*آشنایی با جغرافیای نظامی*

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1482.jpg


مقدمه

جغرافيا در سازمان زندگي بيش از پيش به علوم رياضي وابسته است. در اين مکتب جغرافيا علم مطالعه پراکندگي فضاهاي زندگي و وابستگي هاي مکاني است. در اينجا، مفاهيم مکان و پراکندگي، اساس کار جغرافي دانان مي باشد.

چون جغرافيا به تفاوتهاي موجود به ميان عوامل طبيعي و انساني و نيز روابط انسان و محيط تأکيد و توجه دارد، تحليلهاي ناحيه اي با نگرشهاي مکاني و اکولوژي پياده ميگردد. جغرافياي نظامي که يکي از رشته هاي تخصصي جغرافياست، در جغرافياي ناحيه اي حضور فعال خود را نشان مي دهد و با برخورد عملي با مشکلات، نيازهاي نظامي را در برنامه هاي عملياتي و ستادي به صورت دقيق برطرف مي نمايد و در اجراي طرح هاي عملياتي بصورت بارزي ارائه طريق مي کند.

ايولاکست مي گويد: جغرافيا چه از نظر توصيفي و چه از نظر به اصطلاح طبيعي، با مشخصات اقتصادي، اجتماعي، جمعيتي و سياسي اش مي بايستي از جهت عملي و به عنوان يک قدرت دقيق در چهارچوب اعمالي که دستگاه حکومت براي کنترل تشکيلات مردم قلمرو خود و با جنگ انجام مي دهد، بايد مورد توجه قرار گيرد.

با توجه به تعاريف فوق، نقش جغرافياي نظامي در دفاع عامل و غير عامل بيشتر مشخص مي گردد که وسعت شکل و عمق و ديگر عوامل طبيعي در دفاع نقش خويش را عملي مي سازد و از طرفي عوامل انساني در دفاع عامل تأثير لازم را براي محيط نظامي اعمل مي کند. در اين راستا ايولاکست به تجزيه و تحليلهاي مختلف جغرافيايي که ارتباط نزديکي با عمليات نظامي دارد اشاره مي کند و به نام جغرافيا ستادهاي بزرگ نام مي برد که مي توان از آن به عنوان يک جغرافياي کاربردي نتيجه گرفت.

در اين روند، مي توان تعريف نقش و قلمرو جغرافياي نظامي را بدست آورد. جغرافياي نظامي تأثير عوارض جغرافيايي يک منطقه را در حرکات نظامي که در آن منطقه اجرا شده و يا احتمال وقوع آن مي رود، تعيين و در داخل سرزمين يک حکومت مستقل، اثرات آن را نسبت به فعاليت هاي نظامي تشريح مي نمايد.
با توجه به تعريف فوق نقش جغرافياي نظامي در مسائل آفندي و پدافندي ملحوظ تر مي گردد.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1483.jpg




وقتي فرمانده بايد فواصل و پراکندگي و اهميت مراکز حساس نظامي، اقتصادي، جمعيتي را از نظر داخلي و بين الملي و استراتژيکي درک کند تا بتواند در مواقع لزوم تصميم بگيرد به کجا حمله کند، به کجا موشک پرتاب نمايد، کجا را تصرف کند، کي به نيروهاي دشمن ضربه کاري را بزند و مثلاً حساسيت بين المللي را ايجاد نکند و يا به کدام منطقه دشمن ضربه کوچکي بزند تا بتواند حساسيت بين المللي را برانگيزد و به همسايه هاي ديگر هشدار دهد و غيره، همه اينها کار محض جغرافيايي است.

وقتي تاريخ را مرور مي کنيم و جنگهاي جهاني اول و دوم را مورد ارزيابي قرار مي دهيم، استفاده صحيح از موقعيت جغرافيايي را بيش از پيش آشکار مي شود. به عنوان مثال يکي از عوامل اساسي پيروزي قشون آلمان در جنگ عليه فرانسه اطلاعات جغرافيايي بوده است و همين امر باعث شد که دولت آلمان در سال 1874 ميلادي کرسي جغرافيا را در دانشگاه هاي ايالتي تأسيس کند و در بسياري موارد جغرافيا را در تربيت مامورين نظامي به خدمت بگيرد.

در جغرافياي نظامي عوامل متغير و ثابت، مورد بررسي قرار مي گيرند و نقش آنها در عمليات نظامي با توجه به مناسباتي که اين عوامل در حرکات واحدها دارند در نظر گرفته مي شوند. در جغرافياي نظامي، ارزش و اهميت نظامي هر يک از عوامل، تعيين مي گردد. اهميت و ضرورت جغرافياي نظامي با شروع جنگ دوم جهاني بيشتر شد و اين عقيده قوت يافت که جغرافي دانان در زمان جنگ بيش از زمان صلح به کشور خود خدمت مي کنند. از اين رو مطالعات جغرافيايي به سرعت در تاکتيک ها و تصميمات نظامي و نيروي دريايي به کار گرفته شد. کارهاي کارتوگرافي، تفسير عکسهاي هوايي و مطالعه ناهمواريها، رهبران کشورهاي ديگر در جنگ جهاني دوم را وادار مي سازد که جغرافياي کاربردي را به عنوان ابزار جنگي و نظامي بپذيرند و موسسات جغرافيايي را وسعت بخشند.

سرتيپ علي رزم آرا در کتاب جغرافياي نظامي ايران، اين ضرورت را براي افسران مأمور در حفظ و حراست از کشور در رابطه با عوامل ثابت و متغير جغرافيايي تأکيد مي کند.

دنياي معاصر با توجه به مسائل ژئوپلتيک و ژئواستراتژيک اهميت خاصي به جغرافياي نظامي داده است و با تشکيل سازمان جغرافيايي در نيروهاي مسلح ضرورت و اهميت اين موضوع را نشان داده است.

در ارتش آمريکا، بتدريج وجود سازماني براي بررسي مسائل جهاني از ديدگاه ژئوپلتيک احساس شد و همين امر موجب گرديد که سازمان جغرافيايي نيروهاي ملي در سازمان نيروهاي مسلح آمريکا تأسيس گردد که در آنجا نه تنها مسائل جهاني با توجه به جنبه هاي جغرافيايي و طبيعي کشورها مورد بررسي قرار مي گيرد، بلکه جنبه هاي مختلف موضوع از لحاظ جغرافياي اقتصادي، انساني و سياسي کشورها نيز بررسي ميشود و نتايج حاصله از بررسيهاي مزبور يکي از عوامل اساسي تصميمات را در سازمان حقوقي تشکيل مي دهد.

از اين رو چه در اتاقهاي جنگ، که افسران ستاد عمليات را رهبري مي کنند و چه در صف که فرماندهان يگانهاي نظامي نيروهاي خودي را در صحنه نبرد هدايت مي کنند، نقش جغرافياي نظامي بيش از هر تخصص ديگر وسع و عمق خود را در اين آزمايشگاه عملي نشان مي دهد. اين روند واقعي، سياست را نيز متأثر مي سازد که در جنگهاي بين الملل اول و دوم مي توان به وضوح دريافت.

در فاصله جنگ جهاني اول و دوم مطالعات ژئوپلتيکي در دو جهت مختلف ادامه يافت. يکي در اطراف دولت و ديگري بررسي ژئواستراتژي جهاني. در مسير اول، بعد از راتز و کيلن، هاوس هوفر آلماني با تأييد به نظريه فضاي حيات، سياست توسعه طلبي را براي آلمان تجويز مي کرد و در مسير دوم اشخاصي مثل آلفرد ماهان و هالفورد مکيندر و پيروان آنها نظرات نيروي دريايي و هارتلند خود را براي ايجاد حکومت جهاني تبليغ مي کردند.

در همين رابطه پروفسور کوهن چنين مي گويد: بوسيله جغرافياست که ما مي توانيم واقعيت سياسي را به درستي ارزيابي کنيم. اين سيماي جغرافيايي است، چه ثابت و چه متغير که اساس درک نقشه سياسي کنوني و پيش بيني تغييرات آينده را براي ما فراهم مي سازد. بنابراين نقشه سياست جغرافيايي بيشتر از نقشه سياسي با واقعيات هماهنگ است.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/41.gif
1- تعاريف
- جغرافياي نظامي يکي از شاخه هاي علوم جغرافيايي مي باشد که کليه اثرات طبيعي، فرهنگي (انساني) و زيست محيطي را بر سياستها، برنامه ها و طرحهاي نظامي و عمليات رزمي/ پشتيباني در سطح جهان، منطقه اي و محلي مورد بررسي قرار مي دهد.

- جغرافياي نظامي علمي است که تأثير عوامل جغرافيايي يک کشور يا يک منطقه را در حرکتهاي نظامي بيان مي کند.
- جغرافياي نظامي بخشي از علوم نظامي است که با ويژگيهاي محيط و منطقه عمليات در ارتباط است.

جغرافياي نظامي، بکار گيري روش تجزيه و تحليل جغرافيايي، براي مسائل نظامي را شامل مي شود. شايان ذکر است که براي جغرافياي نظامي، تعاريف مختلفي ارائه شده است، ليکن دو مطلب اساسي در تعريف جامع ضروري بنظر مي رسد.

الف) مقياس و کاربرد جغرافياي نظامي: کاربرد جغرافياي نظامي از نظر رهبران سياسي، برنامه ريزان و تدوين کنندگان امنيت ملي، فرماندهان و سلسله مراتب نظامي که در تدوين استراتژي نظامي نقش دارند و داراي تعريف خاص و محدوده مشخصي است.

ب) جغرافياي نظامي در مقابل تهديدات داخلي و خارجي و شرايط مختلف ژئوپلتيک هر منطقه، ارزش خاص خود را دارد و در واقع جغرافياي نظامي در مقابل تهديدات، ارائه کننده جهت هاي تهديد و استفاده از عوامل جغرافيايي در مقابل اين تهديدات است.

جغرافيا نظامي راهنماي موثري در طرح برنامه ريزي هاي ملي و برنامه ريزيهاي کلان يک کشور اعم از آمايش سرزمين است، تا مکان يابي مناسب طرحهاي توسعه و اقدامات سازندگي کشور مانند تأسيسات زير بنايي و صنعتي در هر شرايطي از ملاحظات امنيتي دفاعي برخوردار باشند.

