زندگي نامه حضرت امام جعفر صادق عليه السلام

[مهندس.كوچولو]

پايدارى و درستكارى
1 - امام جعفر بن محمد الصادق ‏عليه السلام را فرزندى بود به نام « اسماعيل». وى بزرگترين فرزند آن ‏حضرت بود. چون بزرگ شد مجمع فضايل‏ و مكارم گشت تا آنجا كه گمان مى‏رفت او پس از پدرش جانشين وى‏ و پيشواى مردمان خواهد بود. چون اسماعيل در نبوغ كمال يافت، مرگ‏ وى را امان نداد. امام براى درگذشت او بيرون نرفت بلكه يارانش را براى ‏آيين خاکسپارى به خانه ‏اش فرا خواند و بهترين و گواراترين خوراكها را براى ايشان فراهم ساخت.
از آن ‏حضرت در باره اندوهش بر جوانِ از دست رفته ‏اى كه در بهار زندگانىاش پرپر شده بود بى آنكه از حياتش كامى بردارد، سؤال كردند، ايشان در پاسخ فرمود:
« چه كنم كه خود ديده ‏ايد درباره اصدق الصادقين (يعنى پيامبر) آمده ‏است: همانا تو مىميرى و اينان نيز قطعاً مىميرند».
2 - امام فرزند ديگرى داشت كه گاه در برخى از خيابانهاى مدينه با چالاكى و چابكى پيشاپيش امام حركت مىكرد. روزى لقمه‏ اى در گلوى ‏اين پسر ماند و به همين سبب روبه‏ روى چشمان امام صادق علیه السلام جان داد. امام ‏بر او گريست، امّا زبان به ناله و بى‏تابى نگشود و تنها جنازه فرزندش را مخاطب قرار داد و فرمود:
« اگر تو گرفته شدى من ماندم و اگر تو مبتلا گشتى من سالم ماندم».
سپس به زنانى كه بانگ و فرياد سر داده بودند روى ‏كرد و آنان را سوگند داد كه دست از داد و فرياد بردارند. آنگاه فرزندش را به آرامگاهش برد و فرمود:
« پيراسته باد آنكه فرزندان ما را مىكشد و ما براى او جز بر محبّت ‏خويش نمىافزاييم».
و پس از به خاک سپردن او نيز فرمود:
« ما قومى هستيم كه درباره هر كسى كه او را دوست داشته باشيم آنچه ‏را كه بپسنديم از خدا درخواست مىكنيم و او نيز به ما عطا مى‏كند، و چنانچه او درباره كسى كه ما دوستش داريم چيزى را بپسندد كه به نظر ما ناخوشايند است ما به آن امر راضى هستيم».

[مهندس.كوچولو]

