مقدمه:
از آغاز زندگی بشر تا به امروز جريان انديشه و دانش، فراز و فرود بسياری داشته است و تمدن‌های متعددی ظهور كرده‌اند. بنا به اظهارات تاريخ‌نگاران و تحليل‌گران تاريخی، تمدن‌های باستانی خاورميانه (از جمله تمدن‌های بين‌النهرين، ايلام، سومر، آشور) پس از تمدن‌های مصر و ايران با پيشينه‌ای حدود 6500 سال دستاوردهای فنی بسياری داشته‌اند.
با ظهور رنسانس در قرون پانزدهم تا شانزدهم و پس از آن، در سده هفدهم ميلادی و وقوع تحولات روزافزون در زمينه‌های توليد و فناوری و مديريت، انقلاب كبير فرانسه و تحولات ديگر، اروپا از تاريكی و ركود سده‌های ميانی رهايی يافت و تلاش و تحرك جمعی خود را آغاز كرد كه هنوز هم ادامه دارد.
در بخش ارتباطات، تحول با اختراع تلفن شروع شده و ايران چهارده سال بعد از صاحب اين وسيله ارتباطی شد.
دوازده سال بعد از اختراع تلفن يعنی در سال 1269 خورشيدی، بين دو ايستگاه ماشين دودی تهران و شهرری، اولين خط تلفن برقرار شد. روند توسعه كمی و كيفی مخابرات از مرحله تلفن مغناطيسی تا مرحله خودكار و ارتباطات ديجيتال و ماهواره‌ای در ايران ادامه يافت.
اينك، در آغاز سده بيست و يكم ميلادی ( كه با توسعه فناوری و مخابرات و رايانه (c&c ) به دهه انقلاب ارتباطات و انفجار ارتباطات معروف شده است) بسر می‌بريم. در اين مرحله، ارتباطات تحولات عظيمی به خود ديده است كه برخی ابعاد آن را می‌كاويم.
توسعه پر شتاب
با نگاهی به گزارش سازمان‌های بين‌المللی، از جمله اتحاديه جهانی مخابرات(itu) ملاحظه می‌شود كه عرضه تلفن ثابت جهان پس از 74 سال به مرز پنجاه ميليون رسيده است.
دستيابی به اين رقم برای تعداد گيرنده‌های راديويی 38 سال، برای تعداد كامپيوترهای جهان 16 سال و برای تعداد گيرنده‌های تلويزيونی 13 سال به طول انجاميد، در حالی كه برای شبكه‌های جهان‌گستر www دستيابی به اين رقم با رشد شتابان شبكه اينترنت، فقط چهار سال به طول انجاميده است.
توسعه تلفن همراه در جهان رشد فزاينده‌تر از ساير وسايل ارتباطی داشته است، به طوری كه تعداد تلفن‌های همراه در عمر پانزده سال اين وسيله از مرز يك ميليارد گذشته است .يعنی از تعداد تلفن‌های ثابت با بيش از 162 سال عمر بيشتر است.
و اكنون تنوع، گستردگی، تازگی، كيفيت و كاربردها هر روز با روز قبل متفاوت است و هيچ كشوری نمی‌تواند و حق ندارد حتی يك روز نيز توسعه ارتباطات را در كشور خود به تاخير اندازد، چرا كه تاخير در توسعه اين بخش، به معنای بازماندن از روند توسعه است. " " هيچ كشوری نمی‌تواند و حق ندارد حتی يك روز نيز توسعه ارتباطات را در كشور خود به تاخير اندازد، چرا كه تاخير در توسعه اين بخش، به معنای بازماندن از روند توسعه است.
" "

بزرگراه‌های اطلاعاتی
در عصر انقلاب صنعتی انواع ابزارهای ارتباطی گسترش يافت، در اين عصر بشر به دنبال يافتن رسانه‌هايی با ظرفيت بالاتر برای انتقال پيام‌های خود بوده است ولی در عصر الكترونيك، علاوه بر آن، بشر به دنبال يك نوعی همگرايی است، بدين معنی كه شبكه‌های جهانی و سريع مبادله داده را تا حد ممكن به شبكه بزرگ و پيوسته مبدل سازد.
اين شبكه دوسويه، با سرعت بالا و كم‌هزينه است، بزرگراه اطلاعاتی زاده اين خواست است.
امروز يكی از شاخص‌های توسعه هر كشور ساخت و ايجاد بزرگراه‌های اطلاعات پر ظرفيت است و حركت جهانی برای ايجاد آن دائماً در تلاطم است.
اينترنت
اولين گام برای ايجاد بزرگراه اطلاعاتی اينترنت است، در شرايط حاضر، بحث‌انگيزترين و شايد مهم‌ترين پديده در فعاليت‌های ارتباطی شبكه‌ای از كامپيوترهاست كه در كنار يكديگر قرار گرفته و با هم كار می‌كنند، اين شبكه به نام اينترنت شناخته شده است. چه بخواهيم و چه نخواهيم، اينترنت نزديك‌ترين راه برای دستيابی به بزرگراه‌های اطلاعاتی جهان است. اين شبكه با تحولاتی كه به طور مدام می‌پذيرد، باعث شده است كه مجبور باشيم هر روز تعريف تازه‌ای از آن ارائه كنيم و امكانات جديدی برايش فراهم سازيم؛ و اگر كوتاه بياييم از قافله رشد بازمانده‌ايم .
