یکی از اهداف اصلی نگارش هر پایان نامه در اصل آشنا نمودن دانشجو با نحوه نگارش و تنظیم یک مبحث علمی است. پایان نامه نوشته ای است شامل چکیده پایان نامه به فارسی، فهرست تفصیلی مطالب، فهرست تصاویر، جداول و نمودارها، مقدمه و تاریخچه مختصر، مروری بر کارهای انجام شده و آخرین اطلاعات تئوری، عملکرد تحقیقی و عملی نتایج، بحث و پیشنهادات و فهرست منابع و مأخذ که توسط دانشجو و با هدایت و نظارت استاد راهنما و همکاری استادان مشاور (در صورت داشتن) تنظیم و تدوین می شود. رعایت این شیوه نامه از جانب دانشجویان برای حفظ هماهنگی بین پایان نامه ها الزامی است. موضوعات هر پایان نامه را با توجه به تعریف فوق و به ترتیب تقدم ذیل می توان دسته بندی کرد:






الف: فهرست مطالب موجود در پایان نامه
-1 مطالب زرکوب روی جلد
2- ترتیب درج مطالب
2-1 برگ اول : بسم ا... الرحمن الرحیم
2-2 برگ دوم : فرم داخلی جلد به فارسی
2-3 برگ سوم : تائیدیه هیأت داوران:
2-4 برگ چهارم: تقدیم (در صورت تمایل، دانشجو می تواند پایان نامه خود را به شخص و یا ... تقدیم کند(
برگ پنجم : حق چاپ و تکثیر و مالکیت نتایج (copyright and ownership) (مخصوص تحصیلات تکمیلی)
2-6 برگ ششم تقدیر و تشکر (اختیاری ): این متن عبارت است از قدردانی و تشکر از کلیه کسانی که دانشجو را در راه نیل به هدف کمک نموده اند.

2-7 برگ هفتم چکیده پایان نامه به فارسی: هر پایان نامه باید با چکیده آغاز شود که عبارت است از بحث پیرامون موضوع پایان نامه، شیوه تحقیق و نتیجه کلی . معمولا محقق يا دانشجو چكيده اي از تحقيق خود را در حدود يك يا دو صفحه تهيه مي كند . چكيده كمتر از مقدمه بوده و شامل مباحثي از قبيل موضوع تحقيق ، فرضيه ها ، روش كار ، نتايج و پيشنهاد هاي مربوط به تحقيق به صورت كلي و خلاصه است.

2-8- چکیده پایان نامه به انگلیسی (مخصوص تحصیلات تکمیلی)
2-9 -برگ هشتم فهرست مطالب: هر پایان نامه باید دارای فهرست مطالب باشد معمولاً این قسمت شامل عنوان بخشهای پایان نامه همراه با شماره صفحه مربوطه است. گزارش تحقيق معمولا شامل فصول مباحث و عناوين جزئي و كلي است. عنوان فهرست مندرجات در بالا ( 5 سانتي متر پايين تر از لبه كاغذ) قرار مي گيرد. عناوين اصلي را با حروف درشت تر و عناوين فرعي را با حروف ريز مي نويسند. در مقابل عناوين شماره صفحه ذكر مي شود. در گزارشهاي كوتاه كه نيازي به ذكر اين فصول نيست مي توان با شماره مشخص كرد. براي ترتيب فهرست از روشهاي متعددي استفاده مي شود كه در ذيل به دو نمونه از آنها اشاره مي شود. لازم به ذكر است كه براي هر پايان نامه تنها بايد از يكي از اين دو روش استفاده نمود:
الف) در حالتي كه زير فصلها بدون شماره گذاري در متن پايان نامه آورده شود،روش زير قابل استفاده است:

