اسیرش که می شوند دیگر به پول، خانواده و آسیب های جسمی و روحی اش نمی اندیشند. می نوشند تا آرام شوند، می نوشند تا چشم ها را ببندند بر روی ترس ها، احساسات و واقعیت ها. خواب به اصطلاح آرام را از الکل هدیه می گیرند غافل از اینکه الکل هم در این خواب مثل خوره جسم و روحشان را می ستاند.

اعتیاد به الکل در ایران پدیده یی تازه نیست. نگاهی به دور و اطراف خود که بیاندازیم، انکارها و کتمان های نهادهای رسمی که هیچ، خانواده ها را هم می بینیم که چشم بر روی واقعیتی بسته اند که به گفته ی کارشناسان حتی از اعتیاد به مواد افیونی نیز بدتر است.

در بسیاری از مجالس و مهمانی های این روزها، مشروبات الکلی به عنوان تفریح و تفنن استفاده می شود. کار تا جایی پیش رفته که به دلیل قیمت بالا، برخی به تهیه ی مشروبات الکلی در منزل اقدام می کنند که اثرات تخریبی و همچنین عوارض جسمی و روحی به مراتب بدتر و خطرناک تری برای مصرف کنندگان به همراه دارد.



به گفته ی کارشناسان، اعتیاد به الکل، ابتدا از مصرف تفریحی آغاز شده و تا مرز وابستگی پیش می رود.

پس از انقلاب اسلامی مصرف مشروبات الکلی از لحاظ قانونی جرم تلقی شد و فصل اول قانون مجازات اسلامی به «موجبات حد مسکر» اختصاص یافت. در ماده ی 165 و فصل دوم همان قانون درباره ی «شرایط حد مسکر»، به میزان مجازات برای مصرف کننده ی مشروبات الکلی پرداخته که در نهایت، مصرف کننده به 80 ضربه شلاق محکوم شده و عوامل دست اندرکار چرخه ی تولید تا حمل مشروبات الکلی را به 6 ماه تا دوسال حبس و 74 ضربه شلاق محکوم کرده است.

با وجود این، آمارهای جسته و گریخته حاکی از افزایش مصرف مشروبات الکلی و نیز تعداد معتادان الکلی است.

گروه پژوهش و بررسی های خبری ایرنا به منظور آگاهی از مضرات مصرف الکل و اقدام های صورت گرفته در زمینه ی ترک اعتیاد به الکل، با متخصصان به گفت و گو نشسته است.

*«الکلیسم» چیست؟

الکلیسم یا «وابستگی به الکل» به وضعیتی اطلاق می شود که فرد در آن دچار وابستگی شدید روحی و جسمی به الکل شده است و مصرف نکردن آن سبب بروز علایم روانی و جسمی می شود.

«بهرنگ شادلو» روانپزشک و مدیر قطب آموزشی منطقه یی «مرکز ملی مطالعات اعتیاد ایران» در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا به تشریح معضل «وابستگی به الکل» پرداخت.

وی گفت: در وابستگی به الکل فرد به دنبال تکمیل معیارهایی است که مقدار و دفعات مصرف از اهمیت کمتری برخوردار می شود. به عبارت دیگر در این وابستگی دو پدیده ی «تحمل» و «علایم محرومیت» از اهمیت ویژه یی برخوردار است. زمانی که فرد به اثرات میزان اثرگذاری سابق الکل خود مقاومت نشان می دهد و دیگر مقدار ثابت، اثرات سابق را ایجاد نمی کند و همچنین در صورت نبود ماده، فرد دچار علایم روانشناختی و جسمانی می شود؛ می توان گفت فرد به الکل وابسته شده است.

به بیان شادلو، فرد به رغم آسیب های ناشی از مصرف الکل و منع قانونی در جامعه، به مصرف ادامه می دهد و دچار افت بارز عملکرد در حوزه های فردی و اجتماعی می شود. بنابراین مقدار یا دفعات مصرف، معیار سنجش وابستگی به الکل نیست.