نگرش انسانى امام علیه السلام
در واقع نگرش انسانى امام صادق ‏عليه السلام از نگرش اسلام به انسانيّت در ساختها و مفاهيم گوناگون آن مايه مى‏گيرد. من نمى‏خواهم به تفصيل ‏درباره اين بُعد از زندگى امام بپردازم. چرا كه مباحث تفصيلى در اين ‏خصوص را موكول به فرصتهاى ديگر كرده ‏ام، امّا براى آنكه از شدت عشق‏ امام به انسانيّت و ارج نهادن به حقوق آن كه صخره‏ هاى سترگ در برابر آن سر فرود مى‏آورند و ستارگان و درختان در برابرش به سجده مى‏افتند، پرده برداريم. چند نمونه كوچک از اين موارد را ذكر مى‏كنيم:
1 - به حاجب و غلام خويش، مصادف، هزار دينار داد و به او گفت: آماده شو تا براى كارى تجارى به مصر روى، زيرا تعداد خانواده من زياد است. مصادف، وسايل سفر را فراهم ‏آورد و با بازرگانان به مصر رفت. چون نزدیک شهر رسيد، كاروانى تجارى در بيرون شهر به استقبال آنان ‏آمده ايشان از آن كاروان درباره وضعيّت كالايى كه با خود آورده بودند سؤال كردند كه آيا در مصر چنين كالايى هست يا نه؟ كاروانيان پاسخ‏ دادند: چنين كالايى در مصر نيست. آنگاه سوگند خوردند و قرار داد بستند كه از هر دينار یک دينار سود بگيرند (يعنى سود را مضاعف قرار دهند). آنان بعد از فروش اجناس خود پول خود را گرفتند و به مدينه‏ برگشتند.
مصادف نزد ابوعبداللَّه ‏عليه السلام رفت. دو كيسه در دست داشت كه در هر كيسه یک هزار دينار بود.. او عرض كرد: فدايت شوم اين كيسه سرمايه‏ و اين يكى سود است. امام پرسيد: اين سود، بسيار است مگر شما با اين‏ كالا چه كرديد؟ مصادف داستان تجارت خود را براى امام صادق باز گفت: آن‏ حضرت با شنيدن حرف هاى مصادف فرمود:
« سبحان اللَّه! آيا بر قومى از مسلمانان سوگند ياد كرده ‏ايد كه كالاى ‏خود را به آنان نمى ‏فروشيد مگر آنكه در ازاى هر دينار، یک دينار سود بگيريد»؟!
آنگاه يكى از دو كيسه را برداشت و فرمود: « اين سرمايه من است ‏و ما نيازى به سود نداريم».
سپس فرمود: « اى مصادف! چكاچک شمشيرها آسانتر از يافتن ‏روزى حلال است».(21)
2 - امام دوستى داشت كه هيچ گاه از او جدا نمىشد. روزى او بر غلامش خشم گرفت و زبان به ناسزا گشود و گفت: كجايى اى پسر زنِ ‏زناكار!! چون ابوعبداللَّه اين سخن شنيد، دستش را بالا آورد و به ‏پيشانى‏اش زد و گفت: سبحان اللَّه! آيا به مادرش تهمت مى‏زنى؟! من تو را خوددار و پرهيزكار مى‏ديدم.
مرد گفت: فدايت شوم مادر اين غلام كنيزى مشرک است. حضرت ‏پاسخ داد: آيا نمىدانى كه هر امّتى را نكاحى است؟
3 - امام همراه با برخى از يارانش جنازه اى را تشييع مىكردند. دوال ‏نعل آن ‏حضرت پاره شده بود. در اين هنگام مردى دوال نعل خود را پيش ‏آورد تا به امام بدهد، امّا آن ‏حضرت فرمود: آن را براى خودت نگاه‏ دار كه صاحب مصيبت به شكيبايى بر آن سزاوارتر است.
4 - يكى از اصحاب آن ‏حضرت نقل كرده است: مردم مدينه دچارگرانى و قحطى شدند آن چنان كه حتّى توانگران گندم را با جو مى‏آميختند و مى‏خوردند. ابوعبداللّه ‏عليه السلام نيز طعامى خوب داشت كه برايش كافى بود و اوّل سال آن را تهيه كرده بود. آن ‏حضرت به يكى از غلامانش فرمود: براى ما جو بخر و با اين طعام بياميز يا آن را بفروش. زيرا ما خوش ‏نداريم كه خود غذاى گوارا بخوريم و مردم غذاى ناگوار!!
5 - يكى ديگر از ياران امام نقل كرده است كه بر ابوعبداللَّه كه در باغ ‏خود بود، وارد شدم. او در حالى كه پيراهنى بر تن داشت، بيلى به دست‏ گرفته بود و مشغول كار بود و مى‏فرمود: من در برخى از قسمتهاى زمينم ‏كار مى‏كنم با آنكه كسانى را دارم كه اين كارها را انجام دهند. اين براى آن‏است كه خداوند بداند من در پى روزى حلال هستم.

[مهندس.كوچولو]

