جغرافيا و صنعت توريسم

[Isooda]

عوامل محيطى و جغرافياى توريستى
مفهوم جغرافيای محيط
آب وهوا و صنعت توریسم
محيط های انسانی و صنعت توریسم
محيط های طبيعی و صنعت توریسم
فصول سال و صنعت توریسم
محيط های روستائی و صنعت توریسم
در مفهوم محيط جغرافيائي، قبل از هر چيز تأکيد در موجوديت و حضور جامعه است و نمی توان ويژگیهاى جامعه را از شرايط طبيعى يا مکانى جدا کرد. هر چشم انداز جغرافيائي، هماهنگى و سازگارى انسان را با شرايط مکانى ظاهر مى سازد و هيچ محيط جغرافيائى بدون نمايش فعاليت هاى انسان تحقق نمى يابد، از اين جهت روى فرهنگ انسانى و بستر مکانى بيش از هر چيز تأکيد مى شود، که با گذشت زمان يعنى در طول تاريخ شکل گرفته و تکامل مى يابد و به حيات خود ادامه مى دهد.

از آنجائى که مناطق جغرافيائى هر کدام ويژگى هاى خاص خود را دارند، جاذبه هاى طبيعى نيز به تبعيت از آنها شکل مى گيرند و به همين دليل حوزه هاى فعاليت جهانگردى نيز متنوع بوده و از حوز هاى به حوزهٔ ديگر فرق مى کند. مناطق کوهستانى و ييلاقي، دره ها و غارهاى طبيعي، سواحل درياها و درياچه ها، چشمه هاى آب معدنى و نواحى جنگلى و نظاير آنها، جاذبه هائى هستند که در جلب توريست بسيار حائز اهميت بوده و ساماندهى به آنها جهت توسعهٔ توريسم امرى ضرورى به نظر می رسد.

اصولاً توريست ها در تعطيلات تابستانى به مسافرت می روند و مکان هائى را براى استراحت و گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى کنند که هوایى معتدل و طبيعتى آرام داشته باشند، تا بدين وسيله مدتى را به دور از زندگى شهرى بگذرانند. حرکت و جابه جائى ميليونها توريست در فصل تابستان نيز براى کشورهاى ميزبان مشکلاتى به بار مى آورد که بى توجهى به آن، زيانهاى ناگوارى را به بار خواهد آورد. از اين جهت آژانس هاى توريستى با هماهنگى مراکز اقامتي، هتل ها و سازمانهاى ادارى کانون هاى جهانگردى مى بايست با توجه به پيش بينى هايى لازم اقداماتى به عمل آورند که از بروز ناهنجارى هاى توريستى کاسته شده و رضايت خاطر جهانگردان فراهم گردد. توريسم زمستانى نيز از اِشکال فصلى جهانگردى است که در اکثر کشورها در حال گسترش است و برنامه ريزى براى آن مى تواند به فعاليت هاى جهانگردى در فصل زمستان، رونق بخشد.
جاذبه هاى توريستى که در ساخت و شکل گيرى آنها انسان دخالت داشته از ديگر توانهاى جهانگردى به شمار مى آيند که هرکدام از جايگاه ويژه اى برخوردار بوده و گروه هاى مختلف توريستى را به سوى خود جلب مى کنند. در عصر حاضر مراکز معيشتى انسان، به ويژه شهرها، نقش هائى را ايفاء مى کنند که به طريقى نيازهاى اساسى انسان و از جمله نيازهاى فراغتى- توريستى او را تدارک ديده و تأمين مى کنند و اينکه يک شهر توان ايفاء چه نقشى را در رابطه با امکانات همه گونهٔ خود داشته باشد، اشکال متنوعى از شيوه هاى گذران اوقات فراغت و جهانگردى پديد مى آيد که برحسب نيازهاى روحى- جسمى و علاقهٔ جهانگردان و با توجه به امکانات مالى و اقتصادى آنان مورد استفاده قرار می گيرند. گستردگى نقش هاى توريستى شهرى در ابعاد مختلف آن، از چنان اهميتى برخوردار است که نه تنها جايگاه آن در طرح هاى جامع شهرى مى بايست روشن و مشخص باشد، بلکه طرح هاى جامع توريستى شهرى را نيز مى طلبد، که در آنجا پيش بينى هائى لازم جهت تخصيص فضاهاى مورد نياز براى کاربرى هاى مختلف توريستى اعم از تأسيساتى- اقامتى و فراغتى- تفریحى در اولويت قرار مى گيرند. آنچه که به چنين طرح هاى جامعى براى شهرهاى تاريخي، به ويژه در بافت قديمى آنها با سابقهٔ تمدنى کهن، قوت مى بخشد، توجه به ميراثهاى فرهنگى در ابعاد مختلف است. مجموعه آثار باستانى و تاريخى درون شهرها نه تنها نياز به مرمت و حفاظت جهت حفظ ارزشهاى ملى به ياد مانده از پيشينيان هر جامعه اى دارد، بلکه با عرضهٔ عينى آنها به جهانگردان، توريسم فرهنگى اشاعه می يابد. گرچه چنين آثار و بناهائى بعضاً کاربرى هاى پيشين خود را باز نخواهند يافت، ليکن با ارائهٔ کاربرى هاى فرهنگى- سنتى و با نگرش به جنبه هاى توريست پذيرى آن مى توان آنها را فعال نمود و با حفظ ارزشها از جنبه هاى اقتصادى آن نيز بهره گرفت.

