احكام قرآني

[غریب آشنا]

درسنامه احکام قرآنی:نگارش حسین افتخاریان

درس اول : مس آیات و کلمات قرآن کریم
کلام نور :
اِنَّهُ لَقُرآنٌ کَريمٌ * فی کِتابٍ مَکنُونٍ *لا يَمَسُّهُ اِلّا المُطَهَّرُون *
که آن ، قرآن ارجمندی است * که در کتاب محفوظی جای دارد * و جز پاکان نمی توانند به آن دست زنند
(و دست یابند) *
سوره واقعه آیات 77 الی 79

مقدمه :
قرآن کلامی است پاک که در «صحیفه هایی پاک[1]» توسط «روحي پاک و مقدس[2]» از جانب «خداوند قدّوس» ، بر قلب پیامبر(ص) نازل شده است. بدون شک برای درک معانی والای این کتاب باید آداب و دستوراتی را رعایت نمود. از آن جمله ، اينكه هنگام مسّ آیات این کتاب نورانی باید باطهارت و پاک بود چرا که بفرموده قرآن «جز پاکان آنرا مس نمی نمایند[3]» از این رو در این درس با پاره ای از احکامِ مسِّ قرآن آشنا می شویم.

احکام :
1) رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن برای کسی که وضو ندارد، حرام است. ولی اگر قرآن را به زبانِ فارسی یا زبان دیگری ترجمه کنند، مسّ آن اشکال ندارد.[4]
توضیح: البته درصوتیکه در ترجمۀ آیات اسم خداوند متعال یا اسمهای متبرک دیگری که برای مس نمودن آنها احتیاج به طهارت است نباشد. (رجوع شود به درسِ دوّم)
2) در حرمتِ مسِّ آیاتِ قرآنی برای کسیکه وضو ندارد، فرقی بین اعضای ظاهری مانند انگشتان دست و اعضایی مانند زبان و دندان نیست، امّا در موردِ" مو"، بین مراجع اختلافِ نظر وجود دارد.[5]
4) جلوگیری بچه و یا دیوانه از مس قرآن واجب نیست ولی اگر مسّ نمودن آیات توسّط بچه و دیوانه باعث بی‌احترامی به قرآن می‌شود، باید از آن جلوگیری نمود.[6]
توضیح:باتوجه به اینکه کودکان نابالغ مکلّف به رعایت احکام نیستند ، هنگام تماس آنها با آیات قرآن به ویژه هنگام آموزش قرآن وضوگرفتن بر آنها واجب نیست[7] ولی در عین حال شایسته است آنها را به گرفتن وضو و رعایت ادب قرآن سفارش نمود.
5) چنانچه برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و یا در محلی که باقی ماندن قرآن در آن اهانت به قرآن است نیاز به مس قرآن آیات باشد باید وضو گرفت، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.[8]
6) اگر کلمه‌هایِ قرآنی به‌گونه‌ای نوشته شود که در زیر صفحۀ کاغذی یا فلزی ایجاد برجستگی مستقیم یا معکوس نماید چنانچه برجستگی‌ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.[9]
7) یکی از پنج چیزی که بر جُنب حرام است، رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند است وهمچنین اسامی معصومین (علیهم السَّلام) هم بنابر احتیاط واجب (به نظر برخی از مراجع دیگربنابر احتیاط مستحب) حکم اسم خداوند را دارند.[10] (که در درس بعد به آن خواهیم پرداخت)
8)درصورتیکه بین خطوط قرآن لایۀنازکی ازشیشه، نایل و یا امثال آن فاصله شود تماس با آن جایزاست.[11]
10) کسی که اسماء جلاله یا آیاتی از قرآن را بر روی بدن خالکوبی نموده، بااین شرط که خالکوبی زیر پوست باشد، مسّ آن بدونِ وضو مانعی ندارد.[12]
11) برای افرادی که وضو ندارند تماس با جلد و حاشیه وفاصلۀ بین خطوطِ قرآن ،همچنین همراه داشتن آن مکروه است.[13]
12) گرفتن وضو براي تلاوت و همچنين ، كتابت و نگارش آيات قرآن و نيز مس حواشي و فاصله بين خطوط و همراه داشتن قرآن مستحب است.[14]

اشاره :
با توجه به اينكه در برخي از متون فقهي كه از عالمان بزرگ شيعه در دهه ها و قرون گذشته به يادگار مانده مواردي از احكام ذكر شده كه در رساله هاي توضيح المسائل فعلي به چشم نمي خورد به برخي از آنها اشاره مي شود[15]:
1. در حرمتِ مسِّ آیات قرآنی برای کسیکه وضو ندارد فرقی بین مسِّ آیه و کلمه، بلکه یک حرف از آن نمی‌باشد، اگرچه خوانده هم نشود مانند (الف) در (قالوا).[16]
2. در حرمت تماس با آيات براي فردي كه وضو ندارد فرقي ميان انواع خط ، حتي خطوطي كه ديگر مورد استفاده نيست مانند خط كوفي نيست.
3. درباره مس كلماتي كه مشترك بين قرآن و غير آن هست مثلاً كلمه بني اسرائيل و... چنانچه قصد نويسنده از نوشتن اين كلمات نگارش قرآن باشد، بدون وضو نمي توان به اين كلمات دست زد ولي اگر آنرا به نيت كلمات قرآني ننويسد مي توان بدون وضو آنرا مس نمود.
4. خوردن غذايي كه در آن آيات قرآن و يا اسماء متبركه نوشته شده براي فرد بي وضو جايز نيست.

استفتائات ویژه :
سؤال: نابينايان براى خواندن از خط برجسته اى به نام «بريل» كه با لمس انگشتان خوانده مى شود، استمداد مى گيرند. مى دانيم كه اين خط از نقاط ششگانه تشكيل شده است. با توجّه به مطلب فوق، آيا بر نابينايان لازم است در موقع فراگيرى قرائت قرآن، و در وقت لمس اسامى مقدّسه كه با خط برجسته نوشته شده، وضو داشته باشند؟
آيت الله العظمي مكارم شيرازي (دام ظله العالي)
آرى بايد وضو داشته باشند، يا از دستكش هاى پلاستيكى نازك استفاده كنند.
منبع : پايگاه اينترنتي آيت الله العظمي مكارم شيرازي (مد ظله)

نمودار چکیدۀ درس :

پرسشهای درس :
1ـ مسّ کلماتی مانند«شیطان» و «فرعون» در آیات قرآن کریم، چه حکمی دارد؟
2ـ در چه صورتی واجب است از مسّ نمودن آیات توسط بچه و دیوانه جلوگیری شود؟
3ـ رسیدن جایی از بدن فرد بی وضو، به جلد و حاشیه و بینِ خطهایِ قرآن چه حکمی دارد؟
4- براي كسيكه دوست دارد قرآن كريم را هميشه همراه خود داشته باشد در چه صورت داشتن وضو واجب و در چه حالتي مستحب است؟

بيشتر بدانيم :
توصيف" قرآن" به" كريم" (با توجه به اينكه" كرم" در مورد خداوند به معنى احسان و انعام، و در مورد انسانها به معنى دارا بودن اخلاق و افعال ستوده، و به طور كلى اشاره به محاسن بزرگ است «1») نيز اشاره به زيبائيهاى ظاهرى قرآن از نظر فصاحت و بلاغت الفاظ و جمله‌‏ها و هم اشاره به محتواى جالب آن است، چرا كه از سوى خدايى نازل شده كه مبدأ و منشا هر كمال و جمال و خوبى و زيبايى است.
آرى هم گوينده قرآن كريم است، و هم خود قرآن، و هم آورنده آن، و هم اهداف قرآن كريم است.
سپس به توصيف دوم اين كتاب آسمانى پرداخته، مى‏افزايد:" اين آيات در كتاب مستورى جاى دارد" (فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ).
در همان" لوح محفوظ"" در علم خدا" كه از هر گونه خطا و تغيير و تبديل محفوظ است. بديهى است كتابى كه از چنان مبدءى سرچشمه مى‏گيرد و نسخه اصلى آن در آنجا است از هر گونه دگرگونى و خطا و اشتباه مصون است.
و در سومين توصيف مى‏فرمايد:" اين كتاب را جز پاكان نمى‏توانند مس كنند"! (لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ) «1».
بسيارى از مفسران به پيروى از رواياتى كه از امامان معصوم ع وارد شده اين آيه را به عدم جواز مس كتابت قرآن بدون غسل و وضو تفسير كرده‏اند.
در حالى كه گروه ديگرى آن را اشاره به فرشتگان مطهرى مى‏دانند كه از قرآن آگاهى دارند، يا واسطه وحى بر قلب پيامبر (ص) بوده‏اند، نقطه مقابل مشركان كه مى‏گفتند: اين كلمات را شياطين بر او نازل كرده‏اند! بعضى نيز آن را اشاره به اين معنى مى‏دانند كه حقايق و مفاهيم عالى قرآن را جز پاكان درك نمى‏كنند، همانگونه كه در آيه 2 سوره بقره مى‏خوانيم:
ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ:" اين كتاب شكى در آن نيست، و مايه هدايت پرهيزكاران است" و به تعبير ديگر حد اقل پاكى كه روح" حقيقت جويى" است براى درك حد اقل مفاهيم آن لازم است، و هر قدر پاكى و قداست بيشتر شود درك انسان از مفاهيم قرآن و محتواى آن افزون خواهد شد.
ولى هيچ منافاتى در ميان اين سه تفسير وجود ندارد و ممكن است همه در مفهوم آيه جمع باشد.[1]

