اصطلاح "اطلاع رسانی" مدتی است که برای ما آشنا است در نشریه: Annual Review of Information Science روبرت.س. تایلور تحت عنوان "جنبه های حرفه ای دانش اطلاع رسانی و تکنولوژی" سه تعریف برای دانش اطلاع رسانی آورده است. این سه تعریف دارای نکات مشترکی هستند اما هر یک به نکته ای خاص تاکید بیشتری کرده اند. تعریفی که خواهیم داد از ترکیب این سه تعریف بدست آمده است.

دانش اطلاع رسانی عبارت است از رشته ای علمی که درباره کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و همه ابزارهای آماده سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب، تحقیق میکند.

کار دانش اطلاع رسانی پرداختن به آن بخشی از دانش است که به تولید گردآوری، سازمان دهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل، کاربرد اطلاعات مربوط میشود. دانش اطلاع رسانی همچنین درباره ارائه اطلاعات به روش طبیعی و مصنوعی و کاربرد قالب ها برای انتقال کامل اطلاعات و شیوه های آماده سازی اطلاعات و ابزارهای و فن های آن مانند ماشین های حسابگر و روش های برنامه ریزی آن به پژوهش می پردازد.

دانش اطلاع رسانی علمی است ترکیبی که به رشته های دیگر مثل ریاضیات، منطق، زبان شناسی، فن ماشین های حسابگر، تحقیق در عملیات و هنر گرافیک، ارتباطات، دانش کتابداری، مدیریت و سایر رشته های مشابه نیز بستگی دارد.
این علم هم دارای جنبه نظری است که موضوع را صرف نظر از کاربرد آن به مطالعه می گیرد و هم دارای جنبه عملی که خدمات و محصولات را ایجاد میکند.
در حال حاضر دانش اطلاع رسانی کار اختصاصی هیچیک از سازمانها نیست لیکن بر حسب سنت کار انستیتوی امریکائی دکومانتاسیون مطالعه درباره دکومانتاسیون و اطلاع رسانی بوده است. ضمنا" باید دانست که کتابداری و دکومانتاسیون جنبه های عملی علم اطلاع رسانی است و خط مشی ها و فن هائی که کتابداران و دکومانتالیست در کار خود دارند بایستی مبنی بر اصل نظری علم اطلاع رسانی باشد و متقابلا صاحب نظران علم اطلاع رسانی بایستی فن های آزموده شده دست اندرکاران را مورد مطالعه قرار دهند.


نیاز به اطلاع رسانی

هدف اطلاع رسانی بعنوان یک رشته علمی تهیه مجموعه اطلاعاتی است که سبب پیشرفت نهادها گوناگون و روش هائی میشود که وقف گردآوری و انتقال دانش هستند. این نهادها بر چند دسته اند از جمله: کتاب برای ثبت دانش مدرسه برای تعلیم دانشی که در طول چند نسل گرد آمده است، کتابخانه برای ذخیره و انتشار دانش، سینما و تلویزیون برای بنمایش در آوردن دانش، مجله برای انتقال مکتوب آخر پیشرفت های فنی در زمینه معین و سرانجام کنفرانس برای انتقال شفاهی اطلاعات.
این نهادها وظیفه مهمی را که بر عهده داشته اند انجام داده و می دهند ولی برای برآوردن نیازهای ارتباطی جامعه امروز کافی نیستند بعضی از عواملی که به نارسائی آنها کمک میکند عبارتند از:


  • رشد شفگت انگیز علوم و تکنولوژی و سرعتی که با آن دانش نو عرضه میشود و دانش گذشته کهنه و منسوخ میگردد.
  • سرعت کهنه شدن دانش فنی، بطوریکه فارغ التحصیلان قدیمی مجبورند برای نو کردن مهارت های خود بمدرسه برگردند.
  • فراوانی دانشمندان دست اندرکار و وجود مجلات علمی و فنی بسیار
  • افزایش تخصص که تفهیم و تفهم و مبادله اطلاعات را بین رشته های مختلف علمی مشکل میکنند.
  • فاصله زمانی اندک بین پژوهش و کاربرد آن که احتیاج به کسب اطلاع را آنی تر و شدیدتر میکند.
در نتیجه این گونه نیازهای مبرم، روش های موجود برای مبادله اطلاعات ناقص تشخیص داده شده اند. اطلاع رسانی همگام سایر علوم رشد نکرده است و حال وقف آن است کوشش بسیار وقف این کار شود. تا این عقب ماندگی جبران گردد. اگر شیوه های ارتباط و مبادله اطلاعات بهبود نیابند مانعی بزرگ در راه سایر علوم ایجاد میشود و عدم ارتباط سبب دوباره کاری و پائین آمدن میزان پیشرفت خواهد شد.
بدین ترتیب اهمیت اطلاع رسانی و دلایل تاکید امروزه بر این رشته علمی واضح است انجمن اطلاع رسانی امریکا بیان محسوس این حقیقت است که باید هر چه بیشتر کوشش خود را هم آهنگ کنیم و با مشکلات تازه ای دست و پنجه نرم نمائیم.