عبادت و طاعت امام صادق علیه السلام
هر كس جعفر بن محمّد عليهما السلام را به كار و كوشش متصف ساخته اين ‏ويژگى را با صفت زهد و طاعت وى مقرون كرده است. اینک برخى از سخنانى را كه در اين باره از شخصيتهاى مختلف نقل شده است، بيان‏ مى‏كنيم:
مالک. پيشواى مذهب مالكى، مىگويد: « جعفر از يكى از اين سه ‏خصلت خارج نبود: يا نماز مىخواند يا روزه مىداشت و يا قرآن تلاوت ‏مى‏كرد».(22)
و نيز گفته است:
« هيچ چشم و هيچ گوشى نديد و نشنيد و بر قلبى خطور نكرد كه ‏انسانى از نظر علم و عبادت و پرهيزكارى برتر از جعفر بن محمّد الصادق ‏عليه السلام باشد».(23)
ابوالفتح اربلى وزير گويد:
« جعفر بن محمّد، نفس شريف خود را وقف عبادت كرده و آن را بر طاعت و زهد واداشته بود و خود را به دعا و تهجد و نماز و تعبد مشغول ‏ساخته بود».
يكى از معاصران آن ‏حضرت روايت مىكند كه ابوعبداللَّه الصادق را در مسجد النبى ‏صلى الله عليه و آله و سلم به حال سجده ديدم. نشستم و چون ديدم سجده‏ آن ‏حضرت به درازا انجاميد با خودم گفتم كه تا وقتى امام در سجده است ‏به گفتن تسبيح مشغول شوم. به گفتن ذكر سبحان ربى و بحمده استغفر ربى ‏و اتوب اليه پرداختم. سيصد و شصت و چند بار اين ذكر را گفته بودم كه ‏امام سر از سجده برداشت.(24)
اوجبّه خشن و كوتاهى از پشم در بر مىكرد و حلّه اى بر روى جامه اش ‏مىپوشيد و مىفرمود: ما جبّه پشمين را براى خدا مى‏پوشيم و حلّه را براى شما.(25)
آن ‏حضرت را مى ‏ديدند كه پيراهنى درشت بافت و خشن در زير جامه اش به ‏تن كرده و روى آن جبّه ‏اى پشمين پوشيده و روى آن هم ‏پيراهنى درشت بافت در بر كرده است.
به ميهمانانش گوشت مىخورانيد و خود گوشتها را با دست خويش پاک مىكرد، امّا خوراک خودش سركه و زيتون بود و مى‏فرمود: اين ‏خوراک ماست، خوراک پيامبران.(26)

[مهندس.كوچولو]

پرتويى از بلاغت آن بزرگوار
كتابهاى دينى آكنده از احاديث بليغى است كه از زبان امام صادق عليه السلام ‏روايت شده اند. اينک شما را به مطالعه برخى از اين سخنان جاويد دعوت مى‏كنيم و از علاقه ‏مندان مى‏خواهيم براى اطلاع بيشتر به كتاب « أشعه من بلاغة الامام الصادق» نوشته علامه فقيد شيخ عبدالرسول ‏واعظى مراجعه فرمايند.
« امام صادق ‏عليه السلام به منصور خليفه عبّاسى اندرز داد و فرمود:
بر تو باد حلم كه اساس علم است و در پيشگاه عوامل قدرت خويشتندار باش اگر هر آنچه را كه بر آن قدرت دارى به انجام رسانى مثل كسى خواهى بود كه خشم خود را فرو مى‏نشاند يا كينه خود را درمان مى‏كند و يا با قهر و غلبه در پى نام مى‏گردد، بدان كه تو اگر مستحقى را مجازات كنى نهايت آنچه بدان ‏متصف گردى جز عدل نيست و حالتى كه موجب شكر و سپاس مى‏شود بسى ‏برتر از حالتى است كه موجب صبر مى‏شود.
منصور گفت:
« پند دادى نيكو گفتى سخن را در كمال ايجاز و كوتاهى بيان كردى».
امام در يكى از اندرزهاى خود به فرزند بزرگوار خويش امام كاظم ‏مى ‏فرمايد:
« فرزندم! در حقّ هر كس كه از تو خواهان خير است، خوبى كن كه اگر او اهل خير باشد تو كارى بجا كرده ‏اى و اگر هم او اهل خير نباشد تو اهل آن‏ هستى. اگر كسى از طرف راستت درآمد و ناسزايت گفت و سپس به طرف‏ چپت رفت و زبان به پوزش گشود، عذرش را بپذير».
سفيان ثورى گويد: الصادق بن الصادق جعفر بن محمّد عليهما السلام را ديداركردم به او گفتم: اى فرزند رسول خدا مرا اندرز فرماى!
فرمود: اى سفيان! دروغگو را مروت، پادشاهان را برادر، حسود را راحت و بد خُلق را سرورى نيست.
سفيان گويد: عرض كردم: اى فرزند رسول خدا مرا بيفزاى!
او به من فرمود: اى سفيان! به خداوند اعتماد كن تا مؤمن شوى و به آنچه ‏خداوند بر تو بخشش كرده خرسند باش تا توانگر گردى و با همسايه‏ ات خوش ‏همسايگى كن تا مُسلم شوى و با فاجر همراه و هم صحبت مشو كه به تو گناه كارى مى‏آموزد و در كار خود با كسانى كه از خداوند عزّوجلّمىترسند، مشورت كن.(27)