تفسير نمونه ج23 ص267 تفسير آيه 77 از سوره مباركه واقعه

پي‌نوشت
[1] .اشاره دارد به آیات 13 و 14 سوره عبس
[2] .اشاره دارد به آیه 102 سوره نحل
[3] .سوره مباركه واقعه آيه 79
[4] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ،توضیح المسائل مراجع،ج1ص178،مسأله 317 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
[5] .مطابق نظر آیات عظام صافی گلپايگاني: احتیاط مستحب در نرساندن مو به خطّ قرآن است... و حضرت امام بنابر احتياط واجب در نرساندن مو به خط قرآن است.نظر آیت اللَّه بهجت: بنابر اظهر مانعی ندارد حتی اگر کوتاه باشد... در این باره فتوای سایر مراجع در دسترس نیست.بني هاشمي همان، حاشيه مسأله 317 و عروة الوثقي ج1ص138مسأله3(حاشيه حضرت امام)
[6] . بنی‌هاشمی همان مسأله318ص180 مطابق با فتوای حصرت امام(ره)، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم شیرازی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی.
[7] . يزدي سيد محمد كاظم،عروة الوثقی جلد1 ص 140 مطابق با فتواي مرحوم حضرت امام و آيت الله العظمي گلپايگاني.
[8] . همان،،مسأله 316 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
حضرت آیت الله شبیری زنجانی:در صورت عدم فرصت کافی برای وضو باید تيمم کرد ولی اگر انجام تیمّم نیز معطلی دارد که موجب بی احترامی به قرآن است، بدون وضو آنرا بردارد.
[9] . یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
[10] . بنی هاشم خمینی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، ج1 ، ص 212
*خواهران گرامی در این باره به بخش احکام ویژۀ بانوان(درس هشتم)مراجعه نمایند.
[11] یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
[12] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ،ص124(مطابق با نظرآیاتِ عظام مکارم، فاضل، تبریزی)
[13] . یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص141 مسأله 19مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی
[14] .يزدي محمد كاظم ص142 مطلب نهم
[15] .نقل از عروة الوثقي ج1 ص 138 تا 141
[16] . يزدي سيد محمد كاظم ، عروة الوثقي ، ج1 ص 139

منبع:http://www.telavat.com

[غریب آشنا]

درس دوم : مس اسماء الهی و نامهای معصومین (علیهم السّلام)
کلام نور
هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ * هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى...
اوست خدائی که جز او خدائی نیست ، پادشاه پاک بی عیب ایمنی بخش مسلّط توانمند چیره درخور کبریا و بزرگی ؛ منزّه است خدا از آنچه شریک او میسازند.*اوست خدای آفریننده هستی بخش صورت نگار ، بهترین نامها از آن اوست ...
سوره حشر آیات 23 الی 24

*مقدمه
خداوند، خالق یکتا و بی همتای هستی، مناجات با او ، محبوب قلوب عارفان و یاد او ، شیرین ترین اذکار براي بندگان و همانگونه كه عظمت وجود او برتر است از هرچه که تصور می شود ؛ نام او نیز نیکوترین و برترین نامهاست. نگاهي به احاديث اهل بيت (عليهم السّلام) به ويژه مناجات و ادعيه هاي ايشان به خوبي كمال خشوع و احترام و كرنش اين واصلان به قله عرفان حقيقي و غواصان اقيانوس ژرف معرفت را در برابر اسماء الهي و صفات زيباي خداوندي را نشان مي دهد.
از این رو بر همگان لازم است تا با پيروي از مكتب استوار اين بزرگواران که نهایت احترام را در مقابل اسماء الهی داشته باشند.
در این درس به احکام مربوط به مسِّ أسماءالله و نیز اسامی اولیاء دین و حضرات معصومین(ع) که مظهر«اسمای حسنای الهی» هستند و در لزوم احترام به اسماءالهی ملحق می شوند، اشاره خواهدشد.

*احكام
1) مسّ اسم خداوند به هر زبانی که باشد، بوسیله کسیکه وضو ندارد حرام است.[1]
2) مسِّ صفات مخصوص حضرت باری‌ تعالی نیز بدون وضو حرام است.[2]
3) اگر «اللَّه» جزء اسم شخصی باشد، مانند عبدالله مسّ این قسمت از نام شخص بدون طهارت جایز نیست.[3]
4) برایِ مسّ نامِ پیامبر و ائمه و حضرت زهرا (عليهم السّلام) بنابر احتیاط واجب[4] (و مطابق نظر برخی از مراجع تقلید بنابر احتیاط مستحب)[5] وضو داشتن لازم است.[6]
توضيح1: نام ساير پيامبران نيز در اين حكم مانند نام پيامبر مكرم اسلام است.[7]
توضيح2: مطلب بالا در خصوص نامهاي معصومين (عليهم السّلام) مي باشد اما در خصوص صفات آنها مانند كاظم ، رضا ، صادق و... هر چند بايد مورد احترام قرار گيرند ولي داشتن وضو براي مس اين صفات لازم نيست.
5) اگر اسامیِ معصومین(ع) نام شخصی باشد و به قصد نام شخص نوشته شود، تماسِ بدن با آن بدون طهارت مانعی ندارد.[8]
6) مطابق نظر بـرخی از مـراجع عظام[9] مسِّ ضمیرهایی که به ذات ‌بـاری تعالـی بر می‌گردند مثـل
ضمیر جملۀ «بسمه تعالی» حکم لفظ جلاله را ندارند.[10]
7) نوشتن اسم جلالۀ «اللَّه» به صورت «ا...» حکم لفظ جلاله را ندارد و مسّ آن بدون وضو جایز است.[11]
8) مسّ آرم جمهوری اسلامی ایران که تصویری از کلمه جلاله«الله» است، بنابر احتیاط واجب بدون طهارت جایز نیست.[12]
9) کسی که وظیفه‌اش تیمم است اگر برای کاری تیمم کند، تا تیمم و عذرش باقی است کارهایی که باید با وضو و غسل انجام دهد را می‌تواند به جا آورد، ولی اگر با داشتن آب برایِ نماز میّت یا خوابیدن تیمم کرده با آن تيمم فقط کاری که برای آن تیمم نموده را می‌تواند انجام دهد.[13] (مثلاً مسّ قرآن نمی‌تواند بکند)
10) كسي كه بخاطر تنگي وقت تيمم كرده با آن تيمم فقط کاری که برای آن تیمم نموده را می‌تواند انجام دهد.[14]
استفتائات ویژهآیا CD یا لوح های فشرده قرآنی از جهت لزوم رعایت احکام طهارت و آداب،به قرآن مخطوط ملحق می شوند؟
پاسخ مقام معظم رهبری، آیات عظام سیستانی، مکارم شیرازی، بهجت:خیر، این حکم را ندارد.
پاسخ آیت الله العظمی شبیری زنجانی:هر چند لوح های فشرده قرآنی حکم طهارت و حرمت مس بدون وضو را ندارد ، ولی از آن جا که شامل متون قرآن (به شکل دیجیتال) می باشد ، باید به گونه ای رفتار شود که عرفاً موجب بی احترامی به قرآن نشود. ( استفتاء توسط سازمان دار القرآن الکریم )

نمودارچکیدۀدرس

پرسشهای درس
1ـ مَسّ مواردی که احتیاج به وضو دارند را نام ببرید.
2ـ مَسّ کلمۀ «اللَّه» در اسامی (عبدالله) و (حبیب الله) و... چه حکمی دارد؟
3ـ اگر شخصی بواسطۀاینکه آب برای او ضرر دارد،بجای وضو تیمم کند و نمازبخواند و پس ازآن بخواهد قرآن تلاوت کند،آیا چنین شخصی می‌تواند آیات قرآن و اسامی متبرکه را مس نماید؟

بيشتر بدانيم
در مجموع آيات سه گانه سوره حشر (كه در ابتداي اين درس به آن اشاره شده است) هجده وصف از اوصاف خداوند متعال ذكر شده است كه مطابق برخي از روايات اسم اعظم خداوند در ميان آنها گنجانده شده ، از اين رو پيامبر در پاسخ به كسي كه اسم اعظم خداوند را جستجو مي كرد فرمودند: بر تو باد كه آخر سوره حشر را بخواني و زياد آنرا بخوان اما اسم اعظم خداوند چيست؟ و آيا با خواندن آيات و يا دانستن يك كلمه مي توان به اين مقام رسيد؟ اسماء الحسني الهي كدامند؟ اينها پرسشهايي است كه در صورت تمايل مي توانيد با مراجعه به تفسير نمونه درباره آيات 180 از سوره مباركه اعراف براي يافتن پاسخ آنها جستجو نماييد.