[alamatesoall]

جغرافياي نظامي در مورد مناطق خاص مأموريتهاي نظامي بحث مي کند. از جمله تقسيم بندي جغرافياي نظامي عبارت است از:

الف) تجزيه و تحليل منطقه عمليات:
تعيين اثر عوارض طبيعي و انساني يک منطقه در عمليات تاکتيکي نظامي را تجزيه و تحليل منطقه عمليات گويند. در اين تجزيه و تحليل همه پديده هاي طبيعي از جمله، تغييرات سطح زمين در اثر عوامل طبيعي، شکل ظاهري و پستي و بلنديها، مسير زهکشي، رشد نباتات، زندگي حيوانات و مواد سطحي زمين مورد توجه قرار مي گيرد، بخش ديگر اين تجزيه و تحليل به عوارض مصنوعي و ساخته دست انسان از قبيل ساختمانها و تأسيسات (خطوط راه آهن، جاده ها، فرودگاه، سد، خطوط انتقال نيرو و اراضي کشاورزي) مي پردازد. علاوه بر اين در تجزيه و تحليل منطقه عملياتي مسائل آب و هوايي مورد توجه قرار مي گيرد.

ب) تجزيه و تحليل صحنه جنگ:
تجزيه و تحليل منطقه استراتژيک به مفهوم کاربرد جغرافياي نظامي در سطح فن عملياتي است. تجزيه و تحليل منطقه عملياتي براي تشريح تأثير عمليات نظامي روي ويژگيهاي يک صحنه بالقوه و بالفعل جنگ مورد استفاده قرار مي گيرد. در اين مورد، ويژگيهاي طبيعي و مصنوعي موجود در صحنه جنگ را شامل مي شود. الگوي مشاغل فعاليت انسان، شهرهاي موجود، مناطق کشاورزي، جاده ها، خطوط راه آهن و فرودگاهها و نيز شکل طبيعي زمين، زهکشي، گياهان و آب و هوا از جمله عوامل مهم و قابل توجه صحنه عمليات بشمار مي آيند.

ج) جغرافياي سياسي- نظامي
کاربرد جغرافياي نظامي در سطح جهاني يا استراتژيک را جغرافياي سياسي- نظامي مي نامند. جغرافياي سياسي- نظامي حوزه تخصصي بين رشته اي است که روابط موجود بين سياست خارجي، امور نظامي و جغرافياي را مورد مطالعه قرا مي دهد و زمينه هايي از جمله حوزه مسئوليت، ديپلماسي، روابط بين المللي، استراتژي، هنر (فن) عملياتي و تاکتيک را مورد بحث و تفحص خود قرار مي دهد.

جغرافياي سياسي- نظامي ملاحظات سياسي، ديپلماتيک، جامعه شناختي، اقتصادي و نظامي را در يک شيوه تمام استراتژيکي تلفيق نموده و به بررسي قدرت نسبي موجود در بين دولتهاي مستقل و دولتهاي ائتلافي (هم پيمان) مي پردازد.

جغرافيا سياسي- نظامي بررسي پايه و اساس قدرت ملي يعني جمعيت، صنعت، بازرگاني، وضعيت مالي، ثبات داخلي منابع، اراده ملي و نيز نيروهاي نظامي مي باشد. اساس جغرافياي سياسي- نظامي عبارتست از: بررسي اندازه، شکل، موقعيت هر يک از مناطق جغرافيايي و کشورهاي جهان و ويژگيهاي مشخصه ملتها نسبت به يکديگر.

جغرافياي سياسي- نظامي، نقش بين کشورهايي که داراي قدرت دريايي هستند و آنهايي که داراي قدرت دريايي و نيز قدرت زميني مي باشند را مورد توجه قرار مي دهد. آلفرد تاير ماهان شيوه قدرت دريايي را در سطح وسيعي بر مبناي تجزيه بريتانيا که از سوي قاره اروپا آسيب ناپذير مي باشد، توسعه داد و باعث شد که بريتانيا براي مدت 140 سال با يک نيروي دريايي ممتاز و يک ناوگان عظيم تجاري بر يک امپراتوري جهاني حکمراني نمايد.

جغرافياي سياسي- نظامي يک عنصر اصلي استراتژيک نظامي در عصر هسته اي مي باشد. شيوه سياسي قدرت و موقعيت نسبي در حفظ يک توازن جهاني قدرت با ائتلاف بين قدرتهاي بزرگ و متوسط داراي اهميت مي باشند. ايده هاي جغرافياي سياسي، اساس مباحثه کنوني در آمريکا بين طرفداران استراتژي دريايي و هواداران ائتلاف استراتژي دريايي و استراتژي زميني را تشکيل مي دهد.

جغرافياي سياسي- نظامي به درک چگونگي تغييرات آتي در قدرت نسبي دولتها روي عمليات بالقوه نظامي نيز کمک مي نمايد.
سه قسمت مذکور در تقسيم بندي جغرافياي نظامي را مي توان در ارتباط با سه بخش از فنون نظامي در جدول زير مشاهده نمود.

د) جغرافياي نظامي موضوعي:
جغرافياي نظامي موضوعي، يک نوع پديده خاص و بطور کامل مشخص در سطح جهان را تحت پوشش قرار مي دهد.
مطالعات اصلي جغرافياي نظامي موضوعي عبارتند از:

• مطالعات محيطي: شامل تأثير آب و هوا، گياهان و جانوران در فراهم ساختن تجهيزات مناسب و آموزش نيروهايي که بايد در قسمتهاي مختلف جهان بکار گرفته شوند، مي باشد. گروه هاي نظامي که در مناطق قطب شمال بکار گمارده مي شوند و نظامياني که در مناطق بياباني کم ارتفاع خدمت مي کنند، نبايد يک نوع آموزش داده شوند و بايد به تجهيزات خاص مناسب مجهز گردند. درصورتي که در بررسي منطقه با توجه به سمت و سوي تهديدات شهرها، کلاً عوامل انساني را نيز در بر مي گيرد. لذا در مطالعات محيطي بايد عوامل انساني طبيعي و نظامي با توجه به سمت تهديدات، مورد بررسي قرار گيرد.

• زمين شناسي نظامي: يک روش علمي است که با طبيعت چينه بندي صخره هاي سطح زمين سر و کار دارد. به عنوان مثال زمين شناسي نظامي يک منبع صوتي را براي ساختار حفاظتي فراهم مي سازد که در برابر انفجارهاي اتمي يا غير اتمي، محافظت لازم را تأمين مي کند.

• ژئودزي: دانش ژئودزي در راستاي تعيين دقيق موقعيت نقاط سطح زمين و تعيين شکل و اندازه ابعاد زمين تأثير بسيار گسترده اي را در علوم نظامي دارد. اين دانش داراي شاخه هاي مختلف باکاربردهاي متنوع خود در تعيين هر چه دقيق تر شکل زمين مي باشد. در بحث ژئودزي رياضي (هندسي)، تعيين مختصات و موقعيت دقيق يک شبکه نقاط همگن با روشهاي مثلث بندي و پيمايش انجام مي گيرد. در ژئودزي نجومي (نجوم موضعي)، به وسيله مشاهدات نجومي و بکارگيري جداول مربوط به ستارگان سمت امتدادها و مختصات جغرافيايي نقاط ژئودزي تعيين مي شود.

در ژئودزي ديناميک (Physical geodesy)، اندازه گيري ها مبتني بر مطالعات و بررسيهاي ژئوفيزيکي مانند اندازه گيري شتاب ثقل، سطح مبنايي ارتفاعي (ژئوئيد)، اندازه گيريهاي مغناطيسي زمين به منظور تعيين انحراف مغناطيس و تعيين سمت دقيق در نقشه ها مي باشد. در ژئودزي ماهواره اي (فضايي)، با استفاده از ماهواره يا اقمار مصنوعي که موقعيت آنها همواره مشخص مي باشد نسبت به تعيين موقعيت و اندازه گيري مشخصات هندسي و طبيعي زمين اقدام مي نمايد.

• نقشه نظامي: همزمان با درگير شدن در اولين جنگ براي انسانها روشن شده است که شناخت زمين و جو آن چه اهميتي دارد، زيرا انسان در تمام مراحل زندگي خود با اقليم و اوضاع طبيعي سر و کار داشته و در جنگ نيز همين وضع ادامه يافته است.

جهت بهره برداي همزمان، سريع و همه جانبه از اطلاعات موجود پيرامون زمين، نقشه هاي توپوگرافي تهيه مي شود. يک نقشه توپوگرافي تصوير تمامي عوارض موجود روي زمين در مقياس کوچک است و با کاربرد گسترده اي در زمينه هاي مختلف از جمله:
- نقشه مبنا و راهنماي جمع آوري اطلاعات؛
- نقشه به عنوان يک منبع اطلاعاتي؛
- نقشه به عنوان زمين پذيرنده اکثر اطلاعات؛
- نقشه در ارائه مناسب اطلاعات.http://pnu-club.com/imported/2013/02/1484.jpg
نقشه حمله نظامي نيروهاي چند مليتي به يوگسلاوي سابق

• نقشه در عمليات:
- نقشه در اتخاذ تدبير و انتخاب نوع عمليات؛
- نقشه در عمليات پدافندي.

• نقشه در مهندسي رزمي: مهندسي رزمي نيازمند شناسايي زمين به عنوان زمينه کاري و حيطه فعاليت و درگيري مي باشد. يکي از تفاوتهاي عمده عمليات مهندسي رزمي با فعاليتهاي مهندسي غير نظامي، ماهيت متغير کار و وقوع حوادث و پيش آمدهايي است که در زماني اندک، شرايط و حتي اهداف عمليات را دستخوش تغيير اساسي مي کند. نقشه هاي با مقياسهاي متفاوت در فعاليتهاي مختلف مهندسي رزمي مورد استفاده قرار مي گيرد اين نقشه ها عبارتند از:

- نقشه جهت شناسايي و مکان يابي؛
- نقشه هاي اجرايي و طرحهاي مهندسي رزمي.
نقشه هاي دريايي (آبنگاري) و چارتهاي هوايي نيز با توجه به شيوه هاي خاص تهيه و اطلاعات ويژه آنها در هوانوردي و دريانوردي نيازي مسلم است.

