شهرسازی چیست و شهرساز کیست؟ ..........

[javad jan]

شهرسازی چیست و شهرساز کیست؟

چکیده
شهرهای کنونی ، به خصوص کلان شهرها و شهرهای بزرگ ، امروزه به محل هایي ناامن ، زشت ، ناسالم ، شلوغ ، پر سروصدا ، فاقد روح ، خشن و … تبدیل گشته و در بسیاری از موارد این مسئله حالت بحرانی پیدا کرده است. لذا در مقابل هر قدمی که در خیابان گذاشته می شود به وسیله آهنگ سریع تنوع زندگی اقتصادی، حرفه ای و اجتماعی شهرها بر بنیانهای زندگی اخلاقی شهروند تاثیر می گذارند.
کلمات و عبارتی چون عشق ، محبت ، دوست داشتن ، صفا و صمیمیت، رعایت حقوق دیگران ، احترام به قانون و سایر موارد دیگر در شهرهای امروزی بی روح و بی معنی هستند.
شهر تاثیرگذار با باورها ، اندیشه ها و رفتارهای شهروندان خود می باشد بنابراین برای زندگی کردن در چنین محیط هایی باید تدابیر و برنامه های خاصی را برای بهبود و ارتقا کیفیت کارکردی ، کالبدی ، اجتماعی و غیره را مد نظر قرار داد. در این جا با چند سوال اساسی مواجه می شویم:
- شهرسازی چیست؟
- شهرساز کیست؟
- وظایف شهرساز چیست؟
در این تحقیق تلاش گردیده تا حتی الامکان مفاهیم شهر ، شهرسازی و نقش شهرسازی را در ایجاد مکانی مناسب جهت زیست را مورد بررسی و تفحص قرار دهیم.
.................................................. .................................................. ...................................
كلمات كليدي : شهرسازي، شهرساز، تكنيك هاي شهرسازي
مقدمه :
نمایشی که شهرها عرضه می دارند ، علی رغم پیش پا افتادگی منظر ارائه شده ، می تواند خویشاوندی خاص را سبب شود. به عنوان قطعه ای از معماری ، شهر ، ساخت و ساز و سایر موارد مشابه در فضا است، ولی ساخت و ساز در مقیاس وسیع ( شهر) تنها از طریق برهه های زمانی طولانی قابل ادراک است. به همین خاطر است که شهرسازی یک هنر تاریخی ( تحول یافته در زمان) است. شهر در هر لحظه، شامل امکانات ، مناظر و مزایایی که نه چشم می تواند ببیند و نه گوش می تواند بشنود است ، که در انتظار کشف شدن می باشند.
برای میلیونها نفر، طبقات، شخصیت های بسیار متفاوت ، شهر تنها یک شیء ادراکی و حتی در بعضی مواقع یک شی خوشایند نیست، بلکه شهر محصول فعالیت سازندگان متعددی است که مدام در حال تغییر هستند . ممکن است در دوره زمانی مشخصی ، چهره عمومی شهر ثابت باقی بماند، ولی جزئیاتش بی وقفه در دگرگونی است.
موهبت ساختن محیط ، هویت دادن به آن ، استعداد مشترک همه جانوران است. لزوم بازشناسی محیط خودمان و توانایی شکل بخشیدن بدان، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
شهر ، نه تنها برای یک فرد، بلکه برای شمار بسیاری از استفاده کنندگان آن ساخته می شودکسانی که متعلق به محیط ها ، رفتارها ، اشتغال ها و طبقات اجتماعی بسیار متفاوت ، به همین دلیل است که شهرساز باید شهری را جستجو و خلق کند که بتواند خواسته ها و نیازها و تصورات ذهنی شهروندانش را پاسخ دهد.
.................................................. .................................................. .............................
مفهوم شهر و شهرسازی :
محیط زیست دارای مفهومی جامع است. در حالیکه شهر و شهرسازی تصویر محدودی از انرا در اذهان زنده می کند.شهر یکی از پدیده های بشری در محیط زیست به منظور اسکان ، تامین معیشت، داشتن روابط اجتماعی و اقتصادی و مانند آنهاست. اساس لزوم تثبیت در یک قطعه و احتیاج به زندگی در کنار یکدیگر و لازم و ملزومات آنها ، انسان را بر آن داشت که در محیط اطراف خود ، به ایجاد مسکن دست بزند. شهرنشینی یکی از اقسام نحوه زندگی بشر بر سطح زمین و به عنوان استقرار ثابت بشر در محیط زیست است.( شیعه 1379ص1)به عبارت کلی تر ، شهر از الحاق یک مکان فیزیکی با مردم ساکن آن است ( شیعه 1379 ص2).
شهر محدوده ای است که رسماً در تبعیت یک شهرداری است و بیش از 25 هزار نفر جمعیت ساکن دارند را گویند.(برآبادی 1384 ص10)



