معماری ایران در اقلیم های مختلف کشور

[Borna66]

اقليم گرم و خشك (ساختمان در اين اقليم) در رابطه با شرايط زمستاني اين مناطق، فرم ساختمان مي‌تواند در طول محور شرقي- غربي گسترش يابد. اما شرايط تابستاني حكم بر فشردگي ساختمان نموده و داشتن فرمي مكعب شكل را ضروري مي‌نمايد در هر صورت با بريدن قسمتي از اين مكعب و پر نمودن حفره ايجاد شده با سايه (سايه ديوار، درخت، پيچك، چفته مو) و هواي خنك شده بوسيله تبخير آب سطح چمن برگ درختان، حوض و فواره مي‌توان اقليم نسبتاً مطلوبي در ساختمان ايجاد نمود در اطراف اين باغچه داخلي پلان ساختمان مي‌تواند آزاد باشد بدين ترتيب پلان كلي ساختمان در اين مناطق بطرف داخل معطوف مي‌گردد. آنچه بدين ترتيب براي مناطق گرم و خشك پيشنهاد مي‌گردد همان فرم زيبا و مشهور خانه‌هاي سنتي ايران است كه از دوران ماقبل تاريخ تاكنون نه تنها در مناطق داخلي ايران بلكه در نواحي خشك خاورميانه نيز تكرار شده است. ساختمانهاي حياط دار قديمي بهترين فرم و تركيب ممكن اجزاء يك ساختمان براي تعديل اقليم بشمار مي‌روند. اطاقهاي اينگونه منازل كه فقط به داخل حياط باز مي‌شوند در برابر سرماي زمستان باد و طوفان شن كه معمولاً در مناطق كويري در جريان است حفاظت مي‌شوند. در زمستان اطاقهاي رو به جنوب و در تابستان اطاقهاي رو به شمال اين مجموعه مورد استفاده قرار گرفته و بدين ترتيب محل زندگي نيز با اقليم هماهنگ مي‌گردد حياطهاي داخلي كه شامل درخت، حوض و سطوح سبز گياهان هستند يكي از مؤثرترين عوامل ايجاد رطوبت در هواي خشك اينگونه مناطق به شمار مي‌روند. در شب هواي سرد مجاور پشت بام بطرف پائين حركت كرده و در داخل حياط و جسم ديوارها مي‌ماند و به این ترتيب باعث افت حداكثر دماي هواي داخل حياط در روز مي‌شود در نتيجه در روز هنگاميكه دماي هواي خارجي و شدت تابش آفتاب به حداكثر مي‌رسند هواي داخل ساختمان نسبتاً معتدل خواهد ماند. تهويه موردنياز اقليم گرم و خشك در مناطق گرم و خشك بايد ميزان تهويه طبيعي در روز را به حداقل ممكن رساند، چون در اثر ورود هواي گرم خارج بداخل، دماي هوا و سطوح داخلي نيز افزايش مي‌يابد. به خصوص در طول روز كه سرعت باد زياد و در نتيجه ميزان تهويه طبيعي نيز زياد است، تغييرات دماي هواي داخلي در سطحي نزديك به دماي هواي خارج تغيير مي‌نمايد. از طرف ديگر ، چون رطوبت هواي اينگونه مناطق كم است. حتي با جريان هوايي با سرعت كم امكان سرد شدن بدن از طريق تبخير عرق بدن وجود داشته و در نتيجه احتياج به سرعت زياد هوا براي خنك سازي از راه تبخير لازم نمي‌باشد. سرعت هوا براي ايجاد چنين وضعيتي مي‌تواند cm 15 در ثانيه باشد و اين سرعتي است كه در نتيجه اختلاف دماي سطوح و همچنين در نتيجه نفوذ هواي خارج بداخل از طريق درز پنجره‌ها ، در هواي اطاق بوجود مي‌آيد و بدين ترتيب نيازي به باز بودن پنجره‌ها نخواهد بود. در عصر و شب ، بدليل پايين بودن دماي هواي خارج نسبت به دماي