آشنایی با کاروانسرا های تاریخی کشور ایران

[شهر ساز]

در این بخش سعی داریم تمام کاروانسرا های تاریخی ایران را با شرح اجمالی معرفی کنیم امیدوارم که مورد توجه واقع بشه

[شهر ساز]

کاروانسرای یغمیش یزد

منبع :شهرسازی انلاین

http://pnu-club.com/imported/2013/08/186.jpg (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7244%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25d8%25b3%25d8%25b1%25d8 %25a7%25db%258c-%25db%258c%25d8%25ba%25d9%2585%25db%258c%25d8%25b4-%25db%258c%25d8%25b2%25d8%25af%2F)


کاروانسرای یغمیش که به آن یاغمیش نیز گفته می‌شود از آثار دوره صفویه شهرستان صدوق در استان یزد است. شهرستان صدوق در شمال غرب ندوشن در استان یزد واقع شده است. این کاروانسرای مستحکم به مساحت ۳۵ × ۴۵ متر از سنگ و آجر ساخته شده است. ابعاد آجرهای موجود در دیوارهای این اثر قدیمی ۲۰ در۲۰ در ۴ سانتی‌متر می‌باشد که قالبی یکسان با بناهای موجود دوران صفوی دارد. از عجیب‌ترین مشخصه‌های این بنا، شالوده‌ سنگی بنا می‌باشد. معماری سنگی بنا کامل و بی نقص بوده در حدی که گمان می‌رود معمار آن، بسیار آگاه به سازه‌های سنگی بوده است. قطر دیوار از ابتدا تا انتها تغییر داشته و چیدمان سنگ و ملات چنان جداناپذیر می‌باشد که تمامی فاصله بین سنگ‌ها با ملات به خوبی پر شده و کار دقیق معمار و بنا، دلیلی را برای بندکشی دوباره بین سنگ‌ها نمی‌گذارد. ارتفاع بیش از ۹ متر دیوارها و نیز وجود برج‌های چهارگوشه بنا و نیز برج‌های نیمه در میان اضلاع شرقی، غربی و جنوبی که جنوبی کمی هم بلندتر می‌باشد و نیز سردر بیش از ۱۵ متر با دو برج، همه و همه حاکی از وضعیت امنیتی بد منطقه و اهمیت راه‌گذری از این منطقه می‌دهد. تأمین آب از طریق چاه می‌باشد که در داخل کاروانسرا قرار دارد و این اهمیت وجود آب در این منطقه بیابانی را می‌رساند. نبود قنات و تأمین آب داخلی و نیز مکان‌هایی برای انبارکردن آذوقه، بیانگر این مطلب است که زمان‌هایی رباط در محاصره نیز بوده است. صاحب جامع مفیدی در وصف این رباط یا کاروانسرا می‌نویسد:

“به سرحد یزد و اصفهان در میان بیابان واقع است. جایی است خوفناک و مکانی است پر وحشت. در قدیم الایام قلعه ای ساخته بودند از سنگ؛ اما خرابی تمام در بنیان آن راه یافته بود. ایالت و شوکت پناه، جانی خان قورچی باشی در زمان اقتدار به تعمیر آن همت گماشت و در نهایت استحکام به اتمام رسانید و بر اطراف آن برج های عالی ترتیب داده و در ساحت آن چاهی حفر نمود که مترددین از آن مستفیض می گردند و بانی را به دعا یاد می‌کنند.”

وضع فعلی کاروانسرا نیز موید نوشته صاحب مفیدی است. یعنی دیوار های قسمت قدیمی رباط همه از سنگ سرخ و بسیار محکم است و بعداً تعمیرات و مرمت‌هایی که در آن شده، با آجر به انجام رسیده و مخصوصاً برج ها و گاوپهلوهایی به آن الحاق شده است. سردر ورودی که در طرف دیوار شمالی است تماماً از آجر و احداث عصر صفوی است. دو برج متصل به سردر به محیط خارجی پانزده متر از آجر و یک گاوپهلو و جرز که حکم شمع و حمال برای دیوار دارد در همین قسمت ساخته شده. در دو زاویه دیوار سمت راست یا مغرب دو برج و در وسط آن یک برج سنگی هست و یک شمع آجری هم در همین سمت دیده می شود. در دیوار سمت چپ یا مشرق دو برج سنگی اصلی و دو گاوپهلوی آجری متصل دیده می شود. بلندی دیوار ها قریب نه متر است. بالای سر شاه نشین برجی از آجر به بلندی سه متر ساخته اند و در همانجا سه سوراخ تعبیه شده که جای ریختن روغن داغ و آب جوش بوده است. دو متر از سر دیوار برج های اطراف قلعه از آجر ساخته شده. در داخل رباط صفه ها، و عقب سر آنها طویله و اصطبل ها همه از آجر بنا گردیده و به طور کلی این رباط از حیث استحکام و استواری از رباط های مهم و نسبتاً سالم صفحات یزد و از لحاظ نقش و طرح هم استادانه و خوش کار است. یغمیش از نظر ریشه‌شناسی، ریشه و وجه تسمه‌، چندان مشخص نیست ولی در کتب تاریخی یغمیش را نامی مغولی و برگرفته از آثار یغمیش شحنه اصفهان در عصر غازان‌خان می‌دانند [ایرج افشار، یادگارهای یزد]. این بنای جالب و عجیب شالوده‌ای سنگی و با ملات گل وآهک دارد. البته این شالوده‌ اوّلی بنا بوده که به احتمال زیاد، به دوران حکومت ایلخانان مغول برمی‌گردد. ولی در دوران صفوی با آجر و افزودن چند پاپیل و پشت بند به استحکام بنا افزوده‌اند، از جمله سردر ورودی که با دو برج آجری و دروازه میانی ایجاد شده و برج‌های گوشه‌ای ضلع شمالی. در ضمن در قسمت‌های شرقی و غربی با دو پیلک نیم‌برج جهت استحکام بخشیدن به دیوارها افزوده اند. مصالح اصلی بنا بومی بوده و از سنگ لاشه منطقه می‌باشد و نیز آهک را نیز از معادن اطراف برداشت کرده‌اند. ولی مرمت دوران صفوی با آجر می‌باشد. کاروانسرای یغمیش در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۸۵۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