[alamatesoall]

نقشه اي که با عمليات نقشه برداري بسيار دقيق تهيه مي شود و ميزان خطاي آن کمتر از حد مجاز است را نقشه نظامي گويند. نقشه هاي نظامي داراي ويژگيهايي مي باشند که مهمترين آنها عبارتند از:

- دقت هندسي؛
- گستره و وسعت (تماميت ارضي کشور و حتي برون مرزي)؛
- اطلاعات کامل در مقياس؛
- بکارگيري فن آوري جديد جهت دستيابي سريع به اطلاعات جغرافيايي (سرعت)؛
- صحت اطلاعات جغرافيايي؛
- اطلاعات بهنگام و به روز؛

عکس هوايي يکي ديگر از منابع اطلاعات جغرافيايي است. عکسهاي هوايي بدليل اينکه حاوي اطلاعات زيادي از زمين هستند، به کمک آنها مي توان بدون تماس و کار گسترده ميداني، به شناخت نسبتاً جامعي از مناطق مورد مطالعه دست يافت. شکل گيري و رشد و پيشرفت عکسبرداري هوايي در ارتباط مستقيم با جنگ و فعاليتهاي نظامي در جهان صورت گرفته است.

در سالهاي اخير اطلاعات ماهواره اي و تکنولوژي جديد سنجش از دور پيشرفتهاي چشمگيري داشته و بکارگيري تصاوير ماهواره اي در بررسيهاي مختلف زمين هر روز از وسعت بيشتري برخوردار مي گردد. از سال 1960 ميلادي عصر نويني براي سنجش از دور آغاز شد.

بخصوص با توسعه و پيشرفت ماهواره هاي مستقر در مدار زمين، امکان دستيابي به تصاوير ماهواره اي در ارتفاعات بالا از سطح زمين قطع نظر از مرزهاي سياسي کشورها، عملي شد. در راستاي اين تحولات شايد مهمتر از همه تحولي بود که در سيستم تهيه تصاوير الکترونيکي ديجيتالي به وقوع پيوست که مي تواند داده هاي تصويري را به زمين ارسال و مخابره کند.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1485.jpg

آگاهي از جغرافياي نظامي براي انجام مأموريتهاي نظامي امري مسلم است. مطالعه و بررسي جغرافياي نظامي بعنوان بخشي از مرحله طرح ريزي، وقتي شروع مي شود که يک مأموريت جديد از طرف قرارگاه فرماندهي رده بالا دريافت مي گردد و فرمانده ضمن پرداختن به شرح جزئيات مأموريت، آن را مورد تجزيه و تحليل قرار مي دهد. گام بعدي برآورد وضعيت مي باشد. برآورد وضعيت دربرگيرنده مأموريت از نظر نيروهاي خودي، نيروي دشمن و تجزيه و تحليل جغرافياي نظامي از ويژگيهاي مشخصه عمليات مي باشد.

راههاي ديگر براي اجراي مأموريت در نظر گرفته مي شود و مورد ارزيابي قرار مي گيرد. فرمانده روي روش انجان کار تصميم مي گيرد و دستوراتي را براي نتيجه آن صادر مي کند. نتايج مرحله طرح ريزي به منزله مأموريتهايي براي يگانهاي تابعه تلقي مي شود. با دريافت اين مأموريتهاي جديد، رده پايين تر يکي پس از ديگري دور جديدي از طرح ريزي را آغاز مي کنند که برآورد بيشتري از وضعيت و تجزيه و تحليل جغرافياي مناطق جديد عمليات از آن جمله است.

منطقه عمليات يک ناحيه جغرافيايي است که از طريق مأموريتهاي نظامي، تعيين مي شود. اين منطقه شامل محلي است که به وسيله نيروها و جنگ افزارهاي تحت کنترل يک فرمانده بطور مستقيم تحت تأثير قرار مي گيرد. اين منطقه با توجه به مناطق اشغال شده به وسيله نيروهاي دشمن متخاصم و عوارض زمين تعيين مي شود و به عنوان هدفي است که بايد تصرف شود يا حفظ گردد. منطقه اي که بوسيله يگانهاي خودي مجاور حفظ مي شوند، منطقه پشتيباني خود سازمان نظامي مي باشد.

يک فرمانده، به دانستن همه چيز درباره منطقه عمليات و رويدادهاي مهمي که در سطح وسيعي هستند و به منطقه عمليات مربوط مي شوند، علاقه مند است. فرمانده ممکن است منابع شناسايي را براي پاسخگو بودن در زمينه مسائل مهم تعيين کند و يا اطلاعات مربوط به اين مسائل را از قرارگاه رده بالاتر فرماندهي تقاضا نمايد. جغرافياي نظامي، بخشي از اطلاعات نظامي است که مسئوليت آن به عهده افسر اطلاعات نظامي است. جمع آوري اطلاعات در زمينه ويژگيهاي طبيعي و مصنوعي زمين و در زمينه عوامل انساني در صحنه عمليات يه در منطقه عمليات، اغلب به وسيله بخشها يا سازمانهاي اطلاعاتي انجام ميشود. در واژه هاي اطلاعاتي، اطلاعات رزمي با تجزيه و تحليل زمين و اطلاعات استراتژيکي با تجزيه و تحليل صحنه عمليات تطبيق مي کنند.

قلمرو جغرافياي نظامي سه بعدي است، زيرا جنگ در اقيانوسها، در زير سطح زمين، در جو، در بالاي سطح زمين و در جنگ زميني، روبروي سطح زمين به وقوع مي پيوندند. فاکتورهاي زمان و بعد مسافت و اهميت نسبي مواضع در مواقع پرتاب مهمات به وسيله هواپيما با پرتاب موشک و يا از طريق ماهواره، معاني مشخصي را به خود اختصاص ميدهند. زيردرياييها، هواپيماها و ماهواره ها در مدار زمين با امکان استفاده از ايستگاههاي فضايي داراي سرنشين در برآورد کردن وضعيت مطلوب، بايد مورد توجه قرار گيرد. اين برآورد وضعيت تا مرز بيروني جو را شامل مي شود. جغرافياي نظامي از آخرين و جديدترين فن آورري و روش شناسي استفاده مي کند.

ماهواره هاي زميني در ژئودزي و نقشه برداري مورد استفاده قرار مي گيرند. عکاسي و عکسبرداري هوايي و فضايي در کارتوگرافي، تجزيه و تحليل زمين مورد استفاده قرار مي گيرند. رايانه ها براي محاسبه فاکتورهاي زمان و فضا و محل دقيق هدفها و جمع آوري اطلاعات، مديريت و تجزيه و تحليل داده هاي جغرافيايي مورد استفاده قرار مي گيرند. روشهاي جديد مدل سازي و تجزيه و تحليل فضايي نيز براي مسائل جغرافياي نظامي بکار گرفته مي شوند.
در بسياري از فعاليتهاي نظامي بدون تأکيدي به عنوان جغرافياي نظامي، از اصول و مباني آن استفاده مي شود. تجزيه و تحليل منطقه عملياتي هميشه بخشي از خط مشي تاکتيکي است و تجزيه و تحليل صحنه جنگ يک بخش استثنايي از شيوه اطلاعاتي است در حالي که جغرافياي سياسي- نظامي در مطالعات استراتژيک نظامي- سياسي مورد استفاده قرار مي گيرد.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1486.jpg

در جغرافياي نظامي، تأثير و کاربردجغرافياي طبيعي و انساني در طرح ريزيهاي عملياتي و يا اجراي عملياتي مورد بررسي قرار مي گيرد و ارزش و اهميت نظامي عوامل مختلف جغرافياي با حرکتهاي واحدها و نيروهاي عمده با توجه به سمت و سوي تهديدات مورد توجه است.

جغرافياي نظامي در گذشته نيز تأثير قابل توجي روي عمليات نظامي داشته است. زمستان روسيه در شکست ناپلئون و هيتلر نقش مهمي ايفا نمود. اشکال طبيعي قابل دفاع زمين (Cuestas) واقع در شمال پاريس به فرانسه کمک کرد تا جلو پيشروي نيروهاي آلماني را در سال 1914 بگيرد. گستردگي چين، سعي و تلاش نيروهاي ژاپن را براي تسلط نظامي در دهه 1930 ميلادي نقش بر آب نمود. حصارهاي واقع در نورماندي، پيشروي متفقين را در سال 1944 متوقف ساخت.

طبيعت جغرافيايي منطقه خليج فارس اين امکان را در سال 1991 ميلادي براي تکنولوژي آمريکا فراهم ساخت که توانست ارتش عراق را در مدت زمان کوتاهي سرکوب کند.

بطور منطقي بايد باور داشت که جغرافياي نظامي روي مسئله رزم در آينده تأثير بسزايي خواهد داشت. در نتيجه ارزش جغرافياي نظامي در اين است که اثرات منطقه عمليات را با شيوه تجزيه و تحليل فضا و محيط تلفيق مي نمايد.

[alamatesoall]

جغرافياي نظامي، دانشي است که در زير مجموعه يکي از تعاريف جامع و فراگير علوم جغرافيا قرار مي گيرد، تأثير محيط طبيعي و فرهنگي بر خط مشي نظامي/ سياسي، طرحها، برنامه ها و انواع عمليات رزمي و پشتيباني در جهان، منطقه اي و محلي را مورد بررسي قرار مي دهد. فاکتورهاي کليدي که مستقيماً روي دامنه کلي فعاليتهاي نظامي تأثير دارد از قبيل (استراتژي، تاکتيک و دکترين)، فرماندهي، کنترل و ساختارهاي سازمان دهي شده، ترکيب بهينه اي از زمين، نيروهاي زميني، هوايي و دريايي، هدف گيري، بررسي و توسعه، آماد و تخصيص اسلحه، تجهيزات و لباس همراه با نگهداري، سازندگي، پشتيباني پزشکي، تعليم و تربيت و آموزش، در جدول زير نشان داده شده است.

