كاخ گلستان و شمس العماره

[Borna66]

وجه تسمیه تهران و تارخچه آن

در خصوص وجه تسمیه تهران روایتی وجود دارد که در بعضی آثار گفته شده که کلمه تهران از دو کلمه (ته) به فتح ت که به معنی انتها و آخر و (ران) به معنی دامنه سات ترکیب گردیده که جمعاً می شوند : آخر دامنه و چون قریه تهران در دامنه کوه البرز قرار گرفته تهرابآن آخر دامنه کوه می گفتند .
امّا تهران ، شهر ما که امروز از لحاظ عظمت و وسعت و کشش و کوشش وضعی چشمگیر و از جهت جمعیت حالتی قابل توجه دارد روزگاری دراز فقط قریه کوچکی بوده که جزء توابع شهرری به حساب میآمده است.چون تهران کوچک در سر راه شهرری قرار داشته و هرچند یک بار از این راه کاروان هایی می گذشته است این قریه مرکز چپاول و غارتگری بوده و ساکنان قریه بخاطر حفظ و حراست خود در شهر سرداب ها و نقب ها و کانالها تهیه میکردند.
تهران ترقی و حرکت سریع خود را از دوره صفویه شروع نمودشاه طهماسب صوفی که قزوین را پایتخت خود فرار داده بود چون جدّ اعلای صفوی (سید حمزه) در جوار حضرت عبد العظیم مدفون بود و گاه و بیگاه به زیارت آن مرقد می رفت و همین قضیه توجه سلطان صفوی را به تهران برانگیخت تا جایی که دستور داد پیرامون قریه تهران حصاری بکشند و اولین بنای رسمی تهران در سال 961 هجری ایجاد شد که صد و چهارده برج داشت . بعد از شاه طهماسب شاه عباس کبیر باغ بزرگی در آن ساخت و سپس کریم خان زند در تهران یک ارگ و حصار بزرگ ایجاد کرد.
پس از فوت کریم خان زند و مرگ لطفلی خان محمد خان قاجار به تهران حمله کرد و پس از استقرار وبه قدرت رسیدن تهران را به پایتخت انتخاب نمود تا امروز که میبینیم .

http://www.travel-earth.com/iran/tehran.jpg

مجموعه باغ وکاخ گلستان
مجموعه كاخ گلستان، يادگاري به جاي مانده از ارگ تاريخي تهران است، كه روزگاري همانند نگيني در ميان اين ارگ، ميدرخشيد. بنياد ارگ تاريخي تهران به دوره صفويه و زمان شاه طهماسب اول بازميگردد. اين ارگ در دوره كريم خان زند بازسازي شده و در دوره قاجار به محل دربار و سكونت سلاطين قاجار اختصاص يافته است؛ گفتني است كه ناصرالدين شاه در دوران حيات خود تغييرات بسياري را در مجموعه گلستان ايجاد كرده است. در بيش از يك سوم فضاي ارگ، دارالحكومه و محل سكونت شاه قرار داشت. اين منزلگاه همانند خانه هاي سنتي ايران داراي دو بخش بيروني و اندروني بود. بخش بيروني شامل دو قسمت يعني حياط دارالحكومه يا ديوانخانه وديگري باغ مربع شكلي به نام باغ گلستان بود كه ايندو حياط را بناهايي از يكديگر جدا مي ساخت. در شرق دارالحكومه و شمال باغ گلستان فضاي اندروني قرارداشت كه حياطي بزرگ بود و محل اقامت زنان شاه و عمارت خوابگاه شاهي در ميانه آنها ساخته شده بود و در واقع حرمسرا را تشكيل ميداد. اين مجموعه دردوره پهلوي تخريب و بجاي آن ساختمان فعلي وزارت امور اقتصادي ودارائی ساخته شد. حياط تخت مرمر يا دارالحكومه مقر بر تخت نشستن شاه و برگزاري بارعام و محل حكومت بود. در حاليكه فضاي باغ گلستان اندرون شاهي بود و به ملاقاتهاي خصوصي، مراسم و بزمهاي شبانه دربار اختصاص داشت.