http://pnu-club.com/imported/2013/08/188.jpg (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7244%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25d8%25b3%25d8%25b1%25d8 %25a7%25db%258c-%25db%258c%25d8%25ba%25d9%2585%25db%258c%25d8%25b4-%25db%258c%25d8%25b2%25d8%25af%2Fyaghmish-jpg3%2F) http://pnu-club.com/imported/2013/08/189.jpg (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7244%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25d8%25b3%25d8%25b1%25d8 %25a7%25db%258c-%25db%258c%25d8%25ba%25d9%2585%25db%258c%25d8%25b4-%25db%258c%25d8%25b2%25d8%25af%2Fyaghmish-jpg1%2F) http://pnu-club.com/imported/2013/08/191.jpg (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7244%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25d8%25b3%25d8%25b1%25d8 %25a7%25db%258c-%25db%258c%25d8%25ba%25d9%2585%25db%258c%25d8%25b4-%25db%258c%25d8%25b2%25d8%25af%2Fyaghmish-jpg2%2F) http://pnu-club.com/imported/2013/08/193.jpg (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7244%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25d8%25b3%25d8%25b1%25d8 %25a7%25db%258c-%25db%258c%25d8%25ba%25d9%2585%25db%258c%25d8%25b4-%25db%258c%25d8%25b2%25d8%25af%2Fyaghmish%2F)

[شهر ساز]

کاروانسرای نیک پی در استان زنجان، ۳۵ کیلومتری شمال‌غرب زنجان، بخش زنجان‌رود و در روستای نیک‌پی قرار دارد.

این کاروانسرا داخل روستا و در نزدیکی تپه‌ای تاریخی به نام قبرستان قرار گرفته و در اطراف آن خانه‌های روستایی قرار دارد.
کاروانسرای قدیمی و زیبای نیک پی که از آثار دوره صفوی به شمار می‌آید، در روزگار بر پایی خود اهمیت و عضمت زیادی داشته است.
این کاروانسرا که از نوع کاوران سراهای ۴ ایوانی است، از آجرهای قرمز رنگ ساخته شده اما به شدت ویران گشته و تنها بخش کمی از آن باقی مانده است.
کاروانسرای نیک پی با پلان ۴ گوش، دارای صحن و میانسرای ۸ ضلعی غیرمنظم بوده و گرداگرد آن را حجره‌های ۱۴ گانه دربر گرفته است.

طاق و قوس در این اثر تاریخی به صورت ضربی طراحی شده و عنصر قرینه‌سازی به زیباترین شکل در آن رعایت شده است.
در بیشتر سفرنامه‌های جهانگردان و مستشرقینی که از منطقه زنجان دیدن کرده‌اند از کاروان سرای نیک پی نام برده شده و بیشتر آنها در این مکان اقامتی داشته‌اند که نشان از اهمیت آن در روزگاربرپایی خود دارد.
کاروانسرای نیک پی در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۳۵۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.




http://pnu-club.com/imported/2013/08/194.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7251/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%86%db%8c%da%a9-%d9%be%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%ac%d8%a7%d9%86/nik-pey1/)
http://pnu-club.com/imported/2013/08/196.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7251/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%86%db%8c%da%a9-%d9%be%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%ac%d8%a7%d9%86/nik-pey2/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/197.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7251/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%86%db%8c%da%a9-%d9%be%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%ac%d8%a7%d9%86/nik-pey4/)
http://pnu-club.com/imported/2013/08/199.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7251/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%86%db%8c%da%a9-%d9%be%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%ac%d8%a7%d9%86/nik-pey5/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/200.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7251/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%86%db%8c%da%a9-%d9%be%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%ac%d8%a7%d9%86/nik-pey6/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/202.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7251/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%86%db%8c%da%a9-%d9%be%db%8c-%d8%b2%d9%86%d8%ac%d8%a7%d9%86/nik-pey/)

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/91.jpg
(http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7260%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25e2%2580%258c%25d8%25b3 %25d8%25b1%25d8%25a7%25db%258c-%25d8%25b3%25d9%2586%25da%25af%25db%258c-%25d8%25b2%25d9%2586%25d8%25ac%25d8%25a7%25d9%2586 %2F)

(http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7260%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25e2%2580%258c%25d8%25b3 %25d8%25b1%25d8%25a7%25db%258c-%25d8%25b3%25d9%2586%25da%25af%25db%258c-%25d8%25b2%25d9%2586%25d8%25ac%25d8%25a7%25d9%2586 %2F)

کاروان‌سرای سنگی قدیمی‌ترین اثر تاریخی بر جای مانده در شهر زنجان است و در خیابان خیام، رو به روی راه‌آهن این شهرستان قرار دارد.
این کاروان‌سرا که از نوع کاروان‌سراهایی برون شهری است در قرن ۱۱ قمری به دستور شاه عباس صفوی خارج از بافت قدیم شهرستان زنجان شاخته شد.
پلان این کاروان‌سرا به سبک ۴ ایوانی است و حجره‌های آن در یک طبقه قرار گرفته‌اند. سقف‌ این کاروان‌سرا از نوع قوسی است و استفاده از سنگ به عنوان مصالح اصلی در ساخت این بنا، باعث شده که با عنوان کاروان‌سرای سنگی و در زبان ترکی داش کاروان سرا معروف شود.
کاروان‌سرای سنگی که بعدها تغییر کاربری داد و به عنوان سفره‌خانه سنتی مورد استفاده قرار گرفت، در سال ۱۳۷۷ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۱۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/92.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7264/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%b4%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d8%b5%d9%81%d9%87%d8%a7%d9%86/)