1- فاکتورهاي فيزيکي (طبيعي)
روابط مکاني و فضايي بدون هيچ ترديدي از اهم مباني و فاکتورهاي جغرافيايي است که با اندازه، موقعيت و شکل نواحي زمين همرا با حضور و شکل گيري موقعيت آبهايي که در مسير پيشروي نظامي حايل هستند، ارتباط پيدا مي کند. وضعيت نسبي و روشهاي ترابري، زمان انتقال و جابجايي نيروها را بين دو مکان تعيين مي کند. در اينجا، طول، عرض و مساحت، ميزان فضاي مانور در دسترس و امنيت و آسيب پذيري نسبي نقاط کليدي را در هر ناحيه تعيين مي کنند.

شکل و مشخصات زمين، نوع آرايش نظامي را تعيين مي کند. ناهمواريها، الگوهاي آبراهه ها، زمين شناسي و خاک موضوعات مرتبط با هم هستند. استراتژيستهاي رده بالا، خلبانان و فضانوردان، کوهها، دره ها، فلاتها و جلگه ها را مي بينند. سربازان خط مقدم که بجاي تصاوير بزرگ از مناظر با جزئيات سر و کار دارند، داراي ديد متفاوت و وسيعي از عوارض هستند.

پوشش گياهي طبيعي از صورت انبوه تا مناطق تقريباً بدون پوشش گياهي، متغير هستند. مناطق توندراي بدون درخت، جنگلهاي کاج تايگا که بيشتر منطق سيبري را مي پوشاند، جنگلهاي باراني حاره اي، علفزارهاي بلند، خارستانها و نوحي پوشيده از کاکتوس، هر کدام محيط نظامي مربوط به خود را مي طلبد.
از آنجا که تقريباً 75 درصد سطح کره زمين را آب فرا گرفته است و اقيانوس آرام خود به تنهايي مناطقي از تمام قاره ها و جزاير را دربرميگيرد، لذا به اعتقاد دريانوردان، اهميت اقيانوسها غير قابل اغراق است. درياها و درياچه هاي بزرگ مثل کارائيب، خزر و مديترانه، سرزمينهاي بزرگي را از هم جدا مي کنند. بادها، جزر و مد، اختلاف دماي آبها، ميزان شوري آب باعث اين مي شود که نتوان از کشتي ها و زيردريايي ها آنطور که بايد استفاده کرد. تنگه ها، کانالها، صخره هاي دريايي و ديگر اشکال توپوگرافيکي همين نقش را در کنار سواحل بازي مي کنند.

جو زمين نيروهاي مسلح را در هر نقطه اي که باشند، خواه در بالا يا در خشکي و يا روي دريا، احاطه مي کند. دما، بارش (به اشکال باران، تگرگ، يخ، برفابه يا برف)، بادها و رطوبت نسبي همراه با روشنايي روز و تاريکي، دستورات نظامي را در زمان جنگ و يا صلح، تحت الشعاع خود قرار مي دهند چرا که آنها بطور موثري در زمانبندي، انتقال و پشتيباني اثر گذار هستند. بنابراين اگر به اين پديده هاي طبيعي و پيامدهاي آن در هر گونه عملياتي توجه خاص نشود، طراحان و فرماندهان دست اندر کار عمليات بايد بهاي سنگيني را بپردازند. تاريخ مکرراً شاهد ارتشهايي بوده است که بر اثر فرو رفتن تجهيزات و ادوات جنگي در عمق گل و لاي به کلي از هرگونه حرکت و پيشروي باز ايستادند. ناوگانهاي عظيم دريايي همانند ناوگان نيروي دريايي اسپانيا بر اثر ناديده گرفتن شرايط طبيعي از مسر خارج شده و به سرنوشت شومي گرفتار آمدند و ------ افکن هايي بر اثر تندباد يا مه از پرواز باز ايستادند و مثل يک پرنده کوچک بال و پر شکسته محکوم به زمين شدند.http://pnu-club.com/imported/2013/02/1487.jpg
به گل نشستن کشتي
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1488.jpg

سقوط يک ------ افکن بر اثر مه گرفتگي


چهارمين عنصر برجسته جغرافيايي پس از سه عنصر زمين، دريا و هوا، فضاي درون و بيرون جو است که بخش کوچکي از آن براي اهداف نظامي مورد بهره برداري قرار گرفته است


2- فاکتورهاي فرهنگي
مردم در بالاي ليست ملاحظات فرهنگي قرار دارند که مستحق توجهات بيشتري در برنامه هاي سياسي- نظامي هستند.

آمارهاي مربوط به سرشماري بيانگر اندازه جمعيت، توزيع و پراکندگي آن، گروههاي سني، درصد مردان در مقايسه با زنان و تراکم جمعيت شهري در مقايسه با جمعيت روستايي مي باشند. ديگر خصوصيات مهم نظامي شامل هوش و استعداد افراد و اطلاعات بومي، زبان، گويشها، ميزان باسوادي، سنتها، باورها، حس وطن پرستي، طرز برخورد با بيگانه (بي علاقه، با احترام، با خصومت، متنفر)، انضباط، روحيه جنگجويي، خلق و خو (تهاجمي يا انفعالي) و همينطور شيوع يکسري بيماريهاي بومي، مي باشند.
ارتباط بين گروههاي نژادي، قومي، قبيله اي و مذهبي مستلزم توجه خاص است زيرا بيگانگي (اليناسيون) در اغلب موارد منجر به درگيريهاي نظامي مي شود.

برخي از اماکن مثل زيارتگاهها، قبرستانهاي ملي، اماکن مذهبي و حتي تمامي يک شهر از نظر روانشناسي اهميت بسزايي دارند و بايد قبل از دست زدن به هر گونه عمليات، آنرا مورد توجه دقيقي قرار داد.
منابع طبيعي، کاربري زمين و صنايع که زيربناي توانايي ها و استعدادهاي رزمي و نيروي مقاومت و ايستادگي نيروهاي خودي و نبرد دشمنان را مشخص مي کند، نقش اساسي در امنيت دارند. غذا اساس ايستادگي و شکست ناپذيري را تشکيل مي دهد و تهيه مواد اوليه و امکانات و تبديل آنها به کالا و وسايل مورد نياز، از جمله ضروريات ديگر است.

عناصر سازنده اصلي عبارتند از: کشاورزي، دامپروري و شيلات، معادن و فلزات، نفت، نيروي الکتريسيته و هسته اي، امکانات آبي، ساخت کارخانه ها، کارخانه هاي سنگ، آجر، کانکريت، چوب بري و ديگر مواد ساختمان سازي.

امروزه در جهان تنها چند کشور وجود داند که از توان و پتانسيل اقتصادي برخورداراند و هيچکدام از کشورها کاملاً خودکفا نبوده تا بتوانند همه نيازهاي خود را برطرف سازند. لذا منابع خارجي براي مقاومت و ايستادگي و درجه کنترل بر آنها از نظر جغرافيايي اهميت بسزايي دارند.

شبکه هاي حمل و نقل، توانايي هاي دولتمردان و فرماندهان را جهت بکارگيري و پياده کردن نيروها در گوشه و کنار جهان تسريع يا باز مي دارد. جاده ها، راه هاي آهن، آبراهه ها، فرودگاه هاي نظامي و بنادر که در ترکيب مناسب و درستي با هم موقعيت يافته باشند، سبب سهولت مانور در جابجايي نيروها مي شود، بنحوي که مي توان بطور سريع از پايگاه هاي دور نيرو فرستاد. راههاي زميني، دريايي و هوايي سبب محدوديت و بازدارندگي تواناييها ميگردد و هزينه دستيابي به اهداف ماموريت از نظر زمان، بالا مي رود و چه بسا زندگي و حيات نيروي تحت فرماندهي را هم به خطر اندازد. کمبودهاي شديد ممکن است حتي عمليات ضروري را غير عملي سازد.
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1489.jpg
توسعه شبکه هاي حمل و نقل جهت سهولت جابجايي نيروها و تجهيزاتhttp://pnu-club.com/imported/2013/02/1490.jpgتوسعه سيستمهاي ارتباط از راه دور

[alamatesoall]

مناطق جغرافيايي در زمين و در فضا، بطور معقول و منطقي نواحي همگني هستند که داراي عارضه هاي بارز توپوگرافي، آب و هوا، روئيدنيها و عوامل موثر فرهنگي بوده که بالنسبه تأثيرات يکنواخت و يکدستي در اتخاذ عمليات و طراحي نظامي اعمال مي کنند ولي بايد خاطر نشان کرد که در اين مقوله، چندين سيستم طبقه بندي در تقابل با هم قرار دارند. يکي از اين سيستمها به سطح اهميت مي دهد که ممکن است بصورت تپه ماهور يا افقي، صاف يا دنداه دار روي زمين يا زير دريا باشند. طبقه بنديهاي ديگر بر اساس نوع اقليم است مثل منطقه شمالي، فرا شمالي، حاره اي يا سرد و مرطوب، سرد و خشک، گرم و مرطوب، گرم و خشک که هر کدام داراي اختصاصات گياهي و جانوري خود مي باشند.

فضانوردان در ارتفاع 95 کيلومتري از سطح زمين، بهنگام گردش بدور زمين با پنج منطقه جغرافيايي روبرو هستند که يکي در روي ديگري قرار گرفته است. آنها بايد از گشتکره (تروپوسفر)، پوشکره (استراتوسفر)، ميانکره (مزوسفر)، دماکره (ترموسفر) و برونکره (اگزوسفر) بگذرند تا به آن ارتفاع برسند. در آن ارتفاع جاذبه آيروديناميکي و دماي اصطکاک اهميت خود را از دست مي دهند.

نيروهاي مسلحي که بطور مشخصي براي بکارگيري در يک محيط معيني در نظر گرفته شده اند، معمولاً کارايي خود را در جاي ديگر از دست مي دهند. با تغيير شرايط آنان بايد با شرايط محيط جديد مثل توپوگرافي، شرايط آب و هوايي و سيستم هاي حکومتي آشنا شوند و تکنيکها و شيوه هاي خود را تغيير دهند و سپس اقدام به تهيه اسلحه مناسب، تجهيزات، لباس و تدارکات اسکان مناسب باشند.

