یكی از اسباب زوال دادرسی، سازش طرفین دعوا با یكدیگر است. اصولاً محاكم بر طبق دلائل طرفین دعوا، اعلام رای می‌نمایند و ممكن است شخص واقعاً محق باشد ولی دلیل نداشته باشد یا نتواند به موقع دلایل خود را ارائه نماید و حكم علیه او صادر گردد.

فرق سازش با صدور حكم
1- ممكن است رأی صادره موافق حق و عدالت نباشد.
2- در هر صورت حكم صادره مورد قبول محكوم علیه نیست. بنابراین فقط و با قدرت قانون، این حكم به مرحله اجرا درمی‌آید. در صورتی كه در سازش، طرفین با طیب خاطر، مطلبی را كه با هم سازش كرده‌اند عمل و اجرا می‌كنند.
3- در صدور حكم ممكن است به دعوا خاتمه داده شود ولی خصومت پایان نمی‌یابد. در حالی كه در سازش خصومت باقی نمی‌ماند.

انواع سازش
الف) سازش قبل از اقامه دعوا
« هر كس می‌تواند در مورد هر ادعایی از دادگاه نخستین به طور كتبی درخواست نماید كه طرف او را برای سازش دعوت كند.» (مفاد ماده 186 قانون آئین داد رسی مدنی)
درخواست سازش باید كتبی باشد و چون قبل از اقامه دعوا بوده باید توسط مقام ارجاع كننده به شعبه‌ای ارجاع شود، که بر روی برگ دادخواست نوشته شده و در دفتر ثبت دادخواست‌های دفتر كل ثبت می‌گردد.

ب) سازش پس از اقامه دعوا
معمولاً طرفین پس از اقامه دعوا با تشویق دادگاه به سازش می‌رسند.

« در هر مرحله از دادرسی مدنی طرفین می‌توانند دعوای خود را به طریق سازش خاتمه دهند. » (مفاد ماده 178‌ آئین داد رسی مدنی)

اقسام سازش پس اقامه دعوي
1- در دادگاه نخستین یا تجدیدنظر و در هر مقطعی مگر بعد از صدور رأی انجام می­شود. سازش در دیوان عالی كشور امكان پذیر نیست چون این تكلیف برای مرجعی است كه رسیدگی ماهیتی می‌نماید و دیوان عالی، رسیدگی ماهیتی نمی‌كند. پس از صدور صورت مجلس سازش توسط دادگاه، محاكم عمومی قرار سقوط دعوا را صادر واعلام می‌نمایند. مفاد سازش نامه، مانند احكام دادگاه‌ها در موعد مقرر، به اجرا گذاشته می‌شود.
2- طرفین دعوا می‌توانند نسبت به دعوایی كه بین آنها در دادگاه مطرح است در دفتر اسناد رسمی حاضر شده و از سر دفتر بخواهند كه بین آنها سازش نامه‌ تنظیم نماید. سازش نامه به دادگاه تقدیم شده، دادگاه ختم موضوع را اعلام و گزارش اصلاحی صادر می‌نماید.
3- ممكن است طرفین بین خود، سازش نامه عادی تنظیم نمایند. در این صورت نیز سازش آنان اعتبار دارد و باید طرفین در دادگاه حاضر و به صحت آن اقرار كنند.
4- صورت دیگر از تحقق سازش، اقدام داور یا داورها به سازش بین طرفین دعوا است. هرگاه داوران اختیار صلح داشته باشند؛ صلح نامه‌ای كه به امضای داوران رسیده، باید ظرف 20 روز اجرا شود؛ در غیر این صورت، ذی‌نفع می‌تواند اجرای آن را از دادگاهی كه دعوا را به داوری ارجاع كرده و یا دادگاهی كه صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا دارد، درخواست نماید.


نویسنده : خسرو بهمن یار