معرفی مشاهیر-- محمد بها الدین شیخ بهایی

(1031/1030 -953 ق)، عالم، فقیه، مفسر، محدث، متكلم، ریاضیدان، ادیب و شاعر امامى، متخلص به بهایى. معروف به شیخ‏الاسلام والمسلمین و مجدد دین در رأس قرن یازدهم. در بعلبك به دنیا آمد. در كودكى به همراه پدر، در عهد شاه طهماسب، به ایران وارد شد. وى در محضر پدر خود، شیخ حسین، شاگرد شیهد ثانى، و عبداللَّه بن شهاب‏الدین یزدى و محمدباقر یزدى و ملا على مذهب و ملا افضل و اعتمادالدین محمود كچایى به فراگیرى علم مشغول شد، تا اینكه در تفسیر، فقه، اصول، ادبیات، رجال، تاریخ، حكمت، كلام، طب، ریاضیات و سایر علوم سرآمد شد. عهده‏دار منصب شیخ‏الاسلامى گشت و امور شرعى یكسره به او محول شد. سپس او از این شغل كناره گرفت و سالیانى به سیاحت شهرها پرداخت، و به هرات و اران و آذربایجان و تبریز و مصر و شام و دمشق و عراق و حلب و فلسطین و بیت‏المقدس و سرندیب و حجاز و مكه و مدینه و دیگر شهرها مسافرتها كرد، و در اثناء این سفرها گاه به مباحثات علمى- مذهبى نیز مى‏پرداخت. سرانجام به ایران بازگشت و همراه شاه عباس پیاده از اصفهان به مشهد رضوى رفت. شیخ‏بهایى احادیث شیعه را از پدرش و میرداماد روایت كرده و «صحیح بارى» را از استادش، محمد بن محمد بن محمد مقدسى، روایت نموده است، كه مقدسى نیز به واسطه‏ى دوازده تن محدث محمد نام، پى در پى از محمد بن اسماعیل بخارى نقل كرده است. شیخ‏بهایى آنى از تعلیم و تربیت فروگذار نبود و در حوزه درس خویش شاگردانى همچون، شیخ فاضل جواد بن سعداللَّه، ملا حسنعلى شوشترى، سید حسین كركى، ملا خلیل قزوینى، محمد خلیل قاینى، میرزا رفیع‏الدین نایینى، شیخ زین‏الدین بن محمد سبط شهید ثانى، ابن ابى‏جامع، شیخ على بحرانى، سید ماجد بحرانى، ملا محسن فیض كاشانى، ملاصدرا، محمد بن حسین ساوجى، میرزا رفیع‏الدین طباطبایى، ملا شریف‏الدین محمد رویدشتى، شیخ محمود جزایرى، ابن‏خاتون، محقق سبزوارى، مجلسى اول، ملا محدصالح مازندرانى تربیت كرده است. وى كتابخانه‏ى بزرگى گرد آورد كه از جمله چهار هزار كتابى بود كه شیخ على منشار، پدر همسرش، از شهرهاى هند به ایران آورده بود و پس از او به دخترش همسر شیخ‏بهائى، منتقل شده بود. شیخ‏بهایى در اصفهان درگذشت. جنازه او به مشهد رضوى منتقل كردند و در جوار حرم مطهر دفن كردند. در «ریحانه الادب» نود و سه اثر وى با شرح مختصر ذكر شده است. از آثار وى: «حبل المتین فى احكام احكام‏الدین»؛ «مشرق الشمسین و اكسیر السعادتین»، در فقه استدلالى؛ «الاربعین» یا «الاربعون حدیثا»؛ «جامع عباسى»، به فارسى، در فقه؛ «الكشكول»؛ «المخلاه»؛ «زیده الاصول» یا «الزبده»، در اصول فقه؛ «فوائد الصمدیه»، در نحو؛ «مفتاح الفلاح فى عمل الیوم و اللیله»؛ رساله «الهلالیه»؛ «اثبات الانوار الالهیه»؛ «الاثنى عشریات»؛ «اسرار البلاغه»؛ «تهذیب البیان» یا «التهذیب»، در نحو؛ حاشیه‏ى «من لا یحضره الفقیه»؛ حاشیه‏ى «خلاصه الاقوال» علامه حلى؛ حاشیه «كشاف» زمخشرى؛ حاشیه «تفسیر» بیضاوى؛ «خلاصه الحساب»، در ریاضیات؛ «تشریح الافلاك»، در علم هیئت؛ «الاسطرلاب»؛ «بحر الحساب»؛ «الوجیزه»، در درایه، به نام «درایه الحدیث»؛ مثنوى‏هاى: «زنان و پنیر»، «شیر و شكر»، «طوطى نامه»، «نان و حلوا» یا «سوانح الحجاز»، «الزاهره».[1] (شیخ) محمد بن حسین عاملى (منسوب به جبل عاملى) معروف به شیخ بهائى، دانشمند بنام عهد شاه عباس بزرگ (و. بعلبك 953 ه.ق./ 1546 م.- ف. اصفهان 1031 ه.ق./ 1622 م.) پدرش عزالدین حسین در سال 966 به ایران مهاجرت كدر و بهاءالدین در ایران نشأت یافت و تألیفاتى به فارسى و عربى پرداخته كه مجموع آنها به 88 كتاب و رساله بالغ مى‏شود، از آن جمله است: دو مثنوى فارسى «نان و حلوا» و «شیر و شكر»، جامع عباسى (فقه)، خلاصةالحساب، تشریح الافلاك كتاب اربعین (بعربى)، كشكول كه مجوعه‏ایست از نوادر حكایات و علوم و اخبار و امثله واشعار عربى و فارسى. وى به فارسى و عربى شعر مى‏سرودده. جنازه او را به مشهد انتقال و در مسجد گوهرشاد دفن كردند.
برگرفته از کتاب: اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

