خوراك‏هاى علوفه‏اى و كنسانتره دام

هرگونه خوراك گیاهى و پرحجم كه ارزش غذایى داشته باشد و خوش‏خوراك هم باشد، علوفه نام دارد.

الف - علوفه ‏ها

هرگونه خوراك گیاهى و پرحجم كه ارزش غذایى داشته باشد و خوش‏خوراكهم باشد، علوفه نام دارد.

یونجه یابیده: این علوفه ارزش غذایى زیادى دارد. یونجه به عنوان یك غذاى عالى در تغذیه دام به خصوص براى گاو شیرى استفاده مى‏شود. پروتئین و كلسیم بالاى این علوفه نشانه مرغوب‏بودن آن است. زمان برداشت یونجه وقتى است كه یك سوم بوته‏ها به گل بنشینند. در جیره غذایى گاو شیرى، بین دو تا چهار كیلوگرم یونجه در روز كافى و مناسب است.

علف باغ: این علف در تغذیه گاو شیرى و پروارى استفاده مى‏شود. به دلیل داشتن رشته‏هاى بلند، نشخوار دام‏ها را زیاد مى‏كند. به علاوه در گاوهاى شیرى باعث بیشترشدن چربى شیر مى‏شود. براى جلوگیرى از خارج‏شدن سریع خوراك‏هاى آردى از بدن دام‏هاى پروارى از این علوفه استفاده مى‏كنند.

كاه به علت خشك و پُرحجم‏بودن، ارزش غذایى زیادى براى دام‏ها ندارد. از نظر ارزش غذایى، كاه جو از كاه گندم بهتر است. همچنین كاه گندم از كاه برنج بهتر است. براى دام‏هاى سنگین بهتر است كه كاه به صورت رشته‏هاى بلند باشد. مصرف كاه باید كم و به مقدار لازم باشد. هر چه مقدار این علوفه در جیره غذایى دام‏ها بیشتر باشد، جلوى هضم و مصرف بیشتر غذا را مى‏گیرد. بهت راست كاه را همیشه بعد از خوراك‏هاى دیگر به دام‏ها داد.

اگر كاه و علوفه‏هاى مانند آن به صورت غنى شده به دام‏ها داده شوند. ارزش غذایى بیشتر مى‏دارند. براى گاوهاى خشك مى‏توان مقدار بیشترى از این علوفه در جیره غذایى قرار داد.

سیلوها: براى استفاده بیشتر و بهتر از علوفه‏هاى خشك و هضم بهتر این علوفه‏ها، آنها را سیلو مى‏كنند.

ب - خوراك‏هاى فشرده شده یا كنسانتره دامى

علوفه‏هاى آردى و خوراك‏هایى كه از رشته‏هاى كمى تشكیل شده‏اند رإ؛



»ل خوراك‏هاى كنسانتره‏اى مى‏گویند. وقتى مقدار مشخصى از ماده‏هایى مانند جو، سبوس، تفاله چغندر قند، كنجاله تخم پنبه را با تكمیل‏كننده‏هاى معدنى و ویتامینى مخلوط كنند، خوراك كنسانتره تهیه مى‏شود.

براى برطرف‏كردن نیاز غذایى دام‏هایى كه تولید بالایى دارند، علاوه بر علوفه باید مقدار مشخصى از كنسانتره دامى هم استفاده كرد. به گاوهاى بومى و دورگ روستایى كه بیشتر از هشت كیلوگرم شیر تولید مى‏كنند، باید مقدار مشخصى كنسانتره دامى داد.

به دامداران عزیز سفارش مى‏شود اگر خوراك را از كارخانه خریدارى مى‏كنند، در هنگام تهیه و مخلوط كردن كنسانتره در كارخانه حضور داشته باشند. به این ترتیب، مى‏توانند كنترل كنند كه از هر ماده‏اى به مقدار مشخص و لازم در كنسانتره مخلوط شده است و جلوى هرگونه تقلب گرفته شود.