تالار الماس

در سمت جنوبي محوطه كاخ گلستان ، تالار الماس قرار دارد. بنياد و اساس اين تالار در زمان فتحعلي شاه نهاده شده ولي در زمان ناصرالدين شاه تغييراتي در ظاهر و تزئينات آن داده اند. اين بنا بمناسبت آئينه كاريهاي داخلي اش بنام الماس خوانده شده است.در زمان ناصرالدين شاه اغلب طاقها و طاقنماهاي جناغي اين تالار مانند بسياري از طاقهاي ديگر كاخ گلستان به طاقهاي قوسي يا رومي تبديل گرديد وديوارهاي تالار به انواع كاغذ ديواري خارجي پوشانيده شد. اين تالار با توجه به آنكه از جمله بناهاي فتحعلي شاهي است به محل موزه آثار و اشياي وي اختصاص يافته و قرار است در زيرزمين آن نيز چاي خانه مجموعه داير گردد.
متاسفانه در دست مرمت بود و اجازه ورود نداشتم اگر کسی عکسی داره بزاره تا کار کامل بشه

كاخ ابيض

در اواخر سلطنت ناصرالدين شاه، شاه سلطان عبدالحميد، پادشاه عثماني، مقداري اثاثيه ارزشمند و گرانبها براي شاه ايران فرستاد.


چون در آن هنگام تقريبا همه كاخها و تالارهاي سلطنتي با تابلوها و اثاثيه متعدد پر و آراسته شده بود از اين رو ناصرالدين شاه تصميم گرفت در گوشه جنوب غربي محوطه گلستان، كه سابقا محل كلاه فرنگي يا برج آغامحمدخاني بود، كاخ جديدي بنا نمايد و هداياي سلطان را درآن جاي دهد.

اين بنا به علت سفيدي رنگ نماي ساختمان كه بشيوه بناهاي قرن 18 اروپا گچبري و نماسازي شده و نيز به سبب آنكه پله ها و ازارهاي سرسراي كاخ مرمر سفيد رگه دار بود كاخ ابيض ناميده شد. كاخ ابيض از همان ابتداي بناي خود به محل اشتغال صدراعظمها اختصاص يافت و جلسات هيئت دولت تا سال 1333 شمسي در اين كاخ و در تالار سلطان عبدالحميد تشكيل ميشد .
در سال 1344 به سبب تاجگذاري محمدرضا شاه پهلوي در ضلع غربي و نيز طبقه پايين ساختمان تغييراتي بوجود آمد و از سال 1347 به موزه مردم شناسي تبديل گرديد.

تالار آيينه

تالار آئينه در غرب تالار سلام و در بالاي سر در و ايوان سنگي جلو سرسراي كاخ قرار دارد و يكي از تالارهاي مشهور كاخ گلستان است. ساخت تالار آيينه همزمان با تالار سلام حدود سال 1291 هـ.ق آغاز گرديد و ظاهرا در سال 1294هـ.ق پايان رسيد. در آغاز انتقال اشياء و آثار موزه قديم به موزه جديد، اين تالار به تخت طاووس و تاج كياني اختصاص داشت. شهرت عمده تالار آئينه علاوه بر تزئينات آن بيشتر به دليل نقاشي معروفي است كه مرحوم ميرزا محمدخان كمال الملك غفاري بسال 1309 هـ.ق از آن ترسيم كرده و اينك در كاخ گلستان نگهداري ميگردد.

تالار عاج

بعد از تالار آئينه و در سمت غرب تالار برليان، تالار عاج قراردارد. تاريخ احداث اين تالار و حوضخانه زير آن معلوم نيست، ولي محققا قبل از تالار سلام و تالار آئينه ساخته شده و از بناهاي دوره ناصري است كه البته بعدها درزمان خود وي در نماي آن تغييراتي دادند كه به صورت امروزي درآمده است.
در اين تالار در زمان ناصرالدين شاه، هداياي پادشاهان دول خارجي نگهداري ميشد و در زمان پهلوي محل پذيرايي وبرپايي مهمانيهاي رسمي دربار بود. از اين رو درآرايش دروني آن تغييرات عمده اي داده شده است. حوض خانه زير اين عمارت براي نمايش تابلوهاي نقاشي اختصاص يافته است.

