مروری بر سالمونلوز طیور

سالمونلوز به بیماری ناشی از باکتریهای جنس سالمونلا اطلاق می شود . سالمونلاها باکتریهای گرم منفی ، غیرهاگزا و اغلب تاژکدار می باشند که بر اساس تاژکدار بودن یا نبودن به دو گروه عمده تقسیم می شوند:

1) سالمونلاهای بدون تاژک( غیر متحرک): میزبان اختصاصی این اجرام، طیور می باشند. طیف میزبانی این گروه محدود است و بندرت برای انسان و سایر حیوانات بیماریزا هستند. این گروه شامل سالمونلا پلوروم و گالیناروم می باشند که بترتیب عامل بیماریهای پلوروم ( اسهال سفید جوجه ها) و تیفوﺌید مرغان هستند.

2) سالمونلاهای تاژکدار( متحرک): ازویژگیهای مهم آن می توان به تنوع زیاد ، پراکندگی وسیع، عدم اختصاصی بودن نسبت به میزبانی خاص ، اهمیت زیاد از لحاظ بهداشت عمومی، بیماریزایی برای انسان، طیور و سایر حیوانات اشاره نمود وبه سالمونلاهای پاراتیفوﺌیدی هم معروف هستند که از مهمترین آنها سالمونلا تیفی موریوم و انتریتیدیس می باشند.

در این بحث ابتدا بیماریزایی و نکات مربوط به سالمونلا پلوروم و گالیناروم و سپس سالمونلاهای پاراتیفی مطرح خواهند شد.



بیماری پلوروم و تیفوﺌید مرغان:

میزبانهای اصلی این دو بیماری ماکیان ( مرغ و خروس)هستند. ولی پرندگانی نظیر بلدرچین، قرقاول، بوقلمون، مرغابی، کبوتر ، گنجشک، طوطی، قناری، کلاغ و... نسبت به عفونت حساس می باشند . این باکتریها از پرندگان به ظاهر سالم نیز جدا شده است .

در میان پستانداران موش ، گربه، راسو، خرگوش، گاو، سگ و روباه از جمله حیوانات حامل یا مخزن به شمار می روند.

سن ابتلا: مرگ و میر ناشی از بیماری پلوروم در2 الی 3 هفته اول زندگی طیور رخ می دهد. جوجه ها و پولت ها نسبت به سالمونلا پلوروم و گالیناروم حساس هستند در حالیکه در مورد طیور مسن تر سالمونلا گالیناروم حاﺌز اهمیت است. طیور نژاد سبک نظیر لگهورن مقاومت ترند و پرندگان ماده از اهمیت بیشتری در انتشارعفونت برخوردار هستند.

انتقال بیماری: مهمترین عامل انتقال بیماریهای پلوروم و تیفوﺌید مرغان، طیورحامل هستند که با استقرار باکتری در تخمدان و تولید تخم مرغهای آلوده ، عفونت را به نسلهای بعدی منتقل می کنند ( انتقال عمودی) در یک پرنده آلوده تا 33 درصد تخم مرغهای تولید شده می توانند حامل باکتری سالمونلا باشند. آلوده شدن تخم مرغها از طریق تماس پوسته با مواد یا سطوح آلوده و نفوذ باکتری بداخل تخم مرغ نیز صورت می گیرد.

کانیبالیسم ( همنوع خواری) ، خوردن تخم مرغهای عفونی، نوک زدن به بستر آلوده ، مصرف دان یا آب آلوده ،افراد بازدید کننده ، حشرات بویژه سوسکها و مگسها که بصورت حامل مکانیکی و نیز از طریق تولید نسلهای آلوده سبب انتشار این باکتری می شوند، کارگران ( چکمه- لباس-دستکش)، کارتن حمل جوجه ها ، مدفوع پرندگان حامل یا بیمار از عوامل انتشار عفونت محسوب می شوند.

عوامل این بیماریها به مدت 121 روز در مدفوع موش ، 11 روز در مدفوع پرنده ، 31 تا 35 روز روی پوسته تخم مرغ ، 9ماه در خاک مرطوب و مدفوع انسان ، 18 ماه در بستر و 16 ماه در جیره طیورقادر به ادامه حیات است.