براى تهیه كنسانتره به وسیله خود دامدار، مى‏توانید از دستور زیر استفاده كنید. این دستور براى گاو شیرى كه بین ده تا پانزده كیلوگرم شیر تولید مى‏كند، مناسب است.

مقدار جو سى و پنج تا چهل درصد، سبوس گندم سى تا سى و پنج درصد، تفاله چغندر قند هشت تا ده درصد، كنجاله تخم پنهب پنج تا هفت درصد، نمك نیم درصد و سبوس برنج شش تا هشت درصد باید باشد. به این ماده‏ها مقدارى كربنات كلسیم یا دى‏كلسیم فسفات هم اضافه مى‏كنند.

نكته‏هاى مهم در تغذیه مخلوط علوفه و كنسانتره
براى گاوهاى شیرى روستایى كه تولید شیر آنان به هفت تا هشت كیلوگرم مى‏رسد، لازم نیست كه از كنسانتره استفاده كنید. با علوفه‏هاى مرغوب مى‏توان نیاز غذایى این دام‏ها را برطرف كرد. ولى براى گاوهایى كه در روز بیشتر از هشت كیلوگرم شیر تولید مى‏كنند، باید از كنسانتره استفاده كرد.

براى این گاوها در برابر هر یك كیلوگرم شیر تولیدى، نیم كیلوگرم كنسانتره دامى لازم است. براى مثال اگر گاوى چهارده كیلوگرم شیر تولید مى‏كند، باید روزانه هفت كیلوگرم كنسانتره به اضافه مقدار لازم علوفه تازه و مرغوب بخورد.

تغییر جیره غذایى دام باید با احتیاط كم‏كم انجام شود. تا باعث كم‏شدن تولید نشود. اگر در غذاى دام از ضایعات استفاده مى‏شود باید با توجه به نوع ماده افزودنى از مقدار كنسانتره كم كرد.

علوفه‏هاى سبز، رطوبت زیادى دارند. به همین دلیل دو تا سه برابر علوفه‏هاى خشك باید مصرف شوند. اگر بتوان علوفه و كنسانتره را به طور كامل مخلوط كرد، خیلى مناسب است. اگر این كار انجام نشد، سعى كنید فاصله زمانى بین تغذیه با علوفه و كنسانتره خیلى كم باشد.

براى بیشترشدن مقدار تولیدشیره مى‏توان تا حدودى از كنسانتره دامى استفاده كرد. مصرف زیاد كنسانتره باعث كم‏شدن چربى شیر مى‏شود. در این حالت باید از علوفه‏هاى مرغوب با رشته‏هاى بلند و كنجاله تخم پنبه استفاده كرد.

دستور تهیه كسانتره براى گوساله‏هاى پروارى
مقدار چهل تا چهل و پنج درصد جو، سى تا سى و پنج درصد سبوس، ده تا دوازده درصد تفاله چغندر، سه تا پنج درصد كنجاله تخم پنبه، هشت تا ده درصد سبوس برنج را با مقدارى كربنات كلسیم مخلوط كنید. سپس در اختیار دام‏ها بگذارید.

فراهم‏كردن خوراك لازم براى دام‏هاى مختلف
همه دامها براى تولید باید انرژى و پروتئین كافى مصرف كنند. مقدار مصرف ماده‏هاى غذایى دام‏ها با هم فرق مى‏كند.

الف - گاوهاى شیرده: این گاوها به دلیل تولید شیر، خوراك‏هایى لازم دارند كه پروتئین زیادى داشته باشند. مخلوط علوفه‏هایى مانند یونجه خشك با كنسانتره دامى كه انرژى كافى داشته باشند، بسیار مناسب است.

مقدار خوراك براى این دام‏ها به نوع دام حك هبومى است یا دورگ و مقدار شیر تولیدى بستگى دارد. مقدار ماده غذایى خشك براى گاوى كه دوازه كیلوگرم در روز شیر مى‏دهد و پانصد كیلوگرم وزن دارد، ده كیلوگرم است. دو كیلوگرم از این مقدار باید كنسانتره باشد.