شهرسازی :
اساساً شهرسازی علمی است که می توان گفت اخیراً به وجود آمده است و عده ای هم عقیده دارند که هنر شهرسازی همزمان با پیدایش انسان آغاز گشته است( شیعه 1379 ص 6).
شهرسازی در واقع مجموعه ای است از علوم معماری و برنامه ریزی های زندگی اجتماعی که در قالب هنر شهرسازی ارائه می شود.(موسویان 1380 ص 322).
از دیدگاه دیگر ، شهرسازی عبارت است از مطالعه طرح ریزی و توسعه شهرها با در نظر گرفتن احتیاجات اجتماعی و اقتصادی با توجه به حداقل رساندن مشکلات بشری و پاسخ گویی به نیازهای عمومی جمعیت شهری .( شیعه 1379 ص 7)
علم شهرسازی وابستگی کاملی به علم جامعه شناسی داشته و در حقیقت يک شهرساز باید به علم جامعه شناسی آگاهی داشته باشد و در واقع می توان گفت که یک شهرساز هماهنگ کننده فعالیت های یک اجتماع است و به مجموعه ای از علوم گوناگون نیاز دارد تا بتواند به کمک آنها مسائلی را که از طرح یک شهر ، آن روبرو است بررسی نماید و سپس ایده های خود را آن چنان که متناسب انسانهای یک شهر و یک اجتماع باشد در قالب طراحی شهر پیاده نماید .(موسویان 1380ص 322)
برنامه های شهرسازی را نمی توان به عنوان یک برنامه خاص و جدا از محیط های اطراف خود دانست. بنابراین، در شهرسازی یکی از مهم ترین مطالعات در جهت طراحی های شهری ، هماهنگی شهر با محیط های طبیعی ، فیزیکی ، اجتماعی و اقتصادی اطراف آنها از یک سو و ارتباط متقابل نواحی زیستی با یکدیگر از سوی دیگر است.
در شهرسازی مسئله این است که با ایجاد چند ساختمان ، چند شبکه راه و تامین چند مدرسه یا درمانگاه و ... مشکلات را حل نمود بلکه مسئله مهم تر آنست که از طریق تعیین تراکم های معقول جمعیت و برنامه ریزی صحیح مسکن و تامین نیازها ، روابط محله ای و بین محله ای ، به نحو صحیحی در محل نظر قرار داد.(شیعه1370ص8-7)



" کبیل شهرسازی را دانش سامان دادن کاربردی زمین ، تامین محل ساختمانها و مسیر جاده های ارتباطی با حداکثر عملی بودن و راحتی و دسترسی تعریف کرده است.
لینچ: شهرسازی را توزیع نظام کلی فضایی فعالیت ها و عناصر در یک منطقه یا زمین دانسته است.
چیپن: شهرسازی را انجام تلاش منظم و سیتماتیک در جهت پیش بینی گرایش های اجتماعی و اقتصادی یک جامعه و هماهنگ کردن محیط فیزیکی با آنرا دانسته است.
و برخی دیگر از صاحب نظران ، شهرسازی را نوعی برنامه ریزي فیزیکی دانسته اند که جهت ارائه طرح و برنامه ریزی فیزیکی آینده، نگرش به حال و گذشته نیز مطرح کرده اند."
در حقیقت شهرساز یا طراح و برنامه ریزی شهری عبارت است از دو پدیده محیط و انسان، که در کنار هم جوامع زیستی را به وجود آورده اند .بنا به این تعریف ها ، شهرساز به ایجاد رابطه ای منطقی بین انسان و محیط زیست مبادرت می کند. در واقع بزرگترین اختراع بشر نیز، ساختن محیط های زیستی بوده است که ضمن تامین معیشت و بسط روابط انسانی و اقتصادی و روال یک زندگی جمعی ، بتواند در کنار دیگر همنوعان خود به تامین احتیاجات و رفع نیازمندی های خودش بپردازد، از حداکثر داده های محیط طبیعی به نفع خود استفاده نماید و اثرات نامساعد عوامل طبیعی را در محیط زیست خود کاهش دهد.(شیعه1379ص8)
یک شهرساز نمی تواند در تمامی علوم آگاهی داشته باشد لذا در این رابطه به کارشناسان متعددی نیاز دارد که از جمله:
جامعه شناس ، متخصص ترافیک، صنایع ، زمین شناسی ، آمار ، حقوق کشاورزی، جنگلداری ، شیلات ، پست، تلفن ، و... ( موسویان 1380 ص 322).