نشانه های بالینی:

در جوجه ها: مرگ جنین در داخل تخم مرغ یا ظرف مدت کوتاهی پس از خروج از تخم مرغ ( آلوده بودن تخم مرغها)- ضعف – کم اشتهایی- کندی رشد و رشد نا متناسب با سن- خواب آلودگی- چسبیدن مواد گچی اطراف مخرج- پرهای کثیف و بالهای آویزان- تورم کف پا و مفاصل ( بویژه مفاصل خرگوشی و آرنج)- کوری و اشکال تنفسی

در طیور بالغ و یا در حال رشد: کاهش ناگهانی مصرف دان - پرهای ژولیده- تاج چروکیده و رنگ پریده – کاهش تولیدتخم مرغ- کاهش قابلیت باروری و جوجه درآوری – افزایش دمای بدن به میزان 1 تا 3 درجه سانتیگراد در طی 2 تا 3 روز بعد از عفونت – بی اشتهایی- اسهال و دهیدراتاسیون



تلفات و واگیری: با توجه به سن، نژاد گله ، تغذیه ، مدیریت و حضور همزمان سایر بیماریها، میزان تلفات و واگیری متغیر است. در بیماری پلوروم الگوی خاصی برای تلفات نمی توان تعیین کرد بطوریکه از صفر تا 100 درصد در نوسان می باشد. برای مثال در برخی موارد جوجه ها طی 5 الی 10 روز اول زندگی هیچگونه علاﺌمی از خود نشان نداده ولی بیماری طی 7 تا 10 روز بعد بروز می نماید و تلفات ظرف 3 هفته به حداکثر خواهد رسید اما در بیماری تیفوﺌید مرغان تلفات 10 تا 93 درصد و میزان واگیری بیشتر از مرگ و میر است.





نشانه های کالبد گشایی:



در جوجه ها: تورم کبد، طحال و کلیه- کبد رنگ پریده ودارای لکه های خاکستری به قطر 2 تا 3 میلیمتر - غیر طبیعی بودن محتویات کیسه زرده- علاﺌم تنفسی- مشاهده علاﺌم آسیت- دانه های سفید یا خاکستری رنگ روی ریه ها – دانه های سفید رنگ روی عضلات سنگدان ، دیواره سکوم و عضله قلب- تجمع مایعات در حفره قدامی چشم و افزایش ضخامت روده ها



در طیور بالغ: فولیکولهای رنگ پریده و بد شکل تخمدانی – پری هپاتیت ( شکل گیری یک لایه زرد رنگ روی کبد) – پری کاردیت ( التهاب بافت همبند اطراف قلب) و پری تونیت



تشخیص تفریقی:

* ضایعات ریوی ذکر شده مشابه آسپرژیلوس است

*تورم مفاصل درعفونت با مایکو پلاسما سینوویه، پاستورلا مولتی سیدا، استافیلوکوکوس اورﺌوس نیز قابل رویت است.

* برجستگیهای سفید رنگ روی قلب مشابه ضایعات ایجاد شده در بیماری مارک است.

* ضایعات تخمدانی مشابه درعفونتهای باکتریایی نظیر استافیلوکوکوزیس و عفونت با کلی فرمها مشاهده می شود.



عفونتهای پاراتیفوﺌیدی ( عفونتهای ناشی از سالمونلاهای تاژکدار متحرک)



میزبانهای عوامل انتقال عفونتهای ناشی از سالمونلا انتریتیدیس و تیفی موریوم بعنوان یک بیماری مشترک ( زﺌونوز) مطرح هستند و طیف میزبانی آنها علاوه بر در برگرفتن میزبانهای سالمونلاهای غیر متحرک ، شامل حشرات ( سوسکها ، مگس ها ، جربها و ...) و انسانها (بطور معمول) نیز می باشند.

ارتباط تنگاتنگی میان حیوانات میزبان وجود دارد مثلا موش با خوردن زباله ، حشرات یا سایر مواد آلوده عفونی می شود در صورتیکه موش توسط گربه شکار شود گربه نیز عفونی خواهد شد. ذرات معلق هوا ، کرک پرها، پوسته تخم مرغهای آلوده ، تماس جوجه ها در هچری و نفوذ باکتری داخل تخم مرغ ( انتقال عمودی) ازعوامل انتقال و گسترش عفونت می باشند.

نشانه های بالینی:

عفونت با سالمونلا پاراتیفی در جوجه ها بیماریزا است و در تخم مرغهای آلوده سبب مرگ جنین یا جوجه های چند روزه می شود ، تلفات کمتر از 20 درصد است و علاﺌم بندرت در پرندگان بالای سن 4 هفته و نشانیهای بالینی بطور معمول قبل ازسن 2 هفتگی مشاهده می شود و عمده تلفات و واگیری درهمین دوره به وقوع می پیوندد.علاﺌم درشکل حاد مشابه بیماری پلوروم و تیفوﺌید مرغان است ولی بطور معمول نشانه های عمومی ( بی حالی ، بی اشتهایی، لاغری و ...) هستند. گله های جوان بدلیل شکل نگرفتن فلور طبیعی دستگاه گوارش حساس ترند و با افزایش سن این مشکل حل خواهد شد.