در ابتداى دوره شیروارى چون دام وزن زیادى را از دست داده و اشتهاى كمترى دارد، باید از علوفه‏هاى مرغوب و كنسانتره خوب استفاده كرد. به علاوه از دادن علوفه‏هایى مانند كاه و سبوس برنج باید خوددارى شود.

ب - گاوهاى خشك آبستن

در آخر دوره شیروارى یعنى سه ماه قبل از زایمان كم‏كم باید از مقدار كنسانتره دامى و علوفه‏هاى مرغوب كم كرد. به جاى آن مى‏توان، خوراك‏هاى كم‏ارزش‏تر را در غذاى دام قرار داد. یعنى مى‏توان به طور كامل از علوفه استفاده كرد و دیگر به دام‏ها كنسانتره نداد. استفاده زیاد از غذاى آردى در گاوهاى خشك باعث چاقى آنان مى‏شود. در نتیجه، سخت‏زایى و بیشترشدن هزینه‏ها را به دنبال دارد.

دو هفته قبل از زایمان، كم كم مقدار كنسانتره در غذاى دام را اضافه كنید. همچنین از علوفه‏هاى مرغوب مانند یونجه باید در خوراك دام استفاده كرد.

ج - گوساله ‏هاى پروارى

سه ماهه اول دوره پروار: در این دوره، استخوان‏ها و اندام گوساله‏ها رشد مى‏كند. بنابراین گوساله‏ها به خوراك‏هایى نیاز دارند كه پروتئین زیادى داشته باشند. براى این كار، علوفه‏هایى مانند یونجه و علف باغ مناسب هستند. به علاوه در مخلوط كنسانتره باید از كنجاله تخم پنبه استفاده كرد. همچنین استفاده از كربنات كلسیم یا پودر آهك و خوراك‏هاى كلسیم‏دار ضرورى است.

اضافه‏وزن روزانه در این دوره، با هزینه كمتر و سرعت بیشتر انجام شود. بنابراین، پروار دام‏هاى جوان از نظر اقتصادى باصرفه‏تر است.

سه ماهه دوم پروار: در این دوره گوساله‏ها رشد ابتدایى خود را انجام داده‏اند. در نتیجه، استخوان‏ها و اندام‏ها رشد كمترى دارند. بنابراین، براى پروار و چاق‏شدن گوساله‏ها باید از خوراك‏هاى پرانرژى و علوفه‏هایى كه تا حدودى مرغوب هستند، استفاده كرد.

آرد جو، تفاله چغندر قند، ملاس، علف باغ و مقدارى یونجه و كاه براى این دوره مناسب هستند. در این دوره براى اضافه‏شدن وزن گوساله‏ها باید هزینه بیشترى كرد. همچنین هفتاددرصد غذاى دام باید از كنسانتره دامى كه مواد پرانرژى دارد، تشكیل شود.

استفاده از ضایعات در تغذیه دام
نان خشك
خوراكى است كه از آرد گندم به دست مى‏آید. این خوراك براى دام‏هاى شیرى و پروارى مناسب است. براى استفاده از این خوراك باید بسیار دقت كرد. زیرا اگر نان خشك كپك زده باشد، باعث مسموم‏شدن دام‏ها مى‏شود. به علاوه در درازمدت در گاوهاى شیرى باعث ناراحتى‏هایى مى‏شود.

چون نان‏هاى خشك به طور صحیح جمع‏آورى نمى‏شوند، ممكن است لابه‏لاى آنها چیزهایى مانند تیغ، سوزان و پلاستیك وجود داشته باشد. اگر این چیزها خورده شوند، موجب ناراحتى‏هاى مختلف براى دام مى‏شوند.

چیزهایى مانند میخ یا سوزن به طور مسقیم وارد نگارى حیوان مى‏شوند، كم‏كم از دیواره نگارى مى‏گذرند و به قلب مى‏رسند. در نتیجه باعث مرگ ناگهانى حیوان مى‏شوند. ماده‏هاى پلاستیكى نیز باعث بسته‏شدن روده‏هاى دام مى‏شوند.