فصل اول: تدوين فرضيه
مفهوم و تعريف فرضيه 3
ويژكيهاي يك فرضيه خوب 7
نقش قرضيه در تحقيق علمي 11
ب) در صورتي كه زير فصلها داراي شماره باشند بايد از روش ترتيب اعداد در فهرست استفاده نمود:
1- - 1
1-1 1-1
1-1-1 1-1-1
2- - 2
1-2 2-1
1-1-2 2-1-1
2-10 برگ نهم فهرست جدولها، نمودارها و اشکال: در این قسمت لیست جدولها و شکلها با ذکر دقیق عنوان، شماره و صفحه مربوطه درج می شود. ترتيب قرار گرفتن محتواي فهرست جداول مانند فهرست مندرجات است. اگر تعداد جداول زياد نباشد نيازي به تهيه اين فهرست نيست.در فهرست نمودارها و اشكال نيز عناوين بايد كوتاه و گويا باشد و اگر تعداد نمودارها و اشكال زياد باشد تهيه اين فهرست توصيه مي شود.
2-11 متن پایان نامه (توضیحات کامل در قسمت ب آورده شده است(
2-12 برگهای پایانی پیوستها (ضمیمه 1، ضمیمه 2، ...(
2-13 مراجع ها و مآخذ
2-14 فرم داخلی جلد به انگلیسی (مخصوص دانشجویان تحصیلات تکمیلی)
3- مطالب زرکوب پشت جلد به انگلیسی
4- مطالب زرکوب عطف جلد (عنوان پایان نامه و نام نویسنده و شماره پایان نامه)

ب: مطالب موجود در متن پایان نامه:

متن هر پایان نامه شامل چندین فصل و هر فصل شامل چندین بخش خواهد بود. هر فصل را می توان با یک مقدمه کوتاه آغاز و با یک نتیجه گیری مختصر به اتمام رساند. رئوس مطالب هر فصل در ذیل آورده شده است:

فصل اول :معرفي پايان نامه

(نحوه تدوين اين فصل با نظر استاد راهنما انجام گيرد)
اين فصل مي تواند شامل عناوين زير باشد:

• هدف تحقيق

هيچ تحقيقي انجام نمي شود، مگر اينكه داراي هدفي باشد. ممكن است هدف تحقيق دستيابي به يك تئوري براي توسعه رشته علمي مربوطه باشد (تحقيق پايه ) يا ممكن است هدف اين باشد كه يافته ها براي حل مسائل اجتماعي بكار رود ( تحقيق كاربردي ). در هر حال، بايد هدف تحقيق در يك يا دو پاراگراف بيان شود .

• بيان مسئله يا موضوع تحقيق

موضوع تحقيق بايد در يك يا دو صفحه موضوع كاملاً توضيح داده شود. مطالب بايد آنقدر ساده و روشن بيان گردد كه خواننده با مسأله مورد بررسي آشنا شود.

• اهميت مسأله تحقيق

انجام هر تحقيق علمي مستلزم صرف وقت و تلاش فكري و جسمي و منابع مالي است. اصولاً بايد ازحداقل منابع، حداكثر نتايج حاصل شود و بايد به درستي اهميت موضوع تحقيق را بيان نمود. اهميت تحقيق را بايد از لحاظ اينكه آيا نتيجه موضوع تحت بررسي به پيشرفت رشته علمي كمك مي كند يا كاربرد خاص دارد، مورد توجه قرار گيرد. محقق مي تواند حداكثر در يك تا دو صفحه به طور منطقي اهميت موضوع تحقيق را بيان كند.

• انگیزه محقق در انتخاب موضوع

موضوعي كه محقق مي خواهد در مورد آن تحقيق كند بايد با تجارب كاري او منطبق باشد تا زواياي مسئله را بهتر ببيند و مكمل تحقيقات قبلي او باشد. در هر حال، در يك رساله علمي، محقق بايد توان قانع كردن هيأت داوران را براي علت انتخاب موضوع داشته باشد.

• قلمرو تحقيق و مشخص كردن واحد تجزيه و تحليل

محقق بايد قلمرو تحقيق خود را از نظر زماني، مكاني و موضوعي مشخص سازد. قلمرو موضوعي محدود بودن موضوع را مي طلبد. موضوع نبايد آنقدر كلي باشد كه نتوان آن ر انجام داد و نبايد آنچنان جزئي باشد كه ارزش تحقيق نداشته باشد. تجزيه و تحليل ممكن است فرد، گروه، سازمان، كشور يا....... باشد. چنانچه افراد در داخل سازمان مورد بررسي واقع شوند، در اين صورت واحد مورد بررسي در هر يك از افراد نمونه آماري هستند.

