۱۳۸۷ نقاشی مدرسه آتن اثر رافائل سانزیو از شاهکارهای هنر دوره رنسانس. ارسطو (سمت راست) و افلاطون.
ارسطو (Aristotle) در سال 347 قبل از میلاد در ستاگیرا (Stagira) متولد گردید. در 15 سالگی پدرش در گذشت و تحت سرپرستی قیمی دانشمند قرار گرفت، پدر او دوست و طبیب پادشاه مقدونیه بود.


ارسطو در محیطی علمی تربیت یافته بود و به همین مناسبت از آغاز جوانی از تمام عوامل مناسب برای تنظیم و پایگذاری علم استفاده کرد. او در 18 سالگی به آتن رفت و در صف پیروان افلاطون (Plato) در آمد. با وجود تاثیرات فراوانی که عقاید افلاطون در نظریات ارسطو باقی گذاشته است، در بسیاری موارد بین عقاید افلاطون و ارسطو اختلاف مشاهده می شود.

وی پس از مدتی از آکادمی افلاطون بیرون آمد و یک چند بر حسب دعوت فیلیپ مقدونی (Philip of Macedon) به معلمی اسکندر اشتغال ورزید. بعدها پس از مراجعت به آتن در 53 سالگی مکتب فلسفی خود را بنام لیسه در باغی تاسیس نمود.

چون استاد هنگام تعلیم مسائل فلسفی قدم می زد او را رهبر فلسفه مشائی نیز می گویند. ارسطو از آغاز کار برای وقوف بر نظریات علمی و فلسفی گذشته گان به خرید و جمع آوری کتب موجود همت گماشت و در این راه از بذل مال دریغ نورزید.

افلاطون منزل ارسطو را قرائت خانه می نامید. اگر افلاطون به ریاضیات و فلسفه نظری و سیاست علاقه داشت، ارسوط بیشتر مطالعات خود را معطوف به علم الحیات و علوم طبیعی نمود. می گویند وی به شکارچیان و مامورین خود دستور داده بود که کلیه حیوانات و نباتات و ماهی های مورد علاقه او را در اختیارش بگذارند.

غیر از مخارج سرشاری که ارسطو برای انجام نیت بزرگ خود کرده است، اسکندر نیز برای تهیه وسايل کار او 800 تلالان (معادل 4 میلیون دلار) داده بودو با آن وسایل و مقدمات بود که ارسطو دست به کار تهیه دایره المعارف قدیم گردید.

ولز در کتاب کلیات تاریخ در باره ارسطو می نویسد: "ارسطو اندیشه ای بسیار معقول و تابناک دارد ولی اهل هیجانات و احساسات نیست. او بر افلاطون به سبب اینکه گفته است شاعران را باید از مدینه فاضله راند خرده می گیرد ... ارسطو نخستین نویسنده تاریخی طبیعی بود و دیگران پیش از او در باره پدیده های طبیعی به حدس و گمان چیزهایی گفته بودند، در حالی که او به یاری جوانانی که می خواستند با او کار کنند دست به کار طبقه بندی و سنجش اشیاء زد."

افلاطون معتقد بود که باید زندگی را گرفت و به شیوه ای نو در آورد در حالی که ارسطو، جانشین هوشیار او معتقد بود که باید نخست زندگی را بهتر شتاخت.

نزدیکی ارسطو به اسکندر وسايلی به او داد که تا سالها هیچ دانشمند دیگری از آنها برخوردار نشد. صدها تالان (هر تالان حدود 500 هزار دلار) در اختیار داشت. زمانی هزار تن را در سراسر آسیا در فران داشت که برای کتاب تاریخ طبیعی او مطالب مورد نیاز را جمع آوری می کردند.

پیر رسو می نویسد: "ارسطو شاگردان خود را به دسته های چندی تقسیم کرد که هریک از آنها می بایست در قسمت معینی از معرفت انسان مطالعه نمایند و از این کار مشترک دایره المعارف با عظمتی نتیجه گردید که از منطق مطلق شروع شده و به حیوان شناسی، فیزیک، نجوم، هواشناسی و ... می رسید."

بنابراین - همانطور که لئون روین می گوید - مشاهده می شود که به احتمال زیاد بسیاری از مطالعات مفصلی که در آثار ارسطو مشاهده می شود ممکن است از تالیفات خود او نباشد و فقط در مکتب او مطالعه شده باشد.

ویل دورانت می گوید: "با وجود این نکته باید توجه داشت که او مجبور بود زمان را بدون ساعت اندازه بگیرد، درجه حرارت را بدون میزان الحراره مقایسه کند، آسمان را بدون دوربین نجومی مشاهده نماید و ... او برای بررسی مسائل فیزیک و ریاضی تنها یک خط کش و پرگار داشت!"

و البته شاید به همین علت باشد که علم نجوم ارسطو بیشتر شبیه خیالبافی های کودکانه باشد و یا علم زیست شناسی او به دلیل نبود میکروسکوپ مجموعه ای از اشتباهات و .... اما با این حال مجموعه معلومات عظیمی که او و دستیارانش جمع آوری کردند مایه پیشرفت علم گردید و مدت دو هزار سال به عنوان رساله علمی دانش بشری شناخته شد.

از کتاب تاریخ اجتماعی ایران تالیف مرتضی راوندی