«محمدرضا فارسی نژاد» متخصص سم شناسی بالینی، مدیرعامل و مسوول فنی یکی از مراکز ترک اعتیاد هم در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: منظور از الکل در این بحث «اتانول» است که برحسب ماده یی که استفاده می شود درصد اتانول آن فرق می کند. نوع دیگری از الکل متانول یا همان الکل صنعتی است که مصرف آن عوارض خطرناکی چون کوری، کمای مغزی و مرگ به دنبال دارد.

به گفته ی فارسی نژاد، اصطلاح «دایم الخمر» نیز از لحاظ لغوی به معنی فردی است که همیشه در حالت مستی (پیوسته مست) به سر می برد. پس این تعریف شامل افرادی می شود که مصرف روزانه ی الکل دارند و در ضمن علایمی چون مستی، نداشتن تعادل و رفتارهای غیر طبیعی داشته باشند.

این متخصص سم شناسی در توضیح واژه ی الکلیسم افزود: الکلیسم یا «می بارگی» به حالتی اطلاق می شود که فرد مجبور به استفاده ی روزانه از الکل باشد و بالطبع کنترلی بر روی مصرف ندارد. از لحاظ پزشکی الکلیسم نوعی اعتیاد محسوب می شود که می تواند باعث عوارض جسمی، روانی و اجتماعی شود.

وی در ادامه ی گفت و گو از تفاوت میان «اعتیاد به الکل» با واژه ی «سوء مصرف» سخن گفت و افزود: سوءمصرف به معنی تحمل، ترک مصرف یا الگوی مصرفِ وسواس گونه نیست و در موارد سوء مصرف فرد در موقعیت های خطرناکی مثل رانندگی الکل مصرف می کند. البته سوءمصرف الکل میتواند به اعتیاد به الکل تبدیل شود.

* آمارهای پنهان، حقیقتی آشکار

آمار دقیق و رسمی از تعداد معتادان به الکل در کشور و میزان مصرف آن، در دست نیست. می توان گفت آمار میزان مصرف مشروبات الکلی در میان هاله یی از انکارها و هشدارها پنهان شده است. برخی از مسوولان افزایش مصرف الکل را انکار می کنند و برخی نیز نسبت به رواج مصرف الکل و مضرات آن هشدار می دهند.

این در حالی است که واقعیت مصرف الکل در کشور را نمی توان نادیده گرفت و باید علاوه بر مصرف به رواج آن در سال های اخیر در میان جوانان، اذعان کرد.

«حسن تامینی لیچایی» نایب رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به تازگی در خصوص افزایش مصرف مشروبات الکلی در برخی نقاط کشور ابراز نگرانی کرد و به نقل از مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت، گفت: متاسفانه در بسیاری از مناطق مصرف الکل افزایش داشته به گونه یی که بیش از 200 میلیون لیتر انواع مشروبات الکلی ساخت داخل و قاچاق در کشور مصرف می شود.

این نماینده ی مجلس از نگرانی دیگری در میان تولیدکنندگان الکل مبنی بر آنکه بسیاری از الکل تولید شده در کارخانه ها وارد چرخه ی مصرف می شود؛ پرده برداشت و افزود: درتولید مواد الکلی باید ماده ی تلخ کننده یی استفاده کنند که به شکل مستقیم غیرقابل مصرف خواهد شد؛ بنابراین با توجه به اینکه تهیه ی این ماده ی تلخ کننده نیازمند بار مالی است بنابراین بسیاری از تولیدکنندگان الکل از آن استفاده نمی کنند و این مساله به شیرین بودن الکل منجر شده و در برخی موارد در تهیه ی مشروبات الکلی به کار گرفته می شود.

پیش از این نیز «رضا افشاری» رییس جامعه ی سم شناسی پزشکی آسیا و اقیانوسیه در نشست خبری «اولین کنگره بین المللی سوء مصرف الکل» که در اردیبهشت ماه سال جاری برگزار شد، از وجود بیش از یک میلیون نفر مصرف کننده ی الکل در کشور خبر داد.

به گفته ی وی 30 درصد مصرف کنندگان الکل در ایران را زنان و 70 درصد را مردان تشکیل می دهند.