منابع زندگینامه: [1] آتشكده‏ى آذر (927 -926 /3)، الاعلام (334/6)، اعیان الشیعه (234/9)، تاریخ ادبیات ایران، براون (279 -277 /4)، تاریخ ادبیات در ایران (1047 -1039 /5)، تاریخ فلاسفه‏ى ایرانى (515 -502)، تذكره‏ى روز روشن (122 -121)، تذكره‏ى نصرآبادى (151 -150)، چهارصد شاعر برگزیده‏ى پارسى‏گوى (506 -495)، دایرةالمعارف فارسى (1522/2)، دنباله جستجو در تصوف (259)، الذریعه (77/18 ،983 ،143 /9 ،241 -240 /6 ،225 -224 ،211 ،203 ،195 ،173 ،168 ،103 ،88 ،39 /6 ،302 -301 ،63 -62 /5 ،509 ،498 ،200 ،186 -185 /4 ،425 ،36 -35 /3 ،42/2 ،118 -117 ،115 ،85 /1)، روضات الجنات (80 -54 /7)، ریاض العارفین (49 -45)، ریاض العلماء (97 -88 /5)، ریحانه (320 -301 /3)، زندگینامه ریاضیدانان (172 -170)، سرآمدان فرهنگ (232/1)، سیرى در شعر فارسى (384 -383)، شخصیتهاى نامى (273 -270)، طبقات اعلام الشیعه (قرن 88 -85 /11)، عالم آراى عباسى (157 -155 /1)، فرهنگ ادبیات فارسى (311 -310)، فرهنگ سخنوران (147)، فقهاى نامدار شیعه (228 -209)، فوائد الرضویه (521 -502)، فلاسفه‏ى شیعه (429 -415)، كارنامه بزرگان (325 -324)، الكنى و الالقاب (100/2)، مؤلفین كتب چاپى (432 -421 /5)، مجمع الخواص (41 -40)، مجمع الفصحا (15 -12 /4)، مطلع الشمس (388 -386 /2)، معجم المؤلفین (242/9)، منظومه‏هاى فارسى (356 -353)، نتایج الافكار (105 -103)، یغما (س 13، ص 146 -143).

فعالیتها: • ادبیات و کتاب • اصول فقه • حدیث • ریاضیات و هندسه • شعر • شیمی • علوم غريبه • فقه • فلسفه - منطق • قرآن • کلام، ادیان، مذاهب