• تعيين سؤال پژوهشي

طرح سؤال پژوهشي بيانگر اين است كه محقق براي پاسخ دادن به آن چه نوع اطلاعاتي را نياز دارد . ارائه ساختار تحقيق به منزله يك حلقه اتصال به فصل بعدي است. يعني محقق توضيح مي دهد كه به منظور پاسخ گويي به سؤال تحقيق در فصل بعد (فصل دوم) به بررسي ادبيات تحقيق مي پردازد. فرضيه هايي ارائه مي گردد و براي آزمون فرضيه ها ، طرح تحقيق تهيه و تنظيم مي شود. (فصل سوم) بر اساس چهارچوب اين طرح، اطلاعات لازم جمع آوري و در فصل بعد (چهارم) طبقه بندي و تجزيه وتحليل خواهند شد. در پايان گزارش نتيجه گيري به عمل مي آيد و بر اساس يافته ها پيشنهادهايي ارائه خواهد شد

فصل دوم – مروري بر ادبيات تحقيق

در اين قسمت به نقد وبررسي تحيقات كه قبلاً راجع به موضوع انجام گرفته است پرداخته مي شود . نكته قابل توجه اين است كه اين فصل به مباني نظري و نقد پيشينه تحقيق، يعني تحقيقات قبلي در اين رابطه اختصاص دارد. اين فصل يكي از قسمت هاي مهم تحقيق است. ادبيات مربوط به موضوع تحقيق از لحاظ روش تحقيق، نحوه جمع آوري اطلاعات و يافته هاي تحقيق مورد بررسي قرار مي گيرند. لذا بهتر است در اين قسمت فرضيه ها فهرست شوند. اين فصل مي تواند حدود 30 تا40 صفحه را در بر گيرد .


فصل سوم – طرح تحقيق

در اين فصل بهتر است ابتدا فرضيه با يك جمله ظريف حلقه اتصال به فصل قبلي ، تكرار شود. ( مرور بر فصل قبــــل ) جامعه و نمونه آماري، روشهاي جمع آوري اطلاعات، وبژگيهاي نمونه، متغيرها، مستقل و وابسته و تعاريف عملياتي آنها، روشهاي تحليل داده ها، بستر سازي هاي لازم براي استفاده از نرم افزارهاي گوناگون ، تجهيزات و تكنولوژيهاي موجود و در يك كلام اطلاعات لازم در اينجا جمع آوري و در فصل بعد طبقه بندي و تجزيه و تحليل مي شوند.


فصل چهارم – طبقه بندي و تجزيه و تحليل اطلاعات

(با نظر استاد راهنما اين فصل مي تواند با فصل سوم تلفيق گردد)
اين فصل در واقع رسالت پايان نامه را نشان مي دهد، در اين فصل با استفاده از جداول، اشكال، نمودار ها، منحني ها، اطلاعات تحليل مي شوند. و در صورت لزوم آمارهايي نظير ميانگين، انحراف معيار و نظائر آن و نيز ضريب همبستگي و ساير ضرائب آماري مورد استفاده قرار مي گيرند. سپس فريضه ها يك به يك آزمايش مي شوند.


فصل پنجم – خلاصه، نتيجه گيري و پيشنهادها

اين فصل پاياني است. در خلاصه گزارش بايد مساله مورد تحقيق مجدداً عنوان كرد. حاصل مروري بر ادبيات تحقيق كه راهنماي محقق شده است نيز ذكر شود. روشهاي تحقيق به كار گرفته شده براي بررسي مشكل، تبيين شوند. سپس يافته ها ارائه گردد و معناي عدم رد فرضيه ها و نيز رد شدن آنها مورد بحث و تفسير قرار مي گردد.

ج: پیوستها:

قسمت اصلی متن پایان نامه نباید دارای داده های (data) غیر ضروری باشد، لذا برنامه های نرم افزاری ، چگونگی به دست آوردن معادلات ریاضی و اثبات آنها و داده های تجربی در پیوستهای پایان نامه آورده مي شوند.

د: جداول و نمودارها:

جدولها و نمودارها باید تا جائیکه ممکن است نزدیک به متن مربوط قرار گیرند هر جدول یا نمودار باید با عنوان مربوطه که معمولاً در زیرآنها درج می شود ، مشخص گردد.