کاروانسرای قلعه شور از جمله آثار دوره قاجار است و در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اصفهان در روستایی به همین نام قرار دارد.
این کاروانسرا در دوره قاجار و در زمان ظل‌السلطان ساخته و در سال ۱۳۳۲ مرمت شده است.
کاروانسرای قلعه شور از جمله بناهای ۴ ایوانی بوده با پلانی مربع و حیاط مرکزی نگین شکل. این بنا دارای ۲ محور تقارن بوده و هر جبه آن دارای یک ایوان مرکزی و ۲ اتاق در طرفین است.
پشت اتاق‌ها شترخوان‌ها قرار گرفته که دسترسی به آن‌ها از طریق ۲ راه باریک در سرسرای ورودی و ۴ راه در قسمت نیم‌هشت‌های حیاط امکان پذیر است.
گوشه‌های حیاط در دو طرف راهرو، ۲ اتاق برای اقامت مهتران وجود دارد. نمای بیرونی این کاروانسرا شامل سردر ورودی است که ۶ ردیف طاقنما در طرفین آن قرار گرفته است. پوشش سقف‌های این بنا نیز طاق و چشمه است.
کاروانسرای قلعه شور در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۶۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
http://pnu-club.com/imported/2013/08/93.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7264/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%b4%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d8%b5%d9%81%d9%87%d8%a7%d9%86/ghaleh-shor/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/94.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7264/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%b4%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d8%b5%d9%81%d9%87%d8%a7%d9%86/ghaleh-shor2/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/95.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7264/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%b4%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d8%b5%d9%81%d9%87%d8%a7%d9%86/ghaleh-shor4/)
http://pnu-club.com/imported/2013/08/96.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7264/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%b4%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d8%b5%d9%81%d9%87%d8%a7%d9%86/ghaleh-shor1/)

[شهر ساز]

کاروانسرای ایزدخواست در شمال شرقی رودخانه ایزدخواست و در شمال شهر آباده از استان فارس قرار دارد.

معماری داخلی این کاروانسرا به مانند دیگر کاروانسراها هر طول ضلع آن ۳۵ متر است. این کاروانسرا در بین راه شهر تاریخی و باستانی آباده و اصفهان قرار دارد و یکی از مهمترین کاروانسراها در این منطقه محسوب می‌شود.
کاروانسرای ایزدخواست در زمینی به مساحت ۴۰۰۰ متر بنا شده است. در ردیف جلوی این کاروانسرا در اطراف حیاط در ضلع های شمالی و شرقی و همچنین جنوبی ۲۰ باب اتاق در ابعاد ۳×۳ متر ساخته شده است که هر اتاق دارای ایوانی به مساحت ۷/۵ متر می‌باشد.
گفته می‌شود کاروانسرای ایزدخواست یکی از ۹۹۹ کاروانسرایی است که شاه عباس صفوی در دوران خود بنا کرده است.
کاروانسرای شاه عباس ایزدخواست نیز که در محدوده این آثار تاریخی قرار دارد مانند قلعه ایزدخواست دچار محرومیت‌های مشابه‌ای شده است.
این کاروانسرا از لحاظ زیبایی و استحکام و وسعت یکی از کاروانسراهای نمونه در نوع و زمان خود است.
از نظر استحکام، این بنا از قلعه ایزدخواست شرایط بهتری دارد اما آنچه در مورد محافظت از تخریب بنا نمایان است نگهداری از بخشهایی از بنا به وسیله تیرهای چوبی است که به نظر نمی رسد چندان مطابق با اصول علمی باشد.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/97.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7275/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%85%db%8c%d8%a7%d9%86%e2%80%8c%d8%af%d8%b4%d8%a a-%d8%b3%d9%85%d9%86%d8%a7%d9%86/)


مجموعه کاروانسراهای تاریخی میاندشت در ‪ ۱۰۵‬کیلومتری شرق شاهرود قرار دارد
کاروانسراهای میان‌دشت در دهکده میان‌دشت شاهرود در هفت فرسخی خاور میامی واقع است.
مجموعه کاروانسراهای شاه عباسی میاندشت مشتمل بر سه کاروانسرای متصل به یکدیگر است که دو کاروانسرای آن مربوط به دوره قاجاریه و یک کاروانسرا مربوط به عهد شاه عباس اول است.

این کاروانسراها که در مجموع بالغ بر ‪ ۲۰‬هزار مترمربع وسعت دارند دارای آب انبار، حمام، چاپارخانه و تلگراف‌خانه بوده و سالیان متمادی محل اسکان و استراحت کاروانیان و راهیان زیارت مرقد مطهر امام هشتم (ع) بوده‌است.
شیوه ساخت این کاروانسراها در کتاب مطلع الشمس به گونه مشروح و پردامنه بیان شده است.
بر پایه نوشته نویسنده کتاب در سه کاروانسرای میان‌دشت و بیرون آنها ۲۰,۰۰۰ زائر می‌توانستند خانه نمایند.
تاریخ بنای کاروانسرای میانی را ملک الشعرای صبوری پدر ملک الشعرای بهار به شعر آورده و بر سردر کاروانسرای نام برده نگاشته‌اند.

[شهر ساز]

کاروانسرای قصر بهرام د‌ر ۱۵۴ کیلومتری جنوب تهران و بر سر راه جاد‌ه سنگی قد‌یمی و کاروانروی کویری اصفهان ـ کاشان ـ گرمسار قرار د‌ارد.
این جاد‌ه د‌ر طول مسیر خود‌ از کنار کاروانسرای عین‌الرشید‌ می‌گذرد و به جاده سنگفرش نیز معروف است.
کاروانسرای عین‌الرشید‌ د‌ر ۴ کیلومتری جنوب غربی کاروانسرای قصر بهرام واقع شد‌ه است. کاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام یکی از جاذبه‌های تاریخی این منطقه است.
این بنا که بیشتر شبیه کاروانسراهای شهری است و شبــــاهت آن به کاروانسراهای میان راه کمتر است، به گفته برخی از کارشناسان برخلاف نامش ساختمانی برای اقامت سلاطین صفوی د‌ر مواقع شکار و سفرهای شاهانه بود‌ه است.

