اهمیت توجه به نیازهای دوران کودکان در عصر مدرن!!!
بازی مهمترین نقش را در دوران پرورش روانی- فکری کودکان برعهده دارد. بدون تردید بازی بچه ها را باید به عنوان یک ضرورت حیاتی مورد توجه قرار داد. همچنان که کارشناسان پرورشی تاکید می کنند در بازی های مفید، کودکان در لابه لای قیل و قال های گروهی، نقش و نگار سال های آتی خود را به تصویر می کشند.
حقوق کودک در اسلام
قبل از ظهور اسلام، کودکان در وضعیت بسیار بدی به سر می بردند، از حقوق عادی محروم و دستخوش اراده پدرانشان بودند. اگر پدران می خواستند آنها را نگه می داشتند و اگر نه، برای رهایی از نفقه و هزینه زندگی آنها را می فروختند و یا می کشتند.
با آمدن اسلام، این عادت ناپسند شدیدا مورد مقابله قرار گرفت و اسلام عالی ترین توجه را به کودک نمود، آیاتی که نسبت به حقوق کودک در اسلام وجود دارد و روایات موجود همه حکایات بر اهمیت اسلام به کودکان و حقوق ایشان دارد. اسلام، پدران را از کشتن فرزندان به خاطر ترس از کمبود هزینه منع کرد. چنانکه خداوند در قرآن کریم در سوره نحل آیه 60 و 61 می فرماید: «فرزندان خود را از ترس کمی روزی نکشید، ما به شما و آنها روزی می دهیم زیرا قتل آنها اشتباه و گناه بزرگی است.»
رسول گرامی اسلام(ص) می فرماید: «به کودکان خود محبت کنید و نسبت به آنها ترحم نمایید. وقتی به آنها وعده دادید، وفا کنید زیرا آنها جز اینکه شما را روزی دهنده خود می بینند تصور دیگری ندارند.»
همچنین امام سجاد(ع) می فرماید: «و اما حق فرزند تو این است که بدانی او از تو و پیوسته به تو در خیر و شر امر دنیاست و تو مسئول او از لحاظ نیک ادب کردن و راهنمایی به پروردگارش و کمک به طاعت او هستی. پس عمل تو درباره او، عمل کسی باشد که می داند در احسان به او پاداش و در مسامحه و بدی نسبت به او کیفر می بیند.»
اسلام حتی به والدین اجازه کتک زدن کودکان را نداده است. امام علی(ع) می فرماید: «حتی برای ادب کردن فرزندت نیز او را نزن بلکه با او قهر کن و مراقب باش که زمان قهر طول نکشد.»
نیازهای کودک
رسول اکرم(ص) به همه انسان ها اعلام می کند، همان طور که پدران و مادران، حقوقی بر فرزندان خود دارند و فرزندان در صورت ترک آن حقوق عاق می شوند، فرزندان نیز حقوقی بر پدر و مادر دارند که «پدران و مادران در صورت رعایت نکردن آن عاق فرزندان می گردند.»
والدین مسئول تأمین تمام نیازهای کودک اعم از مادی و معنوی می باشند.
1- نیازمندی های جسمانی کودک: نمو جسمانی کودک با فراهم ساختن وسایل مادی امکان پذیر است تا از این طریق نیازهای بدنی او اشباع شود. این رشد و نمو با تغذیه، بهداشت کافی، آب و هوا، مسکن، خواب، بازی و امثال آن به دست می آید.
2- تعلیم ورزش به کودک: حرکت و جنبش، اساس هر عمل غریزی و پایه وظایف حیاتی است که زندگی شاداب و سلامت در گرو آن است.
امام صادق(ع) می فرماید: «باید- خصوصا- هفت سال اول زندگی کودک آزادانه به بازی و جنبش های بدنی صرف شود.»
حضرت رسول اکرم(ص) می فرماید: «اگر کسی دارای طفل خردسالی بود باید با او در جنبش های کودکانه و حالت بچه گانه همکاری و هماهنگی نماید.»
