالعه در چند واحد گاوداري صنعتي تهران و اصفهان در سال 1380 توسط سازمان دامپزشكي نشان دادكه دامنه آلودگي سرمي در اين واحدها 80 تا 95 درصد مي باشد.

انتقال عفونت :
منابع اصلي عفونت ترشحات بيني، ترشحات سرفه اي ، ترشحات دستگاه تناسلي، اسپرم ، مايعات و بافتهاي جنيني است . ويروس قادر است در اسپرم منجمد در برودت 196 - درجه سانتي گراد تا يك سال زنده بماند.انتقال بيماري از طريق تماس مستقيم و مقاربتي ( Veneral) صورت مي گيرد. در صورت تماس با ترشحات (تنفسي ، چشمي و دستگاه توليد مثل ) آلوده، بيماري انتقال مي يابد .
اين بيماري علاوه بر گاو در بعضي از دامهاي ديگر نظير گوزن در انگلستان و كانادا نيزمشاهده شده است.

نشانه هاي بيماري:
تورم مخاط بيني همراه با زخم هاي مشخص بيني، تورم ناي، تب، تورم ملتحمه، سرفه، ترشحات بيني، تورم غلاف قضيب، تورم واژن وفرج، فرم سيستميك حاد در گوساله هاي تازه متولد شده و يا سقط جنين و آنسفاليت ميباشد .

تشخيص:
جدا سازي يا شناسايي ويروس: با استفاده از كشت سلولي ياPCR و RFLPs
راه تشخيص سرمي : Serum- Neutralization(SN) و الايزا.

اهميت اقتصادي بيماري :
بيماري داراي اثرات زيانباري در دام هاي آلوده بشرح زير مي باشد: سقط جنين، ناباروري در گاوهاي نر، كاهش توليد، مرگ ناشي از فرم تنفسي بيماري در تمام سنين، مرگ ناشي از فرم بسيار كشنده بيماري در گوساله هاي جوان، هزينه درمان به علت عفونت هاي ثانويه باكتريايي دستگاه تنفسي، عفونت پنهان در دامهاي مولد كه موجب بروز مشكلات و محدوديت در تجارت ملي، منطقه اي و بين المللي دام و اسپرم و ورود دام مولد به مراكز تلقيح مصنوعي مي گردد.

استراتژي مبارزه با بيماري :
ريشه كني :
در بعضي از كشورها مانند دانمارك و سوئيس با شناسايي و حذف دام سرم مثبت به صورت مرحله به مرحله به ريشه كني اقدام نموده اند . اين عمليات با آزمايش هاي ساليانه دام هاي گله، حذف موارد مثبت و ممنوعيت تجارت دام هاي سرم مثبت آغاز شده و در نهايت به ريشه كني ختم شده است .

راه كار كنترل و ريشه كني بيماري :
1. انجام اقدامات بيوسكيوريتي (امنيت حياتي) سختگيرانه در دامداري هاي صنعتي.
2. محدوديت در خريد و فروش گاوهاي سرم مثبت IBR به واحدهاي پاك از بيماري.
3. استفاده از واكسن كشته: با توجه به عدم شناخت كامل آنتي ژن هاي شايع در فارم ها، زمان كوتاه ايمني زايي واكسن (مدت 4 ماه) و تداخل واكسيناسيون در شناسايي موارد مثبت سرمي، با اجراي اقدامات بيوسكيوريتي، انجام آزمايشي واكسيناسيون با واكسن كشته در چند واحد درگير با همكاري داوطلبانه دامدار و دامپزشك مسئول بهداشتي فارم زير نظر سازمان دامپزشكي كشورصورت پذيرفته و پس از آناليز نتايج براي امكان استفاده از واكسيناسيون اتخاذ تصميم خواهد گرديد..