ظاهر بیرونی این کاروانسرا به شکل مربع است و نمای آن از سنگ‌های بزرگ و منظم آهکی و سفید‌رنگ است. قصر د‌ارای چهار برج بلند‌ و نیم د‌ایره و د‌و د‌روازه شمالی و جنوبی است.
این قصر به صورت چهار ایوانی است و اتاق‌ها د‌ر اطراف حیاط یا صحن مرکزی قرار د‌ارند‌. حیاط مرکزی محوطه‌ای بزرگ و ۸ ضلعی است و ۲۴ اتاق د‌ر اطراف آن وجود‌ د‌ارد‌.
حوض چهارگوشی به عمق حد‌ود‌ ۲ متر د‌ر وسط حیاط مرکزی وجود دارد. حیاط بزرگ ساد‌ه‌ای با طاق بلند‌ ضربی نیز د‌ر طرف شرقی این کاروانسرا وجود‌ د‌ارد‌.
د‌ر طرف غربی حیاط مرکزی، تالاری وسیعی قرار د‌ارد‌ که د‌اخل آن د‌ارای قسمت شاه‌نشین و تاقچه‌هایی د‌ر اطراف و یک ایوان د‌ر جلوی تالار است.
کاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام که به کاروانسرای عباس‌آباد‌ نیز مشهور است و د‌ر حال حاضر به عنوان پاسگاه شکاربانی پارک ملی کویر و نیز مهمانسرایی برای اقامت گرد‌شگران و محققین مورد‌ استفاد‌ه قرارمی‌گیرد‌.
این کاروانسرای سنگی توسط سازمان حفاظت محیط زیست با نظارت سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شد‌ه است.
http://pnu-club.com/imported/2013/08/98.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7279/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d8%b5%d8%b1-%d8%a8%d9%87%d8%b1%d8%a7%d9%85-%d8%b3%d9%85%d9%86%d8%a7%d9%86/kavir-center22/)
http://pnu-club.com/imported/2013/08/99.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7279/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d8%b5%d8%b1-%d8%a8%d9%87%d8%b1%d8%a7%d9%85-%d8%b3%d9%85%d9%86%d8%a7%d9%86/kavir-center2/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/100.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7279/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d8%b5%d8%b1-%d8%a8%d9%87%d8%b1%d8%a7%d9%85-%d8%b3%d9%85%d9%86%d8%a7%d9%86/kavir-center21/)

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/101.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7285/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%85%d8%b4%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%84%d a%a9-%d8%a8%d9%88%d8%b4%d9%87%d8%b1/)

کاروانسرای مشیرالملک در ضلع شرقی میدان مرکزی شهر برازجان در استان بوشهر قرار دراد
این کاروانسرا در سال ۱۲۵۰ شمسی به فرمان حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک با هزینه‌ای معادل ۴۰ هزارتومان ساخته شد.
معمار این ساختمان حاج محمد رحیم شیرازی سازنده پل مشیر و کاروانسرای دالکی است که به طرز ماهرانه‌ای اقدام به ساخت این بنا به سبک معماری زندیه کرده است.
عمده مصالح تشکیل دهنده این کاروانسرا سنگ، گچ و ساروج است و در کف آن از تخته سنگ‌های بزرگ تراشیده شده، استفاده شده است.
بام کاروانسرای مشیرالملک نیز با سنگ پهن تراشیده شده مفروش شده بود که به هنگام بارندگی آب باران بوسیله ناودان‌های سنگی که به طرز جالبی تعبیه شده بودند به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد.

در دیوار ضلع غربی کاروانسرا درب ورودی بسیار بزرگی از جنس چوب قرار دارد که راه ورودی اصلی به حیاط کاروانسرا بوده است.

در همین ضلع طبقه دوم کاروانسرا وجود دارد که به شاه‌نشین معروف است. در جلوی شاه‌نشین یک تراس نسبتاً وسیع رو به خارج وجود دارد.
در دو طرف این شاه‌نشین راه پله هایی وجود دارد که پشت بام کاروانسرا را به محوطه دیگری که اندرون کاروانسرا و مخصوص زنان و کودکان بوده است وصل می‌شود.
این بنا مثل سایر کاروانسرا‌های دیگر دارای ۴ برج مرتفع است. مساحت کل بنا ۷۰۰۰ متر مربع با زیر بنایی در حدود ۴۲۰۰ متر مربع می‌باشد.
کاروانسرای مشیرالملک مجموعاً دارای ۶۸ باب اتاق و حجره بوده که به دلیل تغییر کاربری آن در دوره‌های بعدی تعداد اتاق‌ها کم یا زیاد شده‌اند.
از این بنا تا سال ۱۳۰۰ شمسی به عنوان کاروانسرا استفاده می‌شد که به دلیل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتی شیراز به بوشهر مکانی مناسب جهت استراحت کاروانیان بوده است.
از سال ۱۳۰۰ شمسی که قشون نظامی به برازجان وارد شد این کاروانسرا محل مناسبی برای استقرار نظامیان شناخته شد.
از سال ۱۳۳۵ با تغییرات و تعمیراتی، این بنا در اختیار شهربانی قرار گرفت که از آن به عنوان زندان استفاده می‌شد. به همین دلیل به دژ برازجان معروف شد.
این بنا سال ۱۳۷۷ با پیگیری‌های مکرر مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن تخلیه شد و در جهت کاربری فرهنگی و هنری این اثر تاریخی مرمت‌های لازم روی آن صورت گرفت.
کاروانسرای مشیرالملک در سال ۱۳۶۲ به شماره ۱۶۳۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/102.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7289/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%88%d8%a7%d9%85-%d8%a2%d8%a8%d8%a7%d8%af-%d8%b3%db%8c%d9%88%d9%86%d8%af-%d9%81%d8%a7%d8%b1%d8%b3/)

کاروانسرای شاه عباسی سیوند در دوران صفویه بر کنار شهر قدیم سیوند (سیوندخرابه)ساخته شده است.
پیش از انقلاب، قوام شیرازی رعیت‌های عشایر خود را در آن ساکن کرد و بعدها سازمان میراث فرهنگی آن را به نام کاروانسرای قوام آباد به دلیل مجاورت با روستای قوام آباد به ثبت رساند.
کاروانسرا قوام آباد سیوند آسیب‌های فراوان دیده با آنکه این اثر به نام کاروانسرای سیوند در زمان صفوی در کنار شهر قدیم سیوند ساخته شده است اما در اداره میراث فرهنگی شهرستان مرودشت به عنوان کاروانسرای قوام آباد آورده شده است.
سیوند خرابه شهر قدیم سیوند است که از غرب به امامزاده عقیل سیوند و گورستان قدیم سیوند و از شرق به کاروانسرای سیوند در دامنه کوه‌های سیوند و در کنار رودسیوند محدود می‌شود.
این مکان تا پیش از حمله محمود افغان شهری آباد بوده و در حمله محمود به کلی ویران شده است.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/103.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7295/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b7-%da%a9%d8%b1%db%8c%d9%85-%d8%aa%d9%87%d8%b1%d8%a7%d9%86-2/)