آموختن و پرداختن به ورزش های شنا، تیراندازی و سوارکاری نیز از ورزش های مهمی است که در احادیث بر آنها تأکید شده است.
کودکان امروز سرمایه های معنوی، معماران سازندگی، مولدان مایحتاج زندگی و آموزندگان دانش و پژوهش جامعه و کشور هستند. مراقبت در تربیت، سلامت، رشد و تکامل فکری، مصونیت سازی از آسیب ها، برخورداری از حقوق مسلم خود و ایمنی در پروسه زندگی شان امری حیاتی است که در دستورات دینی و قانون اساسی کشورمان مورد تأکید قرار گرفته است.
امسال برنامه های روز جهانی کودک با هدف افزایش آگاهی جامعه نسبت به رشد و تکامل همه جانبه کودکان، توجه به فرهنگ غنی ملی و آموزه های دین مبین اسلام در حوزه کودکان، حساسیت سازی جامعه نسبت به کودکان با نیازهای ویژه و افزایش آگاهی، نگرش و عملکرد آحاد جامعه در خصوص ایمنی کودکان برگزار می شود.
جلوگیری از انرژی کودکان و ایجاد راه بندان های هیجانات مقتضی سنی «کودکان بازی» تا ۱۸ سالگی به هر صورت و علت موجب ایجاد گره های روانی، فکری و انزوای آنها می شود و عدم تخلیه قیل و قال های کودکی و شور و نشاط امروز کودکان می تواند افسردگی و حسرت در شخصیت بزرگسالی آنان ایجاد کند.
کوچک بودن وسعت، ابعادو حجم اغلب واحدهای آپارتمانی و مجتمع های مسکونی یکی از عوامل مهم و حیاتی در توزیع و تعمیق ناملایمات روحی به دلیل نبود فضای مناسب محیط زیستی برای بازی است. یادمان باشد که «کودکان باید بچگی کنند» تا به طور طبیعی رشد کنند و سلامت باشند.
... تقه ای به در واحد آپارتمان زده می شود. انگاری تیغه ای رعد و برق بر ساکنان در حال جدل می تابد.مادر دمی نفس نمی کشد.
مضطربانه به در می نگرد. سکوت بر فضای اتاق پذیرایی ذوزنقه شکل حدود ۱۲ متری خیمه می زند.سه فرزند۸ تا ۱۳ساله خانواده همچنان کنارهم زیر رگبار سرزنش های مادر عصبی و خسته کز کرده اند. بغض مادر بی اراده سرباز می کند. سربرمی گرداند سوی کودکان خود، با تشر فریادگونه می گوید: بفرمایین! ... حالا خودتون به اعتراض همسایه ها جواب بدین!... هیچ یک حرف نمی زنند. تقه به در دوبار دیگر پیاپی به گوش آنان می رسد. حالا کودکان می دوند و هرسه به یکی از دو اتاق کوچک مربع شکل پنهان می شوند. مادر همچنان بچه ها را سرزنش وتحقیر می کند: «صدبار گفتم آپارتمان فسقلی جای بازی و قیل و قال نیس. بلند نباید حرف بزنید و بخندین... مادر درمانده لحظه ای چشمانش را می بندد. زیرلب زمزمه می کند.
بی اراده می رود و در ورودی آپارتمان را باز می کند. این بار زن میان سال طبقه زیرین است.او با لحنی پرغیظ و تلخ زبان به گلایه می گشاید که از دویدن های بچه ها آرامش ندارد و... و...
این صحنه و موقعیت زندگی در بسیاری از آپارتمان ها و مجتمع های مسکونی اتفاقی تازه نیست اما می تواند مهمترین مشکل کودکان بازی ساکن چنین محیط های فشرده باشد حتی از وجود یک حیاط برای بازی شان محروم هستند. سرکوب انرژی و بروز افسردگی از همین قبیل کاستی ها و فقدان ها سرچشمه می گیرد.