کاربرد و پژوهش در اطلاع رسانی

اطلاع رسانی هم جنبه ای نظری مطلق دارد و هم جنبه عملی. آنان که در این رشته علمی دست اندر کارند بر حسب تحصیلات و علائق خود بر یکی از این دو جنبه تاکید بیشتری می گذارند. در این محدوده هم برای اهل نظر جا هست و هم برای اهل عمل و واضح است که به هر دو دسته نیاز هست نظریه و عمل بنحوی ناگسستنی بیکدیگر پیوند یافته اند و هر یک از نتیجه کار دیگری استفاده میکند. پژوهنده اطلاع رسانی قلمرو وسیعی در اختیار دارد که در آن میتواند تحقیقات خود را ادامه دهد.


  • نیازهای و استفاده های اطلاعات
مطالعه رفتاری استفاده کنندگان، مطالعه شواهد، الگوهای ارتباط، انتشارات و تحقیقات

  • رونوشت برداری و ایجاد مدارک
ترکیب بکمک ماشین حسابگر، میکروفرم، ثبت و ذخیره، نوشتن و ویراستاری

  • تحلیل زبان
زبان شناسی محاسبه ای، واژه شناسی، آماده سازی، زبان طبیعی (متن)،زبانشناسی روانی، تحلیلی معنائی

  • ترجمه
ترجمه ماشینی، ابزارهای کمکی ترجمه

  • چکیده نویسی، طبقه بندی، اقتباس و نمایه سازی، مطالعه واژگان


  • طرح سیستم
مطالعه تطبیقی، بازیابی اطلاعات، عملیات ماشینی کتابخانه، انتشار برگزیده اطلاعات

  • تحلیل و ارزشیابی
مطالعه تطبیقی، کیفیت نمایه سازی، قالب ریزی، روش های آزمون و سنجش طرز عمل، کیفیت ترجمه

  • شناخت الگو
آماده سازی تصویر، تحلیل گفتار

  • دستگاه های سازگار کننده
هوش مصنوعی، خودکارها، حل مساله، دستگاههای خود سازمان ده. ملخص کلام آنکه پژوهش های اطلاع رسانی خواص و رفتار اطلاع، استفاده و انتقال اطلاع و آماده ساختن آنرا برای ذخیره و بازیابی مطلوب بررسی میکند.
مطالعات نظری نباید در خلاء انجام شود و در حقیقت انجام هم نمی شود. پژوهش و کاربرد و نظریه و عمل پیوسته بر یکدیگر تاثیر می گذارند اما مانند سایر رشته های علمی، پژوهندگان اقلیتی کوچک ولی موثر را تشکیل میدهند بیشتر افراد در این رشته کوششان معطوف به جنبه های عملی است. و کارشان پرداختن به عملیات و مسائل مربوط به انتقال اطلاعات است. آنان وظیفه دارند برغم همه نارسائی ها دستگاه را بکار اندازد و در حوزه عمل به رفع نقائص بپردازند و نیز باید از فن های تازه که پرورده میشود مطلع شوند و وقتی درستی آنها به اثبات رسید بکارشان بندند و در عرصه عمل آنها را ارزیابی کنند. اما باید بخاطر داشت که بخصوص در اطلاع رسانی تمایز دقیقی بین پژوهش و فن وجود ندارد. منتهی باید دید که هر کس به کدام جنبه تاکید می کند ولی آنچه مسلم است همه افراد به یک مجموعه از مسائل می اندیشند.