کاروانسرای رباط کریم (فتحعلیشاهی) در سال ۱۲۴۵ قمری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار بنا شد.
این کاروانسرا در کیلومتر ۳۷ جاده تهران – ساوه قرار دارد.
کاروانسرای رباط کریم به سبک دو ایوانی است و ورودی آن از ایوان غربی است. ایوان شرقی به عنوان شاه نشین کاربری داشت.
این کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی با اتاق‌هایی ایوان‌دار است که دور تا دور این حیاط احداث شده‌اند.
در پشت اتاق‌ها سالن‌های طولانی به عنوان بارانداز تعبیه شده که دسترسی به آنها از طریق ورودی‌هایی که ۴ کنج حیاط قرار دارد، میّسر است.
مصالح به کار رفته در این بنا سنگ، آجر، ملات گل و گچ است و تنها تزئینات کاروانسرا آجرکاری است.
کاروانسرای رباط کریم دارای ۲ کتیبه است که روی یکی از آنها تاریخ ۱۲۴۰ قمری و نام بانی «آقا کمال» حک شده است.

این کاروانسرا در اداره کل میراث فرهنگی استان تهران به ثبت رسیده است.
تزئینات قطاربندی بالای بدنه بیرونی دیوارها نشان از طرحی از پیش فکر شده برای احداث بنایی با الگوی ۴ ایوانی و به منظور کاربردی خاص است.
این کاروانسرا علاوه بر سابقه تاریخی، ویژگی‌های بی‌مانندی دارد که آن را در میان کاروانسراهای کشور ممتاز می‌کند.
در یافته‌های باستانشناسی، کوره‌های ذوب فلز در حیاط این کارونسرا به چشم می‌خورد که نمایانگر یکی از کاربری‌های این بنا به عنوان «ضرابخانه» بوده است.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/104.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7299/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d8%b9%d8%a8%d8%a7%d8%b3%e2%80%8c%d8%a2%d8%a8%d8%a 7%d8%af-%d8%b3%d9%85%d9%86%d8%a7%d9%86/)
کاروانسرای عباس آباد در شرق شهرستان شاهرود و در کیلومتر ۱۳۵ جاده شاهرود- مشهد و در مرکز روستای عباس آباد واقع شده است.
این کاروانسرا مربوط به دوره صفویه است و در دوره قاجار مرمت اساسی شده است.
فرم پلان این کاروانسرا مستطیل شکل و از نوع ۴ ایوانی است و دارای دو ورودی شرقی و غربی است که ورودی اصلی آن در ضلع شرقی می‌باشد.
در وسط حیاط این کاروانسرا بارانداز جهت خرید و فروش و بارگیری کالاهای کاروانیان ساخته شده است.
در پیرامون حیاط اتاق‌ها، ایوان‌ها و سکوها و در پشت اتاق‌ها شتر‌‌خانه قرار دارد.
دسترسی به پشت‌بام کاروانسرا از طریق راه پله‌هایی که در طرفین ایوان‌های شرقی و غربی قرار دارد، میسر است.
از تزئینات این کاروانسرا می‌توان به کاربندی‌های گچی رواق‌های پیرامون حیاط و نیز آجرکاری‌های سقف ایوان‌ها اشاره کرد.

این بنا در دوره‌های گذشته مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و تنها بخش‌هایی از پی دیوار ضلع شرقی و جنوبی آسیب دیده است.

[شهر ساز]

کاروانسرای پاسنگان در عصرصفوی ساخته شد و در دوره‌های بعد از جمله قاجاریه از آن استفاده می‌شده است
این کاروانسرا در مسیر جاده قم – کاشان و حد فاصل ۲۰ کیلومتری شهر قم قرار دارد.
کاروانسرای پاسنگان هم‌اکنون در شعاع چند صد متری جاده ارتباطی اتوبان قدیم قم به سمت کاشان و در محدوده دشت واقع است.

در مجاورت این کاروانسرا آب انبارهایی واقع شده که در هنگام استراحت کاروانیان از آناستفاده می‌شده است.
این کاروانسرا به شکل مربع ۵۰ در ۵۰ متر و به صورت چهار ایوان بناشده که چهارگوشه بنا چهار برج نیم دایره و در طرفین ورودی ساختمان ده طاقنمای تزئینی بنا ساخته است.
در کاروانسرای پاسنگان اتاق چهارپاداران کوچک است. تمام کاروانسرا از آجر ساخته شده که روی پایه‌ای مرکب از سنگ‌های بزرگ که از سطوح رودخانه گردآوری شده فرا گرفته است.

کاروانسرای پاسنگان از نظر قدمت به دوره صفوی برمی‌گردد. این کاروانسرا با شماره ۳۵۷ و در سال ۱۳۲۱ ثبت شد و هم‌اکنون در اختیار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
حجره‌هایی در داخل شترخانه‌ها وجود دارد که به عنوان حجره‌هایی برای استفاده مراجعه کنندگان در فصول سرما می‌باشد. همه حجره‌ها، چه حجره‌های بیرونی و چه حجره‌های داخلی در ارتفاع cm 120 از کف زمین اصلی بنا شده‌اند.
دو حجره دیگر هم در دو طرف ایوان ورودی کاروانسرا قرار دارد که هم از ایوان و هم از حیاط ورودی دارد، که از آنها احتمالا برای سکونت نگهبانان و سرایداران کاروانسرا استفاده می‌شده است.

[شهر ساز]

کاروانسرای دیر گچین، کاروانسرایی قدیمی است که در نزدیکی شهر ری واقع است.

این کاروانسرا با عنوان مادر کاروانسراهای ایران در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. قدمت این کاروانسرا به دوران سامانی و صفویه می‌رسد.
یکی از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران ، وجود کلیه مایحتاج مسافرین از جمله: مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی در داخل کاروانسرا است.

این کاروانسرا دارای ۶ برج است که ۴ برج در گوشه‌ها و ۲ برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارد.