[javad jan]

شكل 1- رشته هاي مرتبط با شهرسازي
.................................................. .................................................. ..............................
وظیفه اصلی يک شهرساز:
با توجه به موارد فوق ، شهرسازی یک کار گروهی و یک کوشش دسته جمعی با شرکت متخصصین علومی است که به نحوی در زمینه مسائل شهری می توانند به مطالعه بپردازند و در جهت بهبود ، توسعه و به طور کلی وضع آینده آنها به تعیین برنامه مبادرت کنند (شیعه 1379ص9).
در واقع شهرساز ضمن تفحص و بررسی و جمع آوری علوم مختلف جامعه شهری و تجزیه و تحلیل آنها و با درونگری انسانهایی که در آن شهر زندگی خواهند کرد و با آینده نگری کامل در رابطه با توسعه شهری و پیشرفت علوم به طراحی یک شهر می پردازد.
وظیفه اصلی یک شهرساز ارائه راه حل های منطقی در رابطه با مسائل موجود جامعه شهری و تلفیق آن با تکنیک شهرسازی و ارائه هنر شهرسازی جهت یک زندگی راحت می باشد.(موسویان 1380 ص 323)
به نظر برنامه ریزان موثرترین نقش شهرساز این است که واسطه ای بین خواسته های گروه های مختلف باشد که اطمینان حاصل شود توافق در مورد فرم عمل به دست می آید و می توانند عمل فراتر از واسطه بودن را نیز انجام دهند و حق انتخاب در ساختن آینده داشته باشند.( سیف الدینی 1380ص132).
.................................................. .................................................. .............................
تکنیک های شهرسازی :
ارائه تکنیک شهرسازی را در واقع به سه بخش اساسی می توان تقسیم نمود :
1- سطوحی که در رابطه با ارتباطات ( جاده ها ، از قبیل : پیاده ، سواره ، پل ها ، میدانها و...).




2- سطوحی که در رابطه با احداث ساختمانها قرار دارند ( از قبیل مراکز تجاری ، مسکونی ، صنعتی و )



3- فضاهای سبز ( از قبیل : پارک ها ، باغ وحش ....) کلیه زمینه هایی که در داخل یک شهر قرار دارند شامل یکی از بخش های فوق می باشند. ( موسویان ، ص 323 )


و به طور کلی تکنیک های شهرسازی در فضاهای شهری نمود و تجلی پیدا می کند فضای شهری بخشی از سطح زمین است که شامل کلیه سازه های شهری از جمله میادین، خیابانها ، پارک ها و سایر عناصر شهری که به همراه درونمایه مادی، اجتماعی ، و فرهنگی به وجود می آید.( شماعی و پوراحمد 1384 ص 89)
کاربرد عمومی فضاهای شهری ایجاد آرامش ، سرگرمی و محلی براي گردش ، فراهم آوردن ارتباط و زمینه معاشرت و امکان تردد می باشد و وجود این فضاها برای پیشگیری از درماندگی ، افسردگی ، گوشه گیری و خشونت بسیار موثر و حتی ضروری است.
فضاهای شهری بسان نمایشگاهی هستند که شهرساز با استفاده از تکنیک ها و روشهای شهرسازی هنر خود را عرضه می دارد و هر چه فضاهای شهری مطلوبتر باشد رفتار شهروند نیز مطلوبتر خواهد بود.
هر انسان محتاج زیبائی است و توقع دارد که فضای شهری ، وی را از لحاظ احساسی ارضاء نماید . فضاهای شهری اگر برای پاسخگویی به حواس او ساخته نشده باشد، و فقط به خاطر رفع نیازهای عملکردی ( که شرطی است لازم نه کافی) ساخته شود، نمی تواند فطرت زیبا طلبانه انسان را ارضا نماید .