تالار سلام

http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.daneshju.ir/forum/vbimghost.php?do=displayimg&imgid=456)
پس از اولين سفر ناصرالدين شاه به اروپا در سال 1290 هـ.ق و ديدن موزه ها و گالريهاي بزرگ كشورهاي غربي وي تصميم گرفت كه موزه اي شبيه به موزه هاي اروپا در ارگ ايجاد نمايد. بدين منظور عمارت خروجي را تخريب و در عوض در سمت شمالغربي ودر جوار تالار عاج، بناهاي كاخ گلستان جديد، يعني سرسرا و تالار آئينه گلستان و اتاق موزه بنيان نهاده شد.
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.daneshju.ir/forum/vbimghost.php?do=displayimg&imgid=453)
ساخت اتاق موزه در سال 1291 هـ.ق آغاز و در سال 1294 هـ.ق پايان يافت. ولي به دليل تزيينات زياد و چيدن اشياء كه با نظارت مستقيم شاه صورت ميگرفت بهره برداري از آن تا سال 1299 هـ.ق به طول انجاميد. اين تالار ازهمان آغاز به منظور تاسيس وتشكيل موزه بناگرديد. ولي پس از انتقال تخت طاووس از موزه هاي قديم و تالار آئينه به آن و نيز برگزاري سلامهاي خاص ورسمي درآن بتدريج نام تالار سلام را به خود گرفت. در اين تالار نفيس ترين اشياء و آثار هنري اهدايي، بويژه جواهرات سلطنتي نگهداري ميشد. در سال 1345 به سبب برگزاري مراسم تاجگذاري محمدرضا شاه پهلوي در اين تالار، موزه آرايي آن بطور كلي دگرگون شد و به شكل امروزي درآمد.
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.daneshju.ir/forum/vbimghost.php?do=displayimg&imgid=452)
در طبقه زيرين تالار سلام حوض خانه اي قرار دارد. امروزه حوض خانه وسيع زيرين به دو بخش تقسيم گرديده است : بخش شرقي با نام تالار مخصوص به نمايش هنرهاي ظريفه ايران در دوره قاجار، و بخش غربي آن با نام نگارخانه براي ارائه آثار نقاشي هنرمندان ايران دردوره قاجار اختصاص يافته است.
http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.daneshju.ir/forum/vbimghost.php?do=displayimg&imgid=455)

تالار ظروف

http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.daneshju.ir/forum/vbimghost.php?do=displayimg&imgid=454)

عمارت برليان

در سمت شرقي تالار عاج، چند تالار و اتاق زيبا و مجلل وجود دارد كه سطح كف آنها نسبت به كف تالار عاج وتالارهاي ديگر پايين تر است. در زمان ناصرالدين شاه بعلت كهنگي وفرسودگي بناهاي قديمي ارگ، اغلب آنها را ويران ميکردند و به جايشان ساختمانهاي جديدي ميساختند. در اين زمان عمارت بلور را خراب كردند و در جايش عمارت امروزي رابنا نمودند. اين عمارت درزمان پهلوي براي برگزاري جلسات رسمي با سران دول خارجي و مراسم تشريفات مورداستفاده قرار ميگرفت.

خلوت كريمخاني

http://i16.tinypic.com/6pyc10p.jpg

Image - TinyPic - Free Image Hosting, Photo Sharing & Video Hosting (http://tinypic.com/view.php?pic=6pyc10p&s=1)
در گوشه شمال غربي محوطه گلستان، ديوار به ديوار تالار سلام، بنايي سر پوشيده و ستوندار بصورت ايوان سه دهنه اي وجود دارد كه در مركز آن حوض جوشي ساخته شده و بيشتر آب اين قنات شاه از ميانه حوض ميجوشيده است.
http://i19.tinypic.com/8ehoeix.jpg
اين قسمت از كاخ گلستان كه جلو خان يا خلوت كريمخاني ناميده ميشود چنانچه از نامش پيداست از بناهاي دوره كريمخان زند است و قسمتي از خلوت خانه وي به شمار مي آمده است.
http://i11.tinypic.com/7170xea.jpg
اين بنا ظاهرا در سال1173 هـ.ق احداث گرديده و در زمان ناصرالدين شاه، كه بناي جديد تالار سلام ساخته ميشده است، قسمت اعظم آن تخريب گرديده و امروزه تنها بخشي از آن باقي مانده است.

نگارخانه

http://pnu-club.com/imported/mising.jpg (http://www.daneshju.ir/forum/vbimghost.php?do=displayimg&imgid=450)

نگارخانه محل ارايه گنجينه نفيس تابلوهاي نقاشي، هنرمندان دوره قاجار است كه در آن سير تحول نقاشي در ايران و آثار هنرمندان مشهور آن در معرض نمايش قرار گرفته است.

از نقاشان مشهوري كه آثار آنان به نمايش درآمده است ميتوان به محمود خان صبا، مهرعلي، كمال الملك، اسماعيل جلابر، ابوالحسن ثاني يا صنيع الملك و محمد حسن افشار اشاره نمود.