جامعه اطلاعاتی
آنچه بزرگراه‌های اطلاعاتی در سطح اجتماعی به دنبال خواهند داشت، پديده‌ای است به نام جامعه اطلاعاتي؛ هنگامی كه بزرگراه‌ها و اينترنت در جامعه‌ای به صورت يك نهاد اجتماعی در آيند و بر اقتصاد، فرهنگ، نخبگان فكری و آموزش، جامعه مدنی، گستره عمومی و ديگر ابعاد و وجوه اجتماعی اثر گذارد و افراد جامعه بتوانند به اطلاعات دست يابند، آن جامعه را جامعه اطلاعاتی خوانند.
در جامعه اطلاعاتی، آحاد جامعه به شبكه‌های پهن‌باند خواهند پيوست، چرا كه بدون حضور در اين شبكه‌ها، نمی‌توانند بسياری از نيازهای خود از جمله آموزش و تفريح را برآورده سازند.
در چارچوب جامعه اطلاعاتی، مفهوم قدرت تغيير می‌كند و بخشی از قدرت دولت به جامعه و نظام‌های جهانی انتقال خواهد يافت.
نظام‌های چندرسانه‌ای
در دهه 1990 ميلادی، يكی ديگر از قلمروهای رشد فناوری‌های نوين ارتباطی كه ثروت و اعتبار فراوانی برای توليدكنندگانش به ارمغان آورده است، نظام‌های چندرسانه‌ای است. نظام‌های چندرسانه‌ای عمدتاً در سه حوزه تجاری، آموزشی، علمی و تفريحی كاربرد دارد. از طريق اين پديده، اطلاعات، بسته‌های آموزشی، سيستم‌های خبر و... سيستم‌های پشتيبانی در دسترس افراد و گروه‌ها قرار می‌گيرد. بستر شكل‌گيری و خلق نظام‌های چند رسانه‌ای يا سيستم چندرسانه‌ای نيز گردهم‌آورنده رسانه‌های گوناگون در كنار يكديگر توسط متقاضيان نرم‌افزار و سخت‌افزار رسانه‌ها بوده است و با رايانه، هر روز گسترش بيشتری يافته است. نظام‌های اقتصادی و فرهنگی كشورها را متحول ساخته، به نحوی كه هر بخش از اقتصاد و فرهنگ تحت تاثير قرار گرفته است.
شكاف ديجيتالی
امروزه جوامع از توزيع نابرابر امكانات ارتباطی در رنجند، يعنی توسعه ناموزون ازتباطات دور در كشورهای مختلف –شكاف ديجيتالی – خود موجب بروز شكاف اطلاعاتی هم شده است.
كشورهای بهره‌مند از فناوری‌های پيشرفته در مقايسه با كشورهای كمتر توسعه‌يافته از ارتباطات و فناوری‌های اطلاعات بيشترين بهره را می‌برند. هنوز 80 در صد تلفن ثابت دنيا در 20 درصد كشورهای توسعه يافته است، اروپای غربی وآمريكا، نصف تلفن جهان را در اختيار دارند، 60 در صد كامپيوترهای ميزبان فقط در آمريكاست، بيش از 70 درصد كاربران اينترنت در غرب هستند، و تجارت الكترونيك، آموزش مجازی، پزشكی از دور و... هنوز خاص كشورهای توسعه يافته است. نگرانی بزرگ جوامع در حال توسعه، بعد از پشت سرگذاشتن استعمار و نابرابری اقتصادی و سياسی، در حال حاضر شكاف ديجيتالی واطلاعاتی است، چرا كه امروز عصر دانايی است و در دنيايی با اين ويژگی، قدرت در دست كسانی است كه با استفاده از ارتباطات و اطلاعات داناتر شده‌اند.
جايگاه ايران
توسعه در خدمات پايه، مهم‌ترين دستاوردهای نظام ارتباطات دور در كشور محسوب می‌شود.
آمار مربوط به تعداد تلفن از 800 هزار شماره در سال 1357 به حدود 13 ميليون شماره در آغاز سال 1382 رسيده است. همچنين، در اين سال‌ها در حدود دو ميليون تلفن همراه در كشور واگذار شده است. پست در همه كشور توسعه يافته است و حداقل امكانات ارتباطی برای مردم فراهم شده است.
طولانی بودن صف انتظار برای تلفن، ضريب نفوذ پايين، ضعيف بودن ديدگاه مشتری‌مداری، كمبود استاندارد روش‌های انجام فعاليت و ارائه خدمات در پست، ضعف محتوايی در رسانه‌ها، پايين بودن تعداد ميزبان‌های اينترنت، بالا بودن هزينه مكالمات بين‌المللی، پايين بودن تعداد رايانه‌های شخصی در كشور، پايين بودن سهم صنعت سخت‌افزار و نرم‌افزار در ict، تعدد نهادهای تصميم‌گير در بخش ارتباطات، پايين بودن تعداد شركت‌های نرم‌افزاری، فقدان صادرات نرم‌افزار و ضعف مهارت‌های فنی و حرفه‌ای، عمده‌ترين نقاط ضعف توسعه ارتباطات در كشور محسوب می‌شود. اما از نگاه ديگر، توسعه سريع مخابرات در كشور، درآمد سرانه مناسب كشور، برخورداری 96 درصد خانوارهای شهری از تلويزيون، رواج فراگير راديو در خانوارهای شهری و روستايی، موقعيت خاص جغرافيايی كشور برای ترانزيت محصولات بين‌المللی و... موفقيت‌های ويژه‌ای است كه برای توسعه ارتباطات پيش روی مسئولان و سياستگذران قراردارد.