متروپليس دريايي: شهر شناور آينده


یک شهرساز بایستی با استفاده از تکنیک ها بتواند فضای شهری را از جذابیت بیشتری برخوردار نماید و چون فضا به وسیله کلیه حواس شهروند احساس می شود، فضاهایی که علاوه بر حس بینایی ، شنیداری ، بویائی ، لامسه ، تعادل و جهت یابی را تحریک کند تاثیر بیشتری بر انسان دارند. ( پاکزاد1385 ص 148).
.................................................. .................................................. ............................
گرایش های شهرسازی :
بر اساس تعریفی که لوئیس کبیل از شهرسازی ارائه داده است، شهرسازی هم علم است و هم هنر. جنبه های علمی شهرسازی سعی می کند گرایش های اقتصادی و اجتماعی جامعه را پیش بینی کند و محیط کالبدی را با آن هماهنگ نماید .
جنبه هنری شهرسازی نیز اجزای مختلف شهرها را به شکل متناسبی با یکدیگر ترکیب می کند و تلاش دارد که فرم و شکلی با زندگی پدید آورد.
بنابراین ، قابلیت دوگانه شهرسازی ( علمی – هنری) دو گرایش جدایی ناپذیر در شهرسازی به وجود آورده است.
1- برنامه ریزی شهری (urban planning)
2- طراحی شهری (urban pesign). ( اطلس ملی ایران ، جلد 15 ص 50).
برنامه ریزی شهری عبارت است از تامین رفاه ، شهرنشینان ، از طریق ایجاد محیطی بهتر ، مساعدتر ، سالمتر ، آسان تر ، موثرتر، دلپذیرتر.( شیعه 1379 ص 101)
معیارهیا اصلی سازمان دهی شهری در برنامه ریزی شهری در چهار مقوله اساسی " عدالت ، کارایی ،کیفیت محیط ، و سرزندگی خلاصه می شوند. ( اطلس ملی ص 50)
طراحی شهری عبارت است از ایجاد نظم و انضباط در محیط شهری ( لوکوربوزیه)
طراحی شهری عبارت است از سازمان دهی به روابط بین عناصر شهری ( تونی گارینه) به طور کلی طراحی شهری عبارت است از فعالیت ها ، عملیات و فرایندهایی که هدفشان نظام دهی ظاهری و عملکردی به محیط کالبدی است(بحرینی 1385 ص 28-29).
به بیان دیگر ، هدف طراحی شهری جستجوی کیفیات زیبایی بصری از فرم شهر است که بر اساس مصرف اراضی پیش بینی شده در برنامه ریزی شهری قرار دارد .
سیاست هايي را که شهرداری ها در رابطه با ضوابط ساختمانی شهر اعمال مي نمايند. می توان جزئی از طراحی شهری دانست(شیعه 479ص100).
.................................................. .................................................. ........................
حقوق شهری :
حقوق شهری شاخه ای است منشعب از حقوق اساسی و حقوق اداری که هر دوی آنها از شاخه های حقوق داخلی عمومی محسوب می شوند، و موضوع آن رابطه مردم شهر با شهرداری ، و حقوق و تکالیف آنها در برابر یکدیگر ، تعیین هدف ها ، وظائف ، و روش انجام آنها ، اداره امور شهر و کیفیت نظارت شهرداری بر رشد موزون و هماهنگ شهر می باشد.

[javad jan]

مشکلات شهرنشینی در عصر حاضر:
شهرنشینی فرایندی است که در آن تغییراتی در سازمان اجتماعی سکونتگاههای انسانی ، به دلیل افزایش، تمرکز ، و تراکم جمعیت به وجود می آید .(شکوئی 1373 ص75)
همگان ، توشعه شهرنشینی و تحولات اجتماعی و اقتصادی شهرها ، چه از نظر اجتماعی و چه از نظر اقتصادی در زمینه زندگی در شهرها ، نارسا ئی هایی به چشم می خورد که در بسیاري موارد به صورت مسائلی حاد و جلوه گر شده است.
در قالب همین نارسایی های اجتماعی و اقتصادی ، محیط زیست نیز در اثر جریانات زندگی شهری و احتیاجات دنیای صنعت و ماشینیسم، در معرض خطر قرار گرفته است. ذیلاً مهم ترین عواملی که زندگی شهری و طبیعت شهرنشینی را با مشکل روبرو کرده است، یادآور می شویم:
- فقر و عدم تساوی
- تزلزل اقتصادی و بیکاری
- امکان مخاطرات بیشتر
- اتکا و وابستگی
- از هم گسیختگی قوام و اساس خانواده
- آلودگی صدا و فشارهای عصبی
- مشکلات اجتماعی
- آلودگی هوا
- آلودگی زیست محیطی
- کمبود وسایل تفریحی
- تراکم بیش از اندازه
- رشد و توسعه بدون برنامه شهرها
- مشکلات مسکن
- زاغه نشینی
- جابه جائی صنایع
- و بسیاری موارد دیگر ( شیعه 1379 ص 29-20)
نکاتی که در بالا ذکر شد، از اهم مشکلات و مسائلی است که شهرنشین امروز با آن مواجه است.
بنابراین این جاست که علم شهرسازی مطرح می گردد و نقش آن (شهرسازی – شهرساز) پیدا نمودن راه حل ها و روش هایی است که می توان بر این مشکلات فائق آمد ، و از پیشرفت تکنولوژی و مظاهر و آسایش در جهت بهبود هر چه بیشتر و بهتر زندگی شهری سود برد.