● حقوق کودکان را می شناسیم؟
«پیمان نامه حقوق کودک «یونیسف»» که تقریباً تمام کشورهای جهان آن را تصویب کرده ومتعهدند اصول آن را اجرا کنند،همه کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال سن را تحت حمایت قرار می دهد.ایران هم یکی از کشورهای عضو این پیمان نامه است. براساس این پیمان نامه، همه کودکان حق دارند افکارخود را در خانه، مدرسه و در برابر مسئولان دیگر بیان کنند و همه باید به رشد فکری سن و نظرات آنان توجه کرده و اهمیت لازم قایل شوند.همچنین همه کودکان حق دارند اجتماعات مسالمت آمیز داشته و از حریم شخصی برخوردار باشند.
زندگی با خانواده برای رشد ورفاه کودکان بسیارمهم است و پدر و مادر مسئولیت تربیت، پرورش و امنیت آن ها را برعهده دارند. هیچ کس نباید نسبت به آنها بی اعتنایی کند، همچنان که هر کودک باید از شرایط مناسب زندگی برخوردار باشد.پدر و مادر باید در حد توان وامکانات خود شرایط مناسب را برای شکوفایی، توانایی و رشد جسمی، ذهنی، معنوی، اخلاقی واجتماعی کودکان شان فراهم سازند. آموزندگی و رشد استعدادهای کودکان بسیار اهمیت دارد زیرابدین ترتیب آنان توانایی های لازم را برای یک زندگی مسئولانه در جامعه ای آزاد و سرشار از صلح، تفاهم و دوستی به دست خواهند آورد. همچنین هر کودک حق بازی و تفریح دارد. آنان حق دارند از فرصت های برابر و مناسب برای شرکت در فعالیت های فرهنگی، هنری،ورزشی و تفریحی برخوردار باشند.
برپایه پیمان نامه یادشده همچنین دولت ها موظفند از راه های گوناگون، پیمان نامه حقوق کودک رابین کودکان و بزرگترها ترویج کنند و همگان را با محتوای این پیمان نامه جهانی آشنا سازند. در ماده ۳۱ پیمان نامه، آمده است: «کشورهای عضو حق کودک را برای استراحت، داشتن اوقات فراغت، پرداختن به بازی و فعالیت های تفریحی مناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری به رسمیت بشناسند....
حال حرف های چند کودک بازی (نوجوان) را می خوانیم که می گویند از محله های دور و نزدیک و بزرگراه نواب به پارک شهر برای بازی آمده اند و این که دلیل این انتخاب شان چیست؟
این کودکان روی یک میز رنگ و رو رفته در گوشه ای از پارک شهر پینگ پنگ بازی می کنند. آنها سرشار از انرژی و نشاط کودکانه هستند.
«سعید زین العابدین» اول دبیرستان است. او می گوید: «اطراف خانه مان پارک هست اما بزرگ نیست. اینجا بزرگ است و وسایل مختلف بازی بیشتر دارد. »خانه مسکونی او حیاط دارد اما آن چنان حیاطی نیست که بتوان در آن بازی و تفریح کرد. «بازی در کوچه ها جالب نیست.»
● بازی روی بام...
«مسعود اصلانی» دوم راهنمایی است. از او هم می پرسم مگر در محل تان جایی برای بازی نیست که به این پارک آمده ای؟. می گوید: «در خانه و فضای کوچک آن، جای مناسبی برای بازی نیست. ناچار از خانه بیرون می زنیم. در محله مان یک بوستان کوچک است که چندان مناسب بازی و تفریح کردن نیست. ناچار گاه از یک قطعه زمین سرامیک شده برای بازی مان استفاده می کنیم» او توضیح می دهد که این قطعه زمین محصور مختص بازی بچه ها است.» «مسعود» اما به جای دیگر که ظاهرا چند بار با دوستانش آنجا بازی می کرده است اشاره می کند. در خیابان نواب سقف یک چاپخانه تقریبا همسطح گذرگاه عابران است. آنجا را برای بازی انتخاب کرده بودیم. چند دفعه رفتیم بازی کردیم اما صاحب چاپخانه هر بار می آمد ایراد می گرفت و اجازه نمی داد روی سقف مغازه اش بازی کنیم. می گفت راه رفتن و بازی ما باعث ایجاد مشکل در کار چاپ می شود. ما هم دیگر به آنجا نرفتیم.