سبوس برنج
نوع درجه یك آن دانه‏هاى برنج دارد و به شكل آردى است، این نوع از سبوس براى دام‏ها مفید است. اما نوع‏هاى دیگر كه زبره زیادى دارند، براى خوراك دام مفید نیستند. از این ماده در مخلوط كنسانتره براى گاو شیرى شش درصد و براى گاو پروارى نه درصد مى‏توان در نظر گرفت.

ملاس
این خوراك، خاصیت انرژى زایى و مُلین بودن دارد. مى‏توان تا ده‏درصد از آن را در جیره غذایى روزانه در نظر گرفت. شروع تغذیه با این خوراك باید كم‏كم باشد. ملاس جایگزین خوبى براى غذاتى مانند جو و ذرت است.

استفاده از ضایعات براى كم‏شدن قیمت جیره غذایى و استفاهد بهتر و بیشتر از محصولات فرعى كارخانه‏ها بسیار مناسب است. ولى مصرف بیشتر از اندازه و ناگهانى این مواد باعث ناراحتى‏هاى شدید گوارشى براى دام مى‏شود. براى مثال، استفاده از چغندر خوراكى، خربزه، هندوانه و صیفى‏جات دیگر باید كم‏كم شروع شود. یعنى از روزى دویست گرم شروع شود در پایان هم كم‏كم قطع شود.

روش غنى‏سازى كاه
به دلیل استفاده زیاد كاه در تغذیه دام، غنى‏سازى این علوفه اهمیت زیادى دارد. براى غنى‏سازى كاه، ابتدا آب و مقدار مشخصى اوره را با هم مخلوط مى‏كنند. اگر ملاس هم وجود داشته باشد، مقدار مشخى از ملاس هم با آن مخلوط مى‏كنند. وقتى اوره و ملاس در آب به خوبى حل شد، آن را بر روى توده كاه مى‏پاشند و كاه را به هم مى‏زنند. سپس آب را در داخل سیلوى سیمانى مى‏ریزند و فشرده مى‏كنند. با این كار هواى داخل سیلو خارج مى‏شود. سپس اب استفاده از پلاستیك روى آن را مى‏پوشانند. این كاه به مدت بیست و پنج روز به همین صورت باقى مى‏ماند و سپس مصرف مى‏شود.

مقدار ماده‏هاى لازم براى غنى‏سازى كاه
لاس 4 تا 10 كیلوگرم

كاه 100 كیلوگرم

آب 50 تا 80 لیتر

اوره 4 كیلوگرم

فایده‏هاى غنى‏سازى كاه
1- پانزده درصد به ارزش غذایى كاه اضافه مى‏شود.

2- پروتئین كاه بیشتر مى‏شود.

3- كاه خوش خوراك مى‏شود.

4- اگر در غنى‏سازى كاه از ملاس هم استفاده شود، انرژى آن بیشتر مى‏شود.

نكته‏هاى مهم در تغذیه دام
1- براى جلوگرى از نفخ دام باید كاه غنى‏شده را همراه با علوفه‏هاى خشك دیگر استفاده كرد. مقدار كاه غنى‏شده را براى گوسفند از دویست گرم و براى گاو از سیصد گرم در روز شروع مى‏كنند. كم‏كم این مقدار را بیشترى مى‏كنند.

2- سبوس به تنهایى، خوراك كنسانتره به حساب نمى‏آید. از دادن مقدار زیاد این خوراك به دام خوددارى كنید. زیرا باعث كم‏شدن چربى شیر مى‏شود.

3- آرد گندم براى تغذیه نشخواركنندگان مناسب نیست. چون پروتئین موجود در گندم باعث نفخ در گاو مى‏شود. همچنین حركت شكمبه را كم مى‏كند و باعث ناراحتى‏هاى گوارشى در دام مى‏شود