کاروانسراى دیر گچین، بین راه شرق به غرب کاروانیان واقع شده بود، که به نام‌هاى قصرالجعین، قصر گچ، دیر گچین، قلعه دیر، دژ کردشیر معروف بوده است.
پایه‌هاى این کاروانسرا متعلق به یک آتشکده‌ در دوران ساسانى بوده که در زمان صفویه از قلعه به کاروانسرا تغییر کاربرى یافته است.
این کاروانسراى چهار ایوانه به دلیل وزش بادهاى کویرى در ضلع شمال شرقی، جنوب غربى احداث شده است.
وسعت محوطه کاروانسراى دیر گچین به ۱۲ هزار متر مربع مى‌رسد که بناى کاروانسرا با وسعتى حدود ۸ هزار متر مربع در میان آن احداث شده است.
این بناى قدیمى داراى ۴۳ حجره، ایوان شاه نشین، حیاط خلوت و ۸ شترخانه، داراى منظر شاهى و ۲ مغازه براى نگهدارى کالا، حمام و مسجد است.

بنای امامزاده سید سلطان هم در بخش میانی روستای خاوه از توابع دهستان به نام عرب جنوبی بخش جواد آباد واقع شده است.
بنای اصلی آن دارای پلان مربع بوده که در چهار گوشه دارای چهار طاقنماست و ورودی آن مستطیل شکل و گنبدی بر بالای آن قرار دارد.
کاروانسرای دیرگچین در دوره های مختلف از جمله دوران صفویه و قاجار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت آن که در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر کاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است و با توجه به طرح احداث جاده اصلی گرمسار به قم که از نزدیکی این بنا می‌گذرد، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران تصمیم گرفت این کاروانسرا را به مکان توریستی و گردشگری تبدیل کند.

[شهر ساز]

کاروانسرا قلعه خرگوشی نزدیک باتلاق گاوخونی در جاده قدیمی یزد – اصفهان قرار دارد.

فاصله بین این کاروانسرا و عقدا حدود ۶۰ کیلومتر است و این بنا از آثار دوره صفوی است. این کاروانسرا شامل صفه‌ها، حجره هاه، اصطبل و دیواره‌ای روی پشت بام، با ۲ متر عرض است.
این کاروانسرا ۲ طبقه و طبقه دوم آن شاه نشین است. در داخل رباط ۱۸ صفه وجود دارد. صفه بزرگ‌تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نماز گاه است.
در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می‌شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است.
از تزیینات بنا می‌توان به کاربندی آجری سر در ورودی و کتبیه سنگی به خط علی رضا عباسی خطاط معروف عصر شاه عباس اشاره کرد.
این کتیبه، روی ۱۵ قطعه سنگ سبز رنگ به طول ۸ متر و عرض ۶۰ سانتی متر و در ۳ ضلع مدخل نصب شده است.
این کاروانسرا کاملا داخل طبیعت بکر و وسط کویر قرار گرفته و می‌توان از آن به عنوان یک رصدگاه بسیار زیبا و مناسب استفاده کرد.
نزدیک‌ترین آبادی تا این کاروانسرا در فاصله ۷ کیلومتری است که یک روستای تک خانواره است.
از دور این کاروانسرا منظره‌ای بسیار زیبا دارد. داخل آن اتاقک‌های سنگی وجود دارد که محل اتراق مسافرین بوده در ضمن محلی هم برای نگهداری حیوانات وجود دارد.
سنگ‌های بکار رفته در آن از جنس گرانیت است. در این رباط چشمه آبی هم هست و می‌توان ازآن نوشید.


http://pnu-club.com/imported/2013/08/105.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7311/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%ae%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b4%db%8c-%db%8c%d8%b2%d8%af/khargoshi/)
http://pnu-club.com/imported/2013/08/106.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7311/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%ae%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b4%db%8c-%db%8c%d8%b2%d8%af/khargoshi-jpg6/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/107.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7311/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%ae%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b4%db%8c-%db%8c%d8%b2%d8%af/khargoshi-jpg2/)
http://pnu-club.com/imported/2013/08/108.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7311/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%ae%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b4%db%8c-%db%8c%d8%b2%d8%af/khargoshi-jpg5/) http://pnu-club.com/imported/2013/08/109.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7311/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%ae%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b4%db%8c-%db%8c%d8%b2%d8%af/khargoshi-jpg7/)

http://pnu-club.com/imported/2013/08/110.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7311/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%82%d9%84%d8%b9%d9%87-%d8%ae%d8%b1%da%af%d9%88%d8%b4%db%8c-%db%8c%d8%b2%d8%af/khargoshi-jpg1/)

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/111.jpg (http://pnu-club.com/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.shahrsazionlin e.com%2F7321%2F%25da%25a9%25d8%25a7%25d8%25b1%25d9 %2588%25d8%25a7%25d9%2586%25d8%25b3%25d8%25b1%25d8 %25a7%25db%258c-%25d8%25ad%25d9%2588%25d8%25b6-%25d8%25b3%25d9%2584%25d8%25b7%25d8%25a7%25d9%2586-%25d8%25aa%25d9%2587%25d8%25b1%25d8%25a7%25d9%2586 %2F)