.................................................. .................................................. ..........................
نتیجه گیری :
مطالعات مربوط به شهر و شهرسازی در بسیاری از نقاط دنیا، از سطوح بالای آموزشی آغاز می شود. در دوران ابتدایی و دبیرستانی ، در اندازه ای محدود راجع به شهر و مسائل شهر و عوامل ناشی از برخورد انسان با آن صحبت می شود. این مورد نیز بیشتر تعاریف و اصطلاحات را در بر می گیرد .
بنابراین، با توجه به ظرفیت کم مراکز علمی و دانشگاهی که انواع تخصص های شهرسازی و مطالعاتی مختلف شهری را آموزش می دهد ، قسمت عظیمی از جمعیت از شناخت علمی شهر و روال زندگی در آن غافل می ماند.مردم شهرها، به دلیل عدم شناخت از بسیاری از شرایط علمی و عملی زندگی در شهر، بحرانهای بزرگی را شاهد بوده اند.
نسل شهری امروز در عرصه رویارویی و برخورد با فراورده های دست خود ، ريسماني را بر گردن خود احساس می کند که روز به روز گلویش را بیشتر می فشارد .انسان وابسته به طبیعت است، انسان زیبائی را دوست دارد، او نیازند سکوت و آرامش است، غوغا و هیاهو، برقراری ارتباط ، تعالی فکری و روانی و بسیاری موارد دیگر است حال در مقابل این کوله بارها پر از مشکلات و خواسته ها ، شهرسازی چه کرده و چه باید بکند؟
در مقابل حل این بحرانها ، دانش شهرسازی به دلیل جوان بودن، سرعت در تحولات شهری و عدم شناخت آن توسط قشر عمده ای از مردم کارایی علمی نداشته است .
متاسفانه به شهرسازی ، به صورت یکی از رشته های تحصیلی دانشگاهی نگریسته می شود. در حالیکه جنبه های نظری و علمی آن از بدو تولد تا مرگ به همراه همه انسانهاست. مردم از تاثیر بسیاری از مسائل کم اطلاع باقی مانده اند از این رو شهرسازی کار خود را می کند و مردم نیز به زندگی خود با تمام مشتقاتی که در شهرها با آن دست به گریبانند ادامه می دهند.
باید مشکلات و معضلات زندگی در شهرها را به حداقل رساند و مهم ترین گام، افزایش سطح اطلاع مردم و آموزش عمومی آنان است.
همان طور که در دانش پزشکی پیشگیری قبل از درمان است، در شهرسازی هم آموزش عمومی مسائل و مفاهیم شهرسازی قبل از درمان است.(شیعه1378 ص 49-50)
.................................................. .................................................. .................................
منابع و مآخذ :

1. بحرینی ، سید حسین/1385/فرآیند طراحی شهری / انتشارات دانشگاه تهران.
2. شیعه، اسماعیل/1379/ مقدمه ای بر مبانی برنامه ریزی شهری/ انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
3. شیعه، اسماعیل /1378/ با شهر و منطقه در ایران/ انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
4. حبیبی ، محسن/1375/ شهرسازی واقعیات و تخیلات / دانشگاه تهران.
5. موسویان، محمدرضا /1380/ اصول و مبانی در معماری و شهرسازی / آذرخش.
6. سیف الدینی، فرانک/1381/ مبانی برنامه ریزی شهری/انتشارات پژمان.
7. شکوئی، حسین/1373/ دیدگاههای نو در جغرافیای شهری / سمت.
8. برآبادی ، محمود/1384/ الفبای شهر/ انتشارات سازمان شهرداری ها.
9. شماعی، علی و احمدپور احمد/1384/ بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا/ دانشگاه تهران.
10. پاکزاد ، جهانشاه/1385/مبانی نظری و فرایند طراحی شهری / انتشارات شهیدی
11. اطلس ملی ایران / جلد 15/1380.
12. آسیابی، محمد/1386 / پایان نامه کارشناسی ارشد .