محمد علي عليزاده
عضو هيأت علمي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كرج- حسين آباد، ايستگاه تحقيقاتي البرز- بخش بانك ژن-ص-پ، 343- 31585

Email: Alizadeh@rifr-ac.irThis email address is being protected from spam bots, you need Javascript enabled to view it

خلاصه
در اين آزمايش بذرها 17 گونه دارويي، در قالب طرح كاملا تصادفي سه تكرار و چهار تيمار در شرايط آزمايشگاه مورد آزمون جوانه‏زني به روش پيري زودرس در مقايسه با شرايط استاندارد قرار گرفتند. با توجه به معني‏دار بودن صفات جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني بذرها بعضي از گونه‏هاي فوق در شرايط پيري‏زودرس در مقايسه با شرايط نرمال، مي‌توان نتيجه گرفت كه بذرها بعضي از گونه‏ها نسبت به شرايط پيري زودرس مقاوم بوده و بنابراين از خاصيت انبارداري بالاتر برخودار بودند. همچنين به دليل بالا بودن درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني در شرايط پيري زودرس دليل بر شكسته شدن خواب بذرها در شرايط پيري زودرس مي‏باشد.
واژه‏هاي كليدي: جوانه‏زني، شاخص بنيه بذر، پيري زودرس

مقدمه
جوانه‏زني به روش استاندارد، تحت تاثير شرايط مطلوب محيطي(رطوبت، درجه حرارت، اكسيژن و نور) قرار گرفته و درصد جوانه‏زني، سرعت تجمعي جـوانه‏زني و شــاخص بنيه بذر محـاسبه مي‏گردد. نكته مهمي كه در اين آزمون قابل ذكر مي‏باشد اين است كه بعضي از بذرها داراي سازوكار خواب هستند و لازم است كه مورد توجه قرار گيرد. جهت شكستن خواب بذرها از روشهاي مختلف فيزيكي, شيميايي و پيش سرمادهي استفاده مي‏شود. آزمون پيري زودرس بذر يعني قرار دادن بذرها در شرايط مصنوعي درجه حرارت -C40 و رطوبت نسبي 100% كه باعث تسريع در متابوليسم بذر و در نتيجه سبب زوال پذيري سريع آن مي‌گردد. در اين شرايط، درصد و سرعت جوانه‏زني و بنيه بذر كاهش مي‏يابد و همچنين در اثر اين فرايند گياهچه‏هاي غيرعادي توليد شده و طول ريشه وساقه گياهچه‏ها و ميزان كلروفيل آنها كاهش پيدا مي‏كند(1). شرايط پيري زودرس باعث خسارت به غشاهاي بذر شده و اسيدهاي نوكلوئتيك، سيستم سنتز پروتيين با فعاليت‏ آنزيم‏هاي پروتئاز و نوكلئوتئاز افزايش مي‏يابد(2).

مواد و روشها
نمونه‏هاي بذر 17 گونه دارويي (فهرست جدول شمارة 1) جهت تعيين خلوص فيزيكي، و آزمونهاي اوليه بذر (تعيين رطوبت و وزن هزاردانه) در آزمايشگاه تكنولوژي بذر بانك ژن، مورد آزمون اوليه قرار گرفتند. آزمايش در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار و 4 تيمار به صورت آزمايشگاهي انجام شد. تيمارها عبارت بودند از بذرها شاهد (بدون قرار گرفتن در شرايط پيري زودرس)، قرار دادن بذرها به مدت 24، 48 و 72 ساعت در معرض شرايط پيري زودرس. تعداد150 عدد بذر از هر تيمار پس از استريل شدن با الكل اتيليك70% (به مدت پنج ثانيه) با آب مقطر شسته شده و در سه تكرار50 تايي در پتري‏ديشهايي با قطر cm10 بر روي دو لايه كاغذ صافي واتمن قرار داده شدند. نمونه‏هاي مورد كشت به شرايط ژرميناتور با دماي -C3- 20 و نور هزار لوكس منتقل شدند. درصد و سرعت جوانه‏زني و شاخص بنيه مورد محاسبه قرارگرفتند.