پي نوشت
[1] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع ج1 ص180 مسأله319. مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی
[2] .مطابق نظر آیات عظام امام خمینی، شبیری زنجانی، بهجت، تبريزي ، مقام معظم رهبری و سیستانی- بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، مسأله 319 ـ تحریر الوسیله،ج1،ص31 و استفتائات مقام معظم رهبری ص31 مسأله 164 ، وسيلة النجاة با حاشيه آيت الله بهجت ج1ص41 و مسائل المنتخبه با حاشيه آيت الله تبريزي مسأله 32
[3] . استفتائات حضرت امام(ره)، ج1 ،مساله 82ـ استفتائات مقام معظّم رهبری«دام ظلّه» - بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص198 سؤال156 مطابق با فتواي حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبري«دام ظلّه»
[4].مطابق نظر حضرت امام(ره) و آیات عظام : مقام معظم رهبری، مکارم شیرازی ـ بهجت ـ فاضل لنکرانی _ صافي كلپايگاني
[5] . مطابق آیات عظام سیستانی و تبریزی و شبیری زنجانی
[6] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص180 مسأله 319 و ص200 سؤال172.
[7] . مطابق با نظر حضرت امام (ره) ، مقام معظم رهبري ، آيات عظام بهجت،تبريزي،سيستاني،تحرير الوسيله ج1 ص27 و مسائل المنتخبه با حاشيه آيت الله تبريزي و سيستاني مسأله32 ، وسيله النجاه با حاشيه آيت الله بهجت ج1 ص41.
[8] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص39 نقل از کتاب حریم نور
[9] . مطابق نظر مقام معظم رهبري و آيت الله سيستاني(استفتاء توسط سازمان دارالقرآن الكريم)
[10] .برخی دیگرازمراجع عظام نیزمانند حضرت آیت الله بهجت و شبیری زنجانی برای مسّ«بسمه تعالی» وضو داشتن را لازم دانسته و حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی بنابر احتیاط مستحب داشتن طهارت را شایسته می دانند. (استفتاء توسط سازمان دارالقرآن الکریم)
[11]. استفتائات مقام معظّم رهبری(دام ظلّه)- بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص197 سؤال152
[12] . بني هاشمي،همان،ص199 سؤال162و استفتاء حضرت امام (ره).مطابق با نظر حضرت امام و مقام معظم رهبري.
[13] . بني هاشمي،همان ص376 مسأله726مطابق با نظر آيات عظام:صافي ، بهجت، تبريزي،سيستاني،فاضل لنكراني .حضرت امام (ره) بنابر احتياط با آن تيمم فقط كاري كه .... آيات عظام شبيري زنجاني و مكارم :حتي اگر عذرش تنگي وقت باشد مي تواند ساير كارهايي را كه بايد با وضو و غسل انجام دهد ، بجا آورد.
[14] .

منبع:http://www.telavat.com

[غریب آشنا]

درس سوم : رعايت احترام قرآن كريم



کلام نور
لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآَنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ
اگر اين قرآن را بر كوهي نازل مي كرديم ، بي شك آنرا از بيم خدا خاكسار و متلاشي مي ديدي ، و اين مثل ها را براي مردم مي زنيم، باشد كه فكر كنند.
سوره حشر آيه 21

* مقدمه
قرآن ، این کتاب عظیم ، وارث معارف بلندی است که خداوند مهربان ، بوسیلۀ کتب آسمانی برای هدایت بشر بر پیامبران خود نازل نموده است و در عین حال بر تمامی آنها برتری دارد« وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ »[1] (ما اين كتاب (قرآن) را به راستي و حق بر تو نازل كرديم در حالي كه مصدق و نگهبان و حاكم بر كتاب هاي پيش از خود است.)
قرآن برترین پیام الهی است که در دست بشریت قرارگرفته ونسخه ایست که تا قیامت هدایت بندگان خدا را برعهده دارد.تكريم قرآن و احترام به آن ، احترام به خداوند و كلمات او و كرنش در مقابل فرامين اوست.گرچه احترام حقيقي به قرآن كريم هنگامي محقق مي شود كه بنده رهنمودهاي آنرا نصب العين و فرامين خداوند را در ابعاد مختلف زندگي مورد توجه قرار دهد ولي بايد در نظر داشت اولين گام براي نيل به اين مهم ، رعايت احترام ظاهري قرآن است ، از اين رو اداي احترام نسبت به مقام قرآن همواره مورد توصیۀ معصومین(ع) و پیروان واقعی ایشان بوده و همواره مسلمانان نهایت احترام را برای کتاب خدا بذل می نمودند.

* احكام
1) نجس کردن خط و اوراق قرآن،از روي عمد حرام است و اگر نجس شد باید فوراً آنرا آب کشید.[2]
2) اگر جلد قرآن نجس شود در صورتي كه بي احترامي به قرآن باشد بايد آنرا آب كشيد.[3]
توضیح: آب كشيدن قرآني كه نجس شده است وجوب فوري دارد يعني بدون تأخير و در اولين فرصت ممكن بايد اين كار انجام شود ولي بايد دقت داشت كه اگر براي آب كشيدن قرآن لازم باشد كه بدن انسان با آيات تماس پيدا كند بايد براي اينكار وضو گرفت ، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.
3) گذاشتنِ قرآن روی عین نجس، مانند خون و مردار، هر چند كه آن عین نجس، خشک باشد حرام است و برداشتن قرآن از روی آن واجب می‌باشد.[4]
4) نوشتن قرآن با مركب نجس ، اگر چه يك حرف از آن باشد حرام است و اگر نوشته شود بايد آنرا آب كشيد و يا بوسيله تراشيدن و مانند آن ، كاري كند كه از بين رود.[5]
5) اگر ورق قرآن یا کاغذی که اسم خدا یا پیامبر و یا امام بر آن نوشته شده در مستراح بیفتد، بیرون آوردن و آب کشیدن آن گرچه خرج داشته باشد واجب است و اگر بیرون آوردن آن ممکن نباشد تا یقین پیدا کند آن ورق پوسیده شده نبايد از آن مستراح استفاده کنند.[6]
6) همراه داشتن قرآن یا قسمتی از آن در مستراح مانعی ندارد ولی بهتر است همراه نبرد.[7]
7) جراید و مجلاتی که آیات قرآن و اسماء متبركه در آن می‌باشد، جایز نیست در زباله انداخته شوند.[8]
8) سوزاندن قرآنهایی که ورق ورق شده و قابل استفاده نیست جایز نیست و باید دفن کرد.[9]
توضيح: براي از بين بردن اوراق قرآنهايي كه فرسوده شده و يا كاغذهايي كه در آن اسماء متبركه وجود دارد مي توان:
الف) با رعايت احترام آنها را در جايي مناسب دفن كرد.
ب) آنها را در نهر آب روان ريخت تا به مرور از بين بروند.
ج) با رعايت احترام توسط كارگاههاي كاغذ سازي تغيير شكل يابد.
بنابراين سوزاندن اسكناس و يا اوراقي كه در آن نام خداوند متعال و يا آيات قرآن درج شده جايز نيست.
9) دور انداختن آیات قرآن و اسماء خداوند بعد از تغییر شکل مثل پاره‌پاره کردن و قطعه‌قطعه کردن به‌گونه‌ای که آیه قرآن بر آن صدق نکند اشکال ندارد.[10]
10) احتیاط واجب است ‌که از دادن قرآن به کافر خودداری کنند و اگر قرآن دست اوست در صورت امکان از او بگیرند.[11] لازم به ذكر است مطابق نظرآیات عظام: تبریزی«ره»، سیستانی، زنجانی، مکارم: دادن قرآن به كفار در صورتیکه مستلزم هتک و بی احترامی باشد حرام است.
توضيح: دادن قرآن كريم به كافراني كه اميد مي رود به دنبال آشنايي با محتواي بلند اين كتاب آسماني هدايت شوند با اطمينان به اينكه با انجام اين كار نسبت به قرآن بي احترامي صورت نمي گيرد جايز است[12] و گاهي واجب است.[13]
11) تخریب مکانهایی که بر روی آنها آیات قرآن نوشته شده جهت تعمیر و بازسازی مانعی ندارد و باقیماندۀ خاک را یا دفن کنند یا در آب روان بریزند.[14]
12) کسیکه عمداً قسم دروغ به قرآن بخورد باید استغفار و توبه كند ولي کفاره بر عهده او نيست[15]
13) اگر مسلمانی توهین به قرآن کند چنانچه از روی عصبانیت و فاقد قصد بوده، بايد توبه کند و اگر اختیاراً توهین کرده و اين اهانت به انکار رسالت برگردد، مرتد است.[16]
14) در برابر کسی که علناً به قرآن اهانت کند باید نهی از منکر را با مراعات مراحل آن، انجام داد.[17]
15) مستحب است که تمامی قرآن و دعای جوشن‌کبیر و صغیر بر کفن نوشته شود
و براي رعایت احترام قرآن بهتر است قرآن بر قطعه‌ای جداگانه نوشته شود و روی سینه و بالایِ سرمیّت بر روی کفن قرار گیرد.[18]
نمودارچکیدۀدرس

استفتائات ویژه
*سؤال اول:دربعضی از شهرستانها رسم است که هنگام تلاوت قرآن توسط قاری در مجالس ترحیم، افرادشرکت کننده باصدای بلندبه بازماندگان تسلیت می گویند،همچنین بازماندگان جواب آنهارا می دهند،آیااین عمل جایزاست؟لطفاًحکم آن رابیان بفرمایید.
پاسخ مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی«ره»: عمل مزبور جایز است ولی بهتر است هنگام تلاوت قرآن استماع به قرآن کنند[ولی]اگر این عمل بی احترامی به قرآن باشد خلاف احتیاط است.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی«دامت برکاته»: بهتر است احترامِ قرآن را بیشتر رعایت کنند.
*سؤال دوم:اگربصورت غیرعمد قرآن ازدست انسان به زمین بیفتد وظیفۀ ما چیست؟آیاکفّاره لازم است یا نه؟
پاسخ مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی«ره»: وظیفۀ خاصی ندارد و کفاره نیز ندارد.
پاسخ مرحوم آیت الله العظمی جوادتبریزی«ره»:در فرض مزبور کفاره ای ندارد (الله اعلم)
پاسخ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی«دامت برکاته»:کفاره ای ندارد ولی باید فورا ًبردارد و احترام کند.