● نبود پارک مناسب و اعتراض همسایگان
دوست دیگر او به نام «امیرمحمد بوبه رزم» دانش آموز سال سوم راهنمایی است. او هم می گوید خانه شان حیاطی کوچک دارد. اما بازی در حیاط و حتی در کوچه برای آنها مشکل است. سروصدای بچه ها مورد اعتراض همسایه ها می شود. می گوید: «اگر همسایه ای ناخوش احوال باشد ناراحت می شود و ما ناچار بازی مان را تعطیل می کنیم.» او می گوید: «باید فضاهای مناسب و با امکانات خوب برای بازی و تفریح بچه ها در همه محله ها ایجاد شود. ما اگر در محله مان پارک و فضای مناسب داشته باشیم مجبور نمی شویم وقت بگذاریم و هزینه کنیم تا به این پارک بزرگ بیاییم.»
● بازی ، روحیه را شارژ می کند
«او از نگاه خود به تعریف بازی و ضرورت تفریح بچه ها می پردازد، بازی باعث خوشحالی بچه ها می شود و روحیه شان شارژ می شود. اگر انرژی بچه ها تخلیه نشود چون که امکانات بازی و محل تفریح نباشد، بچه ها افسرده و ناراحت می شوند. بازی باعث شادی و سلامت می شود.»
«اصلانی» به میان صحبت های دوستش می آید با شور و هیجان می گوید: «اگر انرژی کودکان و بچه ها از تفریح و بازی تخلیه نشود، افسرده می شویم. امکانات بازی و تفریح باعث می شود انرژی مان تخلیه شود و با نشاط می شویم.»
هر نوع بازی اجتماعی کودکان فرآیند های مثبت و سازنده ای را برای آنان ایجاد می کند از جمله این که یاد می گیرند همزیستی با گروه را چگونه مدیریت کنند، برنامه ریزی فرا می گیرند و مهمتر این که احساس اعتماد به نفس است که مجموع این فعل و انفعالات به عنوان یک مؤلفه بارز برآمده از بازی های جمعی کودکان محسوب می شوند.
اعتماد به نفس و خلاقیت فرآیند بازی جمعی کودکان
«بهمن امامی» پژوهشگر علوم ارتباطات، بر این نکته تاکید می کند که کودکان از پیش دبستانی تا مراحل بالا می باید با برخورداری از زمینه سازی ها و تامین امکانات مناسب و مقتضی سنی این کودکان توسط دستگاه های مسئول در بخش های آموزشی، پرورشی و تربیتی، به تدریج از ظرفیت های رشد جسمی، روحی و فکری آموزش ببینند.
وی می گوید: «در روان شناسی- اجتماعی، روان شناسان رشته تحصیلی خود را کوششی برای فهم و تبیین این نکته و مطلب می دانند که احساسات یا رفتار افراد چگونه تحت تأثیر حضور واقعی، تصوری یا تلویحی دیگران قرار می گیرد؟» به گفته «امامی» اصولا افراد برای این که بتوانند در جامعه احساسات دیگران را درک کنند نخست این پرسش را دارند که خود -هر یک از آن افراد- چه جایگاهی و دیگران چه جایگاهی دارند. فرد کم کم که بزرگتر می شود از طریق بازی های جمعی به سمت جامعه پذیری سوق پیدا می کند.
در این حالت هر نوع بازی کودکان را در نظر بگیریم این فرآیند را بر می تاباند که آنان در بازی های جمعی به مرور چگونگی مدیریت زیستن با جمع یا تحمل آن را فرا خواهد گرفت. در بازی جمعی حتی مدیریت زمان و برنامه ریزی و در نهایت نیز اعتماد به نفس را خواهند یافت که در مجموع به عنوان یک شاخص خلاقیت حاصل از بازی های جمعی است. با چنین باروری و تجارب نهادینه شده در شخصیت آن کودکان بازی، آنان نیز این ظرفیت را خواهند داشت که شکست -در جایی از زندگی- را بپذیرند و تلاش برای پیروزی کنند. موفقیت در رقابت های سالم به عنوان نمونه در بخش ورزشی باعث آن خواهد شد که در آینده در حوزه ورزش مورد نظر که محصول همان بازی در جمع بوده است، به ثبات شخصیت شان کمک شود.