کاروانسرای حوض سلطان یا رباط حوض سلطان در جاده تهران – قم واقع است.
این بنای آجری در کنار یک کاروانسرای دوره صفویه در دشت‌های جنوبی کوهمره قرا ر دارد. این کاروانسرا در دوره ناصرالدین شاه قاجار احداث شد.
طرفین دروازه این کاروانسرا اتاق‌هایی برای نگهبانان و دو قهوه‌خانه وجود دارد. حیاط اصلی با قرینه سازی کامل، شامل ایوان‌هایی است که در دیگر کاروانسراها مشاهده می‌شود.
در کنار ایوان‌ها، راهروهایی وجود دارد که به اصطبل ها راه دارد. در کنار یکی از ایوان‌ها پلکانی به طرف بالاخانه می‌رود.
پشت سر این ایوان‌ها تالاری وجود دارد که هوایش به وسیله چهارتنوره، مطبوع و خنک می‌شود.
این کاروانسرا آب انباری دارد که محل ذخیره آب مورد استفاده روزانه بوده است.
جلوی کاروانسرا حیاط دیگری با طاق‌نما دیده می‌شود . پیش از حیاط اصلی مکانی است که هنگام وزش غبار و بادهای سوزان، کاروانیان با اقامت درآن محفوظ می‌ماندند.
اطراف کاروانسرا طاق نماهایی وجود دارد که اسب سواران از آن استفاده می‌کردند. در سمت جنوب نیز چند اتاق ساخته شده که دیوارشان به دیوار کاروانسرای قدیمی صفویه چسبیده است.
در گوشه جنوب غربی پیشخوان، یک حمام مرکب از یک اتاق بزرگ و دو اتاق کوچک قرار دارد. اتاق بزرگ‌تر به عنوان رخت‌کن و سربینه به کار می‌رفته است.
یکی از دو اتاق کوچک برای شستشو بوده و اتاق دوم حوضچه‌ای برای آ ب تنی داشته است.
کوره حمام در زیر این مجموعه قرار دارد. این کاروانسرا مدت زیادی دایر نبود و به سبب ایجاد دریاچه حوض سلطان راه عبور از آن مسیر مسدود شد.
کاروانسرای حوض سلطان با شماره ۷۶۹۵۰ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/112.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7325/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d9%85%d8%b1%d9%86%d8%ac%d8%a7%d8%a8-%d8%a7%d8%b5%d9%81%d9%87%d8%a7%d9%86/)
کاروانسرای مرنجاب، قلعه‌ای در کویر آران و بیدگل کنار دریاچه نمک آران ‌است که توسط شاه عباس در سال ۱۰۱۲ قمری ساخته شده‌است.

کاروانسرای مرنجاب از جمله آثار تاریخی موجود در منطقه می‌باشد. قلعه مرنجاب، کاروانسرایی است در کویر آران و بیدگل که در مسیر راه ابریشم قرار دارد و کاروان‌ها برای سفر به خراسان، اصفهان، ری و بالعکس از این مسیر می‌گذشتند.
بالای کاروانسرا به شکل سنگرهای دیدبانی است و همیشه ۵۰۰ پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنیت عبور کالا از چین به اروپا و بالعکس را در این منطقه تأمین می‌کردند.

قنات کنار کاروانسرا که برکه بزرگی به وجود آورده است، آب شیرین دارد و این در کویر نمک و شوره زار یک معجزه است.
اصلی‌ترین راه‌های ورود به منطقه مرنجاب مسیر شهر آران به سمت پادگان و سپس جاده خاکی مرنجاب که پس از طی مسافتی در حدود ۴۵ کیلومتر در جاده خاکی کوبیده شده به مرنجاب می‌رسد.
ارتفاع متوسط کویر مرنجاب از سطح آب‌های آزاد در حدود ۸۵۰ متر می‌باشد. قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه‌های شنی و ریگزار است.
کویر مرنجاب از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است. عمده پوشش گیاهی منطقه شامل گیاهان شور پسند از جمله درخت‌های گز و تاق و بوته‌های قیچ است.
پوشش جانوری منطقه به دلیل وجود آب و غذای فراوان بسیار غنی است. از جمله حیوانات موجود می‌توان به گرگ، شغال، کفتار، روباه شنی، گربه شنی، بزمجه، آفتاب پرست، انواع مارمولکT مار، عقرب، تیهو، عقاب، شاهین و … اشاره کرد.
در منطقه کویری آران و بیدگل، باد مثل هر منطقه کویری دیگر، یک عامل تعیین کننده اقلیمی است. باد، هم در شکل دهی به وضعیت طبیعی کویر و هم در شیوه زندگی انسان بیابان نشین تأثیر تعیین کننده دارد.
بادهای نامطلوب بزرگترین آفت کویر و باد مطلوب، نسیمی از بهشت است که کویر تفتیده را شاداب و با طراوت می‌کند.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/113.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7329/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d8%af%d9%88%d8%af%d9%87%da%a9-%d9%82%d9%85/)


کاروانسرای دودهک در ساحل شرقی رودخانه قم‌رود قرار دارد.
قدمت این بنا به دوره صفویه برمی‌گردد. در هر یک از د یوارهای شمالی و شرقی و غربی این کاروانسرا ۳ برج تعبیه شده که نشان می‌دهد کاروانسرا شبیه به یک قلعه نظامی بوده‌است.
پس از عبور از دروازه ورودی کاروانسرا، ایوانی به طول۳۰٫۱۱ متر وجود دارد که انتهای آن با پله‌هایی به حیاط متصل می‌شود.
پل و کاروانسرا که از یادگارهای دوره صفویه است در مسیر تاریخی جاده ابریشم احداث شده است.
ابعاد کاروانسرا ۷۰/۵۳ × ۶۰/۵۳ متر بوده و در هر یک از دیوارهای شمالی، شرقی و غربی برای حفاظت و نگهبانی از کاروانسرا که به صورت قلعه است، سه برج ساخته‌اند. مصالح به کار رفته در بنای کاروانسرا آجر، سنگ، آهک و گچ است و سقف بناها با گچ و پشت بام با کاهگل پوشیده شده است.
ایوان‌های جنوبی و غربی آن که بعد از ایجاد بنا ساخته شده، دارای فرورفتگی‌هایی در دیوار است.
ایوان شرقی روی یک آب انبار زیرزمینی ساخته شده‌است. در سمت راست ایوان ۲ اتاق ساخته شده که اولی مربعی با ضع ۸٫۴ ‏مترو پوشش گنبدی است که در گذشته به وسیله یک در بزرگ به اتاق کناری ارتباط داشته‌است.
این اتاق نمازگاه کاروانسرا بوده‌است و چهارگوشه کاروانسرا مشابه یکدیگر نیستند.
گوشه‌های شمال شرقی و جنوب غربی برای نگهداری بار و دوگوشه دیگر به عنوان اصطبل مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. پی‌های این بنا از سنگ و بقیه بنا از آجر ساخته شده‌است.
به علت عدم محافظت در گذشته، قسمت‌هایی از این کاروانسرا تخریب شده بود که در سال‌های اخیر با همت سازمان میراث فرهنگی استان مرکزی تعمیر و بازسازی شده است.
موقعیت جغرافیایی، نزدیکی به راه اصلی تهران – اصفهان، عبور رودخانه قم رود از کنار آن، مجاورت با پل تاریخی دودهک و همچنین سالم بودن بنای کاروانسرا، از ویژگی‌های مثبت این یاد مان تاریخی محسوب می‌شود.
کاروانسرای دودهک در سال ۱۳۷۷ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۹۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/114.jpg (http://www.shahrsazionline.com/7333/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d8%b2%db%8c%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%af%db%8c%d9%86-%db%8c%d8%b2%d8%af/)