در این میان عده یی از مسوولان هم سرانه و میزان مصرف مشروبات الکلی در کشور را نسبت به سایر کشورهای غیرمسلمان در جهان، بسیار اندک اعلام می کنند و معتقدند آمارهای اعلام شده در این زمینه اغراق آمیز است.

سردار «اسماعیل احمدی مقدم» فرمانده ی نیروی انتظامی در سخنرانی خود به مناسبت هفته ی نیروی انتظامی با انتقاد از ارایه ی آمارهای غیرعلمی از مصرف مشروبات از طرف برخی مراکز انتقاد کرد و گفت: گاهی آمارهایی در خصوص مصرف موادمخدر، مصرف مشروبات الکلی یا فساد اخلاقی منتشر می شود که پایه ی علمی ندارد و اصلا عقلانی نیست؛ تحقیق مشترکی که بین نیروی انتظامی و دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد، نشان داد که تعداد الکلی ها در کشور ما یک دهم معتادان است البته گاهی در مجالس و پارتی ها مشروباتی مصرف می شود که آن هم ترویج سریال های رسانه های ماهواره یی است که به دنبال قبح زدایی و عادی سازی این روابط هستند.

احمدی مقدم پیش از این نیز در سال 1391، با انتقاد از آمار 200 هزار نفری معتادان به الکل در کشور، از آمار حدود 130 هزار نفری وابستگان به الکل سخن گفته بود.

* مضرات مصرف الکل بر جسم و روح

معتادان به مشروبات الکلی در ابتدا با هدف یک لحظه سرخوشی به مصرف الکل روی می آورند؛ در حالی که از مضرات و اثرات سوءِ این ماده بر روان و تنِ خود غافل اند. عطش نوشیدن الکل زمانی در معتادان خاموش می شود که دیگر نه کبدی برای آن ها مانده، نه قلب سالمی، نه میل به غذا.

بهرنگ شادلو پژوهشگر «مرکز ملی مطالعات اعتیاد ایران» در ادامه ی گفت و گوی خود با پژوهشگر ایرنا به اثرات مصرف الکل در میان مصرف کنندگان آن اشاره کرد و گفت: زمانی که ماده ی الکل به فردی نمی رسد، وی دچار علایمی مانند بی قراری، لرزش دست، علایم گوارشی، نوسانات فشار خون، تعریق و تغییر در پوست می شود.

به گفته ی شادلو، مصرف الکل دارای دو نوع اثرِ حاد و مضمن است. تاثیر الکل در موارد حاد مانند دارویی عمل می کند که تضعیف کننده ی سیستم اعصاب مرکزی است و بر روی عضلات تعادلی و کلام تاثیر می گذارد، همچنین باعث به وجود آمدن اختلال های حرکتی می شود.

به گفته ی این پژوهشگرِ، حوزه ی اعتیاد، در اثرات حاد «مهار»ها از روی رفتار فرد برداشته شده و فرد دچار رفتارهای مهارگسیخته می شود. همین امر سبب وقوع اتفاق هایی مانند سقوط از بلندی یا تصادف در حین رانندگی با مستی می شود. همچنین تغییرات متابولیسمی بدن به دلیل مصرف دراز مدت نیز سبب کمبود یک سری از ویتامین ها بخصوص ویتامین B خواهد شد.

از بین رفتن کبد و ابتلا به بیماری سیروز کبدی از دیگر اثرات جسمانی مصرف الکل است که این متخصص روانپزشکی به آن اشاره کرد.

از آنجایی که الکل ماده یی پرکالری بوده، سبب می شود فرد احساس سیری کاذب کند و به دلیل تامین کالری، از دریافت مواد مغذی محروم بماند. همین امر سبب آسیب های فیزیکی و البته غیرمستقیم بر بدن خواهد شد.

این متخصص روانپزشکی همچنین به اثرات مصرف الکل بر رفتار وابستگان به این ماده اشاره کرد و گفت: مغز تمایل به مهار رفتارهای انسان دارد. مغز به دنبال قضاوتِ افکار و بازبینی رفتارهای ما است و این در حالی است که الکل سبب می شود سیستم مهار رفتارها و اعمال در مغز انسان از کار بیفتد.