تشخیص: قابل اعتماد ترین راه جدا سازی باکتری است ولی از روشهای سرولوژیک نظیر الیزا هم استفاده می شود.



کنترل ، پیشگیری و درمان:



استفاده از حرارت و اشعه برای از بین بردن سالمونلا در مواد غذایی و دان شامل موارد زیر می باشد.

*حرارت دادن در صورتیکه دمای داخلی به 79 درجه سانتیگراد برسد به جز سالمونلا سنتنبرگ سبب تخریب باکتری سالمونلا می شود

* حرارت دادن تخم مرغ در دمای 60 درجه سانتیگراد به مدت 5/3 دقیقه

* غوطه ور کردن تخم مرغها در آب 57 درجه سانتیگراد به مدت 25 دقیقه و بعد حرارت دادن با جریان هوای 55 درجه به مدت 60 دقیقه به میزان 7 لگاریتم از جمعیت سالمونلا انتریتیدیس داخل تخم مرغ می کاهد.

* حرارت 70 تا 90 درجه سانتیگراد در پلت سازی بر اغلب میکروارگانیسمهای موجود در جیره بویژه سالمونلا موثر است و تا 99 درصد از جمعیت میکروبی را کاهش می دهد.

*حرارت به همراه رطوبت باعث تاثیر بیشتر خواهد شد، بعنوان مثال در جیره طیور با رطوبت 15 درصد با حرارت دهی در دمای 2/82 درجه سانتیگراد به مدت 2/2 دقیقه ، 5/4 لگاریتم از جمعت سالمونلا انتریتیدیس می کاهد در حالیکه در شرایط مشابه با رطوبت 5 درصد تنها

1/5 لگاریتم از جمعیت این باکتری کاسته خواهد شد.

* استفاده از لامپهای ماورا بنفش جهت کاهش میزان سالمونلا





استفاده از آنتی بیوتیکها و مواد ضد عفونی کننده

* اسپری کردن تخم مرغها با ﻧﺌومایسین سولفات قبل از قرار دادن تخم مرغها در دستگاه جوجه کشی به منظور کاهش شیوع بیماری پلوروم

* غوطه ور کردن تخم مرغهای آلوده به سالمونلا گالیناروم در محلول ppm 800 ( 800 قسمت در میلیون) جنتامایسین جهت کنترل تیفوﺌید مرغان

* مصرف آنتی بیوتیکهای فورازولیدون ، آموکسی سیلین ، اسپکتینومایسین، سولفانامید ها و انرو فلوکسازین در زمان ابتلای گله سبب کاهش تلفات خواهد شد ولی سبب حذف کامل عفونت از گله نمی گردد

* مصرف انروفلوکسازین جهت کاهش طیور حامل

* افزودن سالینومایسین به جیره جهت کاهش دفع باکتری توسط طیور آلوده

* گازدهی با فرمالدﺌید در مقایسه با سایر مواد ضد عفونی کننده موثرتراست و جهت ضد عفونی دستگاههای جوجه کشی توصیه می شود

توجه: کلردار کردن آب در حد معمول و متعارف چندان موثر نخواهد بود



اقدامات مدیریتی در این خصوص شامل:



* خرید جوجه های عاری از سالمونلا گالیناروم و پلوروم

* حذف گله های مادرآلوده

* مبارزه با حشرات و حیواناتی نظیر موش و گربه

* استفاده از آبخوریهای سرپستانکی جهت کاهش انتشارعفونت

* تخلیه کامل کود و مواد آلی از سالن و ضد عفونی موثر سالنها در پایان هر دوره و رعایت فاصله زمانی مناسب بین دو دوره

* ابتلا به بیماری تک یاخته ای کوکسیدیوز ( بویژه ایمریا تنلا و بیماری تضعیف کننده ایمنی نظیر گامبورو ، کم خونی عفونی و شرایط استرس زا ، همگی باعث افزایش شیوع و تلفات بیشتر خواهد شد. بنابراین بکارگیری اقدامات پیشگیرانه همه جانبه مورد نظر است





Poultry Disease- Fifth Edition/ 2005 (1

Disease Of Poultry- 11 TH Edition/2004(2

World’s Poultry Science Journal 60 December 2004(3