کاروانسرای زین الدین که از شاهکار معماری دوره صفویه محسوب می‌شود تنها بنای مدور ایرانی است.
این کاروانسرا در ۶۰ کیلومتری جاده یزد – کرمان و در فاصله ۵۰۰ متری از جاده قرار دارد.
این کاروانسرا به دستور زین الدین گنجعلی خان ریگ حکمران کرمان و به امر شاه عباس ماضی در قرن ۱۰ قمری ساخته شد.
کاروانسرای زین الدین در قرن ۱۰ قمری محل استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده و اکنون با حفظ اصالت پیشینش، هتل گردشگران در یزد شده است.
این کاروانسرا از نظر معماری دارای اهمیت خاصی است و نمونه دیگری از آن به جز کاروانسرای بین کاشان و نطنز که ویران شده، وجود ندارد.
نقشه این کاروانسرا به شکل دایره است و دارای ۵ برج نیم دایره است که به دیواره ۸ متری آن متصل‌اند.
ساختمان این بنا از آجر است. پس از سر در نسبتاً وسیع ضلع جنوبی، هشتی و سپس صحن دوازده ضلعی قرار دارد.
در اطراف صحن، رواق‌های سکوداری وجود دارد و در انتهای هر رواق اتاق‌هایی مشابه دیده می‌شود.
در طرفین هشتی ورودی و پشت اتاق‌ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اصطبل چهارپایان بود. فضای ضلع شمالی بنا- گویا شاه نشین- دارای سقفی بلند با کاربندی است.
در داخل بنا عمدتاً از تزیینات آجر در نما استفاده شده که تابع طرح ۱۲ ضلعی حیاط یا صحن مرکزی آن است. قسمت شاه‌نشین در بدنه و سقف دارای اندود گچ و کاربندی است.
کنگره‌ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب انحنای برج و دیواره ها و نمای تمام آجر آن، چهره خاصی به این کاروانسرا بخشیده است.
از بارزترین مشخصه این بنا می‌توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد و آب آن نیز از چشمه تامین می‌شد که امروزه نیز وجود دارد.
این کاروانسرا در سال ۲۰۰۶ دیپلم افتخار یونسکو به دلیل «احیا و ساماندهی با بهره گیری از مصالح سنتی» دریافت کرد.
این بنای تاریخی بازسازی و به محل مناسبی برای اسکان و پذیرایی گردشگران تبدیل شده است.
کاروانسرای زین الدین با شماره ثبتی ۹۲۶ و مورخ ۲۸/۵/۵۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

[شهر ساز]

http://pnu-club.com/imported/2013/08/115.jpg
(http://www.shahrsazionline.com/7337/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b7-%d8%b4%d8%b1%d9%81-%d8%ae%d8%b1%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d9%86-%d8%b1%d8%b6%d9%88%db%8c/)

(http://www.shahrsazionline.com/7337/%da%a9%d8%a7%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86%d8%b3%d8%b1%d 8%a7%db%8c-%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b7-%d8%b4%d8%b1%d9%81-%d8%ae%d8%b1%d8%a7%d8%b3%d8%a7%d9%86-%d8%b1%d8%b6%d9%88%db%8c/)

کاروانسرای رباط شرف در ۴۵ کیلومتری شهر سرخس واقع است.
در کهن‌ترین متون جغرافیای اسلامی از رباط به عنوان آبگینه یاد کرده‌اند.
طبق مدارک و متون تاریخی بانی بنای فعلی شرف الدین ابوطاهربن سعدالدین عل القمی است که مدتی حکومت مرو را و سرانجام صدارت سلطان سنجررابرعهده داشت.
بنای رباط به سال ۵۴۹ قمری در زمان سلطان سنجرسلجوقی با مصالح آجر و گچ ساخته شده است و یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می‌رود.
این بنا در حاشیه جاده قدیم نیشابور – سرخس (جاده ابریشم) و ۶ کیلومتری جاده سرخس – مشهد قرار دارد.
بعد از تپه‌های کم ارتفاع روستای شورلق، این بنا در میان بیابان ساکت و آرام خودنمایی می‌کند.

شکل این رباط از دور به یک قلعه بزرگ شبیه است اما از داخل به مانند یک کاخ جلوه می‌کند.
کاروانسرای رباط شرف دو صحن دارد و هرصحن دارای ۴ ایوان به شکل چلیپا (صلیب) و شبستان می‌باشد و همچنین آجر چینی و کتیبه‌های آن جلوه خاصی دارد.
این کاروانسرا یکی از بناهای کلیدی معماری اسلامی به شمار می‌رود و در معماری ایران نیز جایگاه ویژه‌‌ای دارد.
رعایت دقیق و همه جانبه تناسبات و اصول معماری ایرانی در طراحی و ساخت و به کارگیری طرح‌های آجرچینی متنوع و بدیع در نمای ایوان‌ها و طاق‌ها و طاقچه‌ها و گنبدها عناصری هستند که این کاروانسرای شاهی را شبیه به یک عمارت قصرگونه قلمداد می‌کنند.
نام دیگر این کاروانسرا، ‌آبگینه یا رباط آبگینه بود که در سال ۵۰۸ قمری توسط شرف‌الدین ملقب به وجیه‌الملک، وزیر سلطان سنجر سلجوقی بنا شد.

گچبری‌های رباط شرف از جالب‌ترین نمونه‌های این هنر در سده ششم هجری است تا جایی که کتیبه‌های حاشیه محراب‌های دو نمازخانه کاروانسرا، با بهترین کتیبه‌های محراب‌های مساجد ایران، از لحاظ زیبایی و طرح برابری می‌کنند.
نقشه ساختمانی رباط شرف با دیگر کاروانسراها تفاوت دارد. وجود کتیبه‌های گچی و طرح‌های آجرچینی در بقیه کاروانسراها مرسوم نبود.
اما در کاروانسرای رباط شرف، تقریباً تمام آجرچینی‌‌هایی که در نمای دیوارها، گنبدها و طاق‌های آن ایجاد شده طرح‌دار می‌باشند.