آرايش بهينه براي جنگ در جنگلهاي باراني آمادگي لازم را براي روبرو شدن با گرما، رطوبت و حشرات موذي را فراهم مي آورد. اسهال و بيماريهاي خاص مناطق استوايي ممکن است بيشتر از سلاح دشمن تلفات ببار آورد. اگر نيرو احتياط لازم را بعمل نياورند و چنانچه از اسلحه و تجهيزات نظامي در مقابل رطوبت و گرد و غبار بخوبي نگهداري نگردد، در ميدان جنگ عمل نخواهند کرد. سربازان و نيروهاي پياده با لباسهاي نظامي سبک که با محيط اطراف خود استتار شده اند، بر استتار تانکها و نفربرها مقدم هستند، زيرا شناسايي هوايي در اين مورد بشدت محدود شده و فنون و تاکتيک واحدهاي کوچک در صحنه عمليات تفوق دارد. در مقابل، آرايشهاي بهينه در هواي سرد نيازمند وسايل مخصوص استتار در برف، پوتين هاي ضد آب، کيسه خواب، اسکي، تجهيزات موتوري و مخصوص ترابري در روي برف، چادر مجهز به وسايل گرمايي، ضد يخ، روغن با ويسکوزيته پايين، غذاهاي گرم با کالري بالا و باز آموزي مي باشد.http://pnu-club.com/imported/2013/02/1491.jpg

[alamatesoall]

مناطق نظامي و مرزهاي سياسي بندرت بر هم منطبق مي شوند، در نتيجه بيشتر کشورها داراي دو يا چند زير مجموعه جغرافيايي هستند که برنامه ريزي، تدارکات و عملياتها را پيچيده مي کند. عوامل فرهنگي اغلب بيانگر تناقضات نظامي در نواحي که از نظر توپوگرافي و آب و هوايي بهم چسبيده هستند، مي باشد.

اگر چنانچه سياستمداران، استراتژيستها و کارشناسان نظامي، عوامل و عناصر جغرافيايي را که در مقابل تغييرات فصلي، چرخه طبيعت يا اتفاقي دگرگون مي شوند را ناديده بگيرند، دچار سوانح و حوادث ناگواري خواهند شد. جنگهاي هسته اي هر چند که اينک به ادعايي ابزار بازداشته شده است، ليکن درصورت استفاده از آنها، در لحظه اي مي توانند تمام شهري را که ميدان نبرد بحساب مي آيد با خاک يکسان نمايد و يا بعد از انتشار راديواکتيو، روز را به شب ظلماني تبديل کند و لکه هاي خورشيدي بطور دوره اي خاموشي را بر دنيا حکمفرما سازد.
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1494.jpg
نمايي از يک انفجار اتمي که در يک لحظه همه چيز را با خاک يکسان مي کند
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1495.jpg
گير افتادن نيروهاي نظامي در سيلاب
در تغييرات فصلي در اثر برگريزان پاييز، مخفي گاهها و پناهگاهها لو رفته و عمليات اختفاکاري بي فايده مي گردد. سرماي زودرس، رطوبت منطقه، جريانات بادهاي موسمي و غيره و پيشبيني نکردن در محاسبات نظامي باعث ضربات جبران ناپذيري در طرح ريزي عمليات مي گردد. بنابراين کارشناسان نظامي در هنگام طراحي عمليات بايد همواره تغييرات ناگهاني عوامل جغرافيايي را مورد توجه قرار داده و در تجزيه و تحليل منظور نمايد.

توپوگرافي زمين در مناطق غرب و شرق و يا جنوب و شمال، آرايش دفاعي متفاوتي را در تهاجم و آفند و يا پدافند مي طلبد. طغيان ناگهاني رودخانه اي مي تواند بهترين طرح ها و نقشه هاي نظامي را خنثي کند. پيش بيني اتفاقات ناگهاني و فصلي سبب ايجاد مشکلاتي در فعاليت مهندسي رزمي مي گردد.

همه عواملي که در بالا به آنها اشاره شد، ناشي از سطحي نگري و عدم درک صحيح از محيط است که با بهره گيري مناسب از جغرافياي نظامي، مي توان بر بسياري از آنها فائق آمد.

[alamatesoall]

عوامل جغرافياي نظامي به لحاظ کاربردهاي نظامي و سياسي اهميت خود را نشان مي دهد که در ارتباط تنگاتنگ با اثرات و کارايي عوامل جغرافيايي در عمليات هاي مختلف از جمله عمليات نظامي (نيروهاي خودي و دشمن و مأموريتهاي محوله (حمله، دفاع، عقب نشيني و ...) در جنگهاي هسته اي، کلاسيک و مدرن) و عمليات غير نظامي (کمکهاي انسان دوستانه، امداد و کمک رساني در سوانح طبيعي، جستجو و نجات، مبارزه با باندهاي قاچاق و مواد مخدر و عمليات ويژه انتظامي) مي باشد.

در همين راستا لازم است تأکيد شود که تحليلها در برخورد با نيروها (رزمي/ پشتيباني، زميني، دريايي، هوايي، خاکي و آبي و فضايي) با يکديگر متفاوت است و در تحليل هر کدام، ابتدا بايد به يکسري از پرسشهاي خاص آنها پاسخ داده شود.
براي آناليز ناحيه اي مي توان از شيوه هاي مختلفي استفاده کرد که از جمله آنها (ز، م، پ، د، ر) است که با استفاده از حروف اول هر يک از عناوين موثر و اصلي جغرافيايي، مي توان هر ناحيهاي را مورد تجزيه و تحليل قرار داد.

- زمين اصلي رزم - موانع - پوشش و اختفا
- ديده باني و ميدان آتش - راههاي در دسترس عمليات
بدون تأکيد بر ترتيب آنها، اين پنج اصل اوليه آناليز منطقه عملياتي است.
چهارچوب و قالب آناليز ناحيه اي، بسياري از عوامل جغرافيايي را به لجستيک، امور غير نظامي و ساير موارد قبل از اينکه هر پنج اصل از سوي دشمن بکار گرفته شود، مورد بحث قرار مي دهد و بطور مستمر چنين تجزيه و تحليلي را بايستي بر اساس رخدادهاي جديد و شرايط محيطي بازنگري و به روز درآورد تا يافته هاي آن، همواره از اعتبار برخوردار باشد.

تجارب طولاني مبارزات، جنگها و اجراي طرح هاي نظامي نشان مي دهد در صورتي که فرماندهان، کارشناسان امور نظامي و مشاورين غير نظامي از روي انديشه و بکارگيري اصول و مباني جغرافياي نظامي و تجزيه و تحليل مناسب را در هر گونه طرح ريزي نظامي مورد توجه قرار دهند، برنده ميدان جنگ هستند.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1496.jpg


در تعاريف جغرافياي نظامي، دو مطلب اساسي مورد تأکيد قرار دارد:

الف) مقياس و کاربرد جغرافياي نظامي
جغرافياي نظامي درمورد مناطق خاص مأموريتهاي نظامي بحث مي کند و متناسب با مقياس و کاربرد در چهار سطح ذيل قرار مي گيرد:

1- تجزيه و تحليل منطقه عمليات (در مقياس محلي- ملي)
2- تجزيه و تحليل صحنه جنگ (در مقياس منطقه اي- قاره اي)
3- جغرافياي سياسي- نظامي
4- جغرافياي نظامي موضوعي

ب) جغرافياي نظامي در مقابل تهديدات داخلي و خارجي و شرايط مختلف ژئوپلتيک هر منطقه، ارزش خاص خود را دارد.
بنابراين جغرافياي نظامي، نمود عملي و انطباق دانش جغرافيا در عرصه کاربرد است و کاربرد عملي آثار و عوامل جغرافيايي را در طرح ريزي ها، اجراي عمليات ها و مانورها، استقرار امنيت و دفاع در مقابل تهديدات ارائه مي نمايد. به تعبيري ديگر جغرافياي نظامي مبتني بر واقعيت هاست و اهميت نظامي، عوامل مختلف جغرافيايي را رد اتخاذ تصميمات نظامي با سمت و سوي تهديدات مورد بررسي قرار مي دهد.

موقعيت و وضعيت
شناخت ويژگيها و طبيعت زمين، ميزان شيب کوهها، دره ها، شبکه دسترسي، وضعيت استقرار جلگه و دشتها، شرايط طبيعي رودخانه ها، باطلاقها و مردابها مهمترين عامل در چگونگي حرکت نيروهاست.http://pnu-club.com/imported/2013/02/1497.jpg

[alamatesoall]

شکل و ماهيت انواع ناهمواريهاي سطح زمين، پايه ي است که بر روي آن کليه عوارض زمين قرار گرفته اند. در اين رابطه سه بخش اصلي ناهمواريها با اهميت نظامي به عنوان مرتفع ترين، وسيع ترين و عميق ترين سرزمين مورد توجه مي باشد. اراض مرتفع، سرزمين هموار يا مسطح و مناطق داراي فرورفتگي، هر يک بطور منحصر بفردي بر توان و استعداد نيروي هوايي و زميني براي آزادي عمل و قدرت مانور، تعيين اهداف، اجراي آتش موثر، هدايت عمليات غير رزمي، هماهنگي اقدامات و تدارک پشتيباني لازم در سطوح مختلف استراتژِکي، عمليات تاکتيکي تأثير مي گذارد. جدول زير فهرستي از اشکال زمين را نشان مي دهد.

الف) اراضي مرتفع و بلند
کوهها و تپه ها اصطلاحات مبهمي هستند، زيرا تعريف هر يک وابسته به برداشتهاي کمي و کيفي محققين و موقعيت منطقه است. مثلاً نقاط مرتفع در تپه هاي پالمي جنوب هندوستان از نظر ارتفاع و بلندي با کوههاي آپالاش در آمريکا برابرند در صورتي که همين کوهها از نظر ارتفاع در مقايسه با سلسله جبال آلپ يا ارتفاعات آند در آمريکاي جنوبي، کوچک بشمار مي روند. برخي از قلل و ارتفاعات دندانه دارند و برخي ديگر صاف و هموار هستند. همبستگي اندکي بين تعيين ارتفاعات بر مبناي ميانگين سطح آبهاي آزاد جهان با اندازه گيري نسبي ارتفاعات برپايه سطوح هموار محلي وجود دارد.