محمدرضا فارسی نژاد به عنوان مدیرعامل یکی از مراکز ترک اعتیاد در اشاره به عوارض مصرف مشروبات الکلی بر کارکرد ارگان های بدن گفت: در بیان برخی از عوارض جسمی مصرف الکل می توان به مواردی همچون کاهش یا افزایش فشارخون، تلو تلو خوردن هنگام راه رفتن، اختلال خواب، بیماری های معده مانند زخم معده، درگیری کبد(هپاتیت)، سوء تغذیه، خطر سکته قلبی و مغزی، ضعف عضلانی، ناتوانی جنسی، توهمات شنوایی، فراموشی پایدار و افزایش خطر سرطان های دستگاه گوارش اشاره کرد.

وی همچنین پرخاشگری، افسردگی، اضطراب و خودکشی را از عوارض روانی و نیز مشکلات خانوادگی، بیکاری، رفتارهای پرخطر و افزایش خطر تصادفات را از عوارض اجتماعی وابستگی به الکل عنوان کرد.

«محمدرضا سرگلزایی» مدیر اولین مرکز ترک اعتیاد به الکل با مجوز وزارت بهداشت در مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران هم آسیب های جسمانی الکل را در مقایسه با مواد مخدر شدیدتر عنوان می کند.

وی در بیان عوارض جسمی و روحی مصرف الکل به مواردی همچون آسیب های قلبی و عروقی، مشکلات کلیوی، پرخاشگری و خشونت تاکید می کند.

* گام هایی به سوی مبارزه با الکلیسم

از اواخر دهه ی 1380 زمزمه های افزایش معتادان به الکل در کشور شروع شد تا در سال 1389 – 1390 بر اساس نتایج بررسی «تخمین سایز سوءمصرف کنندگان الکل و مواد در کشور» مهر تاییدی بر این زمزمه ها زده شد و در میان هشدارها و تردیدها میان نهادهای دولتی، مجوزی به یک مرکز ترک اعتیاد به الکل در غرب تهران داده شد.

در سال 1388 وزارت بهداشت برنامه ی بررسی وضعیت موجود مصرف الکل در کشور را به اجرا درآورد و پروتکل درمان مسمومیت با متانول(الکل چوب) را تدوین کرد. برنامه های وزارت بهداشت برای پیشگیری، درمان و کاهش آسیب سوء مصرف الکل در کشور از همین سال تاکنون به طور جدی در دستور کار دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد این وزارتخانه قرار گرفته است.

در مرداد ماه امسال نیز نخستین مرکز دولتی «ترک اعتیاد به الکل» با مجوز وزارت بهداشت در مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران راه اندازی شد. در این مرکز آموزشی تمامی خدمات مشاوره یی شامل مشاوره ی فردی، مددکاری، گروه درمانی و خانواده درمانی که برای مراجعان وابسته به سایر مواد ارایه می شود، در اختیار مراجعان الکل نیز قرار می گیرد.

در زمان حاضر نیز بسیاری از مرکزهای ترک اعتیاد در کنار ارایه ی خدمات ترک مواد مخدر به معتادان، به درمان افراد الکلی نیز اقدام می کنند.

بهرنگ شادلو به عنوان یکی از محققان حوزه ی اعتیاد در خصوص اقدام های صورت گرفته برای معتادان به الکل به تاسیس اولین مرکز آموزشی در زمینه اشاره کرد و گفت: این مرکز به عنوان تنها مرکز آموزشی - دانشگاهی است که درمان الکل را در برنامه های خود گنجانده است. همچنین همکاران ما در وزارتخانه ها در تلاش اند تا دستورالعمل های لازم برای درمان اختلالات وابستگی مصرف الکل را تهیه کنند. گام مهم دیگر این است که بتوانیم خدماتی مانند غربالگری و بسته های کوچک خدمتی را در سیستم مراقبت های اولیه بگنجانیم و میزان اطلاع رسانی در خصوص مصرف الکل را بالا بریم.