ه : فهرست منابع و مآخذ

- ذكر مآخذ

ذكر مآخذ در متن بسيار حائز اهميت است. با اين كار در واقع نويسنده هم اعتباركار خود را نشان مي دهد و هم خواننده را با آثار ديگران آشنا مي كند . در ماخذ نويسي نويسنده بايد در پايان قسمت معيني كه نيازمند پانويسي است، علامت يا شماره اي بگذارد . سپس در ذيل صفحه، نيم خطي يكشد و در زير خط در سمت راست ( و اگر به انگليسي باشد در سمت چپ) همان علامت يا شماره را ذكر كند و پس از آن خط تيره بگذارد و بعد عنوان ماخذ را ذكر كند. علامت يا شماره هايي كه در متن گذاشته مي شوند ، معمولاً كمي بالاتر از كلمه ها قرار مي گيرند . گاهي نيز ممكن است زير نويسها در ذيل صفحه درج نشود و در پايان فصل آورده شود كه در اين صورت شماره هاي ارجاعات هر فصل از يك آغاز مي گردد و تا پايان فصل ادامه دارد.
در نوشتن متن تحقيق گاهي نويسنده مطلبي را عيناً و به طور مستقيم از كسي نقل مي كند كه در اين صورت بايد نقل قول را ميان دو گيومه " " قرار داد . اگر اين نقل قول از سه سطر كمتر باشد از لحاظ حاشيه و فاصله سطور عين متن نوشته مي شود ولي اگر بيش از سه سطر باشد بايد حاشيه ها پهن تر و فاصله خطوط كمتر شود . در هر حال در نقل قول مستقيم بايد عين جملات و كلمات منبع مورد استفاده نقل شود و فقط در صورتي كه در آن غلط لفظي يا معنوي باشد، براي جلوگيري از گمراهي خواننده پس از جمله يا كلمه نادرست ، صحيح آن را بايد بين دو كروشه { } قرار داد .

ترتيب ذكر منابع و مآخذ بر حسب الفبا است . نام خانوادگي اول مي آيد و بعد از كاما (،( نام ذكر مي شود . چنانچه منبع داراي دو يا چند نويسنده باشد ، فقط نام مؤلف اول بر حسب الفبا (اول نام خانوادگي و بعد نام ) مي آيد و نام نويسندگان ديگر بعد از كاما به طريق معمول ، يعني اول نام و بعد از آن نام خانوادگي قرار مي گيرد. در صورتي كه بيش از سه نويسنده باشد ، بعد از نام مؤلف اول ، كلمه "همكاران " اضافه مي شود .
چنانچه منبع فاقد نام نويسنده باشد ، عنوان سازماني كه آن را تهيه كرده است جاي نويسنده را مي گيرد و بقيه توضيحات بعد از آن مي آيد .

مثال به ترتيب عبارتند از :

رضائيان ، علي ، " اصول مديريت " تهران : سمت، 1369
باريه هاپسون و همكاران ، " مديريت خدمت؛ فرهنگ مشتري مداري " ترجمه مهدي ايران نژاد پاريزي،تهران: نشر مديران 1381،
مركز آموزش دولتي ،" برنامه ريزي استراتژيك "،تهران مركز آموزش مديرت دولتي ،1378
و چنانچه منبع به انگليسي باشد به اين شرح ذكر مي شود :
Nett, robert et al ,"can japan cope" . Business week (April
23, 1990 ), pp. 46-49
بايد در نظر داشت كه اگر مأخذ از يك سطر بيشتر شود ، سطر دوم هر مأخذ از فاصله حرف چهارم (مانند مثال فوق ) تايپ مي شود . شماره گذاري لازم نيست و خود اين شيوه كاملأ آنها را از هم مجزا و مشخص مي كند .