نتايج و بحث
طبق نتايج حاصل از جدول شمارة 1، اكثر بذرها گونه‏ها براي درصد و سرعت جوانه‏زني در شرايط پيري زودرس در مقايسه شاهد تفاوت معني‏داري را نشان داده‏اند. بذرها دو گونه رازيانه و توت‏روباهي از نظر درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني معني‏دار نشده كه دليل بر مقاومت بذرها اين دو گونه در شرايط پيري زودرس بود. همچنين درصد جوانه‏زني بذر گونه وارنگ‏بو حاصل از شرايط پيري زودرس در مقايسه با شاهد تفاوت معني‏دار نداشته، ولي از نظر سرعت جوانه‏زني گونه فوق تفاوت معني‏دار با شاهدش داشت. درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني بذرها بعضي از گونه‏ها، نظير كاكوتي، قدومه، خارمريم و بومادران ايراني در دوره‏هاي پيري زودرس، به خصوص در تيمارهاي 48 و72 ساعت در مقايسه با شاهد داراي كاهش بوده كه اين موضوع بيان كننده اثر نمودن شرايط پيري زودرس بر كيفيت فيزيولوژيكي بذر مي‏باشد. به طور مثال، درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني بذر گياه قدومه كه در شرايط پيري زودرس 72 ساعت كاهش داشته و ميزان صفرتنزل پيدا كرد، ولي در شرايط نرمال آن به ميزان 91% بود. درصد جوانه‏زني و سرعت جوانه‏زني بذرها بعضي از گونه‏ها در شرايط پيري زودرس داراي افزايش و يا در حد شرايط نرمال (شاهد) بوده‏اند. علت اين پديده بر طرف شدن خواب فيزيكي بذرها در شرايط پيري زودرس بوده، زيرا گرماي مرطوب حاصل از شرايط پيري زودرس موجب نفوذپذير شدن پوسته سخت آنها به آب و هوا شده وشرايط براي جوانه زني مساعد مي‏گردد(3). دليل فيزيولوژيكي شكستن خواب بذر از بين رفتن مواد بازدارنده جوانه‏زني و فعال شدن آنزيم‏ها جهت جوانه‏زني مي‏باشد. شاخص بنيه بذر، تابعي از رشد طولي گياهچه (طول ريشه و ساقه) و درصد جوانه‏زني بود. با توجه به اينكه درصد جوانه‏زني بذرها بعضي گونه‏ها، در شرايط پيري زودرس در مقايسه با شرايط نرمال يعني شاهد كاهش داشته و در بعضي از موارد نظير بذرها قدومه به صفر رسيده بود، بنابراين شاخص بنيه هم تابعي از درصد جوانه‏زني و سرعت تجمعي جوانه‏زني بوده است (نمودار شمارة 1). از گياهان مورد ذكر مي‌توان بارهنگ، گل‏گاوزبان، مريم‏گلي و ديگر گونه‏ها را ذكر كرد.
***، * و ns اختلاف معني‏دار را در سطح يك درصد، پنج درصد وعدم اختلاف معني‏دار را نشان مي‏دهد. 0= تيمار بذرها بدون پيري زودرس (شاهد)، 24، 48 و 72 ساعت= تيمارهاي پيري زودرس نمونه‏هاي بذر مي‏باشند.

منابع:

1- Chhetri, D. R., Rai, A. S. and Bhattacharjee, A. (1993): Chemical manipulation of seed longevity of four crop species in an unfavourable storage environment. Seed Sci. Technol. 21: 31-44
2- Dell, Aquila (1994): Wheat seed ageing and embryo protein degradation, Seed Science Research (1994) 4, 293-298
3- Baskin, C.C., Baskin, J.M.(1988): Germination Ecology of seeds with Physical Dormancy, Seeds, in School of Biological Sciences, University of Kentucky, 101-133.




Evaluation of percentage of germination, total speed of germination and vigour index of 17 medicinal plants species to ageing test

Alizadeh, M.A.
Scientific Board member of Research Institute of Forest and Rangeland, P.O. Box 13185-116

Abstract
The objective of this research experiment is determination and evaluation of percent of germination, total speed of germination and vigor index of the seed of 17 species of medicinal plants. According to the International Seed Testing Association, different tests including standard germination test and accelerated ageing test were used. Among those species, some species were resist and some species were not, nevertheless the percent and speed of germination, of those seed samples which is resist to accelerated ageing, are meaningful, comparing with non-aged seeds.
Key word: Germination, vigour index, accelerated ageing test