شمس العماره

http://i13.tinypic.com/6upjsdl.jpg
http://i11.tinypic.com/6o2zhhw.jpg
http://i19.tinypic.com/7wth91s.jpg

اين بنا شاخص ترين بناي كاخ گلستان و ممتازترين ساختمان ضلع شرقي مجموعه است. گويا ناصرالدين شاه قبل از سفر به اروپا و بر اثر ديدن تصاوير بناهاي فرنگستان، تمايل پيدا ميكند بنايي مرتفع، نظير آنها در پايتخت خود ايجاد نمايد تا از بالاي آن بتواند به همراه درباريان منظره شهر و دورنماي اطراف را تماشا كند.
ساخت عمارت در سال 1282 هـ.ق آغاز ميگردد و پس از دو سال پايان ميپذيرد و آن را شمس العماره مينامند و تاريخ بنايش را به حساب جمل كاخ شاهنشاه مي يابند. طرح ونقشه آن ظاهرا از معيرالممالك ومعمار آن استاد علي محمد كاشي بوده است.

عمارت بادگير

http://i6.tinypic.com/80plgl5.jpg
عمارت بادگير در زمان فتحعلي شاه درضلع جنوبي باغ گلستان ساخته شد. ولي در زمان ناصرالدين شاه تصرفات عمده ئي در آن انجام گرفت و به شكل امروزي درآمد.

http://i17.tinypic.com/81p4sy1.jpg
در زير تالار وعمارت مذبور حوضخانه وسيعي وجود دارد كه در چهار گوشه آن چهار بادگير بلند پوشيده از كاشيهاي معرق، آبي، زرد و سياه با قبه هاي زرين ساخته شده است و هواي حوضخانه و تالار و اتاقها بوسيله آنها به خوبي خنك ميشود.

حوض خانه

اين عمارت كه درطبقه فوقاني تالار عاج واقع است، از بناهاي دوره ناصري است و زماني آب قنات از داخل آبنماي اين عمارت به داخل حوضهاي حياط كاخ در جريان بوده است. اين عمارت نيز در زمانهاي مختلف تغييراتي يافته و اكنون با نصب نفيس ترين تابلوهاي نقاشان اروپائي در قرن 19 ميلادي، از جمله آثار معروف نقاشاني همچون سيمون ون گلذبر، آيوازفسكي … تبديل به نمايشگاه دائمي تابلوهاي نقاشي گرديده است.

[Borna66]

کاخ گلستان و شمس العماره (http://poroge.parsiblog.com/-318293.htm)


http://pnu-club.com/imported/mising.jpg

عمارت شمس العماره که روزي زيباترين و بلندترين ساختمان تهران به شمار مي آمد.


بناهاي زيبا و اصيل تهران قديم که به سرعت جاي خود را به برجهاي بلند و بدشکل امروزي ميدهند، روز به روز در حال کاهش هستند و اگر نياز سينما و تلويزيون به خانه هاي قديمي با حوض و پنج دري و درهاي کلون دار نبود، تا کنون اثري از اين منازل باقي نمانده بود.

اما در ميان آثار معماري تهران قديم، عمارتهايي وجود دارند که بنا به وابستيگهاي تاريي همچنان پابرجا بوده و تبديل به موزه شده يا در زمره بناهاي حفاظت شده قرار گرفته اند.



عمارت شمس العماره که روزي زيباترين و بلندترين ساختمان تهران به شمار مي آمد، از اين جمله است. اين عمارت در مجموعه تاريخي کاخ گلستان واقع شده است که به جا مانده از ارگ تاريخي تهران و محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زيباترين و کهنترين بناهاي پايتخت دويست ساله ايران است.

اندکي از سابقه کاخ گلستان
سابقه تاريخي ارگ سلطنتي به روزگار صفويه باز مي گردد. شاه طهماسب اول صفوي (930-984) نخستين پادشاهي بود که در سفرهاي خود به قصد زيارت مقبره حضرت عبدالعظيم دستور داد بارويي به طول يک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوي در قسمت شمالي حصار طهماسبي چهار باغ و چنارستاني احداث نمود که بعدها ديوار بلندي گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتي را در داخل آن ساخته، ارگ ناميدند .

در اواخر عهد صفوي تهران گاهي مقر موقت در بار شاهان صفوي قرار مي گرفت و حتي شاه سليمان (1077-1105) کاخي در اين شهر براي خود بنا نهاد. ولي امروز اثري از بناهاي دوره صفوي باقي نمانده است .