محيط هاى روستائى نيز در هر نقطه اى از جهان چشم اندازهاى طبيعى و اشکال معيشتى ويژ هاى دارند که از تأثيرپذيرى دو عامل انسان و طبيعت ناشى شده و با گذشت زمان به تکامل رسيده اند. ويژگى هاى ناحيه اى چنين روستاهائى از چنان جاذبه هایى برخوردار هستند که به امر توسعهٔ توريسم کمک می نمايند.

مفهوم جغرافياى محيط
قبل از بيان مفهوم محيط جغرافيائي، مفهوم محيط طبيعى مورد بررسى قرار مى گيرد تا با درک آن هرچه بهتر بتوانمحيط جغرافيائى را بازشناخت.

محيط طبيعي، محدوده هائى از کُرهٔ زمين است، که انسان بدانجا راه نيافته و هيچ گونه دگرگونى و تغييراتى در آنجا به عمل نياورده است، به عبارت ديگر محيط هاى طبيعى سرزمين هاى بکر و دست نخورده اى هستند که چشم انداز طبيعى خود را حفظ کرده و يا توسط عوامل طبيعى مانند زلزله، آتشفشان، سيل و نظاير آن تغيير شکل مى يابند. اين گونه محيط ها را توجه ويژگى هاى خاص کرهٔ زمين در نقاط مختلف آن، از تنوع زيادى برخوردار بوده و چشم اندازهاى متفاوت طبيعى را به وجود آورده اند. ”تفاوت هاى موجود در محيط طبيعى و تنوع آن از عواملى نظير موقعيت جغرافيائى و رياضي، ارتفاع از سطح دريا و يا دورى و نزديکى بدان، ساختمان زمي نشناسي، شرايط آب و هوائى و شکل زميني، جهت و جريان آبها، جنس خاک و رويش گياهى تبعيت مى کنند.“ (1) به محض ورود انسان به اين گونه محيط ها و دخل و تصرف در آنها، محيط طبيعى دستخوش دگرگونى شده و به محيط جغرافيائى مبدل مى گردند.

(1). رهنمائي، محمدتقي، توان هاى محيطى ايران، مرکز مطالعات و تحقيقات شهرسازى و معمارى ايران، ١٣٧١ ، ص ٣

”انسان وقتى به ماشين مجهز می شود، قدرت تخريب و ويرانگرى آن در محيط طبيعى صدها برابر مى شود. کوه ها را مى تراشد تا با سنگ هاى آن ديوار بسازد، دشت ها را بر می کند و آنها را به زمين هاى زراعى و باغات مبدل مى کند، از مواد معدنى فلز و از فلزات کارخانه و ماشين مى سازد، نفت ها، هيدروکروبورها و زغال سنگ ها را مى سوزاند، جنگل ها را تخريب مى کند، برکه ها را مى خشکاند، و در مقابل همه استدلال ها و اعتراضات به يک اصل متوسل می شود. و آن اينکه، همهٔ اينها براى سعادت نوع انسان لازم است.“ (٢) چنين تغييراتى در محيط هاى طبيعى منجر به پيدايش محيط هاى جغرافيائى و چشم اندازهاى زيستى مى گردد، که هر کدام در رابطه با عوامل طبيعى و انساني، داراى اشکال متنوع و ويژگیهاى خاص خود هستند. از اين رو محيط جغرافيائى پهنه و بسترى است، که مجموعه زيستى نقش حياتى خود را در آن ايفاء مى کند و همه جا توان زيستى يکسانى ندارد. قدرت عمل برخى عوامل تغييردهندهٔ آن شديد و برخى کُند است. محيط جغرافيائى خصلت پويائى دارد و ب هدليل اين خصوصيت ديناميکى تغييرات و درک علت آن حائز اهميت فراوان است. بديهى است، نقش انسان نيز در سازماندهى محيط هاى جغرافيائى روز به روز بيشتر مى شود و قدرت نفوذ وى براى دخل و تصرف در محيط طبيعى در تمامى زمينه ها منجر به پيدايش و شکل گيرى محيط هاى اجتماعى و اقتصادى مى شود.

