به خواب رفتن انسانها از زمان فلاسفه قدیم یونان موضوع تفکر و بررسی بوده است امّا تنها چند سالی است که پژوهشگران توانستهاند به راههایی برای مطالعه این پدیده به شیوهای سیستماتیک و عینی دست یابند. پیدایش فناوریهای جدید مانند دستگاه نوار مغزی، دانشمندان را قادر ساخته است که الگوهای الکتریکی و فعالیتهای مغز انسان در حال خواب را زیر نظر بگیرند.
با وجودی که اکنون بررسی خواب و پدیدههای مرتبط به آن امکانپذیر گشته است امّا همه پژوهشگران بر سر این که «چرا ما میخوابیم» اتفاق نظر ندارند. چند نظریه مختلف برای توضیح ضرورت خوابیدن و نیز عملکردها و هدفهای آن ارائه گشته است که در اینجا با سه نظریه عمده در بین آنها آشنا میشویم.
1- نظریه جبران و ترمیم
بر اساس نظریه جبران و ترمیم، خوابیدن برای تجدید قوا و احیای فرایندهای فیزیولوژیک که بدن و ذهن را سالم نگه میدارند و باعث عملکرد مناسب آنها میشوند ضرورت اساسی دارد. بر طبق این نظریه، خواب NREM (مرحله خواب آرام که به نام حرکت غیرسریع چشم خوانده میشود) برای بازسازی و ترمیم فعالیتهای فیزیولوژیک اهمیت دارد در حالی که خواب REM (مرحله پنجم خواب که به نام حرکت سریع چشم خوانده میشود) برای بازسازی فعالیتهای ذهنی است.
پشتیبان این نظریه، پژوهشهایی است که نشان میدهد دورههای خواب REM پس از مدتی کمخوابی و فعالیت جسمی شدید، افزایش مییابد. بدن در هنگام خواب، سرعت تقسیم سلولی و ترکیب پروتئینی را افزایش میدهد و این پدیده نیز به نوبه خود پشتیبان نظریه جبران وترمیم به هنگام خواب است.
2- نظریه تکاملی
بنابر نظریه تکاملی که به نام نظریه انطباقی خواب نیز خوانده میشود، دورههای فعالیت و سکون به عنوان وسیلهای برای ذخیره انرژی در سیر تکاملی به وجود آمدهاند. براساس این نظریه، تمام موجودات زنده در زمانهایی که بیداری و هشیاری برای آنها خطرناک و مخاطرهآمیز بوده است خود را با خوابیدن انطباق دادهاند.
پشتیبان این نظریه، پژوهشهای تطبیقی است که بر روی حیوانات مختلف صورت گرفته است. حیواناتی که شکارچیان طبیعی کمتری دارند، مانند خرسها و شیرها، معمولاً روزانه بین 12 تا 15 ساعت میخوابند. امّا حیواناتی که شکارچیان طبیعی زیادی دارند، دارای دورههای خواب کوتاهی هستند و معمولاً روزانه بیش از 4 تا 5 ساعت نمیخوابند.
3- نظریه تحکیم اطلاعات
نظریه تحکیم اطلاعات بر پایه پژوهشهای شناختی است و میگوید انسانها برای پردازش اطلاعاتی که در طول روز به دست آوردهاند میخوابند. بر اساس این نظریه، علاوه بر پردازش اطلاعات کسب شده در طول روز، خوابیدن به مغز اجازه می دهد که خود را برای روز بعد آماده کند. برخی پژوهشها همچنین نشان داده است که خواب به تحکیم و پیونددادن چیزهایی که در طول روز فرا گرفتهایم و قرار دادن آنها در حافظه دراز مدّت کمک میکند. پشتیبان این نظریه، مطالعاتی است که نشان میدهد کم خوابی، تأثیر جدّی بر روی توانایی به یاد آوری اطلاعات دارد.
* * *
در حالی که پژوهشها و شواهدی برای پشتیبانی از نظریههای مختلف خواب وجود دارد، هنوز هیچ پشتیبان روشن و قاطعی برای هیچیک از نظریهها به دست نیامده است. هر کدام از این نظریهها ممکن است برای تشریح و توضیح این که «چرا ما میخوابیم» به کار روند. خوابیدن بر روی بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیک تأثیر میگذارد. بنابراین احتمال زیادی دارد که خوابیدن به دلایل و منظورهای مختلف و متعددی باشد.
منبع : سایت روان یار