خلبانان که دستگاه ارتفاع سنج خود را بر طبق ارتفاع تنظيم مي کنند، ناهمواريهاي محلي را از منظر و ديد متفاوتي نسبت به نيروهاي زميني مي نگرند، زيرا سربازان خط مقدم ممکن است پشته ها را، زمين مرتفعي قلمداد کنند در حالي که خلبانان نسبتاً مسطح ببينند. دستگاههاي شيب سنج که افزايش يا کاهش ارتفاع را با سرعت در فواصل معيني اندازه گيري مي کند، معمولا بصورت درصدي ± بيان مينمايد که بستگي کاملي به جهت حرکت دارد.

شيبهاي بسيار تند قابليت انعطاف نظامي را بشدت محدود مي کند. براي مثال خلبانان بالگرد بايد مراقب باشند که در هنگام پياده کردن نيرو، تيغه هاي بالگرد با زمين اطراف تپه ماهور برخورد نکند و در صورت اجبار به فرود، بايد اطمينان يابند که طوري بالگردان را در شيب تپه ها کنترل نمايند تا بر اثر شيب تپه تعادلش بهم نخورد.

کارايي عمليات نيروي زميني در شيبهاي تند زمين بستگي به مهارت حرفه اي و انواع حمل و نقل بار دارد.کوهنوردان و نيروهاي تکاور مي توانندديوارهاي بلند را صعود کنند که نيروهاي پياده نظام در صعود با مشکل روبرو مي شوند.
حمل و نقل ريلي بهتر از خودروهاي سنگين براي عبور از اراضي شيبدار است. لوکوموتيوهاي راه آهن در شيبهاي تند مي توانند واگنهاي بيشتر و طولاني تري را با خود انتقال دهند. مراقبين و گشتهاي هوايي و ------ افکنهاي بلند پرواز، در اراضي ناهموار و شياردار، در شناسايي و مورد اصابت قرار دادن اهداف خود بشدت در تنگنا قرار دارند. چون شيارها نزديک بهم هستند و پشتيباني هوايي را نيز با خطر روبرو مي سازند.

چنانچه فراز توپوگرافي و فراز نظامي بطور تصادفي بر يکديگر منطبق شوند، کليه نقاط و نواحي با اهميتي که در شيبهاي سخت قرار دارند، به راحتي قابل رويت خواهند بود.

شيبهاي محدب (برآمده) و ساير نامنظمي سطحي معمولاً نقاط کوري هستند که موقعيت دشمن را از تير مستقيم محافظت مي کنند. اين نقاط کور، کارايي مخابرات راديويي با فرکانس بسيار بالا (vhf) را که بستگي به خط ديد دارند، کاهش مي دهد. از سوي ديگر موشک سطح به سطح و آتش بارهاي توپخانه هاي صحرايي که در امتداد شيب و دره هاي باريک و تنگ مستقر هستند، تا فرازهاي پيراموني را در ديد خود نداشته باشند، نمي توانند لوله توپ را به اندازه کافي بالا ببرند.

ب) سرزمين نسبتاً هموار و مسطح
اراضي هموار شامل نواحي کوچک تل يا تپه اي که بالاي آن صاف و هموار شده باشد مانند فلاتها و استپها. گاهي با ارتفاع بيش از 4000 متر، آنها از اکثر کوههاي جوان مرتفع ترند. شيب در اين گونه فلاتها و دشتهاي وسيع از 5 تا 15 درصد تجاوز نمي کند. به استثناي برآمدگيهاي مجزايي که در مناطق مختلف وجود دارد.

سرزمينهاي نسبتاً هموار و مسطح در سراسر تاريخ شاهد عمليات نظامي بزرگي بوده اند. يکي از اولين درگيريها و رويارويي بين جوامع شباني و کشاورزي در قرن هيجده پيش از ميلاد روي داده، وقتي که سواران هيکسوس به زمينهاي پست مصر تاختند، بر نواحي دلتاي مصر مسلط شدند، ژنرال واشينگتن در سرزمينهاي مسطح و هموار اطراف يورک تاون و ويرجينيا، توانست کرن واليس را به سال 1781 ميلادي شکست دهد و براي آمريکا پيروزي به ارمغان آورد.

ج) گودالها و فرورفتگيهاي توپوگرافي
در عمليات نظامي، دره هاي بسيار بزرگ و باريک و تنگه هاي مخوف از موانع با اهميت بشمار مي روند ولي تعداد آنها نسبت به انواع غارهاي بزرگ و کوچک در بعضي مناطق کوهستاني که در پيشبرد اهداف نظامي تأخير ايجاد مي کنند، ناچيز است. به عنوان مثال؛ در طول جنگ جهاني دوم نيروهاي ژاپني در جزاير اقيانوس آرام نظير جزاير پله ليوا، سايپن، آيوجيما و اوکيناوا با برخورداري از غارهاي نسبتاً کوچک، استحکاماتي شبيه لانه زنبور عسل ساخته بودند که نيروهاي آمريکايي براي مقابله با آنها، تلفات بسيار سنگيني را متحمل شدند، زيرا عملاً حملات هوايي و آتش سنگين توپخانه نيروي دريايي آمريکا بر آن پناهگاهها، بي اثر بود.

پارتيزانهاي يوگسلاوي (سابق) که از سال 1941 تا 1944 ميلادي در اينگونه غارها پناه مي گرفتند، باعث شدند که چندين لشکر نيروي آلماني را با آن همه امکانات و تجهيزات نظامي بخود مشغول سازند، در صورتي که فرماندهان آلماني مي توانستند بنحو مناسبي از آن نيروها در ساير جبهه ها استفاده نمايند. جنگ افزار، تجهيزات و تدارکاتي که معمولاً در عمق اين غارها، انبار و نگهداري مي شوند، از اصابت مستقيم بمباران متعارف در امان مي باشند.

تأسيسات و استحکامات زيرزميني که از سوي دشمن جهت نگهداري تسليحات اتمي، بيولوژيکي و شيميايي مورد استفاده قرار مي گيرد، به دلايل مشابهي سبب نگراني است زيرا براي خنثي سازي اينگونه تسليحات مهلک هر گونه تهاجم و رويارويي مستقيم بسيار سنگين و نتايج نامعلومي را ببار خواهد آورد.

اگر نيروهاي دشمن بتوانند به ارتفاعات مشرف حوزه هاي آبگير و رودخانه هايي که با اراضي شيبدار احاطه شده اند، دست يابد، کليه نيروهاي مستقر در عمق را در معرض آتش مهلک قرار مي دهند.

[alamatesoall]

نيروهاي تهاجمي زميني که از استعداد تحرک سريع برخوردارند، چنانچه فاقد امکانات پشتيباني هوايي باشند، به ناچار بايستي خود را با شنا، يا با استفاده از قايق و در مواردي با احداث پل از رودخانه وسيع بگذرند، بدون اينکه از سرعت پيشروي خود بکاهند و اين در حالي است که نيروي پدافندي دشمن در ساحل ديگر استقرار يافته اند.

کليه يگانهاي نظامي بطور عادي نياز به مقدار کافي آب جهت آشاميدن، پختن و بهداشت و نيز مقاصد خاص چون آلودگي زدايي در جنگ شيميايي دارند. سيستمهاي زهکشي، مکانهاي عبور رودخانه و مخازن مفيد نظامي از جمله موضوعاتي هستند که بايد در جغرافياي نظامي مورد بررسي قرار گيرند.

سيستمهاي زهکشي
معمولاً سيستمهاي زهکشي، شبيه درختان نامتقارني هستند که هر شاخه اي از آنها محتوياتش را به درون جريان بزرگتري خالي مي کند تا اينکه بزرگترين شاخه ها با بدنه اصلي اتصال پيدا مي کند. سيستمهاي عظيمي نظير آبهاي سطحي قيفي شکل، ميليونها کيلومتر مربع زمين را در بر مي گيرد. رودخانه هاي بزرگ که با تلاطم و طوفان روبرو مي شوند و در نواحي پرآبي واقع شده اند، از شاخه هاي زيادي برخوردارند. براي نمونه، رودخانه هايي به عرض 9 تا 18 متر در هر 9 کيلومتر مربع اروپاي غربي جريان دارند، برعکس، رودخانه هاي دجله و فرات و نيل را شاخه هاي معدودي تغذيه مي کند. اين رودخانه ها به هنگام بالا آمدن آب، اراضي خشک اطراف خود را مي پوشانند.

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1498.jpg

[alamatesoall]

خصوصيات مهم نظامي رودخانه ها عبارتند از:
- عرض رودخانه (از ساحل به ساحل بر حسب فوت، يارد و متر اندازه گيري مي شود)؛
- عمق رودخانه (از سطح تا کف آب)؛
- شدت جريان رودخانه (برحسب فوت يا متر بر ثانيه که بستگي به شيب بستر رودخانه دارد)؛
- عميقترين و سريعترين جريان (در کانال اصلي بوجود مي آيد)؛

عرض، عمق و سرعت رودخانه و حجم آب آن که بر حسب فوت، يارد و متر و يا متر مکعب اندازه گيري مي شوند، به هيچ وجه در نقاط خاصي ثابت نيستند. طراحان و برنامه ريزان نظامي، نوسانات فصلي از جمله طغيانهاي ساليانه در امتداد دره ها را پيش بيني مي کنند و کاملاً آگاهي دارند که رودخانه ها در اثر نيروي جاذبه ماه روزانه دستخوش جزر و مد ميشوند، با وجود اين، همه سيلهاي ويرانگر را نمي توان پيش بيني کرد تا اين همه سيلابهاي مخرب ناشي از عوامل طبيعي پديد نيايد.

رودخانه هايي که کناره هاي آنها داراي موانع شني، گل و لاي و صخره هاي بيرون زده هستند، براي رسيدن به کرانه، بخصوص در امتداد چم هاي بيروني از موانع طبيعي بشمار مي روند. اجسام شناور و تخته يخهاي شناور در رودخانه ها مي توانند براي قايقها و پلها خطرناک باشند. همچنين زماني که تخته يخهاي جامد و قطور که در رودخانه شناور هستند به اندازه کافي ضخامت داشته باشند، بطوريکه وزن سربازان، خودروهاي نظامي و تانک را تحمل نمايند، مي توانند مفيد واقع شوند.