محمدرضا فارسی نژاد به عنوان مدیر مرکز درمان و بازتوانی سوء مصرف مواد «پیشگامان سلامت لقمان حکیم» با ابراز تاسف از اینکه بیشتر مراجعه کنندگان برای ترک الکل از قشر تحصیلکرده هستند، به بیان خدمات ارایه شده در این مرکز اشاره کرد و گفت: این مرکز شامل 2 قسمت سرپایی و بستری(15 تخت)است. برای بیماران پس از مصاحبه و مشاوره رایگان درمان با توجه به علایم فیزیکی و روانی بصورت سرپایی یا بستری شروع می شود. تیم درمانی و مشاوره یی این مرکز شامل متخصص روانپزشک، متخصص سم شناسی بالینی، روانشناس، پرستار، مددکار و مشاور تغذیه است.

«انجمن الکلی های گمنام» (AA) نیز دیگر گامِ برداشته شده برای کمک به افراد الکلی است. این انجمن که در حال تدارک برگزاری مراسم 13 سالگی اش است، بیش از 15 هزار عضو دارد که هیچ یک از آنان دارای اطلاعات ثبتی در پرونده یی مشخص نبوده و به دلیل احساس امنیت ناشی از جرم انگاری الکل و حفظ آبرو، تنها با اسم کوچک به این انجمن مراجعه کرده و مراحل ترک الکل را شروع می کنند.

«یوسف» به عنوان مسوول روابط عمومی و عضو هیات موسس این انجمن در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا به تشریح ساز و کار و اهداف انجمن پرداخت.

وی که خود نیز روزی در چنگال هیولای الکل گرفتار بوده و 10 سال است که لب به الکل نزده است، گفت: دفتر مرکزی انجمن در شهر مشهد دایر است اما در بسیاری از شهرهای ایران مشغول خدمات رسانی هستیم. به غیر از تعدادی از اعضای هیات موسس، بیشتر مسوولان و فعالان انجمن را الکلی های بهبود یافته تشکیل داده اند. تمرکز انجمن بر بهبودی است و از طریق جلسه هایی آموزشی مبتنی بر «دوازده قدم» است. این انجمن در تلاش است تا الکلی های گمنام را از طریق تجربه، توکل بر خدا، کلاس های آموزشی و استفاده از نشریات به سمت ترک الکل سوق دهد.

این انجمن در ازای خدمات ارایه شده ی خود پولی دریافت نمی کند و از طریق کمک های داوطلبانه ی دریافت کنندگانِ خدمات، اداره می شود. «راه نجات وجود دارد» شعار انجمن الکلی های گمنام است.

یوسف می گوید: انجمن فرصت مناسبی است برای کسانی که پیش از این اقدام به ترک کرده و حال پس از اتمام دوره ی درمان، به دنبال راهی برای تکمیل و بازنگشتن به مرحله ی مصرف هستند. افراد در این انجمن به صورت گروه درمانی، از تجربیات یکدیگر آگاه می شوند.

به گفته ی یوسف، این انجمن در پایان مسیر ثبت شدن به عنوان سازمان مردم نهاد (سمن) است و تا چند وقت دیگر به عنوان یکی از سمن ها به الکلی ها، خدمات ارایه خواهد کرد.

او هم از کاهش سن معتادان به الکل و افزایش مصرف آن در میان جوانان خبر می دهد و می گوید: بیش از 80 درصد مراجعان به انجمن در سن 15 تا 25 سال هستند.

وابستگان به الکل به نقطه یی می رسند که دیگر الکل در جسم شان نیست، روح و روانشان را نیز در بر گرفته؛ به نقطه یی می رسند که دیگر ترسی ندارند اما آرزوی مرگ دارند؛ به نقطه یی می رسند که از درون خُرد می شوند. کسی را باید که صدای خرد شدن قلب آنها را بشنود و برای ترک این نوشیدنی «ناگوارا» یاری اش کند. راه نجات وجود دارد.