کهن ترين بناهاي باقي مانده در مجموعه گلستان، ايوان تخت مرمر و خلوت کريمخاني متعلق به دوران کريمخان زند است. پس از مرگ کريمخان زند در 1193 آقا محمد خان قاجار در 1200 تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد، و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت . تا آنکه فتحعلی شاه در سال 1211 بر تخت سلطنت ایران نشست، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران و به خصوص در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد .

ارگ تهران در زمان ناصرالدین شاه ، شامل محوطه ای بود که امروزه محدوده بین ضلع جنوبی میدان توپخانه (امام خمینی کنونی ) و قسمتی از خیابان سپه یا مریضخانه )امام خمینی کنونی ) ، بخشی از خیابان جباخانه یا بوذرجمهری )پانزده خرداد کنونی ) تا چهارراه گلوبندک، خیابان ناصریه ) ناصرخسرو کنونی ) و خیابان جلیل آباد ) خیام کنونی ) از گلوبندک تا خیابان سپه یا مریضخانه (امام خمینی کنونی ) را در بر می گیرد.

در دوران رضا شاه پهلوی، بخشهای بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی تخریب شد. محل سکونت شاه به سعدآباد و سپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل گردید.پس از انقلاب مجموعه گلستان همچون اغلب عمارات سلطنتی دیگر بصورت موزه در آمد.

شمس العماره
ناصرالدین شاه پس از اولین سفر خود به اروپا و تحت تاثیر ساختمانهای بلند فرنگی به فکر احداث بنایی بلند در تهران افتاد. طرح و نقشه این بنا از"دوستعلی خان معیر الممالک" و معماری آن بر عهده استاد "علی محمد کاشی" بود. شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی ، یکی از بناهای تاریخی و زیبای تهران است. آینه کاریها، نقاشی ها و گچبری های این عمارت از نظر نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی در ایران ، بی نظیر است و ساخت آن که از سال 1282 هجری قمری آغاز شد، دو سال به طول انجامید.

ارتفاع این بنا بدون احتساب كلاه فرنگی 25 متر و با كلاه فرنگی 30 متر است که تا آن زمان در تهران بی سابقه بوده است. شمس العماره بلندترین بنای مجموعه كاخ گلستان نیز هست و خصوصا آن زمان كه هوا پاکیزه و بدون دود بوده است، شاه و همراهانش میتوانستند با نشستن در عمارت کلاه فرنگی تمام تهران را در دید خود داشته باشند.

مصالحی كه در ساختن شمس العماره از آن استفاده شده است عبارتند از آجر، خشت، كاه گل و ساروج. ساروج نوعی ملاط تركیبی از گرد آهك خالص _ خاكستر _ ماسه بادی و مقدار كمی لویی (گل نی) بوده که بسیار محكم و شاید به استحكام سیمان بوده است. از دیگر مصالح استفاده شده در این بنا چوب است كه حتی برای اتصال دیوارها نیز از چوب استفاده شده است. روی پوشش ها از ورق فلزی استفاده می كردند كه از مس بوده و آن را با كوبیدن فلز مورد نظر تهیه میکردند.

همه اسباب و وسایل موجود در این عمارت بسیار نفیس است و هم‌چنین ساعت بزرگی در بالای برج آن موجود است که در قدیم صدای زنگ آن در اکثر مواقع شنیده می‌شد و پس از اعتراضات متعدد اهالی و نارضایتی خود شاه از این صدا، برای کاستن از صدای ساعت تعمیراتی انجام گرفت که ساعت را به کلی از کار انداخت.

شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از لحاظ آرایش داخلی و آینه کاری‌ها، نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها، ازاره‌ها، دیوار و سقفهای آن و هم از حیث نمایش شیوه‌های مختلف و متنوع تزیینات داخلی بنا در ایران بی نظیر است و در واقع نمونه‌ای کامل از معماری و تزیینات داخلی آن دوره از تاریخ ایران به حساب می آید. برای ساخت و تزیین آن در آن زمان (بیش از 140 سال قبل) بالغ بر ۴۰ هزار تومان خرج شده است‌.

نمای بیرونی دارای کاشیکاری‌های منحصر به فرد و هر دیوار دارای طرح و رنگ آمیزی خاصی است‌. در این کاشیکاری‌ها بیش‌تر از رنگ‌های زرد و سیاه استفاده شده که شاخصه رنگ‌های جدید کاشی کاری در این دوران است‌.

سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است که استاد کریم پیرنیا از استادان برجسته معماری سنتی ایران و پایه گذار نگرش نوین به فرهنگ و تاریخ معماری ایرانی ـ اسلامی، آن را سبک تهرانی نامیده است.