[مهندس.كوچولو]

پی نوشت:
1) برخى از محقّقان مىگويند در خصوص تاريخ ولادت امام صادق نزديكترين تاريخ‏ صواب سال 80 هجرى است. در اين باره دو روايت ديگر نيز هست كه تاريخ ولادت‏ ایشان را در سالهاى 83 و 77 ذكر كرده ‏اند.
2) ابن عقده زيدى نام راويانى را كه از حضرت صادق روايت نقل كرده ‏اند، جمع آورى كرده كه شمار آنان چهار هزار تن است. امّا ابن قضائرى با استدلال بر نظر ابن عقده ‏بر اين شمار افزوده است.
3) حلية الاولياء، ج ‏3، ص ‏199.
4) ان المجالس أمانات، اعراب اين عبارت را وقتى كه مىخواهند چيزى بگويند كه ‏از مردم پنهان بماند، به كار مىبرند.
5) الاحتجاج، ص ‏76.
6) علّامه مظفّر در كتاب الامام الصادق مىنويسد كه: « سليمان، عامل منصور بر كوفه، ابن ابى العوجاء را به خاطر الحاد و زندقه اش كشت».
7) اشاره به اين نكته است كه رؤيت خداوند محال است، زيرا خدا جسم نيست كه‏ چشم آن را بينند و محاط نيست كه فكر بدان احاطه يابد در تعريف نمى‏گنجد بلكه ‏برتر از تمام اينهاست و قدرت خدا هر چند كه شامل و فراگير است امّا اگر چيزى ‏قبول مكان نكند چگونه مىتواند يافت شود؟!
8) غالب هاشميها كه سفاح و منصور هم جزو آنان بودند با اين مرد كه شايستگيهاى ‏فراوانش او را نامزد رهبرى كرده بود و نزديكانش تماماً او را بر اين مقصود يارى‏ مى‏كردند، دست بيعت دادند. تمام اين حوادث در محلى ميان مكّه و مدينه موسم به «ابواء» انجام پذيرفت.
9) سوره حديد، آيه 16.
10) سوره اعراف، آيه 99 - 97.
11) سوره نجم، آيه 40 - 33.
12) اين اعترافات و دهها نمونه ديگر از آنها را مىتوانيد در كتاب الامام الصادق نوشته ‏استاد الدخيل، فصل امام در چشم بزرگان و دانشمندان، ص‏ 111 - 86 بخوانيد.
13) الامام الصادق و المذاهب الأربعه، ج ‏2، ص ‏53.
14) الامام الصادق - محمّد ابوزهره، ص ‏81.
15) الامام الصادق و المذاهب الأربعه، ج ‏4 ، ص ‏38.
16) خداوند در خواب و بى خوابى ات، جامه سلامت بر تو بپوشاند!
17) خداوند بيمارى را از پيكرت برون كند، چنان كه ذلّت خواهش را از گردنت بيرون ‏كرد.
18) سوره رعد، آيه 21.
19) اين ‏روايت و دو روايت پيشين از كتاب الامام الصادق نوشته علّامه مظّفر ص ‏255- 251 نقل شد.
20) الامام الصادق - علّامه مظّفر، ج ‏1، ص ‏258.
21) الامام الصادق - علّامه مظفّر، ج ‏1، ص ‏267.
22 و 23) تهذيب التهذيب، ج ‏2، ص ‏105.
24) اعيان الشيعه، ج ‏4، ص ‏138.
25) الامام الصادق - علّامه مظّفر، ج ‏1، ص ‏270.
26) الامام الصادق - علّامه مظّفر، ج ‏1، ص ‏270.
27) الامام الصادق - استاد دَخيل، ص ‏32.