محل عبور از عرض رودخانه
محل عبور از عرض رودخانه در بسياري از مکانهاي واقع در جبهه هاي وسيع، توانايي دشمن را جهت تجمع قدرت تدافعي قاطع در برابر اهداف آسيب پذير به حداقل مي رساند. محلهاي مطلوب جهت عبور و گذر از عرض رودخانه داراي خصوصيات زير هستند:

- جاده هاي مناسب به موازات و نزديک رودخانه وجود داشته باشد تا نيروهاي تهاجمي بتوانند به بهترين محل عبور از رودخانه دسترسي پيدا کنند.
- برخورداري از مناطق وسيع با پوشش خوب جهت نگهداري نيروهاي پشتيباني که در آماده باش به سر مي برند.
- برخورداري از شيبهايي که به راحتي بتوان به آبهاي رودخانه در ساحل نزديک و به طرف ديگر رودخانه دسترسي پيدا کرد.
- محلهاي باريک در رودخانه ها، عبور و مرور و تردد نيروها و نيز احداث پل رزمي را تسهيل مي بخشند.
- سرعت جريان رودخانه کمتر از 5/5 کيلومتر در ساعت، انحراف مسير در پايين رودخانه را محدود مي سازد.
- محلهاي پاياب (گدار رودخانه) پيوسته کم عمق هستند و بستر آنها به اندازه کافي مستحکم مي باشند که توانايي تحمل عبور و مرور سنگين را دارند.
- رودخانه هايي که پهناور هستند، به اندازه کافي عمق دارند تا قايقها را شناور نگه دارند.
- در اينگونه رودخانه ها علي القاعده موانعي همچون يخ، اجسام شناور، ديوار شني، سنگهاي نوک تيز در ته رودخانه، جاهاي پر آب و جاهاي کم عمق وجود ندارد.
- جزايري که در اينگونه رودخانه ها قرار گرفته اند، مي تواند به عنوان پايه هاي سنگي نيازهاي پلهاي رزمي را تأمين نمايند.

معمولاً از بهترين محلهاي عبور رودخانه به شدت دفاع مي شود و شرايط واقعي آنها مطلوب نمي باشد. در جنگ جهاني دوم، لشکرهاي زرهي آلمان در روسيه پيوسته خود را در مقابل اراضي پست باتلاقي مي ديدند که دو طرف رودخانه را پوشيده بودند. رسوبات ناشي از سيلابها با نفوذ به درون موتور، باعث توقف پيشروي تانکها مي شد و در هر بهار يخهاي ناور پلهاي رزمي را مورد ضربات خرد کننده خود قرار مي دادند و خودروهاي نظامي بعد از بارانهاي سيل آساي تابستاني در شيبهاي متوسط همچون سورتمه اي بر روي يخ سر مي خوردند.
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1499.jpg

[alamatesoall]

نيروهاي نظامي در زمان صلح و در جنگ، خواه فعال و يا غير فعال، در تأسيسات ثابت يا متحرک در صحرا نياز به مقدار زيادي آب دارند. در مناطق خشک و صحرايي، بويژه هنگامي که نيروهاي نظامي به تعداد يک لشکر در حال حرکت هستند، تأمين آب بسيار دشوار است. آب آشاميدني بايد خوش طعم باشد و عاري از آلودگي و باکتريهاي بيماريزا باشد تا از شيوع امراض مسري جلوگيري شود.

آب را مي توان از دو منشاء تهيه نمود:

1- آبهاي سطحي: رودها و رودخانه ها و برخي از آبهاي داخلي، منابع وسيع از آبهاي شيرين در سطح زمين هستند. ذخاير کوچکتر شامل استخر، رودخانه هاي کوچک و چشمه ها مي باشند.
تخليه و تهي سازي غير قابل پيش بيني که بوسيله طبيعت يا اقدامات دشمن صورت مي گيرد، آب مورد نياز را بدون هيچ هشداري از قبل، تنزل مي دهد. لذا بايستي فرماندهان پيش از اينکه با بحران کمبود آب روبرو شوند، منابع جايگزين را شناسايي نمايند.

در کوهستانها منابع آبي نسبتاً محدود است زيرا در کوهستان جريانهاي سطحي آب در آب و هواي سرد آغاز مي گردد که در بيشتر ماههاي سال يخ بسته اند. منابع آبي چندان زيادي را هم نمي توان در مناطق حاره پيدا نمود، زيرا در اينگونه مناطق آلودگي ممتدي حکمفرما و غالب است و از طرفي نمي توان به منابع آبي در شهرهاي کوچک و مراکز شهري اعتماد کرد، زيرا گاهي اوقات مواد شيميايي سمي و فاضلابهايي که بطور ناقص تصفيه شده اند، آبهاي جاري و مخازن آبي را آلوده مي کنند.

2- آبهاي زير سطحي: همه ريزشهاي جوي و آبهاي حاصل از ذوب برف به سيستمهاي زهکشي سطحي تخليه نمي گردند و مقدار زيادي از آنها به مخازن و سفره هاي زيرزميني نفوذ مي کنند و ميزان نفوذ نيز به انباشتها، شيبها، ترکيبات خاک و نفوذپذيري سنگهاي زيرزمين وابستگي دارد. ابتدا رطوبت از ميان يک منطقه هوا که بطور متناوب مرطوب و خشک مي شود، نفوذ پيدا مي کند و سپس به سطح ايستابي مي رسد که در زير آن سنگهاي نفوذناپذير از آب اشباع هستند.

چاههاي آرتزين که در امتداد خطوط گسلها و شکافها بر اثر فشارهاي هيدروستاتيکي به بيرون از سطح زمين پرتاب مي شوند، آنچنان تحت تأثير نوسانات فصلي و آلودگي قرار ندارند ولي در اغلب موارد از مواد کاني بسيار زيادي برخوردارند که امکان استفاده از آنها با سيستمهاي خنک کننده معمولي ميسر نمي باشد.

در مناطقي که زمين بر اثر تابش شديد آفتاب سوخته و خشک شده است، منابع زيرزميني تنها آب قابل اطميناني است که مي توان به آن دسترسي پيدا نمود. تأمين آب در اينگونه اراضي خشک زماني اهميت پيدا مي کند که در فصل تابستان به هنگام بالا رفتن درجه حرارت نياز به آب شدت پيدا کند.

[alamatesoall]

فرماندهان، روساي ستادها و نيروهاي تحت امر از رده هاي بالا تا پايين ترين يگانهاي مسلح بايد بدانند که چگونه وضعيت زمين شناسي و خاک، منطقه عمليات رزمي و پشتيباني را تحت تأثير قرار مي دهند. هر چند موضوعات تکنيکي براي اغلب نيروها خسته کننده مي باشد ولي جهت اطلاع از اين موارد بايد به يکسري نکات اشاره نمود.

قابليت عبور و مرور در خارج از شبکه دسترسي اصلي (راهها)

خصوصيات خاک، تأثير مستقيم تحمل عبور و مرور و حمل ونقل سنگين (تريلرها، تانک برها و ...) و سبک (انواع خودروهاي سواري) بلحاظ قدرت تحمل بار و اصطکاک چرخ با جاده ها در هنگام حرکت و سرعت و امنيت حرکت دارد. تحرک در جاده هاي فرعي در اراضي داراي شن و ريگ پيوسته ميسر مي باشد، در حال که حرکت در اراضي باتلاقي و لجن زار غير ممکن است و تنها برخي از خودروهاي آب خاکي کوچک مي توانند در اين نوع سرزمين از تحرک برخوردار باشند.

در هر صورت حرکت در خارج از جاده هاي اصلي در بيشتر موارد وابستگي کامل به شرايط آب و هوايي و جنس خاک و زمين دارد.
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1500.jpg
عبور از شنزار که بدون تجهيزات مناسب با مشکل روبرو مي شود
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1501.jpg

[alamatesoall]

خاکهاي خشک غير ماسه که باعث توقف و کندي حرکت خودروهاي سنگين مي شوند، بر حمل و نقل نيز تأثير مي گذارند. سيلت اشباع شده بعد از عبور چند خودرو به گل و لاي نرم تبدبل مي شوند. رس مرطوب براي عبور خودروهاي نظامي وضعيت دشواري را فراهم مي کند زيرا بر اثر رطوبت حالتي چسبنده پيدا نموده و مانع سرعت خودرو و از دست دادن کنترل آن مي گردد و حتي در وضعيتي نه چندان دشوار، خودروهاي نظامي قادر به بالا رفتن از شيبها نيستند و در سرازيري بسرعت سر مي خورند.
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1502.jpg
فرو رفتن وسايل نقليه نظامي در گلhttp://pnu-club.com/imported/2013/02/1503.jpg
فرو رفتن تجهيزات نظامي در گل

اراضي که با سنگهاي سائيده شده پوشيده شده اند، از حرکت آزاد خودروهاي نظامي نيز جلوگيري بعمل مي آورند. اين مطلب در سال 1931 ميلادي براي فرمانده انگليسي جان باگوت گلوب اتفاق افتاد. در مسير عبور يک تيپ گشتي از سرزمين اردن با موانع طبيعي از جمله سنگهاي سياه گدازه روبرو گرديد که مانع شديد و سختي براي سوارکاران فراهم آورده بود، بطوريکه 10 روز طول کشيد تا نفرات گشتي مسيري کوتاه را طي نمايند.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1504.jpg


شرايط خاک و سنگ تأثير مستقيم بر عملکرد جنگ افزارهاي متعارف و نيز حمل آنها با خودروهاي نظامي به خظ مقدم دارد. سنگهاي برونزده و خرده سنگها شعاع مخرب مهمات را تشديد مي سازد؛ زيرا که با انفجار سنگها، آنها خود بصورت گلوله عمل مي کنند. در صورتي که مهمات انفجاري قبل از انفجار شديد خود، در خاک فرورفته و شيارهايي از خود بجا گذارند، اين عمل از شدت کارايي و عملکرد آنها مي کاهد. قطعات توپخانه سبک در اراضي اشباع شده از خود اثرات سنگيني به جاي مي گذارند و نتيجه مي توان به استقرار توپخانه در موقعيت مطلوب دست يافت.