«امامی» مدرس و پژوهشگر علوم ارتباطات، می گوید: «این فعل و انفعالات در کودکان بازی به رشد جمعی و هم به افزایش سلول های مغزی آنان کمک می کند.» به گفته وی، علم ثابت کرده است که بازی و از جمله در بخش ورزش باعث افزایش سلول های مغز انسان می شود که در حقیقت اکسیژن کافی به تمام بدن می رسد و سوخت و ساز بدن کامل می شود.
تربیت درست؛ تحقق حقوق کودک
«حقوق، سلامت و آموزش» این سه مورد درباره کودکان را با یک کارشناس در میان می گذارم و نظرش را درخصوص هر یک می پرسم. خانم مخاطب اول راجع به نحوه تربیت دینی کودکان و اعتقادات والدین می گوید.
او که خود را کارشناس امور تربیتی و مادر یک فرزند معرفی می کند معتقد است کودک کنار پدر و مادر باید جوری رشد کند و بزرگ شود که از لحاظ دینی و اجتماعی ضعیف نباشد و روحیه اش با موضوعات دین و فکرش با قرآن انس داشته باشد. بنابراین نظر می افزاید: «خانواده در این خصوص رده اول در شخصیت سازی بچه می باشد.»
وی در ادامه با بیان این که دین ما اسلام کامل ترین ادیان الهی است، اضافه می کند: «وقتی پدر و مادر پشتوانه شان در زندگی اعتقادات مذهبی باشد و دستورات دین را در جهت تربیت و آموزش فرزند به کار بگیرند تربیت ریشه دار و باعث واکسینه شدن کودک و نوجوان در برابر ناهنجاری های اجتماعی می شود. تأثیر آن نیز در جامعه تا حدود زیادی مثبت خواهد شد. به نظرم تربیت صحیح به نوعی تحقق حقوق کودک است.»
«رعایت حقوق و تربیت کودک به توانایی نسبی ذهنی و فرهنگی پدر و مادر بستگی دارد.»
این، محور همه صحبت «حمید» کارمند بازنشسته، نیست. او به رغم این که می گوید: «جامعه پیشرفت و تعلیم و تربیت کلاسش بالا رفته است.» به مسئله ناسازگاری در محیط برخی خانواده ها اشاره دارد و نتیجه می گیرد: «ممکن است بچه ای که در چنین شرایطی بزرگ می شود، خوب تربیت نشود و حقوق انسانی و اجتماعی او دچار مشکل شود.» این شهروند هم چنین با این باور که در حال حاضر خشونت و تنبیه در خانواده کم شده است می گوید:«خلاصه این که ملاحظات انسانی و دانایی نسبت به حقوق بچه و درست تربیت کردن او توسط پدر و مادر نقش سرنوشت ساز دارند.»
مثلث محوری سلامت کودک
پدر و مادر باید در طول روز ساعاتی را برای مراقبت تندرستی کودک خود اختصاص دهند به خصوص مادر در سه سال اول سن کودک بهترین مراقب است... خانواده نام نیک به کودکان بگذارند و با استفاده از فرهنگ و ارزش های ملی اصول و مبانی اعتقادی دینی آنان را آموزش دهند و تربیت کنند.
این بخشی از اظهارات «دکتر سید حامد برکاتی» رئیس ادراه سلامت کودکان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همزمان با هفته ملی کودک و روز جهانی کودک است.
وی با محوریت تندرستی و آموزش کودک، بر این نظر است: «بحث کودک در حوزه انسان موضوع جامع و محور سه مؤلفه: بهداشت سلامت، آموزش و مراقبت است که ما به آن می پردازیم و اشراف داریم.»