نقل از كتاب استفتائات قرآني ، غلامرضا نيشابوري ص120و121

پرسشهای درس
1ـ در صورت نجس شدنِ خط و ورقِ قرآن، وظیفه چیست؟ اگر جلد قرآن نجس شود چطور؟
2ـ براي از بين بردن قرآنهاي فرسوده ، كه در مساجد و حسينيه ها وجود دارد چه كار بايد كرد؟
3ـ دادن قرآن به فرد كافر در صورتيكه موجب هتك احترام قرآن شود ، چه حكمي دارد؟

بيشتر بدانيم
توجه به سيرة بزرگان در احترام و اكرام قرآن كريم ، الگويي مناسب براي همة قرآن آموزان و مربيان گرامي دربارة احترام به اين كتاب ارجمند است با مراجعه به كتاب سيماي فرزانگان تأليف «استاد رضا مختاري» و كتاب «تكريم قرآن» تهيه شده در مؤسسه قدر ولايت نمونه هايي از تعظيم و تكريم قرآن كريم توسط عالمان راستين را مطالعه بفرماييد.


پي نوشت

---

[1] . (48 مائده).

[2] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص92 مطابق با فتواي حضرات آيات: امام(ره)،سيستاني،‌تبريزي،� �كارم،صافي،فاضل،شبيري زنجاني، بهجت.

[3] . همان،ص90مسأله 135. مطابق با فتواي حضرات آيات: امام(ره)،سيستاني،‌تبريزي،� �كارم،صافي،بهجت،شبيري زنجاني.

[4] . همان، ص90مسأله137 مطابق با فتواي حضرات آيات : فاضل،صافي،بهجت در ضمن آيات عظام امام(ره)،مكارم،سيستاني و زنجاني حرمت اين كار را هنگامي مي دانند كه موجب بي احترامي به قرآن شود (عروة الوثقي با حاشيه حضرت امام ج1 ص103)

[5] . همان،ص90.مطابق با فتواي حضرات آيات: امام(ره)،سيستاني،‌تبريزي،� �كارم،صافي،فاضل،شبيري زنجاني

[6] . همان،ص91مسأله140. مطابق با فتواي حضرات آيات: امام(ره)،سيستاني،‌تبريزي،� �كارم،صافي،فاضل،شبيري زنجاني (آيت الله فاضل: بنابر احتياط واجب تا يقين پيدا كند)

[7] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص127 ـ مطابق با نظرآیات عظام: مكارم ، فاضل و تبریزی«ره».

[8] . مطابق فتواي حضرت امام و مقام معظم رهبري ، حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام،ص139 ـ استفتائات مقام معظم رهبری«دام ظلّه»،ص163.

[9] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص 98و99ـ استفتائات مقام معظم رهبری«دام ظلّه»،ص165. مطابق فتواي آیات عظام: مقام معظم رهبري، فاضل، مکارم و تبریزی

[10] . استفتائات امام«ره»، ج1، ص271. مطابق با نظر حضرت امام(ره)

[11] . بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 91. مطابق با فتواي حضرات آيات امام(ره)،بهجت،شبيري زنجاني

[12] . مطابق با فتواي حضرات آيات: ‌تبريزي،مكارم،فاضل ، نيشابوري غلامرضا،استفتائات قرآني ص 113

[13] . مطابق با فتواي آيت الله مكارم ، بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ،توضیح المسائل مراجع،ج1،صفحه 91مسأله 139

[14] . نيشابوري غلامرضا،استفتائات قرآني ص128، نظر آیات عظام: فاضل،تبریزی«ره» و مكارم شيرازي.

[15] . همان،ص 93، نظر آیات عظام:تبريزي، فاضل و مکارم.

[16] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ، ص92و93 - نظر آیات عظام: مکارم، فاضل و تبریزی توضیح آنکه: مرتد یعنی کسی که بعد از اسلام کافر گشته و مرتد یا فطری است یعنی کسی که مسلمان به دنیا آمده، یا ملّی است یعنی مسلمان نبوده و سپس اسلام آورده و بعد کافر شده، حکم فقها در مورد مرتد فطری این است که محکوم به قتل می‌باشد و در مورد مرتد ملّی اينستكه از او خواسته می‌شود تا توبه كند و اگر از توبه امتناع کند محکوم به قتل می‌باشد (شرایع الاسلام،محقق حلّی،ج2،قسم دوّم از کتاب حدود،احکام مرتد).

[17] . همان،ص106و107، نظر آیات عظام: فاضل و مکارم.

[18] . يزدي ، سيد كاظم ، عروة الوثقی ج 1 ، ص295 و 297 مسأله 11 و تتمه آن

منبع:

http://www.telavat.com

[غریب آشنا]

درس چهارم : سوره‌هاي عزائم و سجده واجب قرآني


کلام نور :
تنها كساني به آيات ما مي گروند كه چون (آيات قرآن) را به ايشان يادآوري كنند ، به حال سجده مي افتند و به ستايش پروردگارشان تسبيح مي گويند و تكبر نمي ورزندôاز بسترهاي خواب (براي عبادت شب) پهلو تهي مي كنند و پروردگارشان را با خوف و رجا مي خوانند و از آنچه روزيشان كرده ايم انفاق ميكنندôپس هيچ كس نمي داند چه چيزي هايي كه موجب روشني چشم است به پاداش آنچه انجام مي دانند برايشان نهفته شده است
ترجمه آيات 15(آيه سجده) ، 16 و 17 از سوره مباركه سجده

مقدمه :
سجده حالتی است که نشانگر کمال کرنش و نهایت احترام بنده نسبت به فرمان پروردگار خویش است، قرآن کریم درجای جای آیات از سجدۀ تمام موجودات در مقابل خداوند متعال پرده برمی دارد؛«آیانمی بینی هرآنکس که در آسمان و زمین است برای خداوند سجده می کند،همچنین خورشید و ماه و ستارگان و کوهها و جنبندگان ولی بسیاری از مردم نیز مستحق عذاب هستند…»[1] و در آیات زیادی نیز از سرپیچی و سجده نکردن ابلیس به مذمت یاد می کند. ازاین رو بندگان مؤمن و خردمند خدا نیز آنگاه که هنگام تلاوت آیات قرآن از اوج محتوای آیات و عظمت این پیام الهی متأثر می شوند، به سجده می افتند.[2]دراین درس به برخی از احکام مربوط به«قرائت سوره های عزائم» و«چگونگی سجدۀواجب قرآنی» اشاره مي شود.
*توضیح1: از چهار سوره ای که دارای سجدۀ واجب قرآنی هستند با عنوان«عزائم» یاد می شود. این سوره ها مشتمل بر آیاتی هستند که با خواندن آنها«سجدۀواجب قرآنی» را باید بجا آورد. این سوره ها و آیات سجده دار آنها عبارتند از: جزء بيست و يكم سوره مبارکۀ سجده آيه 15، جزء بيست و چهارم سوره مباركه فصّلت آيه 37، جزء بيست و هفتم سوره مباركه نجم آيه 62 (آخرين آيه)، جزء سي ام سوره مباركه علق آيه 19 (آخرين آيه)، که این سوره ها در روایتی از امام باقر(ع) مشخص شده اند. ايشان پس از اشاره به موارد چهارگانه سجده واجب در خصوص موارد يازده گانه سجده مستحبه در قرآن مي فرمايند: «و براي تو در مورد ساير آيات سجده اختيار است ، اگر خواستي سجده كن و اگر خواستي سجده نكن» و اضافه فرمودند: «همواره علي بن الحسين (ع) علاقه داشتند در همه آيات (سجده مستحبي) سجده نمايند.»[3]
توضیح2: در بعضی از قرآنها در برخی از آیات سجده زیر يا بالاي قسمتی از آیه خط کشیده و در پایانِ آیۀ سجده و يا انتهاي آيه بعد علامتی ( ) گذاشته مي شود.بايد توجه داشت حکمِ وجوب سجده تنها مربوط به آیۀ سجده اي مي باشد كه نام و آيه آنها بيان شد و آیات ديگر چنين حکمی را ندارند.
1) اگر انسان آیۀ سجده را بخواند يا گوش دهد بعد از تمام شدن آیه باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت که یادش آمد باید سجده کند.[4]
2) اگر كسي تلاوت آيه سجده را گوش دهد و خود نيز بخواند ، باید دو سجده انجام دهد.[5]
توضيح: بنابراين در جلسات قرآن كه معمولاً يك نفر با صداي بلند تلاوت و ديگران با تلاوت از روي قرآن قاري را همراهي مي نمايند ، هنگام تلاوت آيه سجده ، دو بار بايد سجده نمود اما اگر بدون اختيار تلاوت ديگري بگوش او برسد ، تكليف فرد شنونده با توجه به اختلاف فتوايي كه در مسأله قبل بيان شد مشخص مي شود.
3) در غیر نماز، اگر در حال سجده آیه را بخواند یا گوش دهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.[6]
4) اگر آیات سجده را از ضبط صوت ، رادیو و تلویزیون بشنود در صورتي كه برنامه بصورت زنده و مستقيم پخش نشود ، سجده واجب نیست.[7]
5) برای کسی که بعد از مسّ میّت، غسل نکرده خواندن سوره‌هایی که سجده واجب دارد مانعی ندارد.[8]
6) خواندن یا گوش کردن به تمام آیه سبب وجوب سجده می‌شود بنابراین با خواندن مقداری از آیه سجده، سجده واجب نمی‌شود.[9]
7) در سجدۀ واجب قرآن نمی‌شود بر چیزهایِ خوراکی و پوشاکی سجده کرد.[10] ولي رعايت شرايطي مانند رو به قبله بودن ، داشتن وضو لازم نيست.
8) در سجدۀ قرآن، گذاشتن پیشانی به قصد سجده بر زمین، گرچه ذکر نگوید، کافی است.[11]
9) در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کند که بگویند سجده کرد.[12] (یعنی نیّت و صورت ظاهری سجده را رعايت نمايد.)
10) افراديكه غسل واجب بر عهده آنهاست چنانچه آيه سجده را تلاوت كرده و يا بشنوند مي توانند بدون غسل ، سجده كنند.[13]
11) گفتن ذکر در هنگام سجدۀ واجب قرآن ، مستحب است و بهتر است بگوید:
«لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ حَقًّا حَقًّا ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ اِيماناً وَ تَصْدِيقاً ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ عُبُودِيَّةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَکَ يا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لا مُستَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً ، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِيلٌ ضَعِيفٌ خائِفٌ مُسْتَجِيرٌ»[14]
ترجمه: هيچ معبودي نيست جز خداوند (و اين مطلب) حقيقتي كامل است ، هيچ معبودي نيست جز خداوند (و اين مطلب) از روي ايمان و تصديق است ، هيچ معبودي نيست جز خداوند (و اين مطلب) از روي عبوديت و بندگي است ، پروردگارا براي تو از روي عبوديت و بندگي سجده مي كنم و نه با حالت سرپيچي و نه متكبرانه ، چرا كه من بنده ذليل ، ناتوان ، هراسان و پناهنده تو هستم.
12) خواندن سوره اي كه سجده واجب دارد بر جنب حرام است (حتي اگر يك كلمه از اين چهار سوره را هم بخواند حرام است)[15]