هوا و سطوح داخلي تهويه طبيعي امكان سريع خنك شدن هواي داخلي را بوجود مي‌آورد. نياز به كوران در عصر و شب وجود دارد. وجود پنجره‌هاي باز شو را ضروري مي‌سازد اما بايد به اين نكته توجه داشت كه راندمان تهويه به اندازه پنجره‌ها متناسب نيست. با هماهنگ ساختن محل ، شكل و نحوه باز شدن پنجره‌ها، مي‌توان اندازه آنها را بقدري كوچك انتخاب نمود كه حرارت كسب شده از طريق آنها را به حداقل رسانده و در عين حال امكان تهويه بطور مفيد را بوجود آورد. ضمناً بايد به مشكل ورود گرد و غبار بداخل ساختمان نيز توجه داشت. در مناطقي كه هميشه طوفان شن و گرد و غبار وجود دارد ساختمانهايي كه بر روي پيلوتي قرار گرفته‌اند مقدار بسيار كمي از گرد و غبار و شن موجود در هوا را دريافت مي‌نمايند ، چون معمولاً در ارتفاع بيش از m 10ميزان شن وجود در هوا بشدت افت مي‌نمايد. چندي پيرامون اقليم گرم و خشك دومين گروه بزرگ اقليمي كشور است. محدوده جغرافيايي اين پهنه اقليمي عمدتاً در بخشهاي مركزي كشور و به صورت نوار باريكي در جنوب غربي كشور (دامنه‌هاي جنوب غربي رشته‌ كوههاي زاگرس) گسترش يافته است. تنوع عرض جغرافيايي و ارتفاع نقاط مختلف واقع در اين پهنه اقليمي بسيار زياد است در اين اقليم در شمالي‌ترين و جنوبي‌ترين نقطه كشور شرايط آب و هوايي مشابهي ايجاد شده، به طور مثال (در گز) كه در شمالي‌ترين نقطه اين پهنه اقليمي قرار گرفته است (در عرض جغرافيايي º37 شمالي) با ارتفاع 500 متر از سطح دريا، پايين‌ترين (ني‌ريز) كه در جنوبي‌ترين محدوده اين پهنه قرار گرفته (در عرض جغرافيايي º29 شمالي) با ارتفاع 2100 متر از سطح دريا، مرتفع ترين نقطه اين گروه را تشكيل مي‌دهند. شرايط آب و هوايي كليه زيرگروههاي اقليمي اين گروه در زمستان نسبتاً سرد و در تابستان نيمه گرم و خشك است. شرايط حرارتي هوا در فصل زمستان امكان بسيار زيادي را جهت استفاده از انرژي خورشيدي در گرمايش ساختمان بوجود مي‌آورد و به همين دليل تقريباً در كليه زيرگروههاي واقع در اين پهنه اقليمي درصد سالانه امكان بهره‌گيري از انرژي خورشيدي بالاتر از درصد نيازهاي ديگر است. در اين گروه بدليل پايين بودن رطوبت نسبي هوا بخصوص در فصل گرم در كليه زيرگروههاي اقليمي مي‌توان با بهره‌گيري از عملكرد مصالح ساختماني سنگين در بخشی از فصل گرم سال شرايط حرارتي فضاهاي داخلي را كنترل نمود. اما شدت گرماي هوا در گرمترين ماههاي سال درحدي است كه سرمايش مكانيكي را ضروري ‌مي‌سازد. نوع سيستم مكانيكي مورد نياز بدليل بالا بودن رطوبت هوا و بدليل گرماي شديد و هوا كولر گازي يا سيستم تهويه مطبوع و در ساير زير گروههاي اين پهنه اقليمي كولر آبي است.در هر صورت بهره‌گيري از انرژي خورشيدي ، كاهش اتلاف حرارت ساختمان و جلوگيري از تاثير هواي گرم خارج و تابش شديد آفتاب بر ساختمان از اهداف عمده طراحي اقليمي در اين پهنه اقليمي است. منبع (http://www.iran-eng.com/showthread.php?t=21548)