وی می افزاید: «در بخش سلامت در هر فضا که نگاه کنیم بالاخره کودک باید سالم باشد. در آن صورت آموزش داده شود. از سوی دیگر چنانچه به پیشگیری از حوادث نپردازیم سبب مشکل در سلامت او خواهد شد. درباره آموزش هم باید گفت که کلیات آن همین طور است و نیاز آن مثل بحث سلامت و مراقبت است.»
در ادامه این مبحث از «دکتر برکاتی» می پرسم: صحت و انجام این موارد از کجا و چطور باید شروع شود؟ وی به منابع و نوع رفتار حضرت محمدرسول الله(ص) نسبت به کودکان و چگونگی تعامل با امامان حسن و حسین(ع) اشاره می کند.
الگو برای کودکان فرهنگ ملی و اصول دینی
رئیس اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت، در بخش دیگری از گفتار خود با رویکرد به کانون خانواده و این که نام نیک گذاشتن به فرزندان و برخورد مناسب با آنان، می افزاید:«خانواده ها با استفاده از فرهنگ و ارزش های ملی، اصول اعتقادی دینی و با رجوع و مشورت اهل نظر، کودکان را آموزش داده و تربیت کنند و فرزندان جوانمرد، نجیب و بااعتماد به نفس پرورش دهند.»
کودک باید «کودکی» را تجربه کند
«برکاتی» ادامه صحبت خود را به حفظ سلامتی، زمان سن مناسب برای بردن کودک به مهدکودک و تأثیرات حضور او در جمع همسالان و ارتباطات خانوادگی معطوف می کند و می گوید: «در بحث مراقبت سلامت، پدر و مادر خود با آشنایی و چگونگی مواظبت حال و وضع کودک باید در ساعاتی از روز یا هفته بهداشت و تندرستی او رد بررسی کنند. در این باره مادر به خصوص در سه سالگی اول سن کودک بهترین مراقب است تا او مفاهیم حول و حوش خود را یاد بگیرد. توصیه دیگر ( در صورت) سپردن کودک پس از سه سالگی به مهد کودک است اما نباید برای تمام روز باشد. کودک در جمع همکلاسان خود مهارت های لازم سن خود را فرا می گیرد.»
وی در همین ارتباط نیز بر این باور است که کودک چند ساعتی با بزرگ ترها و کودکان دیگر باشد. هم چنین به عنوان یک منبع دیگر آموزشی، کودکان در سن 5 سالگی در مراسم مختلف خانوادگی مناسب حضور داشته باشند زیرا با گفتار رسمی، مدرسه و رعایت ضوابط آن، همراه بازی کردن، شمارش اعداد و... کم و بیش آشنا می شوند. نکته دیگر این که باید گذاشت کودکان دوران کودکی را کاملا و با تمام وجود احساس و تجربه کنند.
نقش آفرینی های آینده در بازی روزمره
یک کارشناس فرهنگی و امور جوانان، بازی را اساسی ترین نیاز دوران کودکی- هر انسان- می داند و از کارکردهای بازی های دسته جمعی کودکان به عنوان نقش پایه ای در جامعه پذیری و ایجاد روابط اجتماعی آنان یاد می کند. البته تاسف خود را از عدم حصول کارکردهای گروهی ناشی از محدودیت فضای خانه- آپارتمان ها- و نبود امکانات بازی و تفریح های متعارف پنهان نمی دارد.
«کمال متقیان» با بیان این که جایگاه بازی به عنوان یک نیاز اساسی در دوران کودکی مطرح است و از نوجوانی وجوانی به شکل دیگری متجلی می شود، تاکید می کند بازی در دوران کودکی اساسی ترین های سیر زمانی کودکی است.
