مروري بر مشخصات نژادهاي گوناگون شترمرغ

امروزه شترمرغهاي وحشي تنها در افريقا زندگي ميكنند اما تا يك قرن پيش ،جمعيت وحشي در منطقه مديترانه اي اروپا و در خاورميانه نيز زندگي ميكردند. زيستگاه اين حيوان مناطق نيمه خشك است بعبارت ديگر جايي كه دامنه نوسانات حرارت زياد است يعني از 40+ درجه سانتيگراد(104 درجه فارنهايت) تا چندين درجه سانتيگراد زير صفر(32 درجه فارنهايت)،اين امرعلت زيست شترمرغها را در هر اقليمي توضيح ميدهد. شترمرغ يا Struthio Camelus چهار زير گونه دارد: كه معمولا Struthio Camelus Australis و S. C. Molibdophanse گردن آبي و S. C. Camelus و S.C. Masaicus گردن قرمز ناميده ميشوند. متداولترين اسامي مورد استفاده سياه افريقايي يا گردن سياه است كه حاصل تلاقي هاي انتخاب شده بسياري است كه اينكار بيش 100 سال قبل در افريقاي جنوبي شروع شد و هدف از آن ابتدا اصلاح كيفيت پرها (براي بازار فرانسه)و پس از چند سال براي توليد چرم بود. در زير به طور مختصر به خصوصيات نژادهاي گوناگون اشاره شده است:
.....
1- گردن سياه:
اين نژاد گردن و پاهايي كوتاه و پوستي خاكستري دارد. فوليكولهاي روي پوست زياد و خيلي نزديك بهم اند. منقار و پاهاي ماده داراي قسمتهاي روشنتري نسبت به نر است. متوسط تخمگذاري 65 عدد در هر فصل است و وزن تخمها 1/1 تا 6/1 كيلوگرم(53/3 –43/2 پوند) ميباشد. اين نژادمعمولا آرام است.
2- گردن آبي ناميبيا: اين نژاد داراي گردن و پاهايي بلند ،اما بدنش كشيده بوده و قوزي برآمده در پشت دارد. پرها باريك و صافند. پوست داراي فوليكولهايي اندك و فاصله دار است. در طول فصل جفتگيري قسمت جلوي استخوان كف پا و پاي نرقرمز ميشوند. آنها فاقد يك صفت برجسته اي بوده و خيلي تحريك پذيرند.

3- گردن آبي زيمبابوه:
اين نژاد قدبلند با بدني توپر و خيلي سرزنده است. وزن و حجم بدن بيشتر از رايج ترين نژادهاست ، وزن ماده ها 140-120 كيلوگرم(310-265 پوند) ونرها 170-150 كيلوگرم(375-330 پوند) ميباشد. در طول فصل جفتگيري ساق پا تا انتهاي ران و نيز تمام كله و زيرپوست گردن قرمزرنگ ميگردد. فوليكولهاي پوست فاصله دارند. ماده ها پرهايي بلند و صاف داشته و پرهاي روي سينه نرها تا حدي فردارند. منقار و پاهاي ماده خاكستري كمرنگ است. ماده ها در هر فصل 60 تخم ميگذارند كه وزن هر كدام 2/2-5/1 كيلوگرم(3/3-8/4 پوند) ميباشد. اين نژاد به سادگي اداره ميشود.

4- گردن قرمز:
جثه بزرگي دارد ،اما هنوز بسيار مهاجم و كم توليد است. پوست تمام بدن صورتي رنگ است و در طول فصل جفتگيري پررنگتر ميشود. سرفاقد پراست. ماده در سن 5-3 سالگي تخمگذاري را شروع ميكند البته ماده خود را با سختي زياد براي توليد مثل سازگار مينمايد و بسياري اوقات اصلا تخمي نميگذارند و در هر حال جوجه هاي خيلي ضعيفي خواهند داشت.

5- نسل جديد گردن سياه افريقايي:
نژاد سياه افريقايي مرسومترين شترمرغ در جهان است همچنانكه مزرعه داران افريقاي جنوبي توليد شترمرغها را براي پرارزشمند آنها (در حدود سال 1880) شروع كردند و ضمنا اولين صادركنندگان پرشترمرغ به سراسر جهان نيز بوده اند. بدليل اينكه اين نژاد به مدت طولاني براي توليد پرها و چرم مرغوب مورد انتخاب قرار گرفته جثه آن كوچك شده و لذا توليد گوشت خوبي ندارد.

توليد گوشت دومين نژاد شترمرغ معمول دنيا يعني گردن آبي ناميبيا حتي كمتر از آن است. ناميبيا تقريبا بطور كامل كشوري بياباني است. لذا شترمرغهاي اوليه قد بلند و لاغر بودند تا بهتر بتوانند حرارت اضافي بدن خود را از دست دهند. در اين مناطق كه توليد شترمرغها در حال حاضر به فعاليتي جدي بدل شده است دو نژاد بالا هرچه بيشتر توسط نژاد گردن آبي زيمبابوه در حال جايگزيني ميباشند زيرا اين نژاد جثه بزرگي دارد كه با تخمگذاري خوب و زودرسي آن مرتبط است بعلاوه بدليل منشا اوليه اش راحتتر در اقليم هاي سردتر سازگار ميشود. زيمباوه در مقايسه با همه مناطق اوليه ديگر شترمرغ كشوري بسيار سردتر است ،زيرا اين كشور از فلاتي تشكيل شده كه از لحاظ پوشش گياهي غني است ،لذا گله اوليه در آنجا از شترمرغهايي بزرگ و سنگين وزن بوجود آمده است. اين نژاد سرعت رشدي بسيار سريعتر از ساير نژادها دارد ،بطوريكه تنها در 7 ماهگي به وزن بيش از 100 كيلوگرم (220 پوند) ميرسد. تا بحال مبناي انتخاب شترمرغهايي كه اكثرا مزرعه داران ايتاليايي (و نيز مزرعه داران سايركشورها) خريداري كرده اند برمبناي پيروي از قوانين توليدي نبوده بلكه به دلايل بسيار گوناگوني از جمله جاذبه قيمت هاي پايين شترمرغ ،مشورت با فروشنده يا بواسطه وعده هاي بي اساس عده قليلي از مزرعه داران صورت گرفته كه در نهايت براي مزرعه آنها بي ثمر بوده است. هم اكنون، باوجودي كه خيلي دير شده ولي نژاد گردن آبي زيمبابوه كه از جمله در ايتاليا از طرف كساني كه بعد از مرحله احتكار اوليه شترمرغ ميخواهند كار توليد شترمرغ را بصورتي جدي و به روشي حرفه اي تر ادامه دهند بسيار مورد تقاضاست در نتيجه اين حرفه همواره سود خوبي در بر خواهد داشت. نژاد گردن آبي زيمبابوه براي مزارعي كه ميخواهند در آينده رقابتي باشند به جزئي اساسي تبديل شده و لذا چشم پوشي از داشتن گروههاي 2 يا 3 تايي شترمرغ كه داراي نرهاي گردن آبي باشند ،غيرممكن است. برخي از مزارع در توليد شترمرغهاي نژاد گردن آبي زيمبابوه تخصص دارند.
گله مولد عمدتا از شترمرغهاي منتخب از منشا گردن آبي خالص تشكيل شده است كه از لحاظ رشد بزرگترين و زودرس ترين نژاد ميباشد و ميتوانند ابعاد بدني و وزن بيشتري در زمان كوتاهتر بدست آورند ،يعني در حال حاضر در 7 ماهگي به وزن بيش از 100 كيلوگرم ميرسند ،لذا گوشت بيشتري توليد كرده و نسبت وزن به گوشت بسيار بهتري دارا ميباشند.
يك شترمرغ 100 كيلوگرمي(220 پوندي) ممكن است از 27 تا 48 كيلوگرم(106-59 پوند) گوشت قابل خوردن توليد كند ،كه اين امر عمدتا به نژاد آن بستگي دارد ،لذا براي موفقيت مزرعه ،انتخاب ايده آل ترين شترمرغها بدين منظور كاري اساسي است (بهترين توليد متوسط متعلق به نژاد گردن آبي زيمبابوه است). تقريبا 3/2 گوشت قابل خوردن بوسيله 10 عضله اصلي آن بخش از لاشه توليد مي شود كه استيك هاي بزرگ از آنها بدست مي آيند.
گوشت شترمرغ نبايد با گوشت گاو يا اسب كه در آنها استخوانها ،غلاف غضروفي ،غضروف يا چربي نيز همراه با گوشت اند ،مقايسه شود، از طرفي اين گوشت بسيار لخم است لذا نبايد حتي با بهترين برشهاي لخم ساير گوشتها نيز مقايسه شود، بلكه فقط با فيله قابل مقايسه است كه همين موضوع موجب شده تا نسبت قيمت به كيفيت در اين گوشت بسيار بهتر گردد. يكي از ارزشمندترين چيزها از نظر سرآشپزهاي رستورانها مقدارغذاي حاصل از هر كيلوگرم گوشت شترمرغ است كه معمولا عملكرد (طباخي) آن 20-15 درصد بهتر از هر گوشت ديگري است.
نه تنها گوشت شترمرغ بلكه با استفاده ازجگر، دل و گردن آن نيز خوراك استخوان مغزدار و آبگوشت واقعا خوشمزه اي تهيه ميشود. متاسفانه ،امروزه هنوز هم گوشت تازه شترمرغ كمياب است ،زيرا قسمت اعظم آنچه كه در سوپرماركتها فروخته ميشود ،از افريقاي جنوبي يا ساير كشورها وارد ميشود. طعم در گوشت منجمد شترمرغ ،همانند ساير گوشتها قدري از بين ميرود. گوشت تازه، واقعا چيز ديگري است. گرچه رنگ قرمز و طعم آن خيلي به گوشت گاو نزديك است ، ولي گوشت شترمرغ تردي گوشت طيور را دارد ،زيرا فيبرهاي گوشت آن كاملا كوتاهند. اين گوشت طعم بسيار خاصي دارد و از ويژگيهاي خاص آن سادگي تشخيص آن است و اگر چه خوشمزه تر از گوشت گاو است ولي از گوشت طيور نيز تيره تر است. اين گوشت از هر گوشت ديگري قابل هضم تر است زيرا به علت تردي زودپز بوده و بخاطر طعم خوشمزه خاصش نيازي به سس يا خورشي اضافي ندارد. ويژگيهاي اصلي گوشت شترمرغ آنرا بهتر از هرنوع گوشت ديگري مينمايد. فراتر از ميزان كم عوامل چربي كه 2-1%ميباشند(99-98% بدون چربي)، توجه به اين نكته مهم است كه آنها به نسبت ايده آل يك سوم بين سه نوع چربي يعني اسيدهاي چرب اشباع ،اسيدهاي چرب غير اشباع يك ظرفيتي و اسيدهاي چرب غير اشباع چند ظرفيتي تقسيم ميشوند. ميزان اسيد لينولنيك آن خيلي بالاست (كه اين نوع اسيد چرب ،اسيد چربي غير اشباع چند ظرفيتي است و بدن انسان نميتواند آنرا بسازد ،اما براي متابوليسم بدن خيلي ضروري است). متوسط HDL (كلسترول خوب) در اين گوشت خيلي بالاست ،تقريبا 62-60% . ميزان –L كارنيتين (كه ماده اي اساسي براي متابوليسم چربي هاي درون سلولي است) در بين تمام حيوانات اهلي بالاترين است و ميزان كراتين كه متابوليسم انرژيك قلب را بهبود ميبخشد نيز خيلي بالاست. ميزان آهن آن 7/3 ميلي ليتر در هر 100 گرم است كه بالاترين ميزان در بين گوشتهاست يعني بالاتر از گوشت سينه بوقلمون (5/2 ميلي گرم) يا گوشت مرغ (9/0 ميلي گرم) و يا گوشت گاو(65/1 ميلي گرم) . بعلاوه گوشت شترمرغ ميزان بالايي از عناصر كم نياز مانند روي و منيزيم را داراست. نبايد فراموش كرد كه گوشت شترمرغ ويتامين PP (نياسين) را تامين كرده ،و نسبت به ساير گوشتها مقادير بيشتري ويتامينهاي A و C (كه بقيه انواع گوشت فاقد آنها هستند) ،علاوه بر ويتامينهاي B1 و B2 (ريبوفلاوين) تامين مينمايند. به تمام دلايل بالا اين گوشت براي ورزشكاران (بعلاوه براي تمام كساني كه مجبور به انجام فعاليتهاي بسيار طولاني هستند ،مانند دوچرخه سواران ،شناگران ،دوندگان دو استقامت ،جاده نوردها ،دوندگان دو ماراتون و غيره) و همچنين براي افراد در دوره نقاهت و بزرگسالان توصيه ميشود. در بسياري كشورهاي اروپايي ،گرچه مصرف گوشت شترمرغ براي موارد ذيل اجباري نيست ولي توسط جراحان قلب براي بيمارانشان قبل و بعد از جراحي يا به عنوان پيشگيري در برابر بيماريهاي قلبي و عروقي بهترين و موثرترين درمان بر عليه كلسترول توصيه شده و نيز براي افراد با فشار خون بالا ، بدليل ميزان بسيار كم سديم آن و در سالنهاي زيبايي با اهداف اجراي رژيم غذايي و حفظ تندرستي پيشنهاد مي گردد و بالاخره اينكه بسياري از خطوط هواپيمايي گوشت شترمرغ را در صورت غذاي پروازهاي درجه يك خورد وارد كرده اند.
فراموش نكنيد گوشت با كيفيت خوب هميشه از شترمرغهايي بدست مي آيد كه در هواي آزاد و در فضا هاي بزرگ پرورش مي يابند نه آنهايي كه در قفسها يا در محيط هاي بسته و سالنهاي سرپوشيده نگهداري ميشوند. بعلاوه شترمرغها خوراك دادن اجباري را تحمل نكرده و نميتوان آنها را با استروژنها چاق كرد يا با آنتي بيوتيكها تا روزهاي آخر قبل از كشتار(همانند ساير گونه هاي اهلي) پروار نمود. گوشت شترمرغ علاوه بر تردي و مزه خوب ،سالم و بي ضرر نيز ميباشد.