تفلیس

تفلیس در تلفظ معاصر «تبیلیسی»، سابقاً با «پ» تلفظ می‏شد. به زبان عربی «تفلیس» و به زبان روسی «تیفلیس» پایتخت جمهوری گرجستان در مركزهندسی منطقه قفقاز واقع شده و یكی از مهمترین مراكز سیاسی ، علمی ، فرهنگی و اقتصادی قفقاز در گذشته و اكنون می‏باشد. تفلیس مركز سیاسی اداری و فرهنگی گرجستان و زیباترین شهر قفقاز است و به اعتباری می‏توان آن را «عروس زیبای قفقاز » نامید.
این شهر در زبان گرجی « تپیل ـ ایس ـ ای» نامیده می‏شود، كه از سه جزء تشكیل شده است كه جمعاً به معنی «محل گرم» بكار برده می‏شود. جغرافیدانان بسیاری از تفلیس نام برده‏اند، لیكن حمداله مستوفی قزوینی جغرافیدان ایرانی قرن هشتم ، تعبیری زیبا از تفلیس به مضمون زیر دارد:
«تفلیس در دره افتاده است كه طرفی از آن پاكوه است و آب كر بر میان آن روان است و از طرفی عمارات بر روی كر ساخته‏اند چنان كه بام هر رسته خان‏های زمین، كوی بر رسته علیا است و در آنجا حمامات بسیار است كه آب گرم آن را زاینده است و به آتش احتیاج ندارد، حاصلش غلات بغایت نیكو برآید و اندكی میوه دارد».
اراضی تفلیس در هزارة 3 تا 4 پیش از میلاد مسكون شده و برای اولین بار در سالنامه‏های مربوط به قرن چهارم میلادی از تفلیس به عنوان «قلعه شهر» نام برده شده است. به علت موقعیت چهارراهی تفلیس همیشه دارای اهمیت منطقه‏ای بوده و همین ویژگی‏ها، سبب گسترش و توسعة این شهر از دیرباز تاكنون بوده است.
شهر تفلیس در قسمت غربی گرجستان در مركز دهلیز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقیقة عرض شمالی و 44 درجه و 4 دقیقة طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این شهر در فاصلة 120 كیلومتری رشته كوه قفقاز بزرگ و 250 كیلومتری دریای سیاه قرار دارد. تفلیس از نظر موقعیت جغرافیایی با شهرهای تاشكند، استانبول، رم، بارسلون، بوستون و شیكاگو هم عرض است و با شهرهای گوركی، ساراتف، بغداد و عدن در یك نصف النهار قرار دارد.
شهر در دو طرف ساحل رودخانة كر به زبان گرجی «متكواری» در درون درة زیبایی گسترده شده است. كوه كمتر چین خورده «ماخات» در شرق شهر واقع شده‏اند. در روزهای كاملاً صاف و آفتابی، از بلندی‏های شهر تفلیس رشته كوه‏های قفقاز و قلة آن «قازبك» كه بلندترین نقطه در گرجستان است، به راحتی مشاهده می‏شود.
پیشینة تاریخی

براساس اطلاعات به دست آمده از كاوش‏های باستان شناسی، اراضی شهر تفلیس در هزارة 3 تا 4 پیش از میلاد، مسكون بوده است.
در دورة حكومت«واختانگ گورگاسال» (502 میلادی) تفلیس به مركز مهم اقتصادی گرجستان شرقی تبدیل گردید.در قرن ششم میلادی، این شهر پایتخت حكومت پادشاهی كارتلی بود. در قرن هفتم میلادی ، سپاهیان اسلام قسمت‏هایی از گرجستان را به تصرف درآوردند و از سال‏های 30 قرن هشتم میلادی ، تفلیس مركز اقامتی امرای عرب شد.
در دورة «داویدبانی»، تفلیس آزادی خود را به دست آورده و پایتخت دولت گرجستان متحد شد. در قرون 12 و 13 میلادی، تفلیس از مراكز مهم اقتصادی و فرهنگی بود. در قرن چهاردهم ابتدا مغولان و سپس تیموریان به تفلیس حمله و خرابی‏های بسیار در آن پدید آوردند. عثمانی‏ها نیز در قرون 17ـ15 میلادی ، بارها به شهر حمله كردند. از قرن شانزدهم به بعد، تفلیس در تركیب دولت ایران قرار گرفت. لشكركشی‏های شاه عباس دوم در سال‏های 947، 953 و 961 هجری (قرون شانزدهم میلادی بین سالهای 1540 تا 1553 میلادی ) برای سركوب حاكمان تفلیس در دست اندازی به شیروان و قره‏باغ، سبب قبول تابعیت تفلیس به ایران شد.
در سال 1801 میلادی در اثر ضعف دولت ایران و سیاست‏های استعماری روسیة تزاری گرجستان شرقی به تصرف روسیه درآمد و از آن پس، تفلیس به مركز فرمانداری گرجستان تبدیل و نام آن از «تبیلیسی» به تفلیس تغییر داده شد و نهایتاً این شهر زیبا و مهم در جریان عهدنامه تحمیلی گلستان از سال 1813 میلادی از مام میهن جدا گردید.