وی در خصوص اهمیت جایگاه بازی های جمعی می گوید:«بازی های گروهی در فضاهای خانه و نوع اجتماعات یک سری کارکردهای مهم با نقش اساسی در جامعه پذیری و ارتباط اجتماعی برای کودک دارد. متاسفانه کمبود و محدودیت فضاهای خانه - آپارتمان ها- و نبود امکانات مفید موجب ایجاد نوعی انزوا در کودکان شده است. بنابراین، آن کارکردهای اجتماعی مهمی را که می باید در تامین بازی های گروهی به دست بیاوریم نداریم. در این خلا، بچه ها به سمت «فرد»گرایی در خانه سوق می یابند تا - شاید- بتوانند به نحوی نیازشان را صورت دهند که این شیوه فردی یک خطر برای کودکان است...» می پرسم: چه نوع خطری؟ -«یعنی ناتوانی اجتماعی در کودک ایجاد می کند.»
به گفته این کارشناس فرهنگی و امور جوانان، در خیلی از اوقات بچه ها در بازی های گروهی نقش های جامعه آینده شان را بازی می کنند و از این طریق در ذهن و روح و روان شان زمینه ای ایجاد می شود که بتوانند با جامعه ارتباط خوبی داشته باشند: حقوق افراد در جامعه را رعایت کنند. کودک در جاها و مکان هایی خود را موظف به حق تقدم و رعایت نوبت می داند. رعایت حقوق اجتماعی ناشی از رعایت دوره بازی های گروهی است.»
● معتاد به بازی های کامپیوتری و ترک آرامش و سلامت
«زلالی» کارشناس ساختمان، عادت معتادگونه کودکان و نوجوانان به کامپیوتر، اینترنت و تماشای فیلم های خشن را یادآور می شود و می گوید که برخی از بچه ها تن به بازی های مفید گروهی نمی دهند، ساعت ها نشستن پشت این ابزارهای مدرن در آپارتمان های کوچک مسکونی را به بیرون رفتن و تخلیه انرژی در مشارکت بازی های جمعی، ترجیح می دهند. به گفته وی این قبیل افراد به دلیل استفاده افراطی از بازی های اینترنتی و کامپیوتری دچار نوعی کسالت می شوند تا حدی که روش خورد و خوراک و زمان خواب شان را هم از یاد می برند.
او می گوید:«نوجوان ۱۴ ساله ای که ساعت ها پشت کامپیوتر می نشیند اگر از این وسیله ای که بازیچه اش شده است دور شود ممکن است بیمار هم شود. عده ای هم به دلیل عادت، چاقی مفرط غیر طبیعی پیدا می کنند. مشکل دیگر آنان بروز خشونت در رفتارشان است و با طبیعت و فضای سبز هم با خشونت رفتار می کنند. تماشای فیلم های خشن هم مزید بر علت است که روحیه شان را از حالت لطافت و آرامش بچگی به درمی آورند.»
● فراموشی تدریجی بازی های گروهی
مسعود سعادتی، کتاب فروش است. وی در ارزیابی خود از وضعیت و بایدها و نبایدهای کودکان بازی علت ها را فراتر از معلول ها مطرح می کند که مهمترین آن همین اوقات فراغت والدین، تغییر در سبک ساخت خانه ها و آپارتمان ها و محدودیت های مکانی است.
وی از نظر دیگری به شیوه بازی امروزی کودکان می نگرد و نسبت به فراموشی تدریجی بازی های گروهی ابراز نگرانی می کند: «در اکثر خانواده ها کامپیوتر نفوذ کرده است که مورد استفاده همه بچه ها قرار می گیرد. در این شیوه بچه ها کمتر به بازی هایی مثل هفت سنگ، زو و ... می پردازند.»
سعادتی براین باور است که بچه های امروز کمتر نشاط کودکی و بچگی از خود بروز می دهند: «الان سبک زندگی به سمت و سوی آپارتمان نشینی رفته که آثار نامناسبی بر روحیه بچه ها وارد می کند. می دانیم وقتی روح که ناسالم باشد جسم هم ناسالم می شود، تحرک کم می شود و رفتارها و گفتارها خشونت بار می شوند.»