(2). وديعي، کاظم، مقدمه بر محيط شناسي، سازمان حفاظت محيط زيست، ١٣۵۴ ، ص ٢٢
محيط اجتماعى عبارت از شکل و شيوهٔ تجمع گروه هاى انسانى است که به صورت سازمان معينى در محيط طبيعى استقرار يافته اند. محيط اجتماعى در برگيرندهٔ ارزشها و معيارهائى است که روابط و مناسبات ميان گروه هاى انسانى براساس آن تعيين مى شوند.

سازمان يابى فضائى محيط اجتماعى هم از محيط طبيعى متأثر می شود و هم بر آن اثر میگذارد، روابط ميان گرو ههاى اجتماعى الگوهاى پيچيده و درهمى دارند که شناخت آنها نيز خود يکى از زمينه هاى لازم براى اعمال مديريت صحيح در محيط است.

محيط اقتصادى نيز از ايفاء نقش معيشتى گروه هاى اجتماعى در بستر محيط و چگونگى سازمان يابى فضائى اين نقش به وجود مى آيد. به عبارت ديگر محيط اقتصادى حاصل تلاقى و برخورد معيشتى محيط هاى اجتماعى و طبيعى با يکديگر است. توان هاى محيط طبيعى به تناسب تنوع خود، محيط اقتصادى متفاوتى را به وجود مى آورند. روابط ميان انسان و محيط براى ايفاء نقش هاى اساسى معيشت، چشم انداز محيط طبيعى را تحت تأثير خلاقيت و ابتکار انسان متحول ساخته و توانهاى بالقوهٔ آن را ب هکار مى اندازد. حاصل اين فعل و انفعالات پيدايش منظر جديدى از سيماى محيط است که باراقتصادى داشته و محيط اقتصادى را تشکيل مى دهد.(3)
(٣). رهنمائي، محمدتقي، توان هاى محيطى ايران، پيشين، ص۴
هرکدام از محيط هاى طبيعي، جغرافيائي، اجتماعى و اقتصادى زمينه ساز فعاليت هاى گوناگونى هستند که جهانگردى و توريسم نيز از جمله آنها مجسوب مى شود. شدت و ضعف فعاليت هاى جهانگردى به طور نسبى متأثر از حوزه هاى فعاليتى فوق الذکر و امکانات و توانمندیهاى موجود در آنها است. از اين رو همان گونه که مکان هاى زيست محيطى هر کدام داراى خصوصيات و ويژگى هاى منطقه اى خاص خود هستند، حوزه هاى فعاليتى جهانگردى نيز متنوع بوده و از حوزه اى به حوزهٔ ديگر متفاوت است.

آب و هوا و صنعت توريسم
آب و هوا مهم ترين عامل در توسعهٔ صنعت توريسم محسوب مى شود. مسافرت هاى گروهى و دسته جمعى با شرايط آب و هوائى پيوند مى خورد. عامل ارتفاع و اعتدال درجه حرارت به همراه مناسب بودن شکل ظاهرى زمين و قابليت دسترسى آن، از عواملى محسوب مى شوند که توريسم زمستانى را به وجود مى آورند. کوهستان هاى آلپ به علت دارا بودن امکانات و شرايط مناسب توپوگرافى و آب و هوایى به عنوان يکى از مهمترين مراکز توريستى جهان به شمار مى آيند. اصولاً يکى از علل توسعهٔ صنعت توريسم در کشورهاى مديترانه اروپا، زمينه هاى کاملاً مساعد آب و هوایى است. نظرى به پروازهاى دسته جمعى به کشور اسپانيا اين واقعيت را معموم مى دارد، تا آنجا که همهٔ پروازهاى مهم هوایى همواره به سوى حوزه هایى است که از آفتاب درخشان و سواحل نشاط بخش برخوردار است. علاوه براين درجه حرارت و ريزشهاى جوى نيز از جمله عواملى هستند که به حرکت هاى توريستى شکل مى دهند.

در برنامه ريزى هاى توريستى تأکيد روى کوتاهى فصول و تعيين مدت زمان استفاده از ورزش هاى هواى آزاد مثل شنا، تنيس و گلف ضرورى مى نمايد. در فصول توريستى درجه حرارت و رطوبت زياد هتل هاى مجهزى مى طلبد و در باران هاى سنگين نگهدارى و مرمت جاده هاى نواحى توريستى از ضروريات است.


گردآورنده: حمید جاهدی کورعباسلو

منبع : www.tourism2000.blogfa.com