ويژگي رهبران عصر اطلاعات

بر طبق نظريه‌هاي جهاني رهبري، همه رهبران اثربخش از مجموعه معيني خصلت‌هاي مشترك برخوردارند. براساس اين نظريه‌ها (نظريه صفات مشخصه رهبري) ويژگي‌هاي تعريف شده براي رهبري در سازمان‌هاي سنتي، به‌طور يكسان در سازمان‌هاي الكترونيكي نيز قابل استفاده‌اند. نظريه‌هاي اقتضايي كه در مقابل نظريه‌هاي صفات مشخصه رهبري مطرح شده‌اند، بيان مي‌كنند كه يك رهبر، بايد خود را با شرايط محيطي و سازماني‌اش وفق دهد. براساس اين نظريه‌ها، بافت و شرايط متفاوت كسب و كار الكترونيكي نيازمند مجموعه متمايزي از ويژگي‌هاي رهبري است.
اين مقاله، به طور تجربي به بررسي اين دو نظر مخالف مي‌پردازد. داده‌ها و اطلاعات مربوط به صفات مشخصه1، رفتارها و مهارت‌ها از طريق تركيبي از پرسشنامه و مصاحبه‌هاي نيمه ساختار يافته2 با رهبران شركت‌هاي سنتي و همچنين رهبران شركت‌هاي الكترونيكي جمع‌آوري شده است. تجزيه و تحليل اين داده‌ها، تا اندازه‌اي از هر دو نظر حمايت مي‌كند. بر طبق نتايج حاصله از اين تحقيق، اكثر ويژگي‌هاي رهبران سازمان‌هاي سنتي، از ارزش يكساني در اقتصاد ديجيتالي برخوردارند، ولي در هر صورت، تعداد معيني از ويژگي‌هاي موجود، اهميت بيشتري در عصر اطلاعات دارند. اين ويژگي‌ها، شامل: تمايل به ريسك‌پذيري، كارآفريني، توانايي كار به صورت شبكه‌اي3 و مهارت‌هاي فني مورد نياز است.مطالعه در زمينه ويژگي‌هاي رهبران اثربخش، منجر به مطرح شدن دو دسته نظريه كاملاً مخالف با هم شده است. يك دسته از نظريه‌هاي جهانشمول رهبري مدعي هستند «يك بهترين راه براي رهبري كردن» وجود دارد و رهبران از يك مجموعه خصلت‌هاي مشترك و معيني برخوردارند. بر طبق اين دسته از نظريه‌ها، رهبران تفاوت قابل توجه و آشكاري نسبت به ديگر افراد دارند و مجموعه‌اي كلي از صفات مشخصه و رفتارهاي رهبري براي همه سازمان‌ها و محيط‌هاي كسب و كار در سطح جهان قابل استفاده است.
تئوري‌هاي اقتضايي، مخالف اين نظر هستند و معتقدند كه «يك بهترين راه» وجود ندارد بلكه رهبري اثربخش، مستلزم به‌كارگيري سبك و رفتارهايي مطابق با وضعيت است. مناسب‌ترين ويژگي‌هاي رهبري، به خواسته‌ها و نيازهاي منحصر بفرد هر يك از كاركنان سازمان، مرحله زندگي و شرايط محيطي بستگي خواهد داشت.
بحث و مشاجره در مورد نظريه‌هاي متعارض رهبري، رويه عملي محكمي در ارتباط با ظهور تجارت الكترونيك و اعلام مدل‌هاي جديد كسب و كار و ساختارهاي سازمان نو، در پيش گرفته است. در اوج گسترش پر جنب‌وجوش اينترنت، اكثر مفسران معتقدند كه تغييرات سريع و پيچيده تقاضاها در دنياي الكترونيكي، ويژگي‌هاي رهبري كاملاً متفاوتي را نسبت به ويژگي‌هاي رهبري شركت‌هاي سنتي مي‌طلبد. افزايش سطح فعاليت‌هاي تجارت الكترونيكي، اين نظر مشهور را تقويت مي‌كند كه رهبران موفق عصر اطلاعات، بايد نواور و ريسك‌پذير باشند. همچنين نبايد فردي تكرو باشند. برخي ديگر مدعي هستند كه رهبران عصر اطلاعات، غالباً از يك اشتغال‌ذهني و نگراني در رابطه با ثروت جديد برخوردارند و از رهبران كسب و كارهاي سنتي كاريزماتر، حساس‌تر، و رؤياپردازترند. پيش فرض و اساس اين‌گونه مشاهدات و نظرات مطابق نظريه اقتضايي است كه رهبران كسب و كار الكترونيكي را نيازمند مجموعه‌اي از ويژگي‌ها براي مواجهه و سازگاري با محيط متمايزشان مي‌داند.
در سال‌هاي اخير، كاهش چشمگير قيمت‌ها در بازار اينترنت، شركت‌هاي dot.com را شديداً تكان داده است. در برخي مجلات، دليل ناكامي رهبري عصر اطلاعات و نگراني‌هاي مطرح شده را به فقدان تجربه مديريت سنتي در بسياري از سازمان‌هاي الكترونيكي نسبت مي‌دهند، در نتيجه، خواهان حضور بيشتر تجربه سنتي و قديمي در تيم‌هاي رهبري كسب و كار الكترونيكي هستند. مفروضات اين‌گونه نظرات مطابق نظريه‌هاي جهان شمول رهبري است. ويژگي‌هاي تعريف شده براي رهبري سازمان‌هاي سنتي، به‌طوري يكسان در محيط دنياي الكترونيكي قابليت كاربرد دارند.
در اين مقاله، با بررسي تجربي اين دو بحث مخالف آشنا مي‌شويد. داد‌ه‌هاي مربوط به صفات مشخصه، رفتارها و مهارت‌ها از رهبران سازمان‌هاي الكترونيكي و همچنين سازمان‌هاي سنتي جمع‌آوري شد. اين امر با استفاده از تلفيق پرسشنامه و مصاحبه‌هاي نيمه ساختار يافته صورت گرفت. تجزيه و تحليل اين داده‌ها، كشف شباهت‌ها و تفاوت‌ ويژگي‌هاي رهبري در اين دو وضعيت محيطي مخالف در يك زمان و مكان را امكان‌پذير كرد. آيا كسب و كار الكترونيكي، مستلزم ويژگي‌هاي رهبري متفاوتي در مقايسه با سازمان‌هاي سنتي است؟ اين مقاله علاوه‌بر پاسخ به اين پرسش كاربردي، مطالبي تجربي را در مورد بحث بين نظريه‌هاي جهانشمول و اقتضايي رهبري، ارائه مي‌كند.
جدول 1: نتايج حاصل از اين تحقيق ميداني در رابطه با صفات مشخصه، رفتارها و مهارت‌هاي رهبري































پانوشت‌ها:
1. Traits
2. Semi- structured interviews
3. Networking ability

منبع:
European Management Journal , Vol.20, No.6, pp.611-619, December 2002