با توجه به شرايط سطحي زمين، اثرات سلاحهاي کشتار جمعي (هسته اي) کم يا تشديد مي شود. قطر و عمق دهانه در اراضي خشک و شرايط مطلوب کمتر است. امواج لرزشي سلاحهاي اتمي که از طريق زمين مرطوب رس انتقال مي يابد، پنجاه بار بيشتر و قويتر از زمين شني و دانه دار مي باشد و شدت و نسبت تشعشعات هسته اي، ترکيبات و تراکم خاک را بازتاب مي دهد.

[alamatesoall]

http://pnu-club.com/imported/2013/02/1505.jpg


يگانهاي مهندسي رزمي که مأموريت ساخت، تعمير و نگهداري جاده ها، باند فرودگاه، آمادگاه ترابري، زيرسازي راه، پل و استحکامات صحرايي را دارند، معمولاً از ماشينهاي خاکبرداري، کاميون کمپرسي و بيل مکانيکي جهت کنترل، تهيه و انبارسازي مجدد خاک سطحي زمين استفاده مي کنند. در چنين مواردي برخي مصالح مناسبتر از ديگر مصالح مي باشند.

خاکبرداري در اراضي سنگي نياز به ابزارهاي تخريبي از جمله انفجار دارد و درصورتي که اين عمل در اکثر سنگهاي ماسه اي، سنگهاي آهکي و شيستهاي رسوبي براحتي انجام مي پذيرد. ترکيبات شن با سيلت يا ماسه براي کارهاي زيرسازي، سنگرسازي، مستحکم و مناسب است ولي ترکيبي از سيلت با رس براي باند فرودگاه و سطوح جاده بسيار نامناسب مي باشد. بازالتهاي داراي هوا، وقتي خشک شود از خود پوسته سختي را بوجود مي آورد ولي بعد از سپري شدن فصول سال از خود شيارهاي عميق بجا مي گذارند. لاتريت از جمله مصالح خيلي خوب براي راههاي تدارکاتي و باندهاي اضطراري هواپيما مي باشد، زيرا بدليل دارا بودن آهن و اکسيد آلومينيوم، بتن آن بسيار مقاوم است.

[alamatesoall]

پوشش گياهي
پوشش گياهي از جهات مختلف مثبت و منفي در جغرافياي نظامي تأثير گذار مي باشد. اين اثر از ابتدا با حرکت سربازان عصر سنگي که پوشش گياهي متراکم مانع از پيشروي و محدوديت حرکت را براي آنها در پي داشت تا در جنگهاي کلاسيک که پوشش انبوه، ديد و ارتباط يگانهاي مختلف را متأثر مي ساخت، همواره مورد توجه و بررسي بوده است. نوآوريهاي جديد فن آوري از قبيل خودردهاي زرهي، هواپيما و سلاحهاي پيچيده، ------ هسته اي- حرارتي و ماهواره که تغييرات بنيادي را ايجاد نموده اند، نتوانسته اند اثرات غير قابل انکار پوشش گياهي را کاملاً خنثي نمايند.

پراکندگي پوشش گياهي طبيعي
بخش گسترده اي از سطح کره زمين را جنگلهاي طبيعي و مراتع تشکيل داده اند، در يک نگاه، قطب شمال و جنوب، سرزمين لخت و برهوت از هر گونه پوشش گياهي هستند، در نقاطي هم کمربندهاي متعدد پوشيده از جنگل وجود دارد که از جمله آنها جنگلهاي انبوه نيمکره شمالي است.

نواحي توندرا به مناطقي بدون درخت و با پوشش گياهي ويژه در شمال قاره آمريکاي شمالي و شمال روسيه اطلاق مي شود. اين در مناطق بالاتر از حد رويش درختان قرار دارد و از خصوصيات آن وجود زمستانهاي سرد و طولاني و خاکهاي پوشيده از يخ است. پوشش گياهي اين نواحي شامل خزه و گلسنگ است و دماي هواي ماهانه متوسط در تابستان کمتر از 10 درجه سانتيگراد است و تابستان کوتاهي دارد.

جنگلها پهن برگ هميشه سبز، مثل جنگلهاي تايگا و نيز استپها در اروپا و آسيا، بخشهايي از کره زمين را پوشانيده اند. کرانه ها و مرزهاي درياي مديترانه شرايط آب و هوايي براي رشد درختان بلوط، زيتون و تاکستان را دارد و اين نواحي از زمستانهاي سرد و مرطوب و تابستانهاي خشک و طولاني برخوردارند. کم و بيش در مرکز امتداد مدار رأس الجدي و مدار رأس السرطان گياهان خاردار چون کاکتوس و بوته هاي صمغ دار و خاردار وجود دارد.http://pnu-club.com/imported/2013/02/1506.jpg
نمايي از يک جنگل انبوه که شرايط نبرد در آن بدليل پوشيدگي زياد مشکل استhttp://pnu-club.com/imported/2013/02/1507.jpg

بخشي از کره زمين را بيابانها فراگرفته اند که بسياري از آنها فاقد پوشش گياهي هستند. بيابانهاي معروفي در جهان وجود دارند که از آن جمله صحرا در آفريقا، بيابانهاي استراليا، کوير لوت در ايران و .... با وجود اين، خشکترين خاکها هم به برخي از حيات گياهي کمک مي کنند.

جنگلهاي استوايي در حوضه آمازون، بخشي از مرکز آفريقا، هند، جنوب شرقي آسيا، اندونزي و جزاير اقيانوسيه قرار دارند که بارندگي فراوان و فصل رشد بي پايان چنين جنگهايي را بوجود آورده است.

[alamatesoall]

هر نوع پوشش گياهي به نحو چشمگيري بر عمليات نظامي اثر مي گذارد. گونه هاي پوشش گياهي که از نظر تهاجمي داراري مزيت و برتري هستند، در عمليات تدافعي تأثير منفي دارند و گونه هايي از پوشش گياهي قادرند عمليات تهاجمي را هم خنثي و بي اثر نمايند.
حرکت در جنگل حالتي بسيار خاص بخود مي گيرد. در عمليات نظامي جنگل، يگانهاي کوچک پياده تسلط و تفوق دارند، ليکن کنترل، نامطمئن و مانور و تحرک بسيار سخت است. فن آوريهاي جديد بدون توجه به زمان و شرايط مي تواند برتري اندکي را ارائه نمايد.

- کارايي لازم هر نوع خودرو نظامي کاهش مي يابد و تنها با مسيرهاي احداث شده کارايي مناسب را دارند.
- تنه درختان مسير تير را منحرف مي سازند.
- انفجارهاي هسته اي درختان تنومند را سرنگون مي سازند که خود باعث ايجاد موانع بر مسير عبور نيروهاي پيشروي کننده است.

- تانکها مي توانند درختان کوچک را از جا درآورند ولي با تجمع و انباشت درختان، موانعي در مسير تردد ايجاد مي شود.
- شعاع مهلک بمبهاي مختلف در اراضي باز، کمتر از جنگل مي باشد و تکه هاي چوب همانند ترکش عمل مي نمايند.

- کاربرد نارنجک بسيار محدود و غير قابل کنترل و هدايت مي گردد.
- ------ ناپالم در جنگلهاي مرطوب بسرعت خاموش مي شود.
- شاخ و برگ انبوه درختان جنگل سيستم مخابرات راديويي را مختل من نمايد. زماني که جنگي در جنگل اتفاق بيفتد، پيش بيني برنده و بازنده جنگ مشکل است.
http://pnu-club.com/imported/2013/02/1508.jpg
نمايي از انفجار بمبهاي ناپالم (آتش زا) که در مناطق مرطوب خاصيت خود را از دست ميدهند

[alamatesoall]

بوته زار، علفهاي بلند، محصولات کشاورزي بلند قد مانند: ذرت، باغهاي ميوه، درختان و مزارع که در فاصله زيادي از هم قرار گرفته اند، براي سنجنده هاي فضايي و هوايي محدوديت ايجاد مي نمايند و از حرکت مطلوب خودروها نيز ممانعت بعمل مي آورند. همچنين پيشروي نيروهاي پياده را کند و از قابليت ديد آنها مي کاهند و خط ديد سلاحهاي مستقر در سطح زمين جهت اجراي آتش تقليل مي يابد.

موشکهايي که با سيم هدايت مي شوند و نيازمند فضاي صاف و هموار بين توپچي و هدف مي باشند، با مشکل روبرو مي شوند.

گياهان متراکم و انبوه، تشعشعات حرارتي ناشي از انفجارات هسته اي را منحرف مي سازند، ولي پايداري مواد شيميايي ناشي از کاربرد سلاحهاي شيميايي را تشديد مي کنند. استپهاي عظيم که بطور پراکنده با علفهاي کوتاه پوشيده شده اند و کوير و صحراهاي برهنه و فاقد هر گونه پوشش گياهي براي نيروهاي نظامي يا تأسيسات آنها پوشش ناقصي را فراهم مي کنند، ليکن ميدان آتش و ديد يا برد مسافت طولاني را در اختيار مي گذارند. برتري هوايي و قدرت و توان فن آوري در اين شرايط جايگاه خود را مي يابد.

در پايان اين بحث بايد به يکسري نکات دقت کرد:

* اراضي مرتفع و بلند، زمينهاي مسطح، دره ها و گودالهاي عميق، هر يک به نحو مشخصي بر حرکت نيروهاي نظامي مخصوصاً يگانهاي بزرگ اثر مي گذارد.
* اراضي ناهموار ديده باني، تيراندازي و کارايي خط ديد سيستم مخابراتي را کاهش مي دهد.
* اراضي مسلط با همه پيشرفتهاي جنگ آوري و فن آوري جديد از مزيت و برتري برخوردارند.
* در گذر از رودخانه هاي وسيع، علاوه بر تاکتيکهاي ويژه، فنون، تجهيزات و آموزش لازم، نياز به محلهاي مناسب گذر از رودخانه امري مسلم است.
* برخورداري از پوشش گياهي متراکم در عمليات تدافعي داراي مزيت بوده ولي زمينهاي مسطح و اراضي که داراي پوشش گياهي پراکنده اند، براي تحرک نيروهاي تهاجمي مناسب مي باشند.