به گفته او، بازی های رایانه ای و کامپیوتر روی جسم، فرهنگ و باورهای اصیل اثرگذار است چراکه برخی افراد از آن ها به درستی استفاده نمی کنند. وی ادامه می دهد: از طرف دیگر خانه های فرهنگ سابق که مکان های آموزش کارهای علمی- فرهنگی بودند و تبدیل به فرهنگسراهای امروز شده اند به بخش اقتصادی مبدل شده اند و همچنین زندگی در احاطه آپارتمان نشینی قرار دارد متراژ واحدهای مسکونی هم کم شده است. او می افزاید: «خانواده ها کمتر به پارک ها می روند چون باورشان این است که این محل ها مشکلاتی دارند.» به اعتقاد وی به واسطه وضع نامتعادل اقتصادی خانواده ها کمتر توجه به تفریح و سفر بچه ها می شود.
● کودکان در بازی ها زندگی می کنند
مؤلفه و روش های سازنده و مهم در سمت و سو دادن کودکان بازی، تخلیه انرژی، ایجاد فرصت های مناسب و نمود تحرک فکری و روحی در قالب بازی های متنوع سالم و مفید را از زبان کارشناس فرهنگی و امور جوانان می خوانیم. ترجیح می دهم بر این دو نکته وی تأکید کنم نخست «جدی گرفتن بازی بچه ها» و دیگری این که «کودکان در بازی های مطلوب خود، زندگی می کنند.» این نکات کلی خود مطلع تبیین مفاهیم ورود به دنیای بچه هاست که به تعریف ساده این است: بازی کردن کودکان، تنها همین فعل و انفعالات متظاهر در هر نوع بازی، نیست، که آنان به نوعی زندگی کردن را تمرین می کنند. اما دیگر توصیه این کارشناس به پدران و مادران است که برای بازی کودکان شان وقت ویژه درنظر بگیرند. در این شرایط والدین می توانند شناخت بهتری از شخصیت، توانایی و یا مشکلات کودکان خود به دست آورند، پدران و مادران، بازی های کلیشه ای را به بچه ها تحمیل نکنند.
«کمال متقیان» اولین راهکار در موضوع بازی کودکان را معطوف والدین می کند: «پدر و مادر برای رشد و پرورش کودکان خود، وقت ویژه برای شرکت در بازی ها بگذارند و بچه ها را به پارک ها، زمین های ورزشی، جمع های خانوادگی و دوستان ببرند. اگر خانواده ها دور هم جمع شوند بچه ها هم با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. بدین طریق یک هدف مهم بازی در جمع خانواده و دوستان برای بچه های هم سن در فضای مناسب محقق می شود.»
وی می افزاید: «مورد دیگر، تلاش والدین برای یافتن دوستان مناسب برای کودکان و بازی برای ایفای نقش بازی شان است. خیلی مواقع بچه ها در بازی های خود زندگی می کنند و درونیات خود را بروز می دهند. از این طریق خانواده ها به شناخت بهتری از موقعیت کودکان شان پی خواهند برد. یعنی منجر به این خواهد شد که والدین از نقاط مثبت و توانایی فرزندان خود- شاید در مواقع معمولی، استعداد و توانمندی آنان به نظر و شناخت نیاید- اطلاع پیدا و تقویت خواهند کرد و همینطور نقاط ضعف و یا مشکلات شان شناسایی و در جهت رفع آن برخواهند آمد.»
● بازی های فرمایشی ممنوع
کارشناس فرهنگی و امور جوانان، همچنین با بیان این که بازی کودکان موضوعی جدی، مهم و واقعی است و نه فقط برای وقت گذرانی آن ها است بر این باور است که بازی ها منشأ احساسات و علایق درونی شان می شود. وی می افزاید: «از طریق همین بازی ها می توان بچه ها را شناخت.»
«متقیان» درباره جایگاه نیازها و راهکارهای لزوم بازی کودکان- نوجوانان، می گوید: «در بحث بازی، باید که بازی های آماده شده و فرمایشی به بچه ها ندهیم. اجازه بدهیم بچه ها خود بازی شان را پیدا کنند. رعایت این نکته سبب تقویت فکری- روحی برای بروز تخیلات، خلاقیت و نمود استعداد بچه ها می شود.»
روزنامه کیهان / سلامت