[Borna66]

معماری ایران در اقلیم های مختلف کشور

اقليم استان کرمان


از نقطه نظر تقسيم بنديها جزء اقليم خشک بيابانی گرم محسوب گرديده است. از ديدگاه اقليم شناسی، خشکی متأثر از دو عنصر است : يکی ميزان بارندگی که متفاوت است و اشکال خاصی دارد و ديگری تبخير و تعرق که به واسطه عناصر وابسته بهم ( حرارت، باد و غيره ) ايجاد شده است.
بطور کلی سه نوع اقليم خاص در مناطق مختلف اين استان حاکم است:
1. آب و هوای بيابانی خيلی گرم و خشک
2. آب و هوای بيابانی گرم و خشک
3. آب و هوای معتدل
به اين ترتيب آب و هوای اين استان به علت وسعت منطقه، وجود پستی و بلنديها و شرايط خاص اقليمی در نواحی مختلف کاملاً متفاوت است. گفتيم خشکی شديد بر اغلب نقاط اين استان حاکم می باشد و هوای خنک، تشعشعات خورشيدی را به طور ضعيفی تصفيه می کند به نحوی که اولاً تغيير درجه حرارت خاک کاملاً مشخص می باشد و ثانياً تغييرات درجه حرارت هوا بسيار شديد است به طوری که بين فصول سرد و گرم و حتی در شب و روز دمای هوا اختلاف شديدی را نشان می دهد و اين موجب جا به جا شدن هوا از نقاط بلند کوهستانی به طرف نقاط پست ، و ايجاد جريانهای نامنظم همراه با درجه حرارت متغير و گرد و غبار می شود. به هر حال بين حداکثر و حداقل درجه حرارت اين استان اختلاف زيادی وجود دارد.
اين استان مانند اغلب نواحی خشک، در مجموع باران کمی دريافت می کند. ريرش نزولات جوی از آبان ماه شروع می شود و تا ارديبهشت سال بعد ادامه دارد که در اين ميان بيشترين ميزان آن از دی ماه تا ارديبهشت می باشد. ميانگين اين بارندگی ساليانه حدود 185 ميلی متر است.
استان کرمان از آنجايی که جزء مناطق گرم و خشک به شمار می آيد طبيعتاً نمی تواند از مراتع طبيعی زيادی برخوردار باشد. در گذشته کليه مراتع استان کرمان مورد استفاده دام بوده است. با توجه به اين که ضوابط صحيحی جهت چرای دام وجود نداشت بتدريج در معرض چرای بی رويه قرار می گرفت که نتيجه آن فرسايش بادی و آبی بود.
به واسطه شرايط جغرافيايی منطقه آباديها اکثراً در دره ها، ارتفاعات و نقاط مرتفع واقع شده است مانند رفسنجان ،سيرجان، بم، کرمان، بافت و جيرفت که دارای آب و هوای معتدل و سرد هستند و مرکز فعاليتهای کشاورزی ناحيه می باشند. عامل جغرافيايی که در آبادانی اين حوزه ها موثر است همانا امکان ايجاد قنوات بر اثر وجود آبهای زيرزمينی می باشد. چنانچه در حوزه رفسنجان چندين رشته قنات تا طول 50 کيلو متری وجود دارد که به سوی شهر و حومه رفسنجان جريان دارد.

مهم ترين مسأله ای که موجب نارسايی کشت و برداشت در استان کرمان شده همين مسأله کمبود آب از طرفی و خشکی هوا از طرف ديگر می باشد. محصولات عمده اين استان، غلات، پنبه، زيره، مرکبات، خرما و اقسام ميوه است.


بادها
بادهای منطقه جنوب شرقی ايران از بادهای اصلی موجود در منطقه به وجود می آيند و مهمترين آنها عبارتند از : باد هرات ، باد سام، باد سرخ، باد ناشی «باد شمال شرقی»
دوری از دريا و وزش بادهای گرم و خشک از کوير باعث کمی بارندگی می گردد. به علت وزش اين بادها و جريان ريگها به سمت مزارع، خسارت فراوان به کشاورزی وارد می آيد.
به طور کلی بادهای کرمان در فصول مختلف عبارتند از :
باد شمال: باد سردی است که در زمستان می وزد و همراه با باران است.
باد غربی: بادی طوفانی است و همراه با شن و رگبار در زمستان تا آخر ارديبهشت می وزد.
باد شرقی:بيشتر در زمستان می وزد گرم و بدون رطوبت است.
باد جنوبی: باد گرمی است که در تابستان می وزد و همراه با گرد و غبار است.
بيشترين ميزان باد مربوط به فصل بهار و پس از آن مربوط به تابستان است و بادهای بسيار شديد با سرعت زياد در دو فصل بهار و تابستان می وزد، جهت حاکم و غالب اين بادها از جنوب غرب به طرف شمال شرق و مشرق می باشد.
انواع بادهای منطقه و تعداد روزهای وزش در سال
اندازه گيری منظم سرعت و جهت باد در ايستگاهها سينوپتيک استان کرمان انجام می گيرد که عموماً مجهز به ثبات هستند. داده های ايستگاههای کليماتولوژی قابل استحصال نيست و يا اندازه گيری در اين ايستگاهها به عمل نيامده است.
اندازه گيری سرعت و جهت باد در اين ايستگاههای سينوپتيک در ده متری سطح زمين انجام می شود و از اين رو داده ها معرف جريانات سطح می باشد.
ايستگاههای سينوپتيک استان تا 1365 در 2 منطقه کرمان و بم بوده و عدم وجود ايستگاه در ساير مناطق استان مانع از اين است که بتوان نقشه دقيق حرکات هوا را در منطقه ترسيم نمود.
توده های هوا و جريانات نيواری
محرکهای اصلی جريانات عمومی هوا در روی فلات ايران و در مقياس بزرگ مراکز کم فشار و پرفشاری هستند که در فصول مختلف سال بر روی سطوح وسيع جغرافيايی محيط بر فلات و يا در داخل آن تشکيل می گردند. عبور توده های هوا در منطقه کرمان ناشی از تأثير همين مراکز است.
سرعت بادها
به طور کلی سرعت متوسط باد در مناطق سبزواران 9/4 گره، در بم 8/6 گره و در کرمان 4/7 گره می باشد. در بم ميانگين ماهانه سرعت باد از 4/5 گره در آذر ماه تا 3/8 گره تا تير ماه متغير است. حدود تغييرات برای گرمای 9/4 تا 3/9 _ برای سبزواران _ بين 4 تا 1/6 گره می باشد.

[Borna66]

معماری ایران در اقلیم های مختلف کشور
-موقعيت جغرافيايي

استان يزد با مساحت 73240 كيلومتر مربع در طول جغرافيايي 52 درجه و 50 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 56درجه و 40 دقيقه شمالي در مركز كشور قرار گرفته است. بلندترين‌ ارتفاع آن قله شيركوه با ارتفاع 4300 متر وپائين ترين نقطه ان كوير سياه كوه با ارتفاع حدود 1000 متر مي باشد .

- بارندگي فصلي

جهت تعيين فصول خشك و باراني در ايستگاههاي استان اقدام به بررسي بارندگي فصلي شده كه با توجه به بررسي هاي به عمل آمده خشكترين فصل در تمامي ايستگاههاي استان فصل تابستان و بيشترين نزولات جوي در فصول زمستان و پاييز اتفاق مي افتد .

-قلمرو بيابانهاي اقليم شناسي استان

اقليم از مهمترين عوامل در تعيين قلمرو بيابان از غير بيابان مي باشد . جهت تعيين قلمرو جغرافيايي بيابان از غير بيابان در استان يزد وضعيت بارندگي ، ضريب تغييرات بارندگي ، ضريب بي نظمي بارش ، شدت ميانگين بارندگي روزانه ، اختلاف دما ، تبخير و ضريب خشكي دومارتن بررسي و نتايج به صورت جداول و نقشه هاي مختلف ارائه شده است و با استفاده از ارقام حاصله اقدام به تهيه 6 لايه از نقشه هاي محدود بياباني استان يزد با استفاده از پارامترهاي اقليمي شده است .
در مرحله بعد براي بيان كمي ويژگيهاي هر يك از مناطق سه گانه فوق ، نقشه منحني هاي هم ميزان هر يك از عناصر مورد نظر ، بطور انفرادي روي نقشه نهايي قرار داده شد و عدد مربوط به دو خطي كه بيشترين اشتراك را با خط مربوط به مرز بيابان و نيمهبيابان و خط مرزي غير بيابان و نيمه بيابان داشتند تعيين گرديد . بدين ترتيب ميانگين بارندگي ، ضريب تغييرات بارندگي ، دامنه دما ،‌ضريب دومارتن و ميزان تبخير در مرز بيابان با نيمه بيابان به ترتيب اعداد 90 ،50 ، 25 ،3100 ، و ميزان اين عناصر در مرز نيمه بيابان با غير بيابان به ترتيب 180 ،40، 22 ، 5/7 و 2600 را نشان دادند . بدين صورت ويژگيهاي كمي هر يك از عناصر براي تعريف بيايان در استان يزد مشخص شد . از اين نظر در استان يزد به مناطقي بيابان گفته مي شود كه داراي بارندگي كمتر از 90 ميليمتر ،‌ضريب تغييرات بارندگي بيش از 50 ،‌دامنه دمايي بيش از 25 درجه سانتيگراد ،‌ضريب دومارتن كمتر از 4 و ميزان تبخير بيش از 3100 ميليمتر باشد . و مناطقي كه داراي بارندگي بيش از 180 ميليمتر ، ضريب تغييرات كمتر از 40 ، دامنه دمايي كمتر از 22 درجه سانتيگرا د ، ضريب دومارتن بيش از 5/7 و تبخير كمتر از 2600ميليمتر باشد . مناطق غير بياباني محسوب مي گردد . و مناطق نيمه بياباني ( گذر) به مناطقي اطلاق مي گرددكه داراي بارندگي بين 90 تا 180 ميليمتر ، ضريب تغييرات بين 40 تا50 ،‌دامنه دمايي بين 22 تا 25 درجه سانتيگراد ،‌ضريب دومارتن بين 4 تا 5/7 و ميزان تبخير بين 2600 تا 3100 ميليمتر باشد.