بايد توجه داشت كه ا زسه مؤلف بيشتر، در انگليسي مؤلف اول ذكر مي شود و et at جاي نام همكاران را ميگرد. همچنين در مورد مقاله، صفحات آن (علاوه بر زيرنويس ) در فهرست منابع هم ذكر مي شود .
در ذكر مأخذ پس از نام خانوادگي و نام نويسنده ، عنوان مأخذ ذكر مي شود و پس از آن مشخصات انتشار كتاب از قبيل محل انتشار ، نام ناشر و سال انتشار به ترتيب داخل پرانتز ذكر مي گردد و پس از آن شماره صفحه مورد نظر مي آيد. بعضي اوقات، محل انتشار يا نام ناشر يا تاريخ انتشار مشخص نيست. در اين صورت عبارت " جاي انتشار معلوم نيست " يا " نام ناشر معلوم نيست " يا " تاريخ انتشار معلوم نيست " ذكر مي شود. (گاهي نيز بي جا، بي نا و بي تا مي نويسند ( .
اگر مطلبي از مأخذي به مأخذي نقل شده باشد و ما مطلب مورد نظر را از مأخذ دوم در تحقيق خود انتقال داده باشيم ، اول بايد مآخذ اصلي را در زيرنويس ذكر كرد (نام و نام خانوادگي و نام كتاب ) و سپس كلمه " به نقل" يا " در " را با ذكر كامل مأخذ

دوم به دنبال آن اضافه كنيم. اگر براي بار دوم يا بيشتر از يك مأخذ نقل مي كنيم ، در دفعات بعدي ذكر تمام مشخصات مأخذ ضروري نيست. در بار دوم و دفعات بعدي عبارت " همان كتاب " يا " همان مأخذ" و ذكر صفحه كافي است. در صورتي كه ازمأخذ نقل كنيم و سپس به مأخذ ديگر برويم و دوباره به مأخذ اول برگرديم ، بازهم ذكر كامل مأخذ ضروري نيست ،لكن بايد نام و نام خانوادگي مؤلف را ذكر كنيم و بعد كلمه "مأخذ قبلي " را اضافه كنيم . اما اگر همان نويسنده بيش از يك كتاب داشته باشد و شما از كتابهاي او استفاده كرده باشيد ، بايد از نام و نام خانوادگي، نام كتاب را نيز بياوريد تا كاملاًً مشخص شود .

مثال :
عبداله جاسبي ، " اصول و مباني مديريت " ، چاپ دوم (تهران :دانشگاه آزاد اسلامي ، 1368 )،ص170.
مايكل لوبوف،‌" بزرگترين اصل مديريت در دنيا " ، ترجمه مهدي ايران نژاد پاريزي، چاپ سوم (تهران: نشر مديران 1387)،ص37
Weihrich and harold koont
.84 .p،(1993،inc،hill-mcgraw: York New)ed 10th ، "management" ،
اگرازهمين مأ خذ دوباره نقل كنيد، ذكر مأخذ چنين است :
482. .P ،IBID
اگر يك مجموعه توسط چند نويسنده نوشته شده و يك نفر آن ر ا ويرايش (edit) كرده باشد، براي نقل از اين مجموعه ، بايد نام ونام خانوادگي نويسنده را به شرحي كه گذشت ذكر كنيم و عنوام مقاله را بين دو گيومه " " قرار دهيم . سپس نام مجموعه و بعد از آن نام ويراستار را ذكر مي كنيم و بقيه مشخصات به ترتيب درج مي گردد.
مثال :
"كتاب توسعه "، گردآوري و تنظيم از جواد موسوي خوزستاني ، جلد ششم (تهران: مؤسسه خدمات فرهنگي و انتشاراتي
توسعه ، 1372( .
در مورد روزنامه ها و مجلات بدين ترتيب عمل مي شود كه اول نام و نام خانوادگي نويسنده و سپس در داخل گيومه نام مقاله نوشته مي شود . بعد از آن عنوان روزنامه يا مجله مي آيد و زير آن خط مي كشند يا پررنگ و برجسته مي كنند ، يا به صورت ايتاليك نشان مي دهند . سپس به ذكر دوره ، سال، جلد، شماره و تمام صفحه هاي مقاله مي پردازند . مثال:مهدي ايران نژاد پاريزي ، " يادگيري سازماني ؛فرايندي به سوي سازمان يادگيرنده"،"اقتصاد و مديريت "، شماره 1381،18، صفحه هاي 34-23 .