نكته: پس از تلاوت يازده آيه از آيات قرآن كريم سجده نمودن براي قاري و شنونده مستحب است. آن آيات عبارتند از: 1) آيه آخر سوره اعراف. 2) آيه 15 سوره رعد. 3) آيه 48 سوره نحل. 4) آيه 107 سوره اسرا. 5) آيه 58 سوره مريم. 6) آيه 18 سوره حج. 7) آيه 77 سوره حج. 8) آيه 60 سوره فرقان. 9) آيه 25 سوره نمل. 10) آيه 24 سوره صاد. 11) آيه 21 سوره انشقاق.[16]

*قرائت سُوَر عزائم در نماز
1) در نمازهاي واجب مي توان پس از حمد تمامي سوره هاي قرآن غير از سوره هاي سجده دار يا عزائم را قرائت كرد ولي اگر یکی از چهار سورۀ سجده‌دار را عمداً بخواند نماز باطل است.[17]
2) اگر اشتباهاً مشغول خواندنِ سوره‌ای شود که سجده واجب دارد چنانچه پیش از رسیدن به آیۀ سجده بفهمد باید آن سوره را رها کند و سورۀ دیگری بخواند و اگر بعد از خواندن آیۀ سجده بفهمد باید در بین نماز بنابر احتیاط واجب با اشاره سجده کند و به همان سوره که خوانده اکتفا کند.[18]
3) اگر در نماز آیۀ سجده را بشنود و با اشاره سجده کند نمازش صحیح است.[19]

استفتائات ویژه
در صورتي كه قاري حاضر نباشد و آيات سجده از راديو و ضبط شنيده شود تكليف شرعي چيست؟
مقام معظم رهبري:
شنيدن آيات سجده از نوار (ضبط) موجب سجده نمي گردد و اما در وقت شنيدن آن از راديو يا بلند گو به صورت مستقيم و زنده بنابر احتياط سجده واجب است.
اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبري ج1 ص142 سؤال 508


نمودارچکیدۀ درس

پرسشهای درس
1ـ آیه‌های سجدۀ واجب را نام برده و وظیفه انسان در هنگام شنیدن این آیات را بیان کنید؟
2ـ دستور مرجع شما در مورد وظیفه‌تان هنگام شنیدن آیات سجده از رادیو و تلویزیون به صورت غیرمستقیم چیست؟
3ـ آيا در هنگام سجده واجب قرآن داشتن وضو و روبه قبله بودن لازم است؟

بيشتر بدانيم
ü با مراجعه به تفاسير شيعه درباره آيات چهارگانه اي كه داراي سجده واجب هستند و نيز آيات يازده گانه اي كه داراي سجده مستحب هستند پيرامون سجده موجودات در برابر عظمت الهي ، ستايش خداوند از بندگاني كه در هنگام شنيدن آيات خدا خضوع و سجده مي نمايند و نيز رابطه «سجده» با «قرب الهي» مطالعه بفرماييد.
ü خوبست كه بدانيم بر خلاف مذهب شيعه كه سجده واجب را تنها در چهار سوره لازم مي دانند مذاهب اهل سنت ، هنگام خواندن برخي از آيات يازده گانه بالا نيز سجده را واجب مي دانند براي مطالعه بيشتر در اين باره به تفسير نمونه ذيل آيات آخر سوره اعراف و آيه 21 از سوره انشقاق و تفاسير اهل سنت مراجعه فرماييد.
ü براي سجده قرآني اذكار ديگري نيز از اهل بيت نقل شده است در صورت تمايل به كتاب عروة الوثقي تأليف آيت الله العظمي محمد كاظم يزدي ج1 ص532 مسأله18 مراجعه فرماييد.

پي نوشت
[1]. سوره مباركه حج آيه 18.
.سورۀاسراء، آیات107 تا109 [2]
[3] . نوري ، حاجي حسين ، مستدرك الوسائل ج4 ص 320
[4] . مراجع عظام تقليد درباره اينكه ملاك وجوب سجده ، «استماع» (يعني گوش سپردن با توجه) و يا «سماع» (يعني بگوش رسيدن هر چند بدون توجه) است اختلاف نظر دارند بعنوان مثال : فردي كه در جلسه قرائت قرآن هنگامي كه مشغول به صحبت با دوست خود است صداي تلاوت آيه سجده به گوش او برسد «سماع» براي او محقق شده ولي چون توجهي به تلاوت آيه سجده نداشته «استماع» رخ نداده است. با توجه به اين مطالب حضرات آيات امام(ره) ، تبريزي ، سيستاني ، شبيري زنجاني و بهجت سجده قرآني را هنگام شنيدن بي اختيار (سماع) بنابر احتياط مستحب لازم مي دانند ، حضرات آيات صافي ، فاضل و مكارم سجده قرآني را در اين حالت بنابر احتياط واجب لازم مي دانند. بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 558 مسأله 1093، تحريرالوسيله ج1 ص 160 و وسيلة النجاة با حاشيه آيت الله العظمي بهجت ج1 ص 214

[5] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 558 مسأله1093مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل و سيستاني و مطابق با فتواي حضرات آيات تبريزي و شبيري زنجاني بنابر احتياط واجب و بنابر فتواي آيت الله بهجت احتياط مستحب دو سجده انجام دهد. به فتواي حضرت آيت الله مكارم يك سجده كافي است.
[6] . همان، ص 559. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، بهجت ، مكارم.
[7] . همان، ص 559. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، بهجت ، سيستاني ، تبريزي و مطابق با فتواي حضرات آيات صافي گلپايگاني و شبيري زنجاني و مكارم شيرازي بنابر احتياط واجب بايد سجده كند و طبق نظر حضرت آيت الله فاضل بايد سجده كند.
[8] . همان، ص296 مسأله532. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، صافي ، مكارم طبق نظر آيت الله بهجت بنابر احتياط مستحب از اين كار اجتناب كند.
[9] . حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام، ص47 .
[10] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 560 . مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، و آيات عظام سيستاني ، تبريزي ، فاضل ، صافي ، شبيري زنجاني و مكارم شيرازي
[11] . همان، ص561 مسأله 1097. مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، و آيات عظام سيستاني ، تبريزي ، فاضل ، شبيري زنجاني و مكارم شيرازي و طبق نظر حضرت آيت الله صافي گلپايگاني احتياط مستحب است كه ذكر بگويد.
[12] . همان، ص561 مسأله 1098. مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، بهجت و صافي گلپايگاني.
[13] . مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، و آيات عظام سيستاني ، تبريزي ، شبيري زنجاني ، بهجت و مكارم شيرازي بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، همان، ج1، ص 560 مسأله 1097، عروة الوثقي ج1 ص 530 ، مسأله 16 و وسيلة النجاة با حاشيه آيت الله العظمي بهجت ج1 ص 215 مسأله6
[14] . همان، ص561 مسأله 1099 .
[15] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، همان، ص 205 مسأله355مطابق با فتواي حضرات آيات: امام خميني ، بهجت ، سيستاني و صافي گلپايگاني و مطابق با فتواي حضرت آيت الله مكارم شيرازي : تنها خواندن آيه سجده دار حرام است نه ساير آيات سوره هاي عزائم.
[16] . نجفي ، شيخ محمد حسن ، جواهر الكلام ج 10 ص 223
[17] . بني هاشمي خميني سيد محمد حسن،توضيح المسائل مراجع، ج1 ص515 مسأله 983 مطابق با فتواي حضرات آيات امام(ره) ، فاضل ، صافي ، بهجت ، تبريزي.
[18] . همان، ج1 ص515 مسأله 984 مطابق با فتواي حضرت امام (ره) ، با توجه به اختلاف نظرات مراجع عظام تقليد در اين مسأله مقلدان گرامي به رساله توضيح المسائل مرجع خود مراجعه نمايند.
[19] . همان، ج1 ص516 مسأله 985 مطابق فتواي حضرت امام (ره) ، ولي مطابق فتواي آيات عظام تبريزي و سيستاني و صافي علاوه بر انجام سجده بصورت اشاره پس از اتمام نماز هم سجده كند و مطابق نظر آيت الله بهجت بنابر احتياط واجب بعد از نماز سجده را بجا مي آورد.

منبع:
http://www.telavat.com

[غریب آشنا]

درس پنجم : مقدمات قرائت (نيت و يادگيري)
کلام نور
امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:
بر شما باد به قرآن اهميت داده و آنرا بياموزيد. گروهي از مردم هستند قرآن را فرا مي گيرند تا مردم بگويند فلاني قاري قرآن است و گروهي نيز آنرا مي آموزند صرفاً براي صوت تا بگويند فلاني خوش صدا هست. در اين آموزش خيري نيست. برخي از مردم هم قرآن را مي آموزند و شب و روز (به تلاوت و عمل) به آن قيام مي كنند و براي آنها اهميتي ندارد كه كسي از آن با خبر باشد يا نباشد.
اصول كافي جلد 4 صفحه 420 حديث 6

*مقدمه
در نظام ارزشی اسلام، نیّت رکن اساسی و زیر بنای اعمال عبادي و در واقع شکل گیری چارچوب عبادت و پذیرفته شدن آن بستگی کامل به قصد و نیّتی دارد که فرد را به سوی انجام عمل فرا می خواند.
قرائت قرآن کریم نیز که جزو با فضیلت ترین عبادات است، باید همواره با نیّتی که جلب رضای الهی و کسب هدایت از محضر قرآن و سایر اهداف متعالی درآن باشد، همراه گردد. از اینرو ائمۀ معصومین(ع) که ساکنان اصیل خانۀ وحی هستند، داشتن نیّت صحیح را شرط بهره برداری از انوار قرآن دانسته و قاریانی را که به قصد خودنمایی و یا با بنگيزه رسیدن به بهرۀ بی ارزش دنیایی به تلاوت قرآن می پردازند به شدت مذمّت نموده اند.
در این درس به برخی از احکامِ مربوط به نیّت درقرائت قرآن و پس ازآن به احکامِ يادگيري قرائت صحيح در نماز پرداخته می شود.
الف) نیّت در قرائت:
1) در نماز و سایر عبادات همچون قرائت قرآن (چه در نماز و چه در غير نماز)، خالص بودن نیّت از ریا، شرط صحت و پذيرفته شدن عمل است، بنابراين اگر آنها را به قصد ریا انجام دهد عمل باطل می‌شود.[1]
توضیح: بطلان قرائت به معنی عدم پذیرشِ آن از سوی خداوند متعال است به همین علّت اگر کسی در قرائت نماز دچار ريا شود نماز او باطل مي شود و نيز اگر كسي نذر قرائت قرآن كرده باشد و آن را با نیت ریا انجام دهد، به نذرش وفا نكرده و بايد مجدداً با نيتي صحيح آنرا اعاده كند.
2) نيت از اركان هر عبادت است بنابراين چنانچه در نيت فرد اشكالي وارد شود ، هر چند بصورت سهوي ، عمل باطل مي شود. بنابراين اگر كسي در عبادت خود مثلاً در قرائت سوره نماز دچار ريا شود ولي فوراً متوجه شود و از اين عمل خود پشيمان شود هم نماز او باطل است.[2]
3) ریاهایی که مبطل قرائت هستند عبارتند از:[3]
اول: قرائت را تماماً برای غیرخدا انجام دهد.
دوم: قرائت را هم برای خدا و هم برای غیرخدا انجام دهد. به عبارت ديگر انگيزه و محرك انسان براي قرائت هم امتثال فرمان خدا و هم جلب نظر مردم باشد.
سوم: ریا و خودنمايي در اوصاف قرائت، مثلاً تلاوت قرآن با صوت زیبا یا با خشوع و تأنّی براي خود نمايي.
4) ریاهایی که مبطل قرائت نمی‌باشند عبارتند از:
اول: ریا در مقدمات قرائت، مثلاً در رفتن به مسجد برای قرائت، قصد ریا کند.
دوم: ریا در بعضی از اعمال خارج از قرائت، مثل پوشیدن لباس خاص در هنگام قرائت، با قصد ریا.
سوم: در جائيكه عمل را خالصانه برای خدا انجام مي دهد ولی در عين حال دوست دارد مردم آن را ببینند و از آن مطلع شوند.
چهارم: ریا بعد از عمل، مانند اینکه قرائت خالص برای خدا باشد ولی بعد از آن برای خوشامد دیگران آن را نقل کند.
توضيح: گرچه ريا بعد از اتمام عبادت خالصانه موجب بطلان آن نمي شود ولي فرد بخاطر انجام ريا ، كار حرامي انجام داده و بايد از آن توبه كند.[4]
پنجم: عجب و خودپسندي و خودبيني در هنگام عبادت و به عبارت ديگر بزرگ و بسيار شمردن عمل در مقابل خداوند چنانچه همزمان با انجام عبادت باشد بنابر احتياط مستحب موجب بطلان عمل شده و چنانچه پس از انجام عبادت اين صفت ناپسند براي انسان ايجاد شود عمل گذشته باطل نمي شود.[5]
ب) يادگيري قرائت نماز
يكي از وظايفي كه بر عهده هر مسلمان معتقد است آموختن شيوه صحيح خواندن نماز بويژه قرائت صحيح حمد و سوره نماز مي باشد و اولين گام در اين راه آموزش روخواني صحيح آيات سوره مباركه حمد و سوره هايي است كه فرد به دلخواه خود پس از قرائت سوره حمد در نماز تلاوت مي كند مي باشد.[6]
1) كسيكه حمد و سوره و اذكار ديگر نماز را به خوبي نمي داند و مي تواند ياد بگيرد ، چنانچه وقت وسعت داشته باشد ، بايد ياد بگيرد و اگر وقت تنگ است بنابر احتياط واجب در صورتيكه ممكن باشد بايد نمازش را به جماعت بخواند.[7]
2) اگر يكي از كلمات حمد يا سوره را نداند يا عمداً آن را نگويد يا به جاي حرفي حرف ديگر بگويد مثلاً بجاي (ض) (ظ) بگويد يا اعراب را تغيير بدهد و يا تشديد را نگويد نماز باطل است.[8]
3) اگر كسي شيوه صحيح قرائت كلمه اي را نداند مثلاً نداند مغضوب با (ض) است يا با (ظ) بايد ياد بگيرد و اگر هر دو حالت را بخواند نمازش باطل است.[9]
4) اگر انسان كلمه اي را صحيح بداند در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نيست دوباره نماز را بخواند و يا اگر وقت گذشته قضا نمايد.[10]
5) امام جماعت علاوه بر شروطي مانند عدالت بايد نماز را بصورت صحيح بخواند.[11]
6) اگر مأموم بداند كه امام جماعت برخي از اذكار نماز را بصورت غلط قرائت مي نمايد نمي تواند به او اقتدا نمايد.[12]

نمودار چکیده درس

استفتائات ويژه
* آيا گرفتن اجرت در برابر تلاوت قرآن جايز است يا نه ؟
پاسخ مرحوم آيت الله العظمي فاضل لنكراني : اشكالي ندارد.
پاسخ مرحوم آيت الله العظمي تبريزي : اجير شدن بر قرائت قرآن مانعي ندارد . والله العالم.
پاسخ آيت الله العظمي مكارم شيرازي : اشكالي ندارد.
استفتائات قرآني ، غلامرضا نيشابوري صفحه 94

* اگر كسي قرآن بخواند براي اينكه به ديگران صداي خوب خود را بفهماند ، آيا عمل او ريا و حرام است؟
پاسخ آيت الله العظمي بهجت: اگر از باب ايجاد انگيزه در ديگران نباشد ، ريا مي شود.
پايگاه اطلاع رساني حضرت آيت الله العظمي بهجت

پرسشهای درس
1ـ باطل شدن قرائت به سبب ریا به چه معناست؟
2ـ ریاهایی که باعث باطل شدن قرائت می‌شوند، کدامند؟
3ـ آيا عجب در قرائت موجب بطلان آن مي شود؟
4- اگر كسي چندين سال كلمه «احد» را در سوره توحيد به اشتباه «اهد» قرائت مي نموده و در حال حاضر متوجه آن شده بايد نمازهايي را كه خوانده اعاده كند؟

بيشتر بدانيم
مبحث نيت در عين اهميت فوق العاده اي كه دارد ، داراي ظرفيتها و دقايق بسيار است چه بسيار افراديكه دچار بيماري خطرناك ريا بوده در حاليكه خود از اين موضوع بي اطلاعند و چه بسا مؤمناني كه به دليل آشنا نبودن با موازين اخلاص و ريا ، دچار وسواس شده و كارهاي نيكو را به اين تصور كه آميخته با ريا هست ترك مي نمايند با مراجعه به كتب اخلاقي از جمله مجلد اول كتاب اخلاق در قرآن تأليف حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي صفحات 266 تا 296 مباحث موانع اخلاص ، آثار اخلاص ، فلسفه تحريم ريا ، طريقه درمان ريا ، آيا نشاط در عبادت منافات با اخلاص دارد؟
و تفاوت ريا و سمعه را مطالعه فرماييد.

پي نوشت
[1] . حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام،ص43 – برگرفته از كتاب عروه الوثقي . مبحث نيت.
[2] . بني هاشم خميني ، سيد محمد حسن ، توضيح المسائل مراجع جلد اول صفحه 501 مسأله 942
[3] . برگرفته از کتاب عروة الوثقی، مبحث نیت مسألۀ 8 و 9.
[4] . مطابق با فتواي حضرت امام خميني برگرفته از تحرير الوسيله جلد اول صفحه142 مسأله 2
[5] . عروه الوثقي جلد اول صفحه472 مسأله دهم . مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، خويي ، اراكي ، گلپايگاني.
[6] . بني هاشمي خميني ، توضيح المسائل مراجع صفحه 519 مسأله 997 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام تقليد
[7] . همان ، صفحه 520 مسأله998 مطابق با فتواي حضرات عظام امام خميني ، مكارم ، فاضل ، شبيري زنجاني ، صافي گلپايگاني. ساير مراجع عظام درباره وظيفه كسيكه حمد و سوره و اذكار نماز را نمي داند توضيحات مختلفي ارائه فرموده اند.
[8] . همان ، صفحه 520و521 مسأله 1000 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ، فاضل ، شبيري زنجاني ، صافي گلپايگاني ، سيستاني ، مطابق فتواي آيت الله العظمي مكارم شيرازي در صورتي نماز باطل است كه تغيير ايجاد شده از نظر لغت عرب غلط باشد. مطابق فتواي آيت الله العظمي بهجت در صورتي نماز باطل است كه مطابق با نظر اهل لغت كلمه مورد نظر تلفظ نشده باشد و نيز مطابق يكي از قرائات سبعه نباشد.
[9]. همان ، ج اول، صفحه 521 مسأله 1002 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، صافي گلپايگاني ، فاضل ، بهجت ، مطابق با فتواي حضرت آيت الله العظمي شبيري زنجاني مگر اينكه هر دو حالت در زبان عربي صحيح باشد و يكي را به قصد ذكر بگويد.
[10] . همان ، صفحه 521 مسأله 1001 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ، سيستاني ، مطابق با فتواي حضرات آيات فاضل ، شبيري زنجاني و مكارم شيرازي بنابر احتياط مستحب نمازها را دوباره بخواند يا اگر وقت گذشته قضا نمايد. مطابق با فتواي حضرت آيت الله العظمي صافي گلپايگاني بايد نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.
[11]. همان صفحه 742 ، مسأله 453 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام تقليد درباره ساير شروط امام جماعت از جمله بلوغ ، مرد بودن و ... به مسأله مورد اشاره مراجعه فرماييد.
[12]. مطابق با فتواي آيات عظام مقام معظم رهبري ، سيستاني ، بهجت ، استفتائات مقام معظم رهبري ج اول سؤال 598 و 599 و پايگاه اطلاع رساني مراجع فوق الذكر.

منبع:
http://www.telavat.com

[غریب آشنا]

درس ششم : احكام قرائت سوره‌هاي قرآن در نماز



کلام نور
إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي
همانا منم خداي يكتا كه هيچ خدايي جز من نيست ، پس مرا عبادت كن و نماز را براي ياد كردن من بر پا دار.
سوره مباركه طه آيه 14

*مقدمه
تلاوت قرآن عملی بسیار پسندیده و مورد تأکید اولیاء دین است و هر فرد بسته به معرفت و شناخت خود از اين كتاب حيات بخش ، با برنامه ريزي و اختصاص زمان مناسب به تلاوت آيات آن مي پردازد ولي در هر صورت قرائت قرآن ، بخشي از چارچوب نماز را تشكيل مي دهد. بعبارت ديگر ، هر فرد معتقد و دين باور در كنار برنامه روزانه خود براي تلاوت آيات قرآن كريم كه به دلخواه خود تنظيم و اجرا مي نمايد ، هر روز ملزم است حداقل يكصد آيه از قرآن كريم را در نماز تلاوت كند[1] و اين خود باعث توجه بيشتر مسلمانان به قرآن كريم مي شود. امام رضا (عليه السّلام) در حديثي مي فرمايند: «مردم به قرائت (قرآن) در نماز امر شده اند تا مبادا قرآن مهجور و ضايع گردد و از (بي توجهي) محفوظ گرديده و مد نظر قرار گيرد و از بين نرفته و از خاطره ها محو نشود و بخاطر اين (نماز) با سوره حمد و نه سُوَر ديگر آغاز مي گردد چرا كه هر آنچه از خوبي و حكمت در قرآن و هر كلام ديگري جمع شده باشد ، به اندازه (محتواي) سوره حمد نمي شود ...»[2] هر چند خواندن قرآن، فی نفسه، عملی مستحب است، اما فراگیری قرائتِ صحیح سوره هایی که باید در نماز خوانده شود بر هر مسلمانی واجب است.
از این رو در این درس به گوشه ای از احکام قرائت در نماز اشاره خواهیم کرد. لازم به ذکر است از آنجایی که تمام اذکار نماز باید به صورت صحیح خوانده شود، خوانندۀ گرامی نباید تصور کند، خواندن صحیح حمد و سوره برای بجای آوردن یک نماز صحیح کافی است ، بلكه لازم است با مراجعه به کتابهای احکام و استفاده از تجربيات مربيان و اساتيد محترم قرآن كريم، قرائت صحیح اذکار مختلف نماز مانند رکوع، سجده، تشهد و ... را فرا گرفت.

*احكام
1) در رکعت اوّل و دوّم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اوّل سوره حمد و بعد از آن یک سورۀ کامل را بخواند.[3]
2) در نمازهاي مستحبي خواندن سوره لازم نيست ، هر چند آن نماز بخاطر نذر كردن واجب شده باشد ولي در نمازهاي مستحبي خاص ، كه در روايات خواندن سوره مخصوصي در آن سفارش شده است (مانند نماز وحشت) اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد بايد همان سوره را بخواند.[4]
3) اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار باشد که سوره را نخواند مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند دچار صدمه مالي و يا جاني شود، نباید سوره را بخواند و اگر در کاری عجله داشته باشد می‌تواند سوره را نخواند.[5]
4) اگر سوره را عمداً قبل از حمد بخواند نماز باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند در بين آن یادش بیاید باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند.[6]
5) اگر حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد نماز صحیح است.[7]
6) اگر پيش از آنكه براي ركوع خم شود بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده بايد بخواند و اگر بفهمد سوره را نخوانده فقط بايد سوره را بخواند ولي اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده بايد اول حمد و بعد آز آن دوباره سوره را بخواند و نيز اگر خم شود و پيش از آن به ركوع برسد ، بفهمد حمد و سوره ، يا تنها سوره را نخوانده بايد بايستد و به همين دستور عمل كند.[8]
7) دو سورۀ «ضحی» و «انشراح» و همچنین دو سورۀ «فیل» و «قريش» در نماز یک سوره حساب می‌شود.[9]
8) اگر نمازگزار در نماز واجب يكي از چهار سوره اي را كه سجده واجب دارد از روي عمد بخواند نمازش باطل مي شود.[10]
9) در نمازهاي مستحبي مي توان بخشي از يك سوره و يا دو يا چند سوره را قرائت نمود.[11]
10) اگر در نماز غير از سوره «توحيد» و «كافرون» سوره ديگري بخواند تا به نصف نرسيده مي تواند رها كند و سوره ديگري بخواند.[12]
11) اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «توحيد» و يا «كافرون» شود نمي تواند آنرا رها كرده و سوره ديگري بخواند.[13]
12) اگر مقداري از سوره را فراموش كند يا از روي ناچاري مثلاً بخاطر تنگي وقت يا دليل ديگر نشود سوره را اتمام كند مي تواند سوره را رها كند و سوره ديگري بخواند ، هر چند كه از نصف سوره گذشته باشد و يا اينكه مشغول خواندن سوره «توحيد» و يا «كافرون» باشد.[14]
13) بر مردان واجب است تمامي كلمات حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء (حتي حروف آخر كلمات) را با صداي بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخواند.[15]
14) بانوان مي توانند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند يا آهسته بخوانند ولي اگر نامحرم صدايشان را بشنود بنابر احتياط واجب بايد حمد و سوره را آهسته بخوانند.[16]
15) اگر در جائيكه بايد نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند و يا در جائيكه بايد آهسته بخواند عمداً بلند بخواند نماز باطل است.[17]
16) اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله در جائيكه بايد نماز را بلند بخواند آهسته بخواند و يا به عكس ، نمازش صحيح است. اگر بين قرائت حمد و سوره بفهمد اشتباه كرده لازم نيست مقداري را كه خوانده دوباره بخواند.[18]
17) معيار در تحقق قرائت قرآني و ساير اذكار نماز و صحت آن اينستكه ، آنها را طوري بگويد كه اگر مانع خارجي مانند سرو صدا و همهمه نباشد صداي خودش را بشنود.[19]

اشاره
الف) معيار در تحقق جهر (صداي بلند) يا اخفات (صداي آهسته) كه در مسائل بالا ذكر شده ، ظاهر شدن جوهره صدا و عدم آن مي باشد.[20]
ب) واجب است پس از اتمام سوره حمد و قبل از شروع به خواندن بسم الله الرحمن الرحيم ، سوره مد نظر را مشخص نمايد (چرا كه بسم الله در هر سوره مختص به همان سوره است) و اگر پس از گفتن بسم الله براي شروع كردن يك سوره از خواندن آن سوره منصرف شد بايد بسم الله را به نيت سوره ديگر تكرار نمايد.[21]

نمودار چکیده مطالب

استفتائات ویژه
آيا در نماز واجب است بعد از حمد يك سوره كامل خوانده شود؟ يا تلاوت مقداري از قرآن كريم كافيست؟ در فرض اول آيا بعد از قرائت سوره جايز است آيات قرآني خوانده شود؟
پاسخ مقام معظم رهبري (دام ظله العالي): در نمازهاي واجب يوميه قرائت آياتي از قرآن كريم]يعني بخشي[ از سوره كامل مُجْزي
]و كافي[ نيست ولكن قرائت بعض آيات پس از قرائت]حمد و يك [سوره كامل به عنوان قرآن اشكال ندارد.
استفتائات مقام معظم رهبري ج اول سؤال 483

پرسشهای درس
1ـ در چه مواردی برای نمازگزارنخواندن سوره پس ازحمداشکالی ندارد؟ مثالی بزنید.
2ـ در مورد قرائت سوره توحید و کافرون در نماز چه حکمِ اختصاصی وجود دارد آنرا بنویسید.
3ـ اگر كسي بخاطر فراموشي در نماز صبح تمام يا بخشي از حمد و سوره را با صداي آهسته بخواند نمازش چه حكمي دارد؟
4ـ ملاك در آهسته يا بلند خواندن نماز چيست؟

بيشتر بدانيم
برخي از مستحبات قرائت عبارتند از :
1. در ركعت اول پيش از قرائت سوره حمد با صداي آهسته استعاذه نمايد.
2. در دو ركعت اول نماز ظهر و عصر بسم الله الرحمن الرحيم را با صداي بلند بگويد.
3. ترتيل و شمرده ادا كردن كلمات
4. وقف در انتهاي آيات
5. توجه به معاني آيات قرآن كريم
6. خواندن سوره هايي كه در روايات اهل بيت خواندن آنها در نمازهاي واجب سفارش شده است (براي آشنايي با اين سوره ها به كتاب عروه الوثقي ج1 ص508 باب مستحبات قرائت مراجعه فرماييد)
7. گفتن الحمد لله رب العالمين پس از اتمام حمد در نماز فرادي و جماعت بوسيله مأموم
8. در تمام نمازها در ركعت اول سوره قدر و در ركعت دوم سوره توحيد را بخواند

برخي از مكروهات قرائت عبارتند از :
1. نخواندن سوره توحيد در نمازهاي پنجگانه
2. خواندن يك سوره مشخص در هر دو ركعت (البته سوره توحيد از اين قاعده مستثني است و مي توان آنرا در تمامي نمازها تكرار كرد)
3. خواندن سوره توحيد با يك نفس
برگرفته از كتاب عروه الوثقي ج1 ص507 تا 510 فصل قرائت

پي نوشت

---

[1]] . هر مسلمان در هر يك از پنج وعده نماز لازم سوره حمد را همراه با يكي از سوره هاي قرآن را در دو ركعت ابتدايي ، تلاوت كند و از آنجايي كه سوره حمد 7 آيه و كوتاهترين سوره هاي قرآن 3 آيه دارند ، در هر ركعت ده آيه و در هر وعده حداقل بيست آيه بايد تلاوت شود.

[2] . العاملي ، محمد بن الحسن ، وسائل الشيعه ، جلد 2 صفحه 733 حديث 3

[3] . بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 513 مسأله 978 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، ، فاضل ،‌ صافي گلپايگانيو طبق نظر حضرات آيات بهجت ، تبريزي و ‌سيستاني بنابر احتياط واجب يك سوره كامل را بخواند.

[4] . همان ، صفحه 516 مسأله 986 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ،‌سيستاني ، فاضل ،‌ مكارم شيرازي ، شبيري زنجاني.

[5] . همان، ص514 مسأله 979 مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، بهجت ، فاضل ، سيستاني ، مكارم و تبريزي.

[6] . بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 514 مسأله 980. مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، بهجت ، فاضل ، سيستاني ، مكارم و تبريزي (طبق نظر آيت الله العظمي شبيري زنجاني و بعد از حمد مستحب است سوره را دوباره بخواند)

[7] . همان، ص514 مسأله 981 مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، سيستاني ، مكارم ، تبريزي و شبيري زنجاني و طبق نظر حضرت آيت الله العظمي بهجت بايد دو سجده سهو بخاطر فراموش كردن قرائت بجا آورد.

[8] . همان ، ص 514 مسأله 982 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ،‌سيستاني ، فاضل ،‌ مكارم شيرازي و صافي گلپايگاني حضرت آيت الله العظمي بهجت در اين مسأله فتواي خاصي دارند كه مقلدان ايشان به رساله توضيح المسائل ايشان مراجعه نمايند.

[9] . همان، ص513 مسأله 978 و عروه الوثقي *مطابق فتوای آیات عظام: امام خميني ، بهجت، تبریزی، صافی گلپايگاني، طبق فتواي حضرت آيت الله العظمي سيستاني (بنابراحتیاط واجب) حكم يك سوره را دارند.

[10] . همان ، ص 515 مسأله 983 مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، صافي گلپايگاني و طبق فتواي حضرات آيات بهجت و تبريزي بنابراحتياط واجب باطل مي شود. ساير مراجع درباره بطلان نماز ، در اين حالت فتاوي مختلفي دارند. همچنين مراجع عظام تقليد فوق الذكر غالباً در مورد فردي كه سهواً سوره سجده دار (عزائم) را در نماز تلاوت مي كند مي فرمايند چنانچه به نصف سوره نرسيده بايد آنرا رها كند. در مورد فردي كه سهواً نيمي از سوره سجده دار را تلاوت كند اتفاق نظر ندارند.

[11] . مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، عروه الوثقي جلد 1 صفحه 495 مسأله 5 و 11

[12] . بني هاشمي خميني سيد محمد حسن ، توضيح المسائل مراجع ج1 ص 517 مسأله 990 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، مكارم ، تبريزي ، بهجت و سيستاني.

[13] . همان ، مسأله 988 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، مكارم ، تبريزي ، بهجت ، سيستاني و شبيري زنجاني.

[14] . همان ، ص518 مسأله 991 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، مكارم ، تبريزي ، بهجت ، صافي گلپايگاني و شبيري زنجاني. مطابق با نظر حضرت آيت الله العظمي سيستاني در صورتيكه بخشي از سوره را فراموش كند مي تواند به همان مقدار كه خوانده اكتفا كند و مطابق با نظر حضرت آيت الله العظمي بهجت در صورتيكه بخاطر فراموشي يا مشكل ديگر به هيچ وجه نتواند سوره را كامل كند احتياط مستحب است در صورت امكان در غير از روز جمعه به سوره توحيد و كافرون و در روز جمعه به سوره جمعه و منافقون عدول نمايد.

[15] . همان ، مسأله 992 و 993 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام ، مطابق با فتواي حضرت آيت الله العظمي سيستاني بنابر احتياط واجب بر مردان واجب است ... و بنابر احتياط واجب بر زن و مرد واجب است ...

[16] . همان ، مسأله 994 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ، فاضل ، صافي گلپايگاني و مطابق با فتواي آيات عظام شبيري زنجاني و مكارم شيرازي بنابر احتياط مستحب ، مطابق با نظر آيت الله العظمي بهجت در مواردي كه شنيده شدن صداي او توسط نامحرم موجب حرام شود مثلاً ترس از فتنه و لذت بردن ، بنابر اظهر بايد آهسته بخواند. آيت الله العظمي سيستاني مانند فتواي آيت الله العظمي بهجت ... بنابر احتياط واجب آهسته بخوانند. (فتواي آيت الله العظمي سيستاني از مسائل المنتخبه مسأله 280 نقل شده است)

[17] . همان ، صفحه 519 مسأله 995 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام تقليد . مطابق با فتواي آيت الله العظمي سيستاني بنابر احتياط نمازش باطل است

[18] . همان ، مطابق با نظر حضرات آيات عظام امام خميني ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني ، صافي گلپايگاني و شبيري زنجاني . طبق نظر حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي در صورتيكه در ياد گرفتن مسأله كوتاهي كرده باشد بنابر احتياط واجب بايد نماز را اعاده كند.

[19] . همان ، صفحه505 مسأله 952 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام تقليد.

[20] . يزدي سيد محمد كاظم ، عروه الوثقي جلد اول صفحه 498 مسأله 26

[21] . مطابق با فتواي امام خميني در عروه الوثقي جلد اول صفحه 495 مسأله 11 و فتواي آيت الله العظمي بهجت در وسيله النجاه جلد اول صفحه 202 مسأله 7 . حضرت آيت الله العظمي سيستاني بنابر احتياط مستحب قبل از بسم الله سوره را تعيين نمايد ، مسائل المنتخبه صفحه 122 مسأله 274.

منبع:
http://www.telavat.com