ویژگی باغ های ایرانی از زمان هخامنشیان

[Borna66]

باغ چهلستون مازندران (ديوانخانه)
باغ چهلستون اشرف واقع در استان مازندران، در زمين شيب‌دار دامنه‌ شمالي كوه برزو (پيشكوه جهان مورا) از شمال به جنوب ساخته شد.اين باغ با ابعاد 170متر عرض و550 متر طول، در سال 1021 هـ.ق به دستور شاه عباس طرحريزي و طي چند سال احداث شده و محل بار عام و تشريفات شاه عباس و پذيرايي مهمانان بوده است. اين باغ داراي دو خيابان اصلي مي‎باشد كه محور طولي باغ با چشم‌اندازي به سوي شمال و دريا است، و در نقطه تقاطع آنها، استخر بزرگ باغ قرار دارد.
در بخش جنوبي، ‌آب نهر پس از گذشتن از چهار حوضچه،‌ از زير بنا عبور كرده و روبه روي نماي شمالي، ‌از آبشار كوچكي سرازير و به استخر مستطيل بزرگ در محور شمالي ـ جنوبي(با ابعاد 3/36*416 متر) مقابل عمارت مي‎ريزد.

دور تا دور استخر،‌ در زمان شاه عباس اول گودال‎هايي براي قرار دادن شمع وجود داشته است كه هنگام تشريفات،‌ آنها را روشن مي‎كردند و به همين مناسبت آن را حوض نور مي‎ناميدند و به واسطه شيب زمين، ‌آبشارهاي كوچك با كف سينه كبكي، ‌در محل ريزش آب از يك سطح به سطح ديگر در محور اصلي وجود دارد.

پوشش گياهي باغ را عمدتاً: درختان سرو (به صورت خطي در امتداد محور‎هاي اصلي باغ)، نارنج، پرتقال، ليمو، خرمالو (در كرتهاي مختلف باغ)، چنار، شاه بلوط، توت، انار و گل‎هاي مختلفي چون رز تشكيل مي‎دهد.
باغ ديوانخانه به سال 1356 به شماره 1537در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده‌ و هم اكنون نيز شهرداري بهشهر در عمارت آن مستقر و محوطه، به پارك عمومي تغيير كاربري داده است.

[Borna66]

باغ چشمه‌عمارت (حوض‎خانه)
اين باغ عظيم و باشكوه در استان مازندران در قسمت جنوب شرقي باغ‌تپه و باغ‌شاه در محوطه‌اي به طول حدود 410 متر و به عرض حدود 135 متر و فرم مستطيلي آن در جهت شيب زمين و به سمت شمال غربي، در زمان شاه عباس در بهشهر ساخته شده‌است.در منتهي‎اليه جنوب شرقي باغ، كوشكي مربع به ابعاد 22*26 متر، در دو طبقه با تزيينات گچ‌بري و كاشي‌كاري واقع شده‌است. وسط اين عمارت، چشمه‌اي از دل زمين مي‌جوشيد كه در چهار سمت توسط جوي‌هايي باغ را آبياري مي کرد.
در طبقه همكف چشمه طبيعي(مظهر آب) قرار گرفته،‌ آب از اين مظهر از 4 طرف بنا خارج شده و به كانالي كه دور تا دور بنا وجود داشته، سرريز مي‎شده است.

در گذشته به دليل شيب زمين، سطح باغ تراس‎بندي شده و در امتداد محور اصلي آن، تعداد زيادي آبشارهاي كوچك به وجود آمده بود، كه آب با عبور از هر يك از آنها به حوضچه بعدي وارد مي‎شده و بجز حركت آب در محور اصلي جهت نمايش و زيبايي به مسيرهاي فرعي جهت آبياري باغ‎ها،‌ مزارع و كشتزارهاي خارج از باغ هدايت مي‎شده است.

در امتداد محور اصلي باغ، رديفي از درختان سرو كاشته شده بود، كه در حال حاضر اثري از درختان مذكور به چشم نمي‎خورد.

همچنين بخشهايي از محوطه باغ كه به صورت تراس‎بندي بود، به فضاهاي مسكوني و قسمتي از آن به سازمان آب اختصاص دارد و تنها بخشي از بناي تخريب شده و قسمتي از ديوار باغ و ورودي در ضلع جنوب شرقي باقي مانده است. اين باغ در سال 1352 به شماره 948 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد

[Borna66]

باغ‌هاي اشرف‎البلاد
شهر اشرف‎البلاد را شاه عباس اول در سال 1021 هـ . ق (1612 م)، در كنار سواحل درياي خزر در دامنه رشته كوه‎هاي البرز احداث كرد.مجموعه باغهاي اشرف از 6 باغ متصل به يكديگر كه با ديواره‎هاي سنگي از هم جدا مي‌شدند، احداث شده است.
اين باغها شامل باغ و عمارت چهل‌ستون، باغ چشمه و باغ تپه در جنوب شرقي چهل ستون، باغهاي خلوت، باغ شمال و باغ صاحب‎الزمان در غرب چهلستون (كه در حال حاضر از آن باغها اثري ديده نمي‎شود) است.

هر يك از اين باغها محل اقامت زمستاني شاه عباس اول و هر كدام داراي عملكرد خاصي مانند: حرم‎سرا، تشريفات، تفريح، شكارگاه و... بود.

همچنين علاوه بر اين باغها 2 باغ ديگر در دوره صفويه ساخته شد: باغ صفي‎آباد كه در آن رصدخانه وجود داشت و استخر عباس‎آباد كه براي شكار مورد استفاده قرار مي‎گرفت

[Borna66]

باغ چشمه علي (دامغان)

چشمه علي در بين کوه‎ها و تپه خاکي‎هاي شمالي آبده و در دره با صفايي در حوزه دهستان رودبار چهارده کلاته، واقع در 35 کيلومتري شهر دامغان در دوره قاجار (فتحعليشاه) با ساخت عمارتهايي زيبا در باغ به عنوان تفرجگاه تابستاني مورد استفاده قرار مي‎گرفت.اين باغ شامل مجموعه‎هايي چون: مسجد و حمام (جبهه غربي درياچه و نزديک به عمارت فتحعليشاهي)، باغ، استخر، کوشک فتحعليشاهي و ... مي‎باشد.
بناهاي موجود در باغ شامل عمارت قراول خانه با بنايي خشتي و ديگري نشيمن‎گاه شاهان قاجار که در دو طبقه (آجري) و داراي ايوان محصور است كه منظر بسيار عالي از درياچه و باغهاي اطراف دارد.

اين عمارت بر روي شالوده سنگي و در داخل يک درياچه طبيعي قرار گرفته، که به دوره فتحعليشاه قاجار مربوط مي‎شود.

در اطراف درياچه چشمه‌هاي زيادي است که از آنها آب خارج مي شود و همين چشمه، آب شهر دامغان را تامين مي‎کند.

با توجه به شواهد تاريخي در گذشته به دليل وجود چندين مجراي آب در اين باغ به آن عالي بولاغ يا هزارچشمه مي‎گفتند.

که اين چشمه به خاطر فشار بسيار قدرتمند آب زيرزميني همواره حتي در فصول خشکسالي جريان داشته است

[Borna66]

باغ چشمه بلقيس چرام

باغ چشمه بلقيس در استان کهگيلويه و بويراحمد، در دشتي هموار معروف به شهرک قلعه کره شهبازي از توابع بخش چرام و در 9 کيلومتري شرق چرام و يک کيلومتري روستاي شهرک در ميان تپه ماهورها و کوهها واقع شده است.اين باغ از شمال به جاده چرام ـ گچساران، از جنوب به اراضي کشاورزي، از غرب به باغ جهاد کشاورزي(باغ عمران) و از شرق به اراضي کشاورزي و کوههاي همجوار محدود مي‎شود. چندين نهر فصلي و دايمي در اين دشت جريان دارد و محصولات غلات چون گندم، جو و برنج در اين منطقه کشت مي‎شود. [استان کهگیلویه و بویر احمد]
اين بنا به گفته اهل منطقه توسط زني به نام بلقيس حدود اواخر دوره ساساني و اوايل دوره اسلامي احداث گرديد. در سال 1327 مردم محل در اطراف آن به احداث چند باغ کوچک اقدام نمودند و در سال 1338 شخصي به نام اسکندر خان چرامي آن را خريداري شد و به گسترش آن اقدام نمود. چشمه بلقيس نام جديد روزگار ما براي باغي است كه مرحوم اسكندر خان چرامي در اطراف اين چشمه بر جاي باغي كه از ازمنه پيش از او، در اين محل وجود داشت توسيع و تجديد رونق نموده است.

مدتي هم اين باغ و يك آبادي كوچك نزديك آن در مكاتبات و اسناد و بعضي از سفرنامه ها به نام اسكندريه شهرت گرفته است... به نظر مي‎رسد اين باغ مربوط به اواخر دوره قاجار و اوايل دوره پهلوي مي‎باشد. اين باغ با مساحتي در حدود 38960 متر مربع و شامل فضاهايي چون 4 برج به ابعاد 70 *150 متر در ضلع غربي باغ، چشمه، استخر و در قسمت شرقي آن صخره‎اي بزرگ به ارتفاع 20 متر تشکيل شده است. اين باغ در حال حاضر در تملک شهرداري مي‎باشد.

پوشش گياهي اين باغ بدليل گرمسيري بودن اين منطقه شامل اکاليپتوس، سدر، بلوط، سرو و داراي درختان متنوع ميوه‎اي چون گردو، گلابي، سيب، ليمو ترش، خرمالو، پرتقال، نارنگي، انجير، انگور، توت، نارنج، نخل و ... مي‎باشد. همچنين بوته‎هاي گياهي گوناگون و گلهاي مختلف در آن به چشم مي‎خورد.

نظام آبياري اين باغ بر اساس فوران آب چشمه‌هاي اصلي و چندين چشمة فرعي مي‎باشد که بوسيله نهرهاي کوچک و بزرگ متعددي در باغ جريان مي‎يابد و آب مازاد آنها بوسيله جويي بزرگ به طرف استخر باغ که در ضلع جنوب غربي باغ واقع شده هدايت مي‎شود. اين استخر زيبا به شعاع 10 متر و عمق 1/5 متر بصورت دايره و داراي سه ورودي و يک خروجي مي‎باشد که آب چشمه از مسير خروجي به رودخانه فشيان مي‎ريزد. اين استخر، باغچه‎اي به قطر 4 متر كه پوشيده از درختان نخل، نارنج، پرتقال و گلهاي زيبا